Za istotne źródło zachodniej sekularyzacji można uznać tendencję polegającą na tym, że współczesna racjonalna i scjentystyczna mentalność kieruje wrażliwość człowieka przede wszystkim w kierunku pragmatyzmu, dokonując erozji zmysłu i wyobraźni metafizycznej.

Podobnie jak trzydzieści lat temu Kościół w Polsce szukał swojej społecznej drogi pomiędzy socjalizmem i liberalizmem, tak dzisiaj szuka swojej tożsamości pomiędzy coraz bardziej niereligijną kulturą a żywą wiarą. Katolicka odpowiedź na te wyzwania, choć nie w sposób bezpośredni, rysuje się coraz wyraźniej. I paradoksalnie nie jest to wybór pomiędzy dwoma przeciwieństwami.

Od wieków to nad Wisłą stykają się ze sobą nie tylko dwa płuca chrześcijaństwa, ale również dwie odrębne kultury. Przesiąknięty oświeceniowym racjonalizmem, reprezentowanym przez Condorceta, Zachód, zdominowany później przez scjentyzm i wiarę w postęp, stykał się tutaj ze znacznie bardziej uduchowionym spojrzeniem na świat i przyrodę. W XX wieku zachodni racjonalizm przełożył się nawet na samo rozumienie religijności, które jeśli miało być uprawnione, było sprowadzane do uczucia lub idei –  zapominano o poziomie nie tylko transcendentnym, ale również metafizycznym. Tę odmienną wrażliwość Wschodu i Zachodu widać do dzisiaj w badaniach empirycznych.