Kalendarium rocznic 30 czerwca - 6 lipca

Przypominamy o rocznicach niektórych wydarzeń związanych z historią Polski od 30 czerwca do 6 lipca.

30 czerwca

1651 – Zwycięstwo wojsk polskich nad armią kozacko-tatarską pod Beresteczkiem.

1794 – W Paryżu została zgilotynowana polska księżna Rozalia Lubomirska. Jakobini oskarżyli ją o udział w spisku przeciwko rewolucji.

1877 – W Pelplinie zmarł Walenty Stefański, wielkopolski działacz społeczny i polityczny; uczestnik powstania listopadowego.

1911 – Urodził się Czesław Miłosz, poeta, prozaik, eseista, laureat Literackiej Nagrody Nobla w 1980 r.

1924 – Zmarł Franciszek Stefczyk, nauczyciel, założyciel pierwszej na ziemiach polskich wiejskiej spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowej.

1929 – W Podhajcach koło Lwowa urodził się Jan Łomnicki, reżyser i scenarzysta; twórca seriali „Dom”, „Modrzejewska”, a także filmów „Akcja pod Arsenałem” i „Jeszcze tylko ten las”.

1940 – Naczelny wódz gen. Władysław Sikorski mianował gen. Stefana Roweckiego „Grota” komendantem głównym Związku Walki Zbrojnej (ZWZ).

1941 – Po zajęciu Lwowa przez Niemców rozpoczął się pogrom, w którym w ciągu czterech dni zginęło około 4 tys. Żydów.

1943 – W Warszawie w wyniku zdrady gestapo aresztowało dowódcę AK gen. Stefana Roweckiego „Grota”; zamordowany w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen na specjalny rozkaz szefa SS Heinricha Himmlera.

1946 – Odbyło się referendum ludowe, którego wyniki zostały sfałszowane przez władze komunistyczne.

1948 – W Osielcu koło Makowa Podhalańskiego funkcjonariusze Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego aresztowali mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszkę” – dowódcę V Wileńskiej Brygady AK, a następnie oddziałów partyzanckich eksterytorialnego Wileńskiego Okręgu AK.

1967 – Urodził się Robert Więckiewicz, aktor, znany m.in. z filmów „Ziarno prawdy”, „Pod Mocnym Aniołem”, „Wałęsa. Człowiek z nadziei”, „W ciemności”, „Wymyk”, „Różyczka”, „Wszystko będzie dobrze” i „Vinci”.

1976 – Czerwiec ’76: Władze zorganizowały w Radomiu wiec poparcia dla Edwarda Gierka.

1983 – Krystyna Palmowska jako pierwsza kobieta zdobyła Broad Peak w Karakorum.

1983 – W bielskiej FSM zakończono produkcję samochodu Syrena 105.

1985 – W Nakle nad Notecią urodził się Rafał Blechacz, pianista, laureat XV Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina (2005) i Gilmore Artist Award (2014).

1988 – W Warszawie brutalnie pobity został prof. Jan Strzelecki, socjolog, eseista; uczestnik Powstania Warszawskiego, współpracownik KOR i Towarzystwa Kursów Naukowych, doradca „Solidarności”; zmarł 11 lipca 1988 r., nie odzyskawszy przytomności.

1989 – W Warszawie odbyła się demonstracja pod hasłem „Jaruzelski musi odejść”; podczas demonstracji brutalnie interweniowały oddziały ZOMO.

2000 – Władysław Bartoszewski zastąpił na stanowisku ministra spraw zagranicznych Bronisława Geremka.

2000 – Prof. Leon Kieres złożył ślubowanie przed Sejmem RP jako pierwszy prezes Instytutu Pamięci Narodowej i rozpoczął urzędowanie.

2022 – Zmarł Kazimierz Zimny, brązowy medalista igrzysk w Rzymie w 1960 r. w biegu na 5000 m, dwukrotny srebrny medalista mistrzostw Europy na tym samym dystansie, dyrektor maratonu „Solidarności” w Trójmieście.

2023 – W wieku 102 lat zmarła Joanna Muszkowska-Penson, lekarka, w stanie wojennym działaczka opozycji demokratycznej, bliska współpracowniczka Lecha Wałęsy, zatrzymana i aresztowana za kolportowanie pism drugiego obiegu. Podczas II wojny światowej należała do Związku Walki Zbrojnej, więźniarka Pawiaka i przez cztery lata obozu koncentracyjnego Ravensbrück

2023 – Oddano do użytku tunel pod Świną w Świnoujściu łączący wyspy Uznam i Wolin oraz centrum miasta z resztą kraju.

2024 – Zmarł Edward Redliński, pisarz, autor „Konopielki” i „Szczuropolaków”

1 lipca

1506 – W Budzie urodził się Ludwik II Jagiellończyk, król Czech i Węgier; zginął w 1526 r. w bitwie z Turkami pod Mohaczem.

1569 – Senatorowie oraz posłowie Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego potwierdzili i uroczyście zaprzysięgli Unię Lubelską.

1578 – Kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski i włoski architekt Bernardo Morando podpisali we Lwowie umowę dotyczącą zaprojektowania Zamościa.

1656 – Potop szwedzki: polskie wojska koronne oraz masy chłopskie odebrały Warszawę Szwedom.

1794 – Ukazało się pierwsze wydanie „Gazety Rządowej”, oficjalnego organu prasowego władz insurekcji kościuszkowskiej.

1831 – W Warszawie urodził się Wojciech Gerson, malarz, historyk sztuki, pedagog.

1839 – Na zesłaniu w Tobolsku zmarł Seweryn Krzyżanowski, podpułkownik wojsk polskich, uczestnik wojen napoleońskich; w latach 1822-1826 przywódca Towarzystwa Patriotycznego; aresztowany i uwięziony przez władze carskie.

1920 – Wojna polsko-bolszewicka: Sejm Ustawodawczy powołał Radę Obrony Państwa pod przewodnictwem naczelnika państwa Józefa Piłsudskiego.

1921 – W Zakręcie koło Otwocka urodził się Jerzy Stefan Stawiński, scenarzysta, reżyser, prozaik, współtwórca polskiej szkoły filmowej; żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego; autor powieści „Młodego warszawiaka zapiski z urodzin”.

1921 – W Łodzi urodziła się Michalina Wisłocka, ginekolog, cytolog i seksuolog; autorka pierwszych polskich popularnonaukowych książek dotyczących seksuologii.

1925 – Początek tzw. wojny celnej pomiędzy Polską a Niemcami. Rząd niemiecki nałożył embargo na wiele towarów i węgiel z Polski. W odpowiedzi polski rząd podwyższył cła na towary z Niemiec.

1930 – Zarządzeniem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w miejsce Archiwum Wojskowego powołano do życia Archiwum Akt Nowych.

1932 – W Chodzieży urodził się Adam Harasiewicz, pianista, zwycięzca Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina w 1955 r.

1942 – W Nowym Jorku popełnił samobójstwo Bolesław Wieniawa-Długoszowski, osobisty adiutant Józefa Piłsudskiego, „pierwszy ułan II Rzeczypospolitej”, generał WP, dyplomata; po internowaniu prezydenta Ignacego Mościckiego w Rumunii we wrześniu 1939 r. wyznaczony na jego następcę, nie objął jednak urzędu ze względu na sprzeciw Francji.

1942 – W Warszawie podczas próby ucieczki z konwoju na Pawiak zastrzelony został przez Niemców Tadeusz Pruszkowski, malarz, pedagog, profesor ASP w Warszawie, żołnierz Legionów Polskich; część źródeł jako datę jego śmierci podaje 30 czerwca 1942 r.

1945 – Rada Jedności Narodowej ogłosiła przesłanie Polskiego Państwa Podziemnego, nazywane Testamentem Polski Walczącej.

1947 – W Warszawie wydano pierwszy numer „Po prostu”, studenckiego pisma społeczno-kulturalnego, które od końca 1948 r. było oficjalnym organem Związku Młodzieży Polskiej.

1949 – W Świdwinie urodził się Janusz Wiśniewski, reżyser teatralny; w latach 2003-2011 dyrektor Teatru Nowego im. Tadeusza Łomnickiego w Poznaniu.

1953 – Powstał Zespół Pieśni i Tańca „Śląsk”.

1971 – Polskie Radio rozpoczęło nadawanie audycji „Lato z radiem”.

1976 – W Poznaniu urodził się Szymon Ziółkowski, lekkoatleta, młociarz, złoty medalista olimpijski z Sydney (2000), dwukrotny mistrz świata.

1980 – Podwyżka cen mięsa i jego przetworów; konsekwencją były strajki protestacyjne m.in. w Mielcu, Ursusie, Poznaniu, Sanoku i Tarnowie.

1983 – Na terenie Łazienek Królewskich w Warszawie utworzono Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa.

1991 – W Pradze podpisany został protokół o likwidacji Układu Warszawskiego.

1994 – W Warszawie zmarła Helena Grossówna, jedna z najpopularniejszych przedwojennych aktorek, tancerka; wystąpiła w filmach „Dodek na froncie”, „Mały Marynarz”, „Dwa dni w raju”, „Straszny dwór”, „Piętro wyżej”, „Królowa przedmieścia”, „Szczęśliwa trzynastka”, „Zapomniana melodia”, „Paweł i Gaweł”; żołnierz AK, uczestniczka Powstania Warszawskiego; po wojnie związana z Teatrem Syrena.

1996 – Utworzono Narwiański Park Narodowy i Park Narodowy „Bory Tucholskie”.

2001 – Utworzono Park Narodowy „Ujście Warty”.

2001 – W Krakowie zmarła Halina Czerny-Stefańska, pianistka; w 1949 r. ex aequo z Bellą Dawidowicz zdobyła pierwszą nagrodę w Międzynarodowym Konkursie im. Fryderyka Chopina.

2002 – W Hadze rozpoczął funkcjonowanie Międzynarodowy Trybunał Karny.

2003 – Zmarła Dora Kacnelson, polska historyczka. Urodzona w Białymstoku, pochodziła z żydowskiej rodziny, większość życia zawodowego spędziła w ZSRR (m.in. w Drohobyczu). Była polską patriotką, za badania nad dziejami dawnych polskich Kresów i losami polskich zesłańców IPN przyznał jej pośmiertnie nagrodę Semper Fidelis.

2019 – W Salzburgu zmarł Bogusław Schaeffer, kompozytor, muzykolog, dramaturg i pedagog. Skomponował prawie 500 utworów muzycznych, napisał także 40 sztuk teatralnych. Wiele tekstów dramatycznych autora ma strukturę opartą na konstrukcji utworu muzycznego.

2 lipca

1309 – Po półrocznym pobycie w ciemnej wieży biskup krakowski Jan Muskata podpisał ugodę kapitulacyjną z Władysławem Łokietkiem i udał się na wygnanie do Wrocławia.

1465 – Wojna trzynastoletnia: desant mieszczan elbląskich zniszczył stocznie pod Starym Miastem Królewcem, uniemożliwiając Krzyżakom odbudowę floty aż do zakończenia wojny.

1800 – W Krakowie urodził się Piotr Michałowski, malarz, przedstawiciel romantyzmu w polskim malarstwie.

1891 – Urodził się Bronisław Prugar-Ketling, generał WP, we wrześniu 1939 r. dowódca 11. Dywizji Piechoty w składzie Armii „Kraków”; w kampanii francuskiej 1940 r. dowodził 2. Dywizją Strzelców Pieszych.

1895 – W Warszawie urodził się Janusz Warnecki, aktor, reżyser filmowy i teatralny, profesor warszawskiej PWST; dyrektor Teatru Polskiego Radia (1956-1961); wspólnie z Mieczysławem Krawiczem wyreżyserował filmy „Księżna Łowicka” i „Każdemu wolno kochać”.

1908 – Urodził się Włodzimierz Sokorski, w czasach PRL-u jedna z najbardziej wpływowych osób w polskiej kulturze i propagator socrealizmu. Był szefem Komitetu ds. Radia i Telewizji i ministrem kultury. Przed wojną socjalista, po jej wybuchu oficer polityczny w dywizji kościuszkowskiej.

1910 – Urodził się Alfred Schuetz, kompozytor, pianista, autor melodii do pieśni „Czerwone Maki na Monte Cassino”.

1911 – W Warszawie urodził się Bohdan Wodiczko, dyrygent, pedagog; kierownik artystyczny i pierwszy dyrygent Filharmonii Narodowej w Warszawie; kierownik artystyczny filharmonii w Reykjavíku; dyrektor artystyczny i pierwszy dyrygent Opery Warszawskiej; dyrygent Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia i Telewizji w Katowicach; dyrektor i kierownik artystyczny Teatru Wielkiego w Łodzi.

1915 – Urodził się Antoni Czortek, bokser, trener; uczestnik igrzysk olimpijskich w Berlinie; wicemistrz Europy z Dublina (1939), czterokrotny mistrz Polski; więzień niemieckich obozów Auschwitz i Mauthausen.

1917 – Józef Piłsudski w związku z kryzysem przysięgowym (odmową żołnierzy Legionów Polskich złożenia przysięgi na „wierne braterstwo broni z Niemcami i Austro-Węgrami”) wystąpił z Tymczasowej Rady Stanu ustanowionej przez władze okupacyjne.

1923 – Urodziła się Wisława Szymborska, poetka, eseistka, laureatka Literackiej Nagrody Nobla w 1996 r.; co do miejsca jej urodzenia istnieje różnica zdań; w metryce poetki wymieniono Bnin, przekazy rodzinne głoszą jednak, że urodziła się w Kórniku; obie te wielkopolskie miejscowości utrzymują, że to właśnie z nich wywodzi się jedna z największych polskich poetek.

1927 – W Wilnie kardynał Aleksander Kakowski koronował obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej; na uroczystości obecni byli m.in. prezydent Ignacy Mościcki i marszałek Józef Piłsudski.

1931 – Urodził się Janusz Odrowąż-Pieniążek, pisarz, historyk literatury, wieloletni dyrektor Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie.

1939 – Urodziła się Iga Cembrzyńska, aktorka, piosenkarka, producentka filmowa; zagrała w filmach „Rękopis znaleziony w Saragossie”, „Hydrozagadka”, „Motodrama”, „Jak to się robi”, „Gwiezdny pył”, „Cztery pory roku”, „Wrzeciono czasu”, „Słoneczny zegar”, a także w serialu „Stawka większa niż życie”.

1943 – Podczas pacyfikacji wsi Majdan Stary na Zamojszczyźnie przez ukraińską 14. Dywizję Grenadierów Waffen SS (Galizien) zamordowanych zostało kilkudziesięciu Polaków.

1947 – Sejm uchwalił Trzyletni Plan Odbudowy.

1947 – Ustawa o powołaniu Państwowego Muzeum Oświęcim-Brzezinka i Muzeum na Majdanku.

1947 – Urodził się Karol Strasburger, aktor, popularny m.in. dzięki głównej roli w serialu „Polskie drogi”.

1947 – Gen. Tadeusz Bór Komorowski został premierem rządu RP na uchodźstwie.

1948 – W Siemianowicach Śląskich urodził się Józef Skrzek, wokalista, kompozytor, założyciel i lider zespołu SBB.

1949 – Sejm ustanowił Order Budowniczych Polski Ludowej, najwyższe odznaczenie państwowe (w miejsce zniesionego w PRL-u Orderu Orła Białego).

1952 – Urodził się Marek Karp, historyk, założyciel i wieloletni dyrektor Ośrodka Studiów Wschodnich.

1956 – Urodziła się Maria Pakulnis, aktorka, przez wiele lat związana z warszawskim Teatrem Ateneum; wystąpiła w filmach „Dolina Issy”, „Jezioro Bodeńskie”, „Zabij mnie, glino”, „Dekalog III”, „Obywatel Piszczyk”, „Oszołomienie”, „Konsul”, „Pożegnanie jesieni”, „Pajęczarki”, a także w serialu „Ekstradycja”.

1965 – W Warszawie zmarł Wilhelm Mach, pisarz, krytyk literacki.

1966 – W Warszawie zmarł Jan Brzechwa (wł. Jan Wiktor Lesman), poeta, satyryk, tłumacz literatury rosyjskiej, autor wielu popularnych utworów dla dzieci, m.in. „Akademii pana Kleksa”, „Pchły szachrajki”, „Stu bajek”.

2013 – We Wrocławiu zmarł Wojciech Wrzesiński, historyk specjalizujący się w dziejach myśli politycznej, dziejach najnowszych oraz historii politycznej XIX-XX wieku. Nauczyciel akademicki związany z Uniwersytetem Wrocławskim i rektor tej uczelni w latach 1990-1995.

3 lipca

1410 – Pod Czerwińskiem wojska polskie króla Władysława Jagiełły przeprawiły się po tymczasowym moście na Wiśle, aby następnie połączyć się z wojskami litewskimi i ruszyć w kierunku Malborka.

1632 – Urodził się Tylman z Gameren, architekt, malarz; od 1661 r. działający w Polsce; do jego dzieł należą m.in. pałac Krasińskich i kościół Sakramentek w Warszawie, kościół św. Anny w Krakowie oraz pałace w Puławach i Nieborowie.

1828 – W Warszawie urodził się Władysław Czartoryski, syn Adama Jerzego Czartoryskiego, po jego śmierci w 1861 r. przywódca Hotelu Lambert; założyciel Muzeum Czartoryskich w Krakowie.

1837 – W Oświęcimiu urodził się Awit Szubert, malarz, fotograf; jako jeden z pierwszych na początku lat 70. XIX w. fotografował Tatry.

1854 – W Śremie urodził się Heliodor Święcicki, lekarz, filantrop, społecznik; współzałożyciel i pierwszy rektor Uniwersytetu Poznańskiego.

1862 – W Łowiczu urodziła się Bolesława Lament, zakonnica, założycielka Zgromadzenia Sióstr Misjonarek św. Rodziny; beatyfikowana przez papieża Jana Pawła II w 1991 r.

1862 – W Warszawie członek Organizacji Miejskiej Warszawy Ludwik Jaroszyński dokonał nieudanego zamachu na namiestnika Królestwa Polskiego księcia Konstantego Romanowa. Zamachowiec został aresztowany, skazany na śmierć i stracony 21 sierpnia na stokach Cytadeli.

1879 – W Warszawie urodził się Alfred Korzybski, filozof, twórca semantyki ogólnej; od 1915 r. w Stanach Zjednoczonych; założyciel Międzynarodowego Towarzystwa Semantyki Ogólnej.

1886 – W Warszawie uruchomiono Stację Filtrów; budowę nowych wodociągów prowadził angielski inżynier William H. Lindley.

1922 – W Krakowie zmarł Stanisław Koźmian, publicysta, redaktor „Czasu”, jeden z liderów konserwatywnego stronnictwa stańczyków, poseł na sejm galicyjski i deputowany do wiedeńskiej Rady Państwa; reżyser i dyrektor krakowskiego Starego Teatru, twórca tzw. szkoły krakowskiej.

1923 – Józef Piłsudski zrzekł się funkcji przewodniczącego Ścisłej Rady Wojennej; oznaczało to jego wycofanie się z czynnego życia politycznego; wraz z rodziną zamieszkał w Sulejówku.

1924 – W Warszawie rozpoczął się I Narodowy Zlot Harcerzy.

1928 – W Łodzi urodził się Jan Machulski, aktor, reżyser teatralny, pedagog, założyciel i dyrektor Teatru Ochoty w Warszawie; jego najsłynniejszą filmową kreacją była rola kasiarza Henryka Kwinty w komediach kryminalnych „Vabank” i „Vabank II, czyli riposta”.

1935 – W Łopuchówku koło Poznania zmarł Michał Bobrzyński, historyk, przywódca konserwatystów krakowskich (stańczyków); w latach 1908-1913 namiestnik Galicji.

1935 – W Berlinie odbyło się spotkanie ministra spraw zagranicznych RP Józefa Becka z kanclerzem Adolfem Hitlerem.

1935 – We włoskiej stoczni w Monfalcone odbyła się uroczystość wodowania polskiego transatlantyku MS „Batory”.

1940 – W Śmiłowicach koło Cieszyna urodził się Jerzy Buzek, premier RP w latach 1997-2001, w latach 2004-2024 europoseł, a w latach 2009-2012 przewodniczący Parlamentu Europejskiego.

1942 – W Lesie Warzyckim koło Jasła Niemcy zamordowali 850 Żydów.

1944 – W Warszawie zmarł Adolf Nowaczyński, pisarz, publicysta, satyryk, działacz polityczny i społeczny; z powodu wymierzonych w Piłsudskiego pamfletów kilka razy ciężko pobity (stracił oko). Był znany z antysemityzmu i sympatii do faszyzmu, ale podczas okupacji został dwukrotnie aresztowany i krótko osadzony na Pawiaku.

1946 – Urodził się Leszek Miller, premier w latach 2001-2004, a za pierwszych rządów SLD-PSL m.in. szef MSW oraz Ministerstwa Pracy. W latach 1991-2015 był posłem na Sejm RP (z przerwą od 2005 do 2011), a w latach 2019-2024 posłem do Parlamentu Europejskiego. Zasiadał we władzach PZPR w ostatnich miesiącach istnienia tej partii, uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu.

1947 – Sejm uchwalił ustawę o odbudowie stolicy; powstała Naczelna Rada Odbudowy Warszawy.

1949 – W katedrze lubelskiej doszło do tzw. cudu lubelskiego; według niektórych osób na znajdującym się w tej świątyni obrazie Matki Boskiej Częstochowskiej pojawiły się łzy.

1951 – Samobójstwo popełnił Tadeusz Borowski, poeta, prozaik, publicysta, jeden z najbardziej znaczących pisarzy polskiej literatury powojennej; więzień KL Auschwitz; autor zbiorów opowiadań „Pożegnanie z Marią” i „Kamienny świat”.

1959 – W Świeciu urodził się Janusz Józefowicz, aktor, piosenkarz, tancerz, reżyser teatralny; od 1992 r. dyrektor artystyczny Teatru Studio Buffo w Warszawie; jego musical „Metro” był wystawiany m.in. na Broadwayu w USA.

1961 – Urodził się 30-milionowy obywatel PRL.

1965 – W Łodzi urodził się Grzegorz Kempinsky, reżyser teatralny i filmowy, scenarzysta, tłumacz.

1981 – Ustanowiono Warszawski Krzyż Powstańczy.

1983 – W Wejherowie urodziła się Dorota Masłowska, pisarka, autorka dramatów i powieści, m.in. „Wojny polsko-ruskiej pod flagą biało-czerwoną” oraz „Pawia królowej”.

1989 – W „Gazecie Wyborczej” ukazał się artykuł Adam Michnika „Wasz prezydent, nasz premier”.

2002 – W Warszawie zmarła Łucja Prus, piosenkarka, wykonawczyni przebojów „W żółtych płomieniach liści”, „Nic dwa razy się nie zdarza”.

2003 – W Gdańsku zmarł Sat-Okh (właśc. Stanisław Supłatowicz), polski pisarz, żołnierz Armii Krajowej, pisarz, gawędziarz.

4 lipca

1610 – Wojska polskie dowodzone przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego rozbiły pod Kłuszynem armię kniazia Dymitra Iwanowicza Szujskiego, zdążającą na odsiecz Smoleńskowi; zwycięstwo w bitwie otworzyło Polakom drogę do Moskwy.

1633 – Wojska polskie dowodzone przez hetmana wielkiego koronnego Stanisława Koniecpolskiego pod Sasowym Rogiem nad Prutem rozbiły czambuł tatarski i uwolniły jasyr oraz odzyskały łupy.

1778 – W Skierniewicach urodził się Jan Leon Kozietulski, pułkownik wojsk polskich, uczestnik wojen napoleońskich, dowódca szwadronu pułku szwoleżerów gwardii, który wsławił się w ataku na przełęcz Somosierra.

1890 – Na Wawelu pochowano sprowadzone z Paryża szczątki Adama Mickiewicza.

1892 – W Stojańcach pod Lwowem urodził się Julian Krzyżanowski, historyk literatury; autor m.in. „Historii literatury polskiej”, wydawca dzieł Jana Kochanowskiego, Juliusza Słowackiego, Henryka Sienkiewicza.

1916 – Początek walk Legionów Polskich z wojskami rosyjskimi pod Kostiuchnówką.

1919 – W Warszawie urodził się Jan Strzelecki, socjolog, eseista, uczestnik Powstania Warszawskiego, współpracownik KOR i Towarzystwa Kursów Naukowych, doradca „Solidarności”; zmarł w 1988 r. w wyniku brutalnego pobicia w Warszawie; okoliczności napadu nie zostały wyjaśnione.

1920 – Wojna polsko-bolszewicka: generalna kontrofensywa Armii Czerwonej na Białorusi; w wyniku przerwania polskich linii obronnych nad Autą i Berezyną nastąpił odwrót wojsk polskich na całym froncie.

1923 – W Warszawie urodził się Ryszard Reiff. Był jedynym członkiem Rady Państwa, który sprzeciwił się wprowadzeniu stanu wojennego. W 1989 r. został wybrany do Senatu z listy Komitetu Obywatelskiego.

1929 – W Warszawie urodził się Konrad Swinarski, wybitny twórca teatralny, reżyser, scenograf; w dziejach teatru zapisał się m.in. jako realizator polskich narodowych dramatów: „Dziadów” Adama Mickiewicza (1973 r.) i „Wyzwolenia” Stanisława Wyspiańskiego (1974 r.), oba spektakle powstały w Starym Teatrze w Krakowie.

1934 – Zmarła Maria Skłodowska-Curie, autorka pionierskich prac z fizyki i chemii jądrowej, jedyna dotąd kobieta uhonorowana dwa razy Nagrodą Nobla.

1936 – W Warszawie urodził się Henryk Grynberg, polski pisarz żydowskiego pochodzenia, autor książek o Holokauście i stosunkach polsko-żydowskich; m.in. „Dziedzictwo”, „Żydowska wojna”, „Zwycięstwo”, „Życie ideologiczne”, „Kadisz”, „Szkice rodzinne”, „Ojczyzna”; od 1967 r. mieszka w USA.

1936 – W Poznaniu urodziła się Zdzisława Donat, śpiewaczka operowa o światowej sławie; w jej repertuarze ważne miejsce zajmują role w operach Wolfganga Amadeusa Mozarta; zwłaszcza rola Królowej Nocy w „Czarodziejskim flecie”.

1940 – W Marsylii zmarł Józef Pankiewicz, malarz, grafik; w swojej twórczości nawiązywał m.in. do francuskiego impresjonizmu, do jego znanych dzieł należą m.in. „Rynek Starego Miasta w Warszawie nocą” z 1892 r.

1941 – W nocy z 3 na 4 lipca Niemcy aresztowali we Lwowie ponad 20 profesorów uczelni lwowskich, a także ich bliskich, przyjaciół oraz osoby przypadkowo zastane w mieszkaniach; wszyscy zostali zamordowani 4 lipca na Wzgórzach Wuleckich; od kul zginęło 40 osób, wśród nich profesorowie: Antoni Cieszyński, Władysław Dobrzaniecki, Jan Grek, Jerzy Grzędzielski, Edward Hamerski, Henryk Hilarowicz, Włodzimierz Krukowski, Roman Longchamps de Berier, Antoni Łomnicki, Witold Nowicki, Tadeusz Ostrowski, Stanisław Piłat, Stanisław Progulski, Roman Rencki, Włodzimierz Sieradzki, Adam Sołowij, Włodzimierz Stożek, Kazimierz Vetulani, Kasper Weigel, Roman Witkiewicz oraz Tadeusz Boy-Żeleński.

1942 – W Lyonie urodził się Stefan Meller, historyk, dyplomata; ambasador RP we Francji (1996-2001) i w Rosji (2002-2005), minister spraw zagranicznych (2005-2006); wykładowca historii, prorektor Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie.

1943 – W katastrofie lotniczej koło Gibraltaru wraz z córką i grupą współpracowników zginął gen. Władysław Sikorski, naczelny wódz i premier rządu RP na uchodźstwie.

1943 – W Nowym Jorku założono Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce.

1946 – W Kielcach doszło do pogromu ludności żydowskiej; z rąk cywilnych mieszkańców miasta, milicjantów i żołnierzy zginęło 37 Żydów; zbrodnia spowodowała żydowski exodus z Polski.

1947 – Do Gdyni powrócił ORP „Błyskawica”.

1947 – Na skutek więziennej głodówki w szpitalu w Skopinie pod Moskwą zmarł płk Kazimierz Tumidajski („Marcin”), dowódca Okręgu Lubelskiego AK, aresztowany w sierpniu 1944 r. przez NKWD.

1950 – Z Nowego Jorku, poprzez nadajnik we Frankfurcie nad Menem, Radio Wolna Europa rozpoczęło nadawanie audycji w języku polskim.

1952 – W Nowym Jorku zmarł Jan Kucharzewski, polityk, historyk, publicysta.

1954 – W Iwaniskach urodził się Andrzej Poniedzielski, poeta, felietonista, autor tekstów piosenek.

1958 – Papież Pius XII nominował księdza Karola Wojtyłę biskupem tytularnym Ombrii i biskupem pomocniczym Krakowa.

1959 – W Szczecinie urodził się Wojciech Adamczyk, reżyser teatralny i telewizyjny, twórca m.in. seriali „Tata, a Marcin powiedział ” i „Ranczo”.

1975 – W Hamburgu zakończył się proces byłego szefa warszawskiego Gestapo Ludwiga Hahna, który został uznany za winnego popełnienia masowego mordu i skazany na karę dożywotniego więzienia; zmarł w więzieniu w 1986 r.

1976 – W Warszawie zmarł Antoni Słonimski, poeta, felietonista, dramatopisarz, satyryk, krytyk teatralny i filmowy; współtwórca grupy poetyckiej Skamander, autor słynnych „Kronik Tygodniowych” publikowanych w przedwojennych „Wiadomościach Literackich”; prezes Związku Literatów Polskich (1956-1959).

1989 – Inauguracyjne posiedzenie Sejmu i Senatu.

1998 – W Warszawie zmarł Janusz Przymanowski, pisarz, publicysta, autor powieści „Czterej pancerni i pies”.

2000 – W Neapolu zmarł Gustaw Herling-Grudziński, prozaik, eseista, publicysta, krytyk literacki; autor m.in. „Innego świata” i „Dziennika pisanego nocą”; więzień sowieckich łagrów, żołnierz 2 Korpusu Polskiego, uczestnik bitwy o Monte Cassino.

2010 – W drugiej turze wyborów prezydenckich Bronisław Komorowski, uzyskując 53,01 proc. głosów, pokonał Jarosława Kaczyńskiego (46,99 proc.); frekwencja wyniosła 55,31 proc.

5 lipca

1600 – Kanclerz wielki koronny i hetman Jan Zamoyski wystawił akt fundacyjny Akademii Zamojskiej, ustalający jej organizację, uposażenie i program nauczania.

1607 – Pod Guzowem wojska wierne królowi Zygmuntowi III Wazie, dowodzone przez hetmana polnego koronnego Stanisława Żółkiewskiego i hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza, pokonały rokoszan.

1626 – Początek kolejnej wojny polsko-szwedzkiej, tzw. wojny o ujście Wisły.

1634 – Papież Urban VIII wydał bullę zatwierdzającą ufundowanie przez króla Władysława IV Orderu Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, który miał być pierwszym polskim odznaczeniem państwowym, lecz na skutek nacisków szlachty został zlikwidowany w 1638 roku; nikt nie został nim odznaczony.

1865 – W Warszawie ukazało się pierwsze wydanie tygodnika „Kłosy. Czasopisma ilustrowanego tygodniowego poświęconego literaturze, nauce i sztuce”. Wśród autorów pisma byli m.in. Józef Ignacy Kraszewski, Kazimierz Kraszewski, Adam Asnyk, Antoni Pietkiewicz, Eliza Orzeszkowa i Maria Konopnicka.

1881 – W Mysłowicach na Górnym Śląsku urodził się August Hlond, prymas Polski w latach 1926-1948.

1920 – W Rzeszowie urodził się Ignacy Machowski, aktor, występował m.in. na scenach Teatru Narodowego w Warszawie, Teatru Ateneum i Teatru Polskiego; zagrał w filmach „Eroica”, „Orzeł”, „Popiół i diament”, „Pociąg”, „Marysia i Napoleon”, „Ojciec królowej”, a także w serialu „Stawka większa niż życie”.

1935 – W Borysławiu urodził się Szewach Weiss, izraelski polityk, dyplomata, profesor nauk politycznych, przewodniczący Rady Instytutu Pamięci Yad Vashem; w latach 1992-1996 przewodniczący Knesetu, ambasador Izraela w Polsce (2000-2003).

1935 – W Warszawie urodził się Krzysztof Szmagier, reżyser filmowy, twórca seriali „Przygody psa Cywila” i „07 zgłoś się”.

1943 – Po śmierci gen. Władysława Sikorskiego premierem rządu RP na uchodźstwie został Stanisław Mikołajczyk, a naczelnym wodzem – gen. Kazimierz Sosnkowski.

1943 – Komendant Główny Armii Krajowej i Delegat Rządu RP na Kraj utworzyli Kierownictwo Walki Podziemnej.

1943 – W Warszawie przy ul. Poznańskiej śmiertelnie postrzelony został aktor Kazimierz Junosza-Stępowski; do zdarzenia doszło w trakcie wykonywania wyroku śmierci na jego żonie, skazanej przez sąd podziemny za współpracę z Niemcami.

1945 – Stany Zjednoczone uznały Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, cofając uznanie rządowi RP na uchodźstwie; następnego dnia to samo uczynił rząd Wielkiej Brytanii.

1945 – Polska administracja oficjalnie przejęła z rąk sowieckiego komendanta wojennego władzę nad Szczecinem.

1945 – W Łodzi urodził się Jerzy Kropiwnicki, ekonomista. W latach 80. był działaczem „Solidarności”, a w III RP posłem, ministrem pracy oraz prezydentem Łodzi.

1946 – Krajowa Rada Narodowa wydała dekret o utworzeniu cenzury – Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk.

1953 – Siły UB i MO rozbiły oddział porucznika Wacława Grabowskiego „Puszczyka”, ostatniej formacji Narodowego Zjednoczenia Wojskowego działającej na Mazowszu Północnym.

1965 – W Warszawie urodziła się Małgorzata Walewska, śpiewaczka operowa, mezzosopranistka; dyrektorka artystyczna Międzynarodowego Festiwalu i Konkursu Sztuki Wokalnej im. Ady Sari.

1978 – W rejonie miasta Arkałyk w Kazachstanie wylądował Mirosław Hermaszewski, jedyny w Polak, który odbył lot w kosmos na pokładzie statku kosmicznego „Sojuz 30”.

1986 – W Monachium zmarł Jarosław Stećko, jeden z przywódców Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów.

1993 – W Polsce wszedł w życie podatek od towarów i usług VAT.

2002 – W Warszawie zmarł Zdzisław Mrożewski, aktor związany z Teatrem Polskim w Warszawie, Teatrem Narodowym oraz Teatrem Współczesnym; wystąpił m.in. w filmach „Śmierć prezydenta” i „Polonia Restituta”.

2014 – W Warszawie zmarł Kazimierz Winkler, poeta, autor tekstów popularnych piosenek, m.in. „Czerwony autobus”, „Gdy mi ciebie zabraknie”, „Pierwszy siwy włos” i „O mnie się nie martw”.

2020 – Zmarł Eugeniusz Szumiejko, działacz opozycji antykomunistycznej, współtwórca struktur NSZZ „Solidarność” na Dolnym Śląsku, po wprowadzeniu stanu wojennego działacz jej struktur podziemnych.

2023 – W Warszawie zmarła Miriam Aleksandrowicz, aktorka, reżyserka dubbingu w wielu serialach i filmach animowanych.

6 lipca

1280 – Księżna Kinga ufundowała klasztor Klarysek w Starym Sączu i przeznaczyła na jego potrzeby swoje włości w ziemi sądeckiej.

1320 – Król Węgier Karol Robert poślubił królewnę Elżbietę Łokietkównę, która została również koronowana na królową Węgier. Mariaż był początkiem polsko-węgierskiego sojuszu politycznego.

1511 – Albrecht Hohenzollern, siostrzeniec króla Zygmunta I, wybrany został przez kapitułę zakonu krzyżackiego na urząd wielkiego mistrza; w chwili wyboru miał 21 lat i był najmłodszym wielkim mistrzem w historii zakonu.

1753 – Urodził się Jan Paweł Woronicz, arcybiskup warszawski i prymas Królestwa Polskiego, poeta.

1837 – Urodził się Władysław Żeleński, kompozytor, pianista, dyrygent i pedagog.

1848 – Zmarł Karol Godula, przedsiębiorca, współtwórca śląskiego przemysłu, właściciel kompleksu kopalń i hut cynku.

1863 – Powstanie styczniowe: oddział Zygmunta Chmieleńskiego odniósł zwycięstwo nad oddziałem rosyjskim w bitwie pod Janowem koło Częstochowy.

1877 – W Opocznie koło Radomia urodził się Włodzimierz Perzyński, prozaik, komediopisarz, publicysta.

1901 – W Łodzi urodził się Stanisław Rembek, pisarz, autor powieści „Nagan”, „Wyrok na Franciszka Kłosa” i „W polu”.

1908 – Wszedł do służby niemiecki pancernik SMS „Schleswig-Holstein”, znany z ataku na Westerplatte 1 września 1939 r.

1922 – W Rzymie zmarła Maria Teresa Ledóchowska, misjonarka, pisarka; założycielka Sodalicji św. Piotra Klawera, zgromadzenia zakonnego prowadzącego misje w Afryce; beatyfikowana w 1975 r.

1923 – Urodził się Wojciech Jaruzelski, ostatni przywódca PRL, premier, minister obrony narodowej, I sekretarz KC PZPR, a od chwili wprowadzonego przez siebie stanu wojennego szef Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego; odpowiedzialny za użycie polskiego wojska podczas interwencji w Czechosłowacji w 1968 r., robotniczych protestów na Wybrzeżu w 1970 r. i w stanie wojennym. W 1989 r. zainicjował porozumienie z opozycją (ale sam nie wziął udziału w rozmowach przy Okrągłym Stole) i w wyniku kompromisu został prezydentem.

1929 – Otwarto Ogród Zoologiczny w Krakowie.

1932 – W Warszawie zmarł Józef Weyssenhoff, pisarz, poeta, krytyk literacki, autor powieści „Soból i Panna”, „Sprawa Dołęgi”, „Puszcza”.

1940 – Z KL Auschwitz uciekł pierwszy więzień – Tadeusz Wiejowski; po ucieczce ukrywał się ponad rok, jesienią 1941 r. został zatrzymany i osadzony w więzieniu w Jaśle, a następnie rozstrzelany.

1950 – W Zgorzelcu podpisano układ pomiędzy Polską i NRD o granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej.

1950 – W Sosnowcu urodził się Jacek Cygan, autor wielu piosenek, które napisał, współpracując z najwybitniejszymi polskimi kompozytorami i wokalistami, m.in. Edytą Geppert, Marylą Rodowicz, Sewerynem Krajewskim, Krzesimirem Dębskim, Andrzejem Zauchą; poeta, scenarzysta, juror i organizator festiwali muzycznych.

1954 – W Mławie urodził się Grzegorz Skawiński, gitarzysta, wokalista, kompozytor, autor tekstów, producent muzyczny; frontman zespołu Kombi.

1958 – W Warszawie urodził się Sławomir Orzechowski, aktor Teatru Współczesnego w Warszawie; wystąpił w filmach „Cud purymowy”, „Warszawa”, „Komornik”, „Daas”, a także w serialach „Sfora”, „Ojciec Mateusz” i „Londyńczycy”.

1968 – W Płocku urodził się Ireneusz Czop, aktor związany z teatrami łódzkimi: Nowym, Powszechnym i Teatrem Jaracza; wystąpił m.in. w filmach „Pokłosie”, „Jack Strong”, „Kochanie, chyba cię zabiłem”, a także w serialu „1920. Wojna i miłość”.

1982 – W Krakowie rozpoczęło nadawanie Radio Solidarność Małopolska.

1987 – Powołanie Kręgu Przyjaciół Solidarności Polsko-Czechosłowackiej, do której weszli przedstawiciele opozycji demokratycznej z obu państw.

1994 – Prezydent USA Bill Clinton rozpoczął dwudniową wizytę w Polsce.

1997 – Początek tzw. powodzi tysiąclecia, która wyrządziła szkody w południowej i zachodniej Polsce, m.in. w Kłodzku, Raciborzu, Opolu, Wrocławiu, również w Czechach i wschodnich Niemczech (Łużyce); w jej wyniku w Polsce zginęło ponad 50 osób, straty materialne oszacowano na ok. 12 mld zł.

2000 – W Warszawie zmarł Władysław Szpilman, kompozytor, pianista; jego losy w okupowanej Warszawie stały się podstawą scenariusza do filmu „Pianista” w reżyserii Romana Polańskiego.

2015 – W Warszawie zmarł Wojciech Albiński, pisarz zamieszkały w RPA, laureat Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza, autor takich książek jak „Kalahari” (zbiór opowiadań), „Królestwo potrzebuje kata”, „Antylopa szuka myśliwego”.

2019 – Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego został wpisany podczas 43. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w Baku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

2020 – Zmarła Barbara Pec-Ślesicka, filmowiec, kierownik produkcji licznych filmów fabularnych i seriali telewizyjnych. Współpracowała przez wiele lat z Andrzejem Wajdą (m.in. przy „Weselu”, „Człowieku z marmuru”, „Człowieku z żelaza” i „Pannach z Wilka”, a także „Dantonie”, nagrodzonym w 1983 nagrodą BAFTA).

2021 – W Poznaniu zmarła Paulina Buchwald-Pelcowa, historyk literatury i bibliolog, specjalizująca się w literaturze staropolskiej i starodrukach. 

„Kultura Najważniejsza” – w świecie sztuki

.„Kultura Najważniejsza” to newsletter, w którym podpowiadamy, co warto obejrzeć, co przeczytać, czego posłuchać, ale i czego – posmakować. Odrywając się od codzienności, chcemy przypomnieć o fascynującym świecie kultury i sztuki, na który warto znaleźć czas.

Sztuka wyraża nasze estetyczne potrzeby. Prowokuje do myślenia, pobudza kreatywność, wyzwala emocje. Pozwala poczuć się wyjątkowo, a co najważniejsze, wzbogaca nas samych. Chcemy razem, wspólnie z Państwem, wybierać, to co najważniejsze w kulturze. W każdy czwartek, punktualnie o godzinie 21.00 znajdą Państwo w swojej skrzynce e-mailowej zbiór propozycji kulturalnych, które warto uwzględnić podczas planowania weekendu.

Przedstawiamy premiery kinowe, a także filmy dostępne na platformach streamingowych dla tych, którzy wolą rozkoszować się kulturą w domowym zaciszu. Przypominamy o klasykach, wracamy do pozycji, które zdobyły największe nagrody filmowe i wywarły wpływ na pokolenia oraz do których nawiązuje współczesna kinematografia – i nie tylko.

.Nie zapominamy również o koncertach czy płytach. Muzyka pełni tu ważną rolę. Dzięki „Kulturze Najważniejszej” nie ominie Państwa absolutnie żadne wartościowe wydarzenie.  Zachęcamy do zapisania się do specjalnego, bezpłatnego newslettera „Kultura Najważniejsza”, który pozwoli Państwu zaplanować kulturalny weekend [LINK DO ZAPISÓW].

PAP/MJ