Archeologiczny katalog gwiazd

Na rzymskim posągu pochodzącym z II wieku naszej ery, astronom z Luizjany odkrył zaginiony katalog gwiazd. Mapa nocnego nieba stworzona przez Hipparchusa jest jednym z najbardziej znanych przykładów zaginionej starożytnej mądrości 

.Dawno zaginiony katalog gwiazd stworzony przez Hipparchusa, pochodzący z 129 roku p.n.e., został odkryty na rzymskim posągu zwanym Atlasem Farnezyjskim. Hipparchus był jednym z największych astronomów starożytności, a opracowany przez niego katalog gwiazd był pierwszym na świecie. Katalog został utracony na początku ery chrześcijańskiej, jak podaje serwis Phys.org. 

Atlas Farnezyjski jest rzymskim posągiem powstałym w II n.e. wiek. Przedstawia tytana Atlasa trzymającego na ramieniu kulę ziemską. Znajdują się na nim reliefowe figury umiejscowione na trzymanym przez tytana globie. Przedstawiają starożytne konstelacje spisane szczegółowo przez Greków. Profesor fizyki i astronomii Uniwersytetu Stanowego Luizjany, Bradley E. Schaefer odkrył, że konstelacje umieszczone na rzeźbie są dokładnym odwzorowaniem katalogu gwiazd Hipparcha.  

Konstelacje są jednym z najtrwalszych elementów naszej wiedzy, a w starożytności sprawiły, że nocne niebo stało się znanym ludzkości terytorium. Sprytna i zdyscyplinowana analiza dr Schaefera najstarszej graficznej reprezentacji tradycyjnych greckich konstelacji ujawnia nieoczekiwane korzenie naukowej astronomii w sławnym dziele sztuki starożytnej – powiedział E.C. Krupp, dyrektor Obserwatorium Griffitha w Los Angeles. 

Hipparchusa prowadził swoje badania między 140 a 125 rokiem p.n.e. Jest on znany z odkrycia pierwszej gwiazdy i zaproponowania teorii ruchu Słońca i Księżyca. Obserwował ciała niebieskie oraz stworzył pierwszy w historii katalog około 1000 gwiazd. Do dziś zachowała się tylko jedna z książek Hipparchusa, opisująca wygląd poszczególnych konstelacji. Inne jego działa znane są tylko z prac późniejszych astronomów.  

Posąg Atlasa Farnezyjskiego

.Atlas Farnezyjski znajdujący się obecnie w Narodowym Muzeum Archeologicznym w Neapolu, został wykonany z marmuru. Glob nieba, który trzyma posąg pokazuje 41 odkrytych przez Greków konstelacji, równik niebieski, zwrotniki i ekliptykę. Historycy sztuki doszli do wniosku, że rzeźba jest późno rzymską kopią greckiego oryginału. Schaefer stwierdził, że konstelacje są przedstawione na tyle dokładnie, że rzeźbiarz musiał oprzeć swoje dzieło na konkretnych obserwacjach astronomicznych.  

Precesja, odkryta przez Hipparcha, to proces, w wyniku którego gwiazdy i konstelacje powoli przesuwają się względem równika niebieskiego i zwrotników. Schaefer sugeruje, że jest to klucz do datowania oryginalnych obserwacji. Oznacza to, że naukowcy muszą spojrzeć na globus nieba, aby zobaczyć, jaka data pasuje do pozycji gwiazdozbiorów, gdy wykonywany był katalog.  

Fizyk dokonał formalnego dopasowania matematycznego, aby odnaleźć datę powstania katalogu umieszczonego na posągu. Doszedł do wniosku, że najodpowiedniejszą datą dla oryginalnych obserwacji jest 125 rok p.n.e. Powiedział, że margines błędu w tym wyniku wynosi ± 55 lat. Schaefer twierdzi, że istnieje dwie trzecie szans, że prawdziwa data oscylowała gdzieś pomiędzy 180 p.n.e. a 70 p.n.e. Badacz powiedział, że data 125 p.n.e. natychmiast wskazuje na katalog Hipparchusa z około roku 129 p.n.e. jako oryginalne źródło obserwacji.  

Potwierdzenie autentyczności znaleziska

.Hipparchus skonstruował wiele globusów nieba w oparciu o swój katalog gwiazd. Starożytne monety przedstawiają go siedzącego przed globusem, a Ptolemeusz dosłownie pisze, że astronom je tworzył. Prawdopodobnym scenariuszem jest to, że Hipparchus użył swojego katalogu do zrobienia dokładnego globusa, który później został skopiowany przez greckiego rzeźbiarza. Następnie grecki posąg został odwzorowany przez rzymskiego artystę.  

Konstelacje umieszczone na figurze Atlasa Farnezyjskiego zawierają również wiele specyficznych szczegółów, które wskazują na Hipparchusa jako pierwotnego obserwatora. Schaefer dokonał porównania zawartych na rzeźbie informacji ze wszystkimi starożytnymi opisami konstelacji, w tym opisami Ptolemeusza i innych starożytnych astronomów i myślicieli. Wszystkie dawne źródła poza Hipparchusem mają liczne i poważne różnice w opisach gwiazdozbiorów. Jednak szczegółowe porównanie pokazuje, że dzieło Hipparcha nie ma żadnych różnic i zawiera wiele unikalnych podobieństw. 

Odkrycie zaginionego katalogu gwiazd Hipparcha na rzeźbie Atlasa Farnezyjskiego może dostarczyć odpowiedzi na to, czego astronom użył jako współrzędnych i jaka cześć z jego katalogu gwiazd trafiła do „Almagestu” Ptolemeusza. Posiadając dokładny zapis katalogu Hipparchusa badacze będą mogli dokonać porównania tego co znajduje się na posągu Atlasa z tym co zapisane jest w dziele Ptolemeusza. Schaefer podkreśla, że najważniejszą częścią odkrycia jest odzyskanie jednego z najbardziej znanych przykładów zaginionej starożytnej mądrości.  

Oprac. Emil Gołoś