Kalendarium historyczne. 18-24 listopada

Przedstawiamy kalendarium historyczne na najbliższy tydzień. O jakich rocznicach warto pamiętać w dniach 18-24 listopada?

18 listopada

1489 – Na zamku w Radomiu wielki mistrz zakonu krzyżackiego Johann von Tieffen złożył hołd lenny królowi Kazimierzowi IV Jagiellończykowi.

1621 – Papież Grzegorz XV ustanowił zakon pijarów, który miał duży wkład w rozwój oświaty w Rzeczypospolitej.

1632 – Wydano Biblię Gdańską, kalwiński przekład Biblii na język polski.

1655 – Potop szwedzki: początek oblężenia klasztoru paulinów na Jasnej Górze.

1700 – Pod Olkienikami pospolite ruszenie szlachty litewskiej dowodzone przez Michała Wiśniowieckiego pokonało wojska Sapiehów, kładąc kres samowładnym rządom tego rodu na Litwie.

1853 – W Paryżu urodził się Władysław Zamoyski, działacz społeczny i narodowy; inicjator budowy linii kolejowej z Chabówki do Zakopanego; uratował od zniszczenia lasy tatrzańskie, ograniczając w nich wyręby i prowadząc zalesienia; zaangażowany w spór graniczny z Królestwem Węgier o Morskie Oko; wszystkie swoje dobra wielkopolskie oraz zakopiańskie przekazał na cele społeczne i narodowe.

1860 – Urodził się Ignacy Paderewski, pianista, kompozytor, działacz niepodległościowy i polityk, w latach 1919-1921 minister spraw zagranicznych RP, sygnatariusz Traktatu wersalskiego. Niektóre źródła jako datę urodzin podają 6 listopada.

1875 – Prezydentem Warszawy mianowany został Sokrates Starynkiewicz, emerytowany generał wojsk rosyjskich; urząd sprawował do 1892 r.; zasłużony dla rozwoju miasta m.in. budową nowoczesnych wodociągów i kanalizacji.

1888 – Zmarł Walery Rzewuski, fotograf, prekursor zorganizowanego ruchu fotograficznego na ziemiach polskich.

1916 – I wojna światowa: zakończyła się trwająca od lipca bitwa nad Sommą; straty brytyjskie – ponad 420 tys. ofiar; francuskie – ponad 200 tys. ofiar; niemieckie – co najmniej 465 tys. ofiar.

1918 – Powołany został rząd Jędrzeja Moraczewskiego, pierwszy rząd niepodległej Polski.

1930 – W Pogórzu urodził się Kazimierz Kord, dyrygent, dyrektor i kierownik artystyczny Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia i Telewizji (1969-1973), Filharmonii Narodowej w Warszawie (1977-2001), a także dyrektor muzyczny Teatru Wielkiego-Opery Narodowej (2005-2006).

1939 – W Londynie podpisano umowę o współpracy Polskiej Marynarki Wojennej z Królewską Marynarką Wielkiej Brytanii na okres wojny; był to jeden z pierwszych aktów międzynarodowych podpisanych przez polski rząd na uchodźstwie.

1941 – Początek ofensywy wojsk brytyjskich pod Tobrukiem; w walkach brała udział polska Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich.

1944 – W Nawojowej koło Nowego Sącza urodził się Eustachy Rylski, prozaik, dramaturg, scenarzysta; autor powieści „Człowiek w cieniu”, „Warunek”, „Na Grobli”, „Obok Julii”, „Blask”.

1945 – W Warszawie na Pradze odsłonięto Pomnik Braterstwa Broni.

1948 – W Warszawie rozpoczął się proces polskich aktorów oskarżonych o udział w 1941 r. w nazistowskim filmie propagandowym „Heimkehr” (Powrót do ojczyzny); Bogusław Samborski skazany został zaocznie na karę dożywotniego więzienia, Wanda Szczepańska – na 12 lat więzienia, Michał Pluciński na 5 lat, Stefan Golczewski i Juliusz Łuszczewski na 3 lata pozbawienia wolności.

1953 – W Warszawie urodził się Janusz Wójcik, trener piłkarski, w latach 1989-1992 prowadził polską reprezentację olimpijską, z którą na igrzyskach w Barcelonie zdobył srebrny medal; selekcjoner reprezentacji Polski seniorów od 1997 do 1999 r.

1956 – W Bydgoszczy doszło do starć tłumu z milicją i zniszczenia stacji radiowej zagłuszającej audycje nadawane z Zachodu.

1959 – W Zagórzu urodził się Andrzej Kołodziej, działacz WZZ Wybrzeża; w sierpniu 1980 r. przewodniczący Komitetu Strajkowego w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni; wiceprzewodniczący MKS w Stoczni Gdańskiej, a następnie Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ „S”; organizował sieć kontaktów ze środowiskami opozycyjnymi w Czechosłowacji; aresztowany w 1981 r. przez czechosłowacką służbę bezpieczeństwa i skazany na 21 miesięcy więzienia; od 1984 r. w „Solidarności Walczącej”, w latach 1987-1988 jej przewodniczący.

1964 – Zmarł Jan Bystroń, etnolog, socjolog, historyk kultury, pisarz.

1965 – List Episkopatu Polski do Episkopatu Niemiec, wzywający do pojednania między narodem polskim a niemieckim oraz zapraszający niemieckich biskupów do udziału w uroczystościach Milenium Chrztu Polski.

1965 – Premiera filmu „Rysopis” w reżyserii Jerzego Skolimowskiego.

1988 – W Wilanowie na terenie parafii doszło do wznowienia rozmów pomiędzy stroną rządową a opozycją i przedstawicielami Kościoła katolickiego; władze komunistyczne po raz kolejny nie zgodziły się na legalizację NSZZ „Solidarność”.

2001 – Zmarł Jerzy Adamski, krytyk literacki i teatralny, eseista, pedagog.

2002 – Lech Kaczyński został zaprzysiężony na stanowisku prezydenta Warszawy, jako pierwszy piastujący ten urząd wybrany w wyborach powszechnych.

2011 – Prezydent Bronisław Komorowski powołał drugi rząd premiera Donalda Tuska.

2015 – Premier Beata Szydło wygłosiła w Sejmie exposé, po którym jej rząd uzyskał wotum zaufania.

2020 – W Krakowie zmarł Adam Musiał, piłkarz i trener, podstawowy piłkarz drużyny Kazimierza Górskiego, która w 1974 r. wywalczyła trzecie miejsce na mistrzostwach świata w RFN. W reprezentacji wystąpił 34 razy.

19 listopada

1417 – Elżbieta Granowska z Pilczy, trzecia żona Władysława Jagiełły, została koronowana w Katedrze Wawelskiej na królową Polski.

1557 – W Bari zmarła Bona Sforza, królowa polska, żona Zygmunta I Starego.

1765 – W Warszawie rozpoczął działalność Teatr Narodowy; tego dnia w budynku Operalni aktorzy królewscy wystawili premierę „Natrętów” Józefa Bielawskiego.

1770 – W Kopenhadze urodził się Bertel Thorvaldsen, rzeźbiarz, autor m.in. warszawskich pomników księcia Józefa Poniatowskiego i Mikołaja Kopernika.

1816 – Cesarz Rosji i król Polski Aleksander I podpisał dyplom fundacyjny Szkoły Głównej, noszącej od 1817 r. nazwę Uniwersytetu Królewskiego Warszawskiego.

1851 – W Nowodworze koło Lubartowa urodził się Wacław Nałkowski, geograf, publicysta.

1875 – We wsi Górna Trójca w guberni twerskiej urodził się Michaił Kalinin, działacz komunistyczny, od 1898 r. w SDPRR, w 1919 r. został przewodniczącym Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego; od 1926 r. członek Biura Politycznego KC WKP(b); przewodniczący Prezydium Rady Najwyższej ZSRS w latach 1938-1946; współodpowiedzialny za czystki lat trzydziestych i zbrodnię katyńską.

1879 – W Mławie urodził się Józef Unszlicht, działacz komunistyczny, jeden z przywódców SDKPiL, członek SDPRR; współorganizator Armii Czerwonej; w 1920 r. w Tymczasowym Komitecie Rewolucyjnym Polski; w latach 1921-1923 zastępca przewodniczącego WCzK (GPU od 1922 r.); w latach 1925-1930 zastępca komisarza ludowego spraw wojskowych ZSRS; rozstrzelany w 1938 r. w okresie Wielkiego Terroru.

1885 – W Warszawie urodził się Kazimierz Sosnkowski, założyciel Związku Walki Czynnej; szef sztabu I Brygady Legionów Polskich; w czasie wojny polsko-bolszewickiej dowódca Armii Rezerwowej; minister spraw wojskowych i członek Rady Obrony Państwa (1920-1924); w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowodził Frontem Południowym; w rządzie RP na uchodźstwie wicepremier i minister stanu, przewodniczący Komitetu Ministrów dla Spraw Kraju; Komendant Główny ZWZ (1939-1940); w lipcu 1941 r., po podpisaniu układu Sikorski-Majski, ustąpił z rządu na znak protestu; po śmierci gen. Władysława Sikorskiego objął funkcję Naczelnego Wodza, którą sprawował do 30 września 1944 r.

1894 – We Lwowie urodził się Wacław Stachiewicz, oficer Legionów Polskich, generał WP; od 1935 r. szef Sztabu Głównego WP; podczas kampanii polskiej 1939 r. szef Sztabu Naczelnego Wodza.

1901 – Urodził się Ksawery Piwocki, historyk sztuki, etnolog.

1906 – W Wiedniu rozpoczął się IX Zjazd PPS, w czasie którego doszło do rozłamu na PPS-Lewicę i PPS-Frakcję Rewolucyjną.

1909 – Urodziła się Wanda Modlibowska, polska lotniczka sportowa i szybowniczka, pilot eskadry sztabowej we wrześniu 1939 r.

1911 – Piłkarska drużyna Polonii Warszawa rozegrała swój pierwszy oficjalny mecz, przegrywając w nim z Koroną Warszawa 3:4.

1920 – W Łodzi urodził się Janusz Kłosiński, aktor, występował m.in. w łódzkim Teatrze Nowym i Teatrze Narodowym w Warszawie; zagrał w filmach „Ogniomistrz Kaleń”, „Niespotykanie spokojny człowiek”, „Wesołych Świąt”, „Koty to dranie”, a także w serialu „Czterdziestolatek”.

1925 – W Poznaniu urodził się Zygmunt Bauman, socjolog, filozof.

1936 – Premiera filmu „Ada, to nie wypada” w reżyserii Konrada Toma.

1939 – Kilkunastu polskich lewicowych literatów (m.in. Tadeusz Boy-Żeleński, Władysław Broniewski, Stanisław Jerzy Lec, Aleksander Wat i Adam Ważyk) podpisało oświadczenie, w którym z radością witali przyłączenie „Zachodniej Ukrainy” do Ukraińskiej SRS.

1942 – W Drohobyczu zastrzelony został przez gestapowca Bruno Schulz, prozaik, malarz, rysownik, grafik; autor zbiorów opowiadań „Sklepy cynamonowe” oraz „Sanatorium pod klepsydrą”.

1943 – W czasie przeprowadzanej przez Niemców likwidacji obozu koncentracyjnego przy ul. Janowskiej na przedmieściach Lwowa wybuchł bunt więźniów z Sonderkommando; liczba żydowskich ofiar utworzonego w 1941 r. obozu janowskiego szacowana jest na około 200 tys. osób, zmarłych z głodu, chorób, wycieńczenia, zamordowanych na tzw. lwowskich Piaskach oraz w obozie zagłady w Bełżcu.

1948 – W Warszawie sąd wojskowy ogłosił wyrok w sprawie przywódców PPS-WRN, którym zarzucono m.in. „planowanie obalenia przemocą ustroju ludowo-demokratycznego”; oskarżonym wymierzono kary do 10 lat więzienia; wśród skazanych był Kazimierz Pużak, jeden z przywódców PPS-WRN podczas II wojny światowej, przewodniczący Rady Jedności Narodowej (1944-1945); aresztowany w marcu 1945 r. przez NKWD i sądzony w Moskwie w tzw. procesie szesnastu.

1965 – W Warszawie otwarto odbudowany po zniszczeniach wojennych Teatr Wielki.

1977 – W Warszawie zmarł Władysław Hańcza, aktor, reżyser teatralny, pedagog; niezapomniany odtwórca ról Kargula w komediach Sylwestra Chęcińskiego, Macieja Boryny w „Chłopach” Jana Rybkowskiego oraz księcia Janusza Radziwiłła w „Potopie” Jerzego Hoffmana.

1985 – W Stanach Zjednoczonych utworzono Fundację „Solidarność”.

1987 – Ewa Łętowska została pierwszym rzecznikiem praw obywatelskich.

1990 – W Paryżu państwa należące do NATO oraz Układu Warszawskiego podpisały Traktat o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie.

1995 – Odbyła się druga tura wyborów prezydenckich, które wygrał Aleksander Kwaśniewski (51,72 proc.), pokonując Lecha Wałęsę (48,28 proc.). Frekwencja: 68,23 proc.

1999 – Premiera filmu „Dług” w reżyserii Krzysztofa Krauze.

2005 – Zmarł Zbigniew Florczak, eseista, prozaika, tłumacz i krytyk literacki.

2007 – W Paryżu zmarła Wiera Gran, aktorka kabaretowa i filmowa, piosenkarka; w czasie wojny występowała w warszawskim getcie w kawiarni „Sztuka”.

2010 Zmarł Piotr Hertel, kompozytor muzyki filmowej i teatralnej, jeden ze współzałożycieli Studenckiego Teatru Satyryków „Pstrąg”.

2018 – W Konstancinie-Jeziornie zmarł Witold Sobociński, autor zdjęć m.in. do filmów „Frantic” Romana Polańskiego, „Ziemia obiecana” Andrzeja Wajdy, „Sanatorium pod klepsydrą” Wojciecha Jerzego Hasa, „Szpital Przemienienia” Edwarda Żebrowskiego, „Był jazz” Feliksa Falka, „Piratów” Romana Polańskiego, „Wrota Europy” Jerzego Wójcika.

20 listopada

1603 – Zmarł Krzysztof Radziwiłł, nazywany „Piorunem”, hetman wielki litewski, wojewoda wileński, przywódca protestantów na Liwie.

1648 – Jan II Kazimierz Waza wybrany został królem Polski.

1651 – Zmarł Mikołaj Potocki, hetman wielki koronny.

1655 – Król Jan Kazimierz Waza wydał Uniwersał opolski wzywający Polaków do powstania przeciw Szwedom.

1733 – W Merseburgu w Saksonii urodził się Szymon Bogumił Zug, architekt, projektant ogrodów, twórca kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy w Warszawie.

1794 – Został ochrzczony (dzień urodzin nieznany) Jan Feliks Piwarski malarz i grafik.

1818 – W Komarnie koło Sambora urodził się Karol Szajnocha, historyk, publicysta, pisarz.

1873 – Urodził się Mieczysław Szczęsny Rybczyński, inżynier hydrotechnik.

1898 – We Lwowie odsłonięto pomnik króla Jana III Sobieskiego.

1900 – W kościele Mariackim w Krakowie odbył się ślub poety Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny; uroczystości weselne urządzono w Bronowicach Małych, świadkiem młodej pary był Stanisław Wyspiański, który wydarzenie to utrwalił w dramacie „Wesele”.

1917 – Centralna Rada Ukrainy ogłosiła utworzenie niezależnej Ukraińskiej Republiki Ludowej.

1918 – Do Lwowa w czasie walk polsko-ukraińskich dotarła odsiecz wojsk polskich pod dowództwem ppłk. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego.

1918 – Rząd Moraczewskiego ogłosił program reform społecznych i gospodarczych zakładający między innymi zwiększenie wpływu państwa na gospodarkę poprzez częściową nacjonalizację przemysłu.

1919 – W Poznaniu urodził się Henryk Tomaszewski, aktor, mim, tancerz, choreograf, założyciel i dyrektor Wrocławskiego Teatru Pantomimy.

1923 – W Warszawie urodził się Leon Łukaszewicz, jeden z pionierów informatyki w Polsce; konstruktor polskiego komputera XYZ i języka programowania EOL.

1925 – W Warszawie zmarł Stefan Żeromski, pisarz, publicysta, autor powieści „Popioły”, „Syzyfowe prace”, „Ludzie bezdomni”, „Wierna rzeka”, „Przedwiośnie” oraz „Dzieje grzechu”.

1925 – Powołano rząd Aleksandra Skrzyńskiego.

1931 Urodził się Bohdan Drozdowski, poeta, prozaik, dziennikarz, publicysta, tłumacz, autor sztuk scenicznych.

1935 Zmarł Ludomir Mazurkiewicz, drukarz i wydawca.

1939 – We wsi Małecz w okolicach Tomaszowa Mazowieckiego urodził się Jan Szczepański, bokser, mistrz olimpijski z Monachium (1972), złoty medalista mistrzostw Europy w Madrycie (1971).

1940 – W Warszawie zmarł Wacław Berent, powieściopisarz, eseista, tłumacz.

1943 – Rozkaz dowódcy Armii Krajowej gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora” do komendantów okręgów o akcji „Burza”.

1943 – W Krakowie urodził się Marek Tomaszewski, pianista; wspólnie z Wacławem Kisielewskim stworzył słynny duet fortepianowy „Marek i Wacek”.

1943 – Urodziła się Marianna Wróblewska, wokalistka jazzowa.

1945 – Przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze rozpoczął się proces niemieckich zbrodniarzy wojennych.

1945 – Sojusznicza Rada Kontroli przyjęła plan wysiedleń ludności niemieckiej z Polski, Czechosłowacji, Węgier i Austrii.

1949 – We Wrocławiu urodził się Włodzimierz Stefański, siatkarz, mistrz świata z Meksyku (1974), złoty medalista olimpijski z Montrealu (1976).

1952 – Sejm powołał na stanowisko premiera przewodniczącego KC PZPR Bolesława Bieruta; Aleksander Zawadzki wybrany został przewodniczącym Rady Państwa.

1954 – W Warszawie rozpoczęła działalność Akademia Teologii Katolickiej; obecnie Uniwersytet im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

1955 – W Londynie zmarł Tomasz Arciszewski, jeden z przywódców PPS, premier RP na uchodźstwie w latach 1944-1947.

1955 – CWKS Legia Warszawa zdobyła po raz pierwszy tytuł piłkarskiego mistrza Polski w piłce nożnej.

1964 – Przed Sądem Wojewódzkim w Warszawie rozpoczął się proces uczestników tzw. afery mięsnej; główny oskarżony Stanisław Wawrzecki, dyrektor Stołecznego Przedsiębiorstwa Miejskiego Handlu Mięsem, skazany został w lutym 1965 r. na karę śmierci – wyrok wykonano.

1979 – Zmarła Ruth Kowalska, polska reżyser, aktorka teatralna i filmowa związana z teatrem jidysz, także działaczka komunistyczna.

1985 – W Zabrzu zmarł Jerzy Ziętek, uczestnik powstań śląskich, członek BBWR; wojewoda śląski (1945), członek KC PZPR (1964-1981), przewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach (1964-1973); wojewoda katowicki (1973-1975).

1989 – Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło „Konwencję o prawach dziecka”.

1992 – Premiera filmu „Psy” w reżyserii Władysława Pasikowskiego.

1996 – Zmarł Franciszek Strynkiewicz, rzeźbiarz.

1998 – W Warszawie zmarł Marian Brandys, pisarz, eseista, dziennikarz, autor powieści historycznych „Kozietulski i inni” oraz „Koniec świata szwoleżerów”.

1998 – Premiera filmu „Historia kina w Popielawach” w reżyserii Jana Jakuba Kolskiego.

2008 – W Warszawie zmarł Jan Machulski, aktor, reżyser teatralny, pedagog; założyciel i dyrektor Teatru Ochoty w Warszawie; jego najsłynniejszą filmową kreacją była rola kasiarza Henryka Kwinto w komediach kryminalnych „Vabank” i „Vabank II, czyli Riposta”.

2011 – W Warszawie zmarł Olgierd Budrewicz, dziennikarz, varsavianista, podróżnik; żołnierz Armii Krajowej, uczestnik Powstania Warszawskiego.

2017 – W Warszawie zmarł trener piłkarski Janusz Wójcik. W 1992 roku wywalczył z reprezentacją olimpijską wicemistrzostwo igrzysk w Barcelonie, a w latach 1997-99 prowadził kadrę narodową biało-czerwonych.

2018 – W Hipolitowie na Mazowszu zmarł Andrzej Gmitruk, jeden z najwybitniejszych trenerów w historii polskiego pięściarstwa, szkolił m.in. Andrzeja Gołotę i Tomasza Adamka. Jako selekcjoner pracował z olimpijskimi reprezentantami Polski i Norwegii. Biało-czerwonych prowadził m.in. w igrzyskach olimpijskich w Seulu w 1988 r.

2021 – W Inowrocławiu zmarł Aleksander Rowiński, dziennikarz, pisarz, reportażysta, autor książek „Zygielbojma śmierć i życie”, „Dreszczowce zamku Dunajec”, „Przeklęte łzy słońca”, „Pod klątwą kapłanów. Skarb Inków ukryty nad Dunajcem”, „Pan Zagłoba”.

21 listopada

1652 – W Bronowicach zmarł Jan Brożek, matematyk, astronom, medyk, profesor i rektor Akademii Krakowskiej.

1693 – Zmarł Adam Kotowski, mecenas sztuki.

1815 – W Wilnie zmarł Karol de Perthees, pochodzący z Drezna kartograf, geograf króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, pułkownik wojsk koronnych.

1830 – Zmarł Jan Śniadecki, matematyk, astronom, filozof, organizator i dyrektor obserwatorium astronomicznego w Krakowie.

1839 – Wmurowano kamień węgielny pod budowę hotelu „Bazar” w Poznaniu, który stał się siedzibą wielu instytucji polskiego życia gospodarczego i kulturalnego.

1855 – W Warszawie założone zostało Zgromadzenie Sióstr św. Feliksa.

1863 – Powstanie Styczniowe: w Siedlcach został publicznie powieszony powstaniec i cywilny naczelnik województwa podlaskiego Władysław Rawicz.

1866 – Cesarz Rosji Aleksander II Romanow wydał rozkaz o likwidacji Twierdzy Zamość; jednej z największych fortyfikacji w polskich dziejach.

1873 – W Warszawie urodził się Tytus Filipowicz, działacz PPS-Frakcja Rewolucyjna, dyplomata, publicysta.

1876 – Urodził się Marian Lalewicz, architekt, profesor Warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych.

1891 – W Tworkach pod Warszawą dzięki staraniom m.in. lekarza psychiatry prof. Adolfa Rothe otwarto szpital dla osób cierpiących na zaburzenia i choroby psychiczne.

1893 – W Mińsku urodził się Władysław Strzemiński, malarz, teoretyk sztuki; o postaci Strzemińskiego opowiada ostatni film Andrzeja Wajdy „Powidoki”.

1896 – Powstało Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa.

1900 – W Buczaczu urodził się Emanuel Ringelblum, historyk, współtwórca Podziemnego Archiwum Warszawskiego Getta. W 1999 roku Archiwum Ringelbluma wpisane zostało przez UNESCO na listę najważniejszych dokumentów świata.

1902 – W Leoncinie na Mazowszu urodził się Isaac Bashevis Singer, pisarz żydowski tworzący w języku jidysz; autor m.in. „Sztukmistrza z Lublina”; laureat literackiej Nagrody Nobla w 1978 r.

1902 – W Rzymie zmarła Franciszka Siedliska, zakonnica, założycielka zgromadzenia nazaretanek; beatyfikowana w 1989 r.

1912 – W Orłowie urodził się Kazimierz Ślaski, historyk, badacz dziejów Pomorza.

1914 – Pod Krzywopłotami na zachód od Wolbromia Legiony Polskie zakończyły dwutygodniowe walki z wojskami rosyjskimi.

1916 – Zmarł Franciszek Józef I, cesarz Austrii w latach 1848 -1916.

1918 – W czasie walk z Ukraińcami poległ 14-letni Jurek Bitschan, jeden z najmłodszych obrońców Lwowa.

1919 – Rada Najwyższa Konferencji Pokojowej w Paryżu przyznała Polsce 25-letni mandat nad Galicją Wschodnią pod nadzorem Ligi Narodów.

1920 – W Donorze w Pensylwanii urodził się Stan Musial, legendarny amerykański baseballista polskiego pochodzenia.

1920 – Żołnierze armii Ukraińskiej Republiki Ludowej zostali wyparci z terytoriów Ukrainy i zmuszeni do wycofania się na terytorium Polski.

1931 – W Sandomierzu urodził się Jerzy Koenig, krytyk teatralny, publicysta.

1939 – Niemcy przekazali Słowacji 700 km2 polskich terenów nadgranicznych. Była to nagroda za udział wojsk słowackich w inwazji na Polskę we wrześniu 1939 r.

1945 – Do Polski z emigracji powrócił poeta Władysław Broniewski.

1950 – Urodził się Maciej Karpiński, pisarz, dramaturg, scenarzysta, krytyk literacki i teatralny.

1952 – Sejm PRL powołał rząd Bolesława Bieruta.

1962 – W Genewie zmarł Władysław Pobóg-Malinowski, historyk, publicysta, działacz sanacyjny.

1966 – W Glencove w Pensylwanii zmarł gen. Władysław Bortnowski, w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowódca Armii „Pomorze”.

1972 – W Huddersfield w Anglii zmarł ppłk Tadeusz Danilewicz, szef sztabu KG NSZ (1944-1945), uczestnik Powstania Warszawskiego; komendant główny Narodowego Związku Wojskowego (1945).

1996 – Zmarła Maria Krzyżanowska-Rosa, reportażystka.

1997 – W Katowicach Sąd Wojewódzki uniewinnił byłych milicjantów oskarżonych o spowodowanie śmierci górników z kopalni „Wujek” na początku stanu wojennego; był to pierwszy proces w tej sprawie po upadku komunizmu.

2000 – Zmarła Barbara Sobotta, historyk sztuki, lekkoatletka, czołowa sprinterka legendarnego polskiego Wunderteamu.

2006 – W Rudzie Śląskiej w Kopani Węgla Kamiennego „Halemba” doszło do wybuchu metanu; zginęło 23 górników; była to jedna z najtragiczniejszych w skutkach katastrof górniczych w Polsce.

2010 – W Polsce odbyły się wybory samorządowe.

2011 – W Warszawie Lech Wałęsa odsłonił pomnik prezydenta USA Ronalda Reagana

2018 – W Warszawie zmarł Jan Zagozda, dziennikarz Polskiego Radia, współautor audycji „Mijają lata, zostają piosenki”, „Słodkie radio retro”, „Wspomnienia pisane dźwiękiem” oraz „Lubię szum starej płyty”.

22 listopada

1348 – W Namysłowie Kazimierz III Wielki oraz król niemiecki i czeski Karol IV Luksemburski podpisali pokój kończący wojnę o Śląsk.

1827 – W Krakowie urodził się Karol Estreicher, bibliotekarz, bibliograf, historyk literatury i teatru.

1864 – W Warszawie uroczyście otwarto Most Aleksandryjski (Kierbedzia); zaprojektowany przez inżyniera Stanisława Kierbedzia most był jednym z najnowocześniejszych w ówczesnej Europie.

1878 – W Paryżu zmarł Ludwik Mierosławski; uczestnik powstania listopadowego; działacz emigracyjny; wódz naczelny oddziałów powstańczych w Wielkopolsce w 1848 r.; dowódca rewolucyjnych wojsk na Sycylii (1849); dyktator powstania styczniowego (1863); historyk wojskowości, pisarz.

1901 – W Warszawie urodził się Józef Lejtes, reżyser, jeden z najbardziej znanych twórców polskiego kina międzywojennego, autor filmów „Barbara Radziwiłłówna”, „Dziewczęta z Nowolipek” i „Granica”.

1918 – Józef Piłsudski zatwierdził „Dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej”; na mocy dekretu, będącego swego rodzaju ustawą zasadniczą, Piłsudski obejmował jako Tymczasowy Naczelnik Państwa „Najwyższą Władzę Republiki Polskiej” i miał ją sprawować do czasu zebrania się Sejmu Ustawodawczego.

1918 – W wyniku ofensywy wojsk polskich oddziały ukraińskie zostały zmuszone do wycofania się ze Lwowa; w mieście doszło do pogromu ludności żydowskiej.

1919 – Uniwersytet we Lwowie otrzymał imię Jana Kazimierza.

1920 – Lwów jako pierwsze i jedyne miasto w II RP został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari; uroczystej dekoracji dokonał marszałek Józef Piłsudski.

1928 – W Dęblinie urodziła się Krystyna Siesicka, pisarka, autorka powieści dla młodzieży.

1934 – We Wrocławiu urodził się Stefan Bratkowski, pisarz; członek ZMP i PZPR (1954-1981), dziennikarz „Po prostu” (1956-1957), redaktor naczelny „Życia i Nowoczesność” (1970-1973; 1980-1981); prezes Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (1980-1982; 1989-1990), następnie prezes honorowy; w stanie wojennym zaangażowany w działalność opozycyjną; w latach 1983-1988 tworzył niezależną „Gazetę Dźwiękową”; członek Komitetu Obywatelskiego przy przewodniczącym NSZZ „S” (1988-1990); uczestnik obrad Okrągłego Stołu; prezes Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” (1991-1992); autor książek o tematyce ekonomicznej, historycznej i społecznej.

1938 – Prezydent Ignacy Mościcki wydał dekret o rozwiązaniu zrzeszeń wolnomularskich i lóż masońskich.

1939 – W Kaliszu urodził się Waldemar Kuczyński, ekonomista, publicysta; członek PZPR (1959-1966); w marcu 1968 r. aresztowany pod zarzutem organizowania studenckich protestów, zwolniony po pół roku; współzałożyciel Towarzystwa Kursów Naukowych; w sierpniu 1980 r. doradca MKS w Stoczni Gdańskiej; zastępca redaktora naczelnego „Tygodnika Solidarność” (1981); internowany w stanie wojennym; zwolniony w 1982 r. wyemigrował do Paryża; minister przekształceń własnościowych (1990-1991); członek Unii Demokratycznej, następnie Unii Wolności.

1940 – W KL Auschwitz Niemcy dokonali pierwszej egzekucji przez rozstrzelanie – stracono 40 Polaków.

1940 – W Warszawie w mieszkaniu Emanuela Ringelbluma przy ul. Leszno 18 odbyło się inauguracyjne spotkanie konspiracyjnego zespołu badawczo-dokumentacyjnego pod kryptonimem „Oneg Szabat”, czyli „Radość Soboty”; efektem jego działań było utworzenie Podziemnego Archiwum Getta.

1940 – We Lwowie urodził się Andrzej Żuławski, reżyser, scenarzysta, pisarz; autor filmów „Na srebrnym globie”, „Diabeł”, „Szamanka”.

1944 – Dekret PKWN o utworzeniu Przedsiębiorstwa Państwowego „Polskie Radio”.

1950 – W Warszawie zakończył się II Kongres Obrońców Pokoju, który powołał Światową Radę Pokoju; jej przewodniczącym został Frederic Joliot-Curie.

1958 – Telewizja Polska wyemitowała premierowe wydanie programu dla dzieci z serii „Miś z okienka”.

1976 – Premiera filmu „Przepraszam, czy tu biją?” w reżyserii Marka Piwowskiego.

1981 – W Warszawie utworzono Kluby Samorządnej Rzeczypospolitej „Wolność-Sprawiedliwość-Niepodległość”.

1982 – W Londynie zmarł Stanisław Ostrowski, prezydent Lwowa (1936-1939), więziony w ZSRS (1939-1941); prezydent RP na uchodźstwie w latach 1972-1979.

1989 – W Hongkongu Aneta Kręglicka zdobyła tytuł Miss World.

1996 – Premiera filmu „Poznań ’56” w reżyserii Filipa Bajona.

1996 – Polska stała się pełnoprawnym członkiem OECD (Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju).

1998 – W Warszawie zmarł Mikołaj Kozakiewicz, socjolog, pedagog; członek ZSL, od 1990 r. w PSL; marszałek Sejmu w latach 1989-1991.

2001 – Prezydent Aleksander Kwaśniewski wyraził zgodę na udział polskiego kontyngentu wojskowego w operacji antyterrorystycznej w Afganistanie; z wnioskiem o wysłanie wojska do Afganistanu zwrócił się do prezydenta – w imieniu rządu – premier Leszek Miller.(PAP)

2002 – W Lublinie zmarł Rafał Gan-Ganowicz ps. „Jerzy Rawicz”, najemnik, dziennikarz, korespondent Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, działacz polityczny i społeczny, członek Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej. Walczył w kilku konfliktach zbrojnych przeciwko siłom wspieranym przez Związek Sowiecki.

2021 – We Wrocławiu zmarł Paweł Jarodzki, i malarz i rysownik, wykładowca ASP. Artysta był współzałożycielem grupy artystycznej Luxus, która powstała we Wrocławiu u schyłku PRL. Był wieloletnim kuratorem wrocławskiego Biura Wystaw Artystycznych oraz autorem podręczników i komiksów dla dzieci.

23 listopada

1287 – Książę pomorski Bogusław IV i książę świecki Mściwój II oraz książę wielkopolski Przemysł II podczas zjazdu w Słupsku zawarli przymierze skierowane przeciwko Brandenburgii.

1379 – Książę mazowiecki Janusz I Starszy wydał przywilej, który zobowiązał mieszkańców do otoczenia Warszawy. Miasto objęło obszar około 8,5 hektara.

1619 – Polska jazda lisowczyków pokonała wojska księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego w bitwie pod Humiennem.

1672 – Pod Szczebrzeszynem wojska wierne hetmanowi Janowi Sobieskiemu zawiązały konfederację przeciwko stronnikom króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego, skupionym w konfederacji gołąbskiej.

1793 – Zakończył obrady sejm grodzieński – ostatni sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej, zwołany i działający pod terrorem władz carskich; zatwierdził II rozbiór Rzeczypospolitej.

1798 – W Warszawie urodziła się Klementyna Hoffmanowa, pisarka, pedagog, autorka m.in. utworów dla dzieci i młodzieży.

1857 – W Łopatynie na terenie Galicji zmarł gen. Józef Dwernicki, uczestnik kampanii napoleońskich, dowódca kawalerii w Powstaniu Listopadowym.

1882 – W Ulanowie urodził się Arnold Szyfman, reżyser, założyciel i dyrektor Teatru Polskiego w Warszawie.

1897 – W Małachowie-Gustawowie pod Włoszczową urodził się Władysław Liniarski, pułkownik WP, komendant białostockiego Okręgu ZWZ-AK (1940-1945), a następnie na terenie tego okręgu dowódca Armii Krajowej Obywatelskiej; aresztowany w 1945 r. przez UB, skazany na karę śmierci, wyrok zamieniony na 10 lat więzienia.

1899 – W Archangielsku urodził się Władysław Pobóg-Malinowski, historyk, publicysta, działacz sanacyjny.

1909 – W Warszawie urodziła się Loda Niemirzanka, tancerka, popularna polska aktorka lat 30., zagrała m.in. w filmach „Ada! To nie wypada!”, „Moi rodzice rozwodzą się”; w czasie II wojny światowej w AK.

1918 – W Radomiu urodził się Kazimierz Winkler, poeta, autor tekstów popularnych piosenek, m.in. „Gdy mi ciebie zabraknie” i „Pierwszy siwy włos”.

1924 – We Lwowie urodził się Aleksander Małachowski, publicysta, żołnierz AK, więzień w sowieckim obozie pracy (1944-1945); przewodniczący Klubu Krzywego Koła (1959-1962); od 1980 r. w NSZZ „S”; internowany w stanie wojennym; w 1983 r. aresztowany za działalność w podziemnej Solidarności; poseł na Sejm (1989-1997; 2001-2004), wicemarszałek Sejmu (1993-1997); współzałożyciel Unii Pracy (1991); w latach 1998-2004 przewodniczący Zarządu Głównego PCK.

1927 – W Jarontach pod Inowrocławiem zmarł Stanisław Przybyszewski, pisarz, poeta, dramaturg, publicysta; napisał m.in. powieści „Homo ludens”, „Dzieci szatana”, „Synowie ziemi”, „Krzyk” oraz dramaty „Złote runo”, „Goście”, „Matka”, „Gody życia”, „Mściciel”. W swojej twórczości przedstawiał życie jako nieustanny tragiczny konflikt „duszy” i „mózgu”, uwikłania w problemy seksu oraz skrajnego indywidualizmu.

1930 – W Polsce odbyły się wybory do Senatu.

1933 – W Dębicy urodził się Krzysztof Penderecki, kompozytor, dyrygent i pedagog muzyczny; autor dzieł: „Tren ofiarom Hiroszimy”, „Pasja wg św. Łukasza”, „Dies Irae”, „Jutrznia”, „Polskie Requiem”, „Te Deum”, „Siedem Bram Jerozolimy”, a także oper „Diabły z Loudun”, „Raj utracony”, „Czarna maska” i „Ubu Król”.

1937 – W Moskwie urodził się Karol Modzelewski, historyk; członek PZPR (1957-1964), usunięty z partii po ogłoszeniu z Jackiem Kuroniem „Listu otwartego do członków PZPR”; więziony przez władze komunistyczne; rzecznik prasowy Krajowej Komisji Porozumiewawczej (1980-1981), członek Komisji Krajowej NSZZ „S”; w stanie wojennym internowany, następnie więziony; senator (1989-1991), współzałożyciel Solidarności Pracy (1991), honorowy przewodniczący Unii Pracy (1992-1995).

1942 – W Krakowie zmarł Stanisław Zaremba, matematyk, współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Matematycznego, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; redaktor pisma dla matematyków „Annales”.

1943 – Władysław Gomułka wybrany został sekretarzem Komitetu Centralnego PPR.

1950 – We Wrocławiu urodził się Mariusz Benoit, aktor związany m.in. z teatrami warszawskimi: Powszechnym, Narodowym, Rozmaitości, pedagog; wystąpił w filmach „Ostatnie okrążenie”, „Olimpiada ’40”, „Przeznaczenie”, „Widziadło”, „Piłkarski poker”, „Śmierć jak kromka chleba”, „80 milionów”, a także w serialach „Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy” oraz „Mistrz i Małgorzata”.

1953 – W Swobnicy na Pomorzu Zachodnim urodził się Waldemar Krzystek, reżyser i scenarzysta, autor filmów „W zawieszeniu”, „Ostatni prom”, „Mała Moskwa”, „80 milionów”, „Fotograf” oraz serialu „Anna German”.

1974 – W Warszawie zmarł Aleksander Sewruk, aktor, dyrektor teatrów, m.in. Teatru im. Stefana Jaracza w Olsztynie.

1981 – Premiera filmu „Dreszcze” w reżyserii Wojciecha Marczewskiego.

1989 – Początek oficjalnej wizyty premiera Tadeusza Mazowieckiego w ZSRS.

1989 – Sejm podjął decyzję o likwidacji Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej (ORMO) oraz Urzędu do spraw Wyznań.

1997 – Premiera serialu telewizyjnego „Boża podszewka” w reżyserii Izabelli Cywińskiej.

2021 – W Łubnikach w województwie podlaskim zmarł Jan Leończuk, poeta, prozaik, eseista, tłumacz. Wydał kilkanaście tomów poezji i opowiadań. Przez niemal dwadzieścia lat był dyrektorem Książnicy Podlaskiej im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku.

24 listopada

1227 – Podczas zjazdu w Gąsawie zamordowany został książę krakowski Leszek Biały.

1644 – W Warszawie uroczyście odsłonięto kolumnę króla Zygmunta III Wazy.

1838 – W Paryżu powstała Biblioteka Polska.

1857 – W Warszawie założono wydawnictwo Gebethner i Wolff.

1858 – W Warszawie zmarł Wincenty Krasiński, generał, uczestnik wojen napoleońskich, dowódca pułku szwoleżerów gwardii cesarskiej; w Królestwie Polskim senator-wojewoda, dowódca dywizji gwardii; przeciwnik Powstania Listopadowego; generał armii rosyjskiej, senator, członek Rady Państwa; w latach 1855-1856 p.o. namiestnika Królestwa Polskiego; ojciec Zygmunta Krasińskiego, poety, dramatopisarza, prozaika i filozofa.

1861 – W Kamieńcu Podolskim urodził się Józef Kallenbach, historyk literatury.

1875 – W Krakowie urodził się Xawery Dunikowski, rzeźbiarz, malarz.

1891 – W Krakowie urodziła się Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, poetka, dramatopisarka; córka znanego malarza Wojciecha Kossaka i siostra satyryczki Magdaleny Samozwaniec; autorka zbiorów poezji „Niebieskie migdały”, „Różowa magia”, „Pocałunki”.

1899 – W Chojnacie koło Skierniewic urodził się Jan Adam Maklakiewicz, kompozytor, pedagog; dyrektor filharmonii w Krakowie (1945-1947) oraz w Warszawie (1947-1948).

1904 – W Warszawie przy ul. Rakowieckiej władze carskie uruchomiły więzienie karne; w okresie okupacji niemieckiej oraz w latach stalinizmu więziono, torturowano oraz mordowano w nim przywódców Polskiego Państwa Podziemnego i działaczy niepodległościowych.

1906 – W Poznaniu zmarł Florian Stablewski, arcybiskup poznański i gnieźnieński, prymas Polski w latach 1891-1906.

1908 – W Kijowie urodził się Aleksander Ford, reżyser, autor filmów „Krzyżacy”, „Ulica Graniczna”, „Pierwszy dzień wolności”, „Młodość Chopina” i „Ósmy dzień tygodnia”.

1909 – W Charkowie urodził się Jerzy Toeplitz, krytyk filmowy, współtwórca szkolnictwa filmowego w Polsce i Australii, w latach 1956-68 rektor Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi; teoretyk kina, autor sześciotomowej „Historii sztuki filmowej”.

1928 – W Poznaniu urodził się Lech Ordon, aktor.

1932 – We Lwowie urodził się Andrzej Kurylewicz, kompozytor, pianista, trębacz, puzonista, dyrygent.

1944 – Stanisław Mikołajczyk ustąpił z funkcji premiera rządu RP.

1944 – W Barwałdzie Średnim koło Wadowic doszło do katastrofy kolejowej, w wyniku której zginęło około 130 osób, a ponad 100 zostało rannych.

1947 – W Krakowie przed Najwyższym Trybunałem Narodowym rozpoczął się pierwszy proces oświęcimski; oskarżono w nim 40 członków załogi obozowej, w tym byłego komendanta KL Auschwitz Arthura Liebehenschela, szefa obozowego Gestapo Maksa Grabnera, jednego z zastępców komendanta Hansa Aumeiera, szefową obozu kobiecego w Birkenau Marię Mandl i kierownika krematoriów Ericha Muhsfeldta; zapadły 23 wyroki śmierci, dwa zostały zmienione na dożywocie, sześciu oskarżonych zostało skazanych na dożywotnie więzienie, jedna osoba została uniewinniona, pozostali otrzymali kary od 3 do 15 lat więzienia.

1960 – W Londynie zmarł Ferdynand Goetel, pisarz i publicysta; w 1943 r. w porozumieniu z Delegaturą Rządu RP na Kraj był członkiem delegacji zaproszonej przez władze niemieckie do Katynia.

1961 – W Warszawie urodził się Kuba Sienkiewicz, muzyk, lider zespołu „Elektryczne gitary”.

1982 – Stan wojenny: Sąd Wojewódzki we Wrocławiu skazał Władysława Frasyniuka, działacza podziemnej Solidarności, na sześć lat więzienia.

1984 – Utworzono Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ), jego przewodniczącym został Alfred Miodowicz.

1986 – Premiera filmu „Kronika wypadków miłosnych” w reżyserii Andrzeja Wajdy.

1987 – W Krakowie zmarł Karol Bunsch, pisarz, autor książek historycznych, publicysta, tłumacz.

1989 – W Moskwie premier Tadeusz Mazowiecki spotkał się z sekretarzem generalnym KC KPZS Michaiłem Gorbaczowem.

1994 – Podczas koncertu zespołu Golden Life w hali Stoczni Gdańskiej wybuchł pożar, w wyniku którego zginęło 7 osób, a ponad 300 odniosło obrażenia.

2007 – W Warszawie zmarł Jerzy Ofierski, aktor, pisarz i dziennikarz.

2008 – W Krakowie zmarł Jerzy Goliński, aktor, reżyser teatralny, pedagog; w latach 1990-1992 dyrektor naczelny i artystyczny Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie.

2011 – W Warszawie zmarł Andrzej Mandalian, poeta, prozaik, tłumacz, scenarzysta filmowy. W 1976 roku podpisał protest przeciwko zmianom w konstytucji. Publikował w wydawanym w drugim obiegu piśmie „Zapis”. Posługiwał się kryptonimem X-666. Tłumaczył z rosyjskiego m.in. poezje Maryny Cwietajewej, Osipa Mandelsztama, Bułata Okudżawy, Josifa Brodskiego. Dwukrotnie nominowany do Nagrody Literackiej Nike: w 2004 za „Strzęp całunu” i w 2008 za „Poemat odjazdu”.

2019 – Reprezentantka Polski Viki Gabor wygrała 17. Konkurs Piosenki Eurowizji dla Dzieci, który odbył się w Arenie Gliwice.

„Piękno Historii”

.Ruszył nowy projekt redakcji „Wszystko co Najważniejsze” – newsletter „Piękno Historii”.

Nasz newsletter to przestrzeń dla każdego, kto interesuje się historią – zarówno na co dzień, jak i okazjonalnie. Co tydzień prezentujemy wybór najważniejszych i najciekawszych wydarzeń historycznych, których rocznice obchodzimy w danym tygodniu. Znajdą tu Państwo również jakościowe teksty na temat historii autorstwa profesjonalnych historyków, napisane w sposób przystępny i ciekawy.

Newsletter „Piękno Historii” to także szansa na zapoznanie się z głosem z epoki, w który warto się wsłuchać. Prezentujemy go pod postacią cytatu z wybranego źródła historycznego. Proponujemy ponadto zdjęcie bądź obraz z epoki, dzięki którym obcowanie z przeszłością będzie ciekawsze. Znajdą tu Państwo również polecenia książek historycznych, po jakie warto sięgnąć. Co tydzień przedstawimy także sylwetkę polskiego naukowca, wynalazcy, myśliciela lub artysty, którego dokonania  wpłynęły na świat, jaki znamy dziś. 

Zapraszamy do subskrybowania!

Link do zapisów: [Zapisz się].

PAP/WszystkoCoNajważniejsze/sn