Bracia Polscy, czyli Będzin w kręgu polskiego protestantyzmu

Od 8 lutego 2025 roku w Muzeum Zagłębia w Będzinie (Śląskie) będzie można oglądać wystawę „W kręgu polskiego protestantyzmu. Od XVI w. do współczesności”. Zostanie ona udostępniona w będzińskim Pałacu Mieroszewskich, będącym częścią tamtejszego muzeum.

W kręgu polskiego protestantyzmu

.Wystawę „W kręgu polskiego protestantyzmu” będzie można oglądać do 17 maja br., kiedy odbędzie się Noc Muzeów. W trakcie wernisażu, w sobotę 8 lutego, odbędzie się prelekcja Dariusza Ciepieli, pasjonata i kolekcjonera zafascynowanego tematyką Braci Polskich, który będzie mówił m.in. o historii reformacji w Zagłębiu.

Na wystawie zostanie pokazanych blisko 100 eksponatów. Ozdobą ma być Biblia Brzeska, wydana w 1563 r. w Brześciu (dziś Białoruś), nazywana też Biblią Radziwiłłowską (od Mikołaja Radziwiłła zwanego Czarnym, który finansował wydanie) lub Biblią Pińczowską (od Pińczowa w Świętokorzyskiem, gdzie ją tłumaczono).

Biblia Brzeska jest pierwszym kompletnym protestanckim tłumaczeniem Biblii na język polski i drugim, po katolickiej Biblii Leopolity, wydanym drukiem przekładem na język polski. Różne szacunki mówią, że do dziś przetrwało ok. 20-40 lub ok. 100 egzemplarzy Biblii Brzeskiej. W 2013 r. ukazała się jej współczesna, polska transkrypcja.

Atrakcją będą też trzy efektowne tomy wchodzące w skład Biblioteki Braci Polskich (Bibliotheca Fratrum Polonorum), wydawanej w Amsterdamie, w której zebrano jedne z najważniejszych prac napisanych przez Braci Polskich. W 1674 r. Biblioteka Braci Polskich trafiła do Indeksu Ksiąg Zakazanych.

W Będzinie będą również prezentowane dwa tomy prac Fausta Socyna, wydane w 1668 r. oraz tom z dziełami Jonasza Szlichtynga z 1665 r. Socyn i Szlichtyng należeli do najważniejszych postaci ruchu Braci Polskich, od nazwiska Socyna zaczęto ich nazywać socynianami.

Stanisław Lubieniecki w Muzeum w Będzinie

.W Muzeum w Będzinie będzie można zobaczyć ponadto dzieło Stanisława Lubienieckiego „Historia Reformationis Polonicae” (Historia reformacji polskiej), wydane w Amsterdamie w 1685 r. To pierwsza w dziejach publikacja nt. historii reformacji w Polsce – w której wydarzeniach Lubieniecki albo sam uczestniczył albo słyszał relacje od ich uczestników.

Innymi eksponatami wystawy będą m.in. protestanckie wydania Pisma Świętego, naczynia liturgiczne (misy chrzcielne, kielichy i dzbanek), fisharmonia czy zestaw do udzielania komunii w domu.

Eksponaty pochodzą m.in. z parafii ewangelicko-augsburskich (luterańskich) z Sosnowca i Tarnowskich Gór/Bytomia oraz z parafii ewangelicko-reformowanej (kalwińskiej) z Zelowa (pow. bełchatowski). Część eksponatów zapewnią prywatni kolekcjonerzy.

„Biblia Brzeska oraz starodruki związane z Braćmi Polskimi nie są często prezentowane, tym bardziej warto do Muzeum Zagłębia przyjechać” – powiedział Dariusz Ciepiela, z którego pochodzą publikacje dot. Braci Polskich prezentowane w Będzinie. „Bracia Polscy wciąż budzą duże zainteresowanie, publikowane są kolejne książki, ukazują się materiały prasowe i publikacje internetowe” – zaznaczył pasjonat przypominając, że Bracia Polscy byli radykalnym odłamem reformacji, który rozwinął się w Rzeczpospolitej w XVI i XVII w.

„Ich poglądy są do dziś reprezentowane w kościołach unitariańskich. To jedyny istotny nurt reformacji, na rozwój którego wpływ mieli Polacy” – zaakcentował Ciepiela.

Przypomniał, że Bracia Polscy jako samodzielna grupa powstali w 1565 r. w wyniku rozłamu w kościele kalwińskim, nie uznawali oni dogmatu o Trójcy Świętej, sprzeciwiali się chrzczeniu dzieci. Zostali z Polski wygonieni na mocy uchwały Sejmu w 1658 r.

Część z nich przeszła wówczas na katolicyzm, a wielu rozjechało się po innych krajach, jak Siedmiogród, Prusy i Holandia. Do dziś istnieją grupy religijne czerpiące z dorobku Braci Polskich, są to np. unitarianie.

W Będzinie protestanci pojawili się już ok. 1560 r., kiedy na kilka lat zajęli katolicki kościół św. Trójcy. Katolicy odzyskali kościół w 1564 r., a w roku 1601 zakończono jego remont i odbudowę. Choć można spotkać opinie, że będziński kościół przejęli arianie, to jako oddzielna grupa arianie wówczas jeszcze nie funkcjonowali, wyodrębnili się ok. 1564-65 r.

Ciepiela przytacza źródła podające, że katolicki kościół w Będzinie przejęli protestanci pod kierownictwem kasztelana będzińskiego Jana Firleja. Firlej był jedną z najważniejszych postaci wspierających rozwój reformacji w Polsce w XVI w., pozostając zwolennikiem nurtu kalwińskiego – zatem to prawdopodobnie kalwini zajęli będziński kościół.

Muzeum Zagłębia w Będzinie powstało w 1956 r. W składu Muzeum wchodzą Pałac Mieroszewskich, Zamek z wieżą i Dom Modlitwy „Mizrachi”. Pod Wzgórzem Zamkowym muzeum udostępnia do zwiedzania Podziemia Będzińskie.

„Kultura Najważniejsza” – newsletter z planem na weekend

.„Kultura Najważniejsza” to newsletter, w którym podpowiadamy, co warto obejrzeć, co przeczytać, czego posłuchać, ale i czego – posmakować. Odrywając się od codzienności, chcemy przypomnieć o fascynującym świecie kultury i sztuki, na który warto znaleźć czas.

Sztuka wyraża nasze estetyczne potrzeby. Prowokuje do myślenia, pobudza kreatywność, wyzwala emocje. Pozwala poczuć się wyjątkowo, a co najważniejsze, wzbogaca nas samych. Chcemy razem, wspólnie z Państwem, wybierać, to co najważniejsze w kulturze. W każdy czwartek, punktualnie o godzinie 21.00 znajdą Państwo w swojej skrzynce e-mailowej zbiór propozycji kulturalnych, które warto uwzględnić podczas planowania weekendu.

Przedstawiamy premiery kinowe, a także filmy dostępne na platformach streamingowych dla tych, którzy wolą rozkoszować się kulturą w domowym zaciszu. Przypominamy o klasykach, wracamy do pozycji, które zdobyły największe nagrody filmowe i wywarły wpływ na pokolenia oraz do których nawiązuje współczesna kinematografia – i nie tylko.

Nie zapominamy również o koncertach czy płytach. Muzyka pełni tu ważną rolę. Dzięki „Kulturze Najważniejszej” nie ominie Państwa absolutnie żadne wartościowe wydarzenie. 

Zachęcamy do zapisania się do specjalnego, bezpłatnego newslettera „Kultura Najważniejsza”, który pozwoli Państwu zaplanować kulturalny weekend [LINK DO ZAPISÓW].

PAP/ WszystkocoNajważniejsze/ LW