Festiwal Kultury Żydowskiej w Płońsku - program

W Płońsku 19 października rozpoczął się „Festiwal Kultury Żydowskiej w mieście Ben Guriona”. To ósma edycja cyklu poświęconego historii tamtejszych Żydów i miasta, w którym urodził się pierwszy premier Izraela. Jednym z wydarzeń jest prezentacja makiety dawnej płońskiej Wielkiej Synagogi.

Festiwal Kultury Żydowskiej w Płońsku

.Organizatorem tegorocznego „Festiwalu Kultury Żydowskiej w mieście Ben Guriona”, który potrwa do 22 października, jest Miejskie Centrum Kultury w Płońsku, a partnerem Fundacja Nobiscum z Płocka, przywracająca pamięć o społeczności żydowskiej Mazowsza. W 2024 roku festiwalowym wydarzeniem jest m.in. premierowa prezentacja w Domu Pamięci w Płońsku, którym opiekuje się Fundacja Nobiscum, makiety Wielkiej Synagogi – budynek ten istniał od II połowy XVII wieku do lat 50. XX wieku.

Autorem modelu płońskiej Wielkiej Synagogi jest kierownik Muzeum Wisły Środkowej i Ziemi Wyszogrodzkiej Zdzisław Leszczyński, który zajmuje się modelarstwem historycznym i wcześniej wykonał wiele makiet, w tym również dawnych, nieistniejących już synagog w Płocku i Grodzisku Mazowieckim, a także synagogi wyszogrodzkiej.

Jak powiedział Zdzisław Leszczyński, makieta płońskiej Wielkiej Synagogi powstała z elementów drewnianych w skali 1:50 na podstawie zachowanej dokumentacji, w tym archiwalnych fotografii. „Praca nad tym modelem trwała cztery miesiące. Nie było to łatwe, gdyż wymagało odtworzenia szczegółów, w tym elewacji, o wiele bardziej skomplikowanej niż w przypadku synagog, których makiety dotychczas budowałem” – podkreślił. Przy okazji prezentacji modelu Wielkiej Synagogi przygotowano wystawę planszową oraz publikację poświęconą historii tej budowli.

Wielką Synagogę w Płońsku, murowaną, zbudowano przy obecnej ul. Warszawskiej, a dawniej ul. Koziej, najprawdopodobniej około 1670 r. w stylu barokowym. W 1826 r. uległa ona spaleniu, ale cztery lata później została odbudowana. Istniała do połowy lat 50. XX wieku, gdy została rozebrana z powodu zniszczeń z czasów II wojny światowej. W 1959 r. działka po nieistniejącej już wtedy budowli przeszła na własność Skarbu Państwa. Potem wybudowano tam siedzibę oddziału ZUS.

Płońsk – „Miasto Bena Guriona”

.Podczas obecnej odsłony „Festiwalu Kultury Żydowskiej w mieście Ben Guriona” w Domu Pamięci odbędzie się też premiera książki „Płońsk w XIX-wiecznym rysunku archiwalnym” autorstwa Gabrieli Nowak-Dąbrowskiej z Fundacji Nobiscum. Z kolei w Miejskim Centrum Kultury otwarta zostanie ekspozycja „XIX-wieczna architektura mazowieckich sztetli w świetle zbiorów Archiwum Państwowego w Płocku”. Wśród festiwalowych wydarzeń zaplanowano również pokaz filmu „Marzec’68” i spotkanie z reżyserem Krzysztofem Langiem oraz monodram „Chciała zapomnieć” Aliny Świdowskiej, aktorki Teatru Żydowskiego w Warszawie. Będą też warsztaty plastyczne dla dzieci „Wokół święta Sukkot”.

Jak zapowiadają organizatorzy, 21 października, pod honorowym patronatem Ambasady Izraela w Polsce, odbędzie się w Płońsku Marsz Milczenia, upamiętniający ofiary Holokaustu. Historia społeczności żydowskiej Płońska ma ponad 500 lat. Przed wybuchem II wojny Żydzi stanowili mniej więcej połowę mieszkańców miasta. Większość zginęła w czasie Holocaustu – w utworzonym przez Niemców płońskim getcie, które istniało w latach 1940 – 1942, lub wywieziona do niemieckich obozów zagłady.

W 2023 r. w Płońsku w odnowionej przy wsparciu unijnym kamienicy przy ul. Warszawskiej otwarto Dom Pamięci. Prezentowana jest tam muzealna ekspozycja „Spójrz – przypomnij” o dziejach Żydów płońskich oraz zamieszkujących okoliczne miejscowości. Nazwa wystawy nawiązuje do słów, które na odwrocie swej fotografii, pochodzącej z lat 30. XX wieku, napisała mieszkająca wtedy w tym mieście Chawcia Jakubowicz.

W Płońsku 16 października 1886 r. urodził się Dawid Ben Gurion, który współtworzył tam organizacje syjonistyczne, wspierające emigrację Żydów do Palestyny, będącej wówczas częścią Imperium Osmańskiego. Sam osiedlił się tam w 1906 r., kontynuując działalność polityczną. Był m.in. członkiem władz Światowej Organizacji Syjonistycznej i przewodniczącym Komitetu Wykonawczego Agencji Żydowskiej. Współtworzył socjalistyczno-syjonistyczną partię Mapai, której był liderem.

Dnia 14 maja 1948 r. Dawid Ben Gurion ogłosił w Tel Awiwie Deklarację Niepodległości Izraela. Został pierwszym premierem tego kraju. Urząd ten sprawował do 1954 r., a także w latach 1955-63. Zmarł 1 grudnia 1973 r. w Ramat Gan. Jego grób znajduje się w Midreszet Ben Gurion w regionie Ramat ha-Negev, z którym Płońsk nawiązał partnerską współpracę w 1997 r. 

Hagada – jeden z najważniejszych tekstów judaizmu

.Prof. Szewach WEISS na łamach „Wszystko Co Najważniejsze” pisał na temat centralnych składników żydowskiej tożsamości narodowej w tekście „Hagada, opowieść o tożsamości„.

„Nie sposób być Żydem, jeśli nie jest się związanym z żydowską religią i żydowską tradycją. Centralnym punktem żydowskości jest judaizm. Większość żydowskich ateistów poddaje swoje dzieci obrzezaniu. Te dzieci, podobnie jak koledzy z religijnych domów, przechodzą później bar micwę, gdy dorastają, wyprawiają żydowskie wesela, a gdy umierają, rodzina chowa ich na żydowskim cmentarzu. Oczywiście żydzi są podatni na trendy zachodnie i w Izraelu można natknąć się na ludzi, którzy na przykład żyją w trwałych związkach bez ślubu. Co ciekawe, bardziej podatni na zeświecczenie są Żydzi mieszkający w Izraelu niż w diaspora. Być może dlatego, że mogą czuć się związani z żydowską tożsamością, mieszkając w Izraelu. Obywatelstwo państwa żydowskiego jest dla nich wystarczającą gwarancją żydowskości, podczas gdy Żydzi w diasporze wciąż żyją w poczuciu, że muszą koniecznie chronić swą tożsamość, pieczołowicie kultywując tradycje i przekazując zwyczaje kolejnym pokoleniom”.

.”Dlatego jednym z najważniejszych punktów żydowskiej narracji jest hagada, czyli opowieść. Hagada to opowieść, która ma pozwolić zgłębić sens Pisma Świętego. Jest jedną dwóch odmian midraszu, czyli metody interpretacji Biblii. Druga odmiana midraszu to halacha, czyli wykładnia Biblii, dzięki której religijny Żyd wie, jak się zachować w konkretnych sytuacjach życiowych, co wolno mu jeść, albo kiedy może wykonywać jakie czynności. Hagada natomiast jest opowieścią, która ukazuje znaczenie konkretnych fragmentów Pisma Świętego. Nie tylko przypomina o opisanych w Biblii wydarzeniach, ale również objaśnia ich sens dla kolejnych pokoleń Żydów. Jest opowieścią i scenariuszem rozgrywającego się rok w rok przedstawienia. Odpowiada na wszystkie pytania dzieci, które jej słuchają” – pisze prof. Szewach WEISS.

PAP/WszystkocoNajważniejsze/MJ