Boże Narodzenie w malarstwie
Historia sztuki obfituje w różne malarskie przedstawienia Bożego Narodzenia. Przyjrzenie się kilku najciekawszym przykładom pozwala zauważyć, że sztuka pomaga pogłębić nieco uproszczoną wizję narodzin Chrystusa, jaką możemy znaleźć w powszechnie przygotowywanych jasełkach czy przykościelnych Stajenkach.
Boże Narodzenie w malarstwie – 10 najciekawszych przykładów
.Boże Narodzenie jest prologiem do epopei o Zbawieniu, o zwycięstwie Życia nad śmiercią. Historia Narodzenia Pańskiego od zawsze inspirowała artystów, którzy chętnie podejmowali się przedstawiania jej na różne sposoby, w różnych technikach. Niektóre dzieła są symbolem swojej epoki, niektóre wyrazem osobistego przeżywania tajemnicy wiary autora. Przyjrzyjmy się stworzonym na przestrzeni różnych epok obrazom, które przedstawiają najsłynniejszą na świecie historię narodzin.
Fresk Giotta „Boże Narodzenie” z 1305 r.
.To jeden z 40 fresków namalowanych przez Giotta w kaplicy Scrovegnich w Padwie należący do cyklu scen przedstawiających życie Joachima i Anny, Maryi oraz Chrystusa. Giotto odszedł od tradycyjnego przedstawienia wątku. Tłem dla Narodzin Jezusa uczynił skalny krajobraz ze skalnym występem, zadaszonym drewnianym daszkiem. Zgodnie z bizantyjską tradycją ikonograficzną umieścił Maryję w pozycji leżącej. Nie klęczy ona przy żłobie, ani nie trzyma dzieciątka na kolanach, tak jak na wielu znanych obrazach. Ułożenie ciała Matki, pochylającej się nad małym Jezusem, jest naturalne dla kobiety, która właśnie urodziła.
Andriej Rublow, ikona Bożego Narodzenia z XV w.
.Prawosławna ikona Bożego Narodzenia autorstwa Andriei Rubleva jest wyjątkowo bogata w symbolikę – autor bardzo szczegółowo odwołuje się do rytu bizantyjskiego i zwraca uwagę na eschatologiczny wymiar Narodzenia Pańskiego. Ubrana w czerwone szaty Maryja jest Matką Króla. Posłanie, na którym medytuje, może symbolizować natchnienie Ducha Św. Nowonarodzony Jezus leży za nią, w skalnej grocie, która przypomina raczej grobowiec, niż żłóbek, owinięty ciasno materiałem – elementy te mają nawiązywać do sposobu chowania zmarłych w tamtych czasach, a tym samym do zwycięstwa Życia nad Śmiercią, którego dokona wkrótce Chrystus. Nad Dzieciątkiem czuwają, niczym słudzy na dworze królewskim, Aniołowie. W oddali widać szukających Mesjasza trzech mędrców ze wschodu. Ukazany w lewym dolnym rogu św. Józef jest kuszony przez szatana, który chce go odsunąć od służby Maryi i Jezusowi. Szczególne znaczenie ma również scena kąpieli – nawiązuje ona wprost do tradycji bizantyjskiej, która podkreśla człowieczeństwo przyszłego na świat Chrystusa, który potrzebuje takiej samej troski, opieki i miłości, jak każdy noworodek.
Caravaggio, „Pokłon pasterzy” z 1609 r.
.Włoski mistrz przedstawił scenę pokłonu pasterzy w oryginalny sposób – zamknął postaci w ciasnej kompozycji, Matka Boska, siedząc w sposób naturalny, całą uwagę poświęca Jezusowi, nie zwracając uwagi na przybyłych. Ciepłe barwy w ubogim wystroju stajenki również odejmują scenie patosu, zwracając raczej uwagę na ludzki aspekt tego wydarzenia.
Diego Velázquez, „Pokłon Trzech Króli” z 1619 r.
.Barokowy obraz hiszpańskiego malarza przedstawia przybycie mędrców ze wschodu do nowonarodzonego Mesjasza. Jako modeli artysta użył najprawdopodobniej członków własnej rodziny. Postaci są skupione, kolory intensywne, scena ma doniosły charakter. Dzieło znajduje się w zbiorach Muzeum Prado w Madrycie.
Georges de La Tour, „Nowonarodzony” z lat 40. XVII w.
.Obraz był jednym z dzieł, złupionych w 1794 roku podczas rewolucji francuskiej i przekazanych do Muzeum Sztuk Pięknych w Rennes, gdzie znajduje się do dziś. Przedstawia trzy postaci zamknięte w nieokreślonej przestrzeni i miejscu. Jedynym źródłem światła jest tu niewidoczna świeca, która oświetla twarze dwóch kobiet i małego dziecka. Pomimo braku jakichkolwiek atrybutów, co było charakterystyczne dla de la Toura, najprawdopodobniej jest to Matka Boska pokazująca małego Jezusa św. Annie. Kompozycja jest bardzo prosta, kolorystyka ogranicza się do kilku barw, jednak zastosowanie przez artystę gry światłocienia, nastrój sceny jest ciepły, spokojny i tworzy poczucie bliskości z przedstawionymi postaciami.
Charles Le Brun, „Adoracja pasterzy” z 1689 r.
.Obraz ten był jednym z ostatnich dzieł francuskiego artysty. Le Brun po mistrzowsku zastosował tu technikę światłocienia, skupiając wzrok odbiorcy na Matce Boskiej trzymającej na kolanach Dzieciątko. Postaci dookoła są w cieniu, z twarzami pełnymi nadziei i radości chcą zbliżyć się do Nowonarodzonego. Drugim jasnym elementem jest otwarte w prawym górnym rogu niebo, z którego wyglądają aniołowie, grający na instrumentach. Dzieło można podziwiać w paryskim Luwrze.
Bartolomé Esteban Murillo, „Adoracja pasterzy” z 1657 r.
.Hiszpański artysta przedstawił scenę pokłonu pasterzy Nowonarodzonemu Dzieciątku. Łagodne uśmiechy postaci, obecność zwierząt i biel kontrastująca z ciemnym wnętrzem stajenki tworzą aurę ciepła, nadziei i bliskości. Dzieło jest częścią tzw. Kolekcji Królewskiej w madryckim Muzeum Prado.
Kazimierz Sichulski, Święta Rodzina, część centralna tryptyku „Pokłon Trzech Króli” z 1913 r.
.Tryptyk Kazimierza Sichulskiego znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie. Scena centralna, w której Maryja karmi małego Jezusa piersią, a św. Józef nad nimi czuwa, odzwierciedla fascynację młodopolskiego artysty huculską kulturą, religijnością i obyczajami – Matka Boska ubrana jest w tradycyjny huculski strój kobiecy, ze wszystkimi jego elementami. Obwiedzione konturem postaci oraz płynne, faliste linie są esencją obecnej w epoce Sichulskiego secesji.
Jacek Malczewski, „Wigilia na Syberii” z 1892 r.
.Perspektywa zastosowana przez Malczewskiego sprawa, że odbiorca ,,zasiada” z polskimi zesłańcami przy wigilijnym stole. Poza wystającym spod białego obrusu siankiem brak tutaj wigilijnych potraw, choinki, czy innych elementów, kojarzonych ze świąteczną aurą. Talerze są puste, na stole widać resztki twardego chleba, postaci ubrane są skromnie. Melancholijny i pełny tęsknoty za ojczyzną nastrój dopełnia chłodna kolorystyka i ascetyczna kompozycja obrazu. Wymowne dzieło Malczewskiego było inspiracją dla Jacka Kaczmarskiego do napisania utworu o tym samym tytule. „Wigilię na Syberii” można zobaczyć w krakowskich Sukiennicach.
Wojciech Kossak, „Gwiazdka żołnierska” z 1915 r.
.Kolejne dzieło, które do Bożego Narodzenia nawiązuje w sposób symboliczny, zwracając uwagę na to, że nie wszystkim dane jest świętować przyjście na świat Zbawiciela w gronie rodziny, przy wigilijnym stole, pełnym ciepła i nadziei. Na pierwszym planie artysta umieścił świąteczną choinkę, żołnierze ukazani na obrazie podnoszą głowy w kierunku nieba, na którym rozbłysło właśnie światło wybuchających pocisków artyleryjskich, wyglądające w tych okolicznościach jak Gwiazda Betlejemska.
Stajenka, która była grotą
Historię Narodzenia Pańskiego należy odczytywać w wielu kontekstach: teologicznym, historycznym, społecznym, politycznym. O tym, dlaczego Maryja, zanim urodziła, wraz z Józefem długo szukała miejsca, w którym mogliby się zatrzymać, pisze na łamach Wszystko co Najważniejsze dr Mariola SERAFIN, doktor teologii w zakresie biblistyki, uczestniczka École Biblique et Archéologique w Jerozolimie, pasjonatka Bliskiego Wschodu. Całość artykułu dostępna pod linkiem: Mariola SERAFIN: Stajenka, która była grotą.
oprac. Róża Bojemska/WszystkocoNajważniejsze
