Czy zmiany klimatu doprowadziły do upadku Cesarstwa Rzymskiego?

Jak wynika z najnowszego badania przeprowadzonego przez naukowców z Uniwersytetu w Southampton, kanadyjskiego Uniwersytetu Królowej, Chińskiej Akademii Nauk, w okresie pomiędzy późną starożytnością a wczesnym średniowieczem nastąpiło gwałtowne ochłodzenie klimatu znane jako mała epoka lodowcowa. W przekonaniu międzynarodowego zespołu badaczy to właśnie ten kryzys klimatyczny sprzed 1500 lat mógł być jedną z głównych przyczyn przez, które upadło Cesarstwo Rzymskie.

Cesarstwo Rzymskie upadło z powodu zmian klimatu?

.Międzynarodowy zespół naukowców w celu zbadania historii klimatu w okresie późnego antyku przeprowadził analizę nietypowych skał, jakie zostały znalezione na podwyższonym pasie nadbrzeżnym w zachodniej części Islandii. Kamienie te zostały przetransportowane w to miejsce przez góry lodowe podczas krótkiego okresu zlodowacenia, który rozpoczął się około 540 roku n.e. i trwał przez dwa lub trzy stulecia.

Ten okres ochłodzenia klimatu jaki miał miejsce na przełomie późnej starożytności i wczesnego średniowiecza od wielu lat jest przedmiotem dyskusji historyków w kontekście tego jaki wpływ miało to wydarzenie na Cesarstwo Rzymskie i jego upadek. Wyniki najnowszego badania zrealizowanego przez brytyjsko-kanadyjsko-chiński zespół naukowców potwierdzają, iż na początku VI wieku nastąpiła mała epoka lodowcowa, która z uwagi na swój nagły i silny charakter spotęgowała istniejące już wcześniej od pewnego czasu wewnętrzne problemy i słabości Rzymu. Największym ciosem jakie spadło na Cesarstwo Rzymskie były masowe migracje, które w przekonaniu naukowców nie miałyby skali mogącej przeobrazić mapę demograficzno-etniczną całego kontynentu, gdyby nie to nagłe dużego stopnia ochłodzenie klimatu.

Prof. Tom Gernon, będący specjalistą w dziedzinie nauk o Ziemi na Uniwersytecie w Southampton i współautor badania, stwierdził, że globalne ochłodzenie z późnego antyku mogło przelać przysłowiową szalę goryczy i w rezultacie poskutkować upadkiem jednego z największych imperiów w historii. „Jeśli chodzi o upadek Imperium Rzymskiego, to zmiana klimatu mogła być słomką, która złamała grzbiet wielbłąda (jak mówi popularny angielski idiom)” – stwierdził prof. Tom Gernon.

Chociaż jako symboliczną datę upadku Imperium Rzymskiego najczęściej wskazuje się 476 r., kiedy to w wyniku detronizacji Romulusa Augustulusa upadło Cesarstwo Zachodniorzymskie, to wschodnia część podzielonego niecałe sto lat wcześniej w 395 r.  państwa miała się dobrze. Cesarstwo Wschodniorzymskie przetrwało do 1453 r., czyli do momentu upadku Konstantynopola, stolicy Bizancjum. Właśnie z powodu istnienia w VI wieku n.e. Cesarstwa Wschodniorzymskiego, które za panowania cesarza Justyniana (panował w latach 527-565) miało ambicje odbudowy imperium w pełnej glorii terytorialnej, o której to pamięć była wciąż bardzo żywa i świeża. Zmiany klimatu jakie nastąpiły w 540 r. n.e. były jedną z kluczowych przyczyn, które uniemożliwiły odbudowę Imperium Rzymskiego, poprzez ponowne włączenie do niego zachodnich terytoriów, z Italią z której to całe państwo wyrosło na czele.

Tym samym ustalenia badaczy, który ogłosili, iż odkryli „główną przyczynę upadku Imperium Rzymskiego” należy odnieść przede wszystkim do Cesarstwa Bizantyjskiego oraz utraconego w VI wieku potencjału na trwałe odnowienie zasięgu terytorialnego państwa rzymskiego na Italię, Galię, Afrykę Północną, a być może również Brytanię, zachodnią Germanię. Cesarstwo Wschodniorzymskie z takimi granicami przestałoby być tylko „wschodnie” i byłoby to równoznaczne z pełną restytucję Imperium Rzymskiego. Brak całkowitej trwałej odbudowy w VI wieku – chociaż próby jego odnowy z częściowymi sukcesami podjął się cesarz Justynian I Wielki – stał się zaś jednym z kluczowych katalizatorów prowadzących do upadku Cesarstwa Wschodniorzymskiego.

Mała epoka lodowcowa i epidemia Justyniana

.„Globalny spadek temperatur miał bardzo znaczący wpływ na Cesarstwo Wschodniorzymskie” – powiedział w rozmowie z portalem gazety „Daily Mail” prof. Tom Gernon. Badacz dodał także, że późnoantyczna mała epoka lodowcowa z VI wieku została wywołana przez popiół wulkaniczny z trzech ogromnych erupcji, które zablokowały światło słoneczne i doprowadziły do znacznego spadku globalnych temperatur. Ten okres ochłodzenia klimatu zbiegł się z czasami niestabilności politycznej i gospodarczej w Cesarstwie Wschodniorzymskim, co wzmacnia hipotezę, że czynniki środowiskowe odegrały kluczową rolę w upadku Rzymu – przekonują naukowcy.

Ochłodzenie klimatu z VI wieku n.e., jakie było spowodowane trzema silnymi erupcjami wulkanicznymi, doprowadziło do globalnego obniżenia temperatury o 1-2 stopnie Celsjusza. Pozornie może wydawać się to niedużym spadkiem temperatury, ale w praktyce zjawisko to doprowadziło do powszechnego nieurodzaju, głodu wywołanego dużo gorszymi zbiorami plonów i obniżeniem się poziomu produkcji rolnej, zwiększoną śmiertelność zwierząt gospodarskich, gwałtownym wzrostem cen żywności i ułatwionym rozprzestrzenianiem się chorób i głodu w Cesarstwie Wschodniorzymskim.

Mała epoka lodowcowa z 540 r. zbiegła się z dżumą Justyniana, która rozpoczęła się w 541 r. – epidemia ta doprowadziła ona do śmierci od 30 do 50 milionów ludzi na całym świecie, co stanowiło około połowę ówczesnej populacji Ziemi. Tę zarazę i jej skutki wzmocniło gwałtowne ochłodzenie klimatu. Być może gdyby nie one to plaga ta nawet by nie wystąpiła, gdyż jak wiadomo ulubionym siedliskiem dla rozwoju wirusów jest chłodny wilgotny klimat.

Burzliwe czasy panowania cesarza Justyniana

.„Wydarzenia te zbiegły się z burzliwym okresem w Cesarstwie Wschodnim, które pod rządami Justyniana było pogrążone w niemal nieustannych wojnach, ekspansji terytorialnej i wewnętrznych konfliktach religijnych” – powiedział prof. Tom Gernon.

Ekspert wyjaśnił przy tym, że znaczna część historyków uważa, że w znacznym stopniu ograniczyła odbudowę imperium po tych kryzysach i przyczyniła się do długoterminowej degradacji strukturalnej Cesarstwa Wschodniorzymskiego – mimo, że jego ostateczny upadek nastąpił 900 lat później w 1453 r. po zdobyciu Konstantynopola przez Turków.

.„W ten sposób wydaje się prawdopodobne, że Mała Epoka Lodowcowa mogła doprowadzić do przechylenia się szali w momencie, gdy Cesarstwo Wschodniorzymskie było już poważnie przeciążone” – powiedział prof. Tom Gernon. Wyniki najnowszego badania, które uwydatnia jak wielką rolę w toku dziejów odgrywał klimat, zostały opublikowane w czasopiśmie „Geology”.

Marcin Jarzębski