Kalendarz rocznic 10- 16 czerwca
45 lat temu w samotny rejs dookoła świata wyruszył z Gdyni Henryk Jaskuła a 390 lat temu w Polanowie został podpisany polsko-rosyjski „pokój wieczysty”, w którym król Władysław IV zrzekł się tytułu cara i praw do tronu rosyjskiego. Oto kalendarz rocznic na dni 10-16 czerwca.
Kalendarz rocznic – nie przegap tego, co ważne 10 czerwca
1294 – Książę łęczycki Kazimierz II zginął pod Trojanowem nad Bzurą w bitwie z litewskimi najeźdźcami pod wodzą księcia Witenesa.
1901 – W Szobiszowicach, obecnie dzielnica Gliwic, urodził się Jerzy Ziętek, uczestnik Powstań Śląskich, członek BBWR; od 1945 r. wojewoda śląski, członek KC PZPR (1964-81), przewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach (1964-73).
1910 – W Heidelbergu urodził się Piotr Zaremba, architekt, pierwszy polski prezydent Szczecina w latach 1945-50.
1914 – W Warszawie urodził się Henryk Tomaszewski, grafik, ilustrator, współtwórca polskiej szkoły plakatu.
1920 – Wojna polsko-bolszewicka: odwrót wojsk polskich z Kijowa.
1930 – W Olkuszu urodził się Jacek Trznadel, krytyk literacki, pisarz, poeta, eseista; autor prac z zakresu historii literatury, m.in. „Twórczość Leśmiana. Próba przekroju” i „Czytanie Norwida. Próby”; współpracował z paryską „Kulturą” i wydawnictwami tzw. drugiego obiegu; najbardziej znaną jego książką jest „Hańba domowa” – wydany w 1986 r. zbiór wywiadów z pisarzami tworzącymi w okresie stalinizmu.
1934 – W Wilnie urodziła się Magda Teresa Wójcik, aktorka, reżyser, współzałożycielka Teatru Adekwatnego; znana m.in. z roli Łucji w filmie Janusza Zaorskiego „Matka Królów”.
1938 – W Liege w Belgii urodziła się Violetta Villas, właściwie Czesława Cieślak, piosenkarka, wykonawczyni przebojów „Do ciebie, mamo”, „Nie ma miłości bez zazdrości”, „Przyjdzie na to czas”, „Szczęście” i „Oczi cziornyje”.
1941 – W Świrzu w woj. lwowskim urodziła się Alicja Grześkowiak, prawniczka, wykładowca KUL; w latach 1997-2001 marszałek Senatu.
1941 – W Warszawie zmarł Ludwik Krzywicki, działacz socjalistyczny, więzień carski, wybitny socjolog, pedagog, współzałożyciel Głównego Urzędu Statystycznego.
1942 – KL Auschwitz: Bunt i próba zbiorowej ucieczki około 350 więźniów polskich z karnej kompanii w Birkenau; ucieczka udała się siedmiu z nich, zginęło ponad 300.
1944 – W Warszawie urodził się Wojciech Eichelberger, psycholog, popularyzator psychoterapii, autor książek „Kobieta bez winy i strachu”, „Pomóż sobie, daj światu odetchnąć”, „Zdradzony przez ojca”.
1950 – W Poznaniu urodziła się Anna Jantar, jedna z najpopularniejszych polskich piosenkarek w latach 70., wykonawczyni przebojów „Tyle słońca w całym mieście”, „Nic nie może wiecznie trwać”, „Staruszek świat” i „Za każdy uśmiech”.
1953 – W Katowicach zmarł Grzegorz Fitelberg, dyrygent, kompozytor, skrzypek.
1979 – Zakończyła się pierwsza pielgrzymka do Polski papieża Jana Pawła II.
1985 – Premiera filmu „Yesterday” w reżyserii Radosława Piwowarskiego.
1988 – W Warszawie zmarł Henryk Stażewski, malarz, współtwórca nurtu abstrakcji geometrycznej.
1997 – W Krośnie papież Jan Paweł II kanonizował Jana z Dukli.
2010 – Były premier Marek Belka został wybrany przez Sejm RP na stanowisko prezesa Narodowego Banku Polskiego.
11 czerwca
1675 – W Jaworowie król Jan III Sobieski zawarł tajny układ z królem Francji Ludwikiem XIV, wymierzony przeciwko elektorowi prusko-brandenburskiemu Fryderykowi Wilhelmowi.
1694 – Bitwa pod Hodowem, nazywana polskimi Termopilami, podczas której 400-600-osobowy oddział polskich wojsk, w tym husarii, powstrzymał najazd tysięcy Tatarów.
1860 – W Warszawie odbył się pogrzeb Katarzyny Sowińskiej – wdowy po gen. Józefie Sowińskim, poległym w czasie Powstania Listopadowego; pogrzeb przerodził się w wielką manifestację patriotyczną.
1897 – W Łodzi urodził się Aleksander Tansman, kompozytor, pianista.
1942 – W odwecie za próbę buntu i ucieczki z obozu Auschwitz-Birkenau zostało zamordowanych 300 Polaków pracujących w karnej kompanii.
1943 – Reichsfuehrer SS Heinrich Himmler wydał rozkaz o utworzeniu na terenie ruin getta warszawskiego obozu koncentracyjnego – Konzentrationslager Warschau, zwanego potocznie „Gęsiówką”.
1944 – Początek walki partyzantów sowieckich, AL i AK z niemieckimi oddziałami w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej.
1945 – Rozkaz Naczelnego Dowódcy WP o przeciwdziałaniu zajęciu przez armię czechosłowacką terenów Śląska przejętych przez Polskę w 1938 r.
1945 – Antysemickie rozruchy w Rzeszowie.
1952 – W Olsztynie urodził się Bronisław Wildstein, działacz opozycji antykomunistycznej, dziennikarz, publicysta, pisarz; w 2005 r. upublicznił spis katalogowy ponad 160 tys. nazwisk funkcjonariuszy i tajnych współpracowników służb PRL oraz osób wytypowanych do współpracy; prezes TVP w latach 2006-07; od 2016 r. zasiada w Kolegium IPN.
1955 – W Gdyni powołano Wyższą Szkołę Marynarki Wojennej.
1965 – Premiera filmu „Salto” w reżyserii Tadeusza Konwickiego.
1971 – W Szczecinie urodził się Marek Kolbowicz, wioślarz, mistrz olimpijski z Pekinu (2008), czterokrotny mistrz świata.
1974 – W Warszawie zmarł Franciszek Niepokólczycki, pułkownik WP, w czasie II wojny światowej oficer ZWZ-AK; od 1943 r. zastępca komendanta Kierownictwa Dywersji KG AK; w latach 1945-46 prezes Zarządu Głównego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość.
1981 – W Maisons-Laffitte zmarła Maria Czapska, eseistka, tłumaczka, współredaktorka paryskiej „Kultury”.
1985 – W Berlinie na moście Glienicke Marian Zacharski, agent wywiadu PRL, skazany w 1981 r. w USA na dożywocie za wykradzenie tajemnic przemysłu zbrojeniowego, m.in. systemów radarowych i antyrakiety Patriot, został wymieniony wraz z trzema innymi agentami bloku wschodniego na 24 osoby oskarżone o szpiegostwo na rzecz zachodnich służb specjalnych.
2005 – W Koninie zmarł Henryk Kluba, reżyser, aktor, producent filmowy, wieloletni rektor łódzkiej szkoły filmowej.
2010 – Zmarł Andrzej Piątkowski, szermierz, trener; trzykrotny medalista olimpijski w turnieju drużynowym w szabli, wielokrotny medalista mistrzostw świata.
2018 – W Łodzi zmarł Roman Kłosowski, aktor filmowy i teatralny; szczególną popularność przyniosła mu rola Romana Maliniaka w serialu Telewizji Polskiej „Czterdziestolatek” w reżyserii Jerzego Gruzy.
2019 – Zmarł Zbigniew Domino, prokurator stalinowskiej Prokuratury Wojskowej współodpowiedzialny za zbrodnie na żołnierzach podziemia niepodległościowego, w latach 1973-75 oficer w Głównym Zarządzie Politycznym WP, pisarz. W marcu 2019 r. pion śledczy postawił mu zarzuty „podżegania do bezprawnego pozbawienia wolności”.
Kalendarz rocznic: 12 czerwca
1827 – W Warszawie zmarł Wojciech Skarszewski, arcybiskup warszawski i prymas Królestwa Polskiego (1824-1827); targowiczanin, skazany w czasie Powstania Kościuszkowskiego na karę śmierci, uwolniony po upadku insurekcji.
1835 – We Lwowie odbyła się prapremiera „Dożywocia” Aleksandra Fredry.
1915 – W Radomiu zmarł Józef Brandt – malarz, przedstawiciel nurtu batalistycznego, w latach 70. i 80. XIX wieku lider polskiej kolonii artystycznej w Monachium; do jego najbardziej znanych dzieł należy „Czarniecki pod Koldyngą”, „Bitwa pod Chocimiem”, „Matka Boska Poczajowska”.
1940 – W Kielcach na Stadionie Leśnym Niemcy rozstrzelali 63 Polaków.
1943 – W Brzeżanach w czasie ostatecznej likwidacji getta i obozu pracy Niemcy zamordowali około 1,4 tys. Żydów.
1945 – Uchwała Rady Ministrów o przejęciu przez państwo całego poniemieckiego majątku ruchomego i nieruchomego.
1952 – W Warszawie urodził się Jerzy Eisler, historyk, znawca dziejów PRL, dyrektor Oddziału IPN w Warszawie; autor książek „Marzec 1968”, „Polski rok 1968”, „Zarys dziejów politycznych Polski 1944-1989”, „Grudzień 1970. Geneza, przebieg, konsekwencje”, „Polskie miesiące, czyli kryzys(y) w PRL” i „Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR”.
1959 – W Londynie zmarł Jerzy Świrski, wiceadmirał; w latach 1920-1925 dowódca Floty i Wybrzeża, następnie szef Kierownictwa Marynarki Wojennej (1925-1947).
1960 – W Londynie zmarł Józef Retinger, polityk, negocjator, znawca literatury i sztuki; w czasie II wojny światowej osobisty doradca polityczny gen. Władysława Sikorskiego, emisariusz, wykorzystywany do najtajniejszych misji, przerzucony m.in. do okupowanej Polski w 1944 r.; po wojnie działał na rzecz europejskiej integracji.
1967 – Władze PRL na polecenie ZSRS zerwały stosunki dyplomatyczne z Tel-Awiwem w związku z wojną izraelsko-arabską (tzw. wojną sześciodniową); Warszawa, podobnie jak Moskwa, popierała Arabów i potępiała działania Izraela.
1968 – Premiera filmu „Dziecko Rosemary” w reżyserii Romana Polańskiego.
1979 – Z gdyńskiego portu w rejs dookoła świata wypłynął Henryk Jaskuła; do Gdyni powrócił po 344 dniach; był pierwszym Polakiem i trzecim żeglarzem w historii, który samotnie, bez zawijania do portów, okrążył Ziemię; dokonał tego na „Darze Przemyśla”.
1986 – Polska została ponownie członkiem Międzynarodowego Funduszu Walutowego.
2003 – Telewizja „Trwam” rozpoczęła regularne nadawanie programu.
2004 – W Licheniu Starym odbyło się uroczyste poświęcenie bazyliki Matki Bożej Bolesnej Królowej Polski; bazylika pod względem wielkości jest największa w Polsce, jej najwyższym elementem jest wieża, licząca 141 metrów.
2010 – W Warszawie zmarł Jerzy Stefan Stawiński, scenarzysta, reżyser, prozaik, współtwórca polskiej szkoły filmowej; żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego; autor powieści „Młodego warszawiaka zapiski z urodzin”.
2012 – Polska zremisowała z Rosją 1:1 w rozegranym na Stadionie Narodowym w Warszawie swym drugim meczu grupowym w ramach Euro 2012.
2016 – Zmarł Cezary Wodziński – filozof, znawca myśli Martina Heideggera, tłumacz i eseista; wykładowca m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Warszawskiego.
2021 – Zmarł Witold Kieżun, polski ekonomista, profesor nauk ekonomicznych, teoretyk zarządzania, przedstawiciel polskiej szkoły prakseologicznej. W czasie II wojny światowej działał w konspiracji, uczestniczył m.in. w ataku na Komendę Policji i kościół św. Krzyża podczas Powstania Warszawskiego, po wojnie trafił do gułagu. W 1944 r. został odznaczony Krzyżem Walecznych oraz Krzyżem Virtuti Militari V klasy na linii walk przez Dowódcę AK gen. „Bora” Komorowskiego.
13 czerwca
1611 – Wojska polskie zdobyły Smoleńsk.
1702 – W Ołyce urodził się Michał Kazimierz Radziwiłł, zwany Rybeńko, wojewoda wileński i hetman wielki litewski.
1775 – W Wilnie urodził się Antoni Henryk Radziwiłł, kompozytor, mecenas sztuki; namiestnik Wielkiego Księstwa Poznańskiego w latach 1815-1831.
1825 – Sejm Królestwa Polskiego powołał Towarzystwo Kredytowe Ziemskie.
1833 – W Wilkowie na Mazowszu zmarł Jakub Kubicki – jeden z najwybitniejszych architektów polskiego klasycyzmu, uczeń Dominika Merliniego; twórca m.in. Belwederu w Warszawie.
1864 – W Paryżu zmarł gen. Henryk Dembiński, działacz emigracyjny, uczestnik wojen napoleońskich, w powstaniu listopadowym generał dywizji i gubernator Warszawy; w czasie rewolucji węgierskiej dowódca Armii Północnej, szef sztabu, przejściowo wódz naczelny armii węgierskiej.
1872 – W Rudnikach koło Mościsk urodził się Jan Szczepanik, wynalazca samouk, nazywany polskim Edisonem; zajmował się m.in. barwną kinematografią.
1884 – W Krakowie urodził się Leon Chwistek, malarz, teoretyk sztuki, matematyk, filozof.
1906 – W Krakowie powstał Akademicki Klub Footballistów, który kilka miesięcy później przyjął nazwę Cracovia.
1915 – Pod Rokitną ułani II Brygady Legionów Polskich przeprowadzili szarżę na rosyjskie okopy; poległ w niej dowódca szwadronu rotmistrz Zbigniew Dunin-Wąsowicz; szarża stała się jednym z symboli walk o niepodległość, tematem wielu obrazów, pieśni i utworów poetyckich.
1919 – Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych o powołaniu Centralnej Biblioteki Wojskowej w Warszawie.
1926 – W Warszawie powstała Polska Partia Socjalistyczna – Lewica.
1930 – W Warszawie urodził się Ryszard Kukliński, oficer Sztabu Generalnego LWP, który przekazał CIA informacje o przygotowaniach do wprowadzenia stanu wojennego w Polsce oraz plany tej operacji, a także inne tajemnice Układu Warszawskiego; w 1984 r. Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie skazał Kuklińskiego zaocznie za „dezercję i zdradę” na karę śmierci, w 1995 r. wyrok został uchylony, ostatecznie uniewinniony i zrehabilitowany; w 2016 r. prezydent Andrzej Duda mianował pośmiertnie płk. Ryszarda Kuklińskiego na stopień generała brygady.
1930 – W Warszawie urodził się Andrzej Mularczyk, pisarz, autor słuchowisk radiowych, scenarzysta.
1946 – Wydany został dekret o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa – tzw. mały kodeks karny.
1950 – W wypadku samochodowym w Niemczech zginął Ksawery Pruszyński, pisarz, publicysta, autor reportaży „Podróż po Polsce” i „W czerwonej Hiszpanii”, powieści „Droga wiodła przez Narvik” oraz opowiadań „Trzynaście opowieści”, „Karabela z Meschedu”.
1954 – Urodziła się Antonina Krzysztoń, piosenkarka, kompozytorka, autorka tekstów.
1954 – W Stowięcinie w powiecie słupskim urodził się Andrzej Lepper, rolnik, działacz związkowy, polityk; założył Związek Zawodowy Rolnictwa Samoobrona (1992), a następnie partię polityczną Samoobrona RP, której był przewodniczącym; poseł na Sejm w latach 2001-2007; wicemarszałek Sejmu (2001, 2005-2006); wicepremier i minister rolnictwa (2006-2007); 5 sierpnia 2011 r. został znaleziony martwy w warszawskiej siedzibie Samoobrony.
1956 – W Białymstoku urodził się Ryszard Woźniak, malarz, performer, autor instalacji, teoretyk sztuki, pedagog.
1957 – W Głuchołazach urodził się Michał Bajor, piosenkarz, aktor, wykonawca piosenek „Ogrzej mnie”, „Walc na tysiąc pas”, „Nie chcę więcej”, „Moja miłość największa”, „Oddaj mi samotność”; znany m.in. z roli Nerona w filmie „Quo vadis” Jerzego Kawalerowicza.
1958 – Uchwałą Rady Ministrów powołano Ochotnicze Hufce Pracy.
1962 – W Tomaszowie Mazowieckim urodził się Cezary Pazura, aktor, wystąpił w filmach „Kroll”, „Psy”, „Psy 2. Ostatnia krew”, „Nic śmiesznego”, „Tato”, „Kiler”, „Szczęśliwego Nowego Jorku”, „Sztos”, „Kiler-ów 2-óch”, „Ajlawju”, „Chłopaki nie płaczą”, „Kariera Nikosia Dyzmy”, a także w serialach „Pogranicze w ogniu”, „13 posterunek” i „Oficerowie”.
1973 – W Sulejówku urodziła się Kasia Kowalska, wokalistka, kompozytorka, autorka tekstów.
1975 – W Piotrkowie Trybunalskim urodziła się Anita Lipnicka, wokalistka, autorka tekstów; związana m.in. z zespołem Varius Manx.
1977 – Premiera filmu „Kochaj albo rzuć” w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego.
1980 – Grażyna Rabsztyn ustanowiła w Warszawie rekord świata w biegu na 100 m przez płotki (12,36 s).
1982 – We Wrocławiu ukazał się pierwszy numer podziemnego pisma „Solidarność Walcząca”, tygodnika antykomunistycznej organizacji, która powstała w wyniku rozłamu we wrocławskim Regionalnym Komitecie Strajkowym; inicjatorem i przewodniczącym organizacji był Kornel Morawiecki.
1984 – W Warszawie zmarł Karol Małcużyński – dziennikarz, publicysta; korespondent na procesie zbrodniarzy wojennych w Norymberdze, autor m.in. komentarzy do Polskiej Kroniki Filmowej, poseł na Sejm w okresie PRL.
1999 – W Warszawie papież Jan Paweł II beatyfikował 108 męczenników II wojny światowej.
2001 – Prawo i Sprawiedliwość zostało wpisane do rejestru partii politycznych.
2004 – W Polsce po raz pierwszy odbyły się wybory do Parlamentu Europejskiego; wygrała je Platforma Obywatelska (24,10 proc. głosów), drugie miejsca zajęła Liga Polskich Rodzin (15,92 proc.), a trzecie Prawo i Sprawiedliwość (12,67 proc.); frekwencja wyniosła 20,87 proc.; w wyniku wyborów w europarlamencie zasiadło 54 polskich posłów.
2007 – W Warszawie zmarł Jacek Skubikowski, piosenkarz, gitarzysta, kompozytor i autor tekstów piosenek.
14 czerwca
1634 – W Polanowie podpisany został polsko-rosyjski „pokój wieczysty”; król Władysław IV zrzekł się tytułu cara i praw do tronu rosyjskiego, Rzeczpospolita zachowała ziemię smoleńską, siewierską i czernichowską.
1807 – Armia Imperium Rosyjskiego przegrała bitwę pod Frydlandem niedaleko Królewca; zwycięzcami były oddziały francuskie dowodzone przez Napoleona; po bitwie car Aleksander I podpisał traktat pokojowy w Tylży, którego skutkiem było utworzenie Księstwa Warszawskiego.
1812 – W Piaskach na Lubelszczyźnie urodził się Antoni Patek, uczestnik Powstania Listopadowego, zegarmistrz; wspólnie z Adrienem Philippe’em założył istniejącą do dziś firmę produkującą luksusowe zegarki.
1845 – Otwarto pierwszy odcinek Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej pomiędzy Warszawą a Grodziskiem Mazowieckim.
1909 – W Warszawie zmarł Witold Wojtkiewicz, malarz, rysownik, ilustrator, jeden z czołowych twórców Młodej Polski.
1927 – W Paryżu na Cmentarzu Montmartre przeprowadzono ekshumację szczątków Juliusza Słowackiego, które na polecenie marszałka Józefa Piłsudskiego sprowadzono do Polski i uroczyście złożono na Wawelu.
1927 – Uchwałą warszawskiego magistratu powołano Miejski Ogród Zoologiczny na Pradze.
1930 – W Poznaniu urodził się Włodzimierz Odojewski, prozaik, publicysta, wieloletni kierownik literacki Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.
1932 – Do gdańskiego portu wpłynął niszczyciel ORP „Wicher” rozpoczynając tzw. kryzys gdański; działania podjęte przez władze polskie były reakcją na wzrost nastrojów nacjonalistycznych wśród niemieckich mieszkańców Wolnego Miasta Gdańska, które przekładały się na działania gdańskiego senatu, zmierzające do ograniczenia uprawnień przysługujących w tym mieście Polsce.
1933 – W Łodzi urodził się Jerzy Kosiński, pisarz, autor książek „Malowany ptak”, „Kroki”, „Wystarczy być”, „Pustelnik z 69 Ulicy”.
1939 – W Warszawie urodził się Marek Gaszyński, dziennikarz, prezenter muzyczny, autor tekstów piosenek „Nie zadzieraj nosa”, „Sen o Warszawie”, „Gdzie się podziały tamte prywatki”, a także książek, m.in. o Czesławie Niemenie i Czerwonych Gitarach.
1939 – W Łodzi urodził się Czesław Majewski, kompozytor, pianista, aktor kabaretowy.
1940 – Niemcy skierowali z Tarnowa do KL Auschwitz pierwszy transport więźniów politycznych złożony z 728 Polaków; wśród nich była niewielka grupa polskich Żydów. Dzień ten uznawany jest za początek funkcjonowania obozu.
1945 – W Bytomiu rozpoczęła działalność Opera Śląska.
1947 – Na terenie b. niemieckiego nazistowskiego obozu Auschwitz-Birkenau odbyła się uroczystość otwarcia Państwowego Muzeum Oświęcim-Brzezinka; w uroczystości wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy osób, głównie byłych więźniów.
1955 – W Katowicach urodził się Piotr Szmitke, malarz, rzeźbiarz, scenograf, reżyser, kompozytor i dramaturg.
1956 – Do Polski powrócił z emigracji Stanisław Cat-Mackiewicz; publicysta, pisarz, polityk konserwatywny; założyciel i redaktor naczelny wileńskiego „Słowa”, poseł z list BBWR (1928-1930); następnie działacz opozycji, więzień Berezy Kartuskiej; na emigracji członek Rady Narodowej (1940-1941); przeciwnik polityki gen. Władysława Sikorskiego; premier rządu RP na emigracji (1954-1955); w 1956 r. wrócił do Polski; negocjując swój powrót nawiązał współpracę ze służbami specjalnymi PRL.
1958 – W Świerku uruchomiony został pierwszy polskie reaktor jądrowy „Ewa”.
1959 – W Łodzi urodził się Władysław Pasikowski, reżyser, scenarzysta, autor filmów „Kroll”, „Psy”, „Psy 2. Ostatnia krew”, „Demony wojny wg Goi”, „Operacja Samum”, „Pokłosie”, „Jack Strong”, a także serialu „Glina”.
1969 – W Wiesbaden zmarł Marek Hłasko, pisarz, scenarzysta filmowy; autor powieści „Sonata marymoncka”, „Następny do raju”, „Sowa, córka piekarza”, opowiadań „Pierwszy krok w chmurach”, „Ósmy dzień tygodnia”, „Pętla”, a także książki „Piękni dwudziestoletni”.
1970 – W Krakowie zmarł Roman Ingarden – filozof, uczeń Edmunda Husserla, twórca krakowskiej szkoły filozoficznej, fenomenolog, badacz podstaw teorii literatury i estetyki opisowej, członek PAN, wieloletni wykładowca i profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.
1985 – W Gdańsku zakończył się proces działaczy opozycji demokratycznej: Władysława Frasyniuka, Bogdana Lisa i Adama Michnika; zapadły wyroki skazujące na kary od 2,5 roku do 3,5 roku więzienia.
1985 – We Wrocławiu po raz pierwszy od czasu II wojny światowej udostępniona została publiczności „Panorama Racławicka” Wojciecha Kossaka i Jana Styki.
1987 – W Essen w Niemczech zmarł Stanisław Bareja, reżyser filmowy, autor komedii „Miś”, „Co mi zrobisz jak mnie złapiesz”, „Poszukiwana, poszukiwany” oraz seriali „Alternatywy 4” i „Zmiennicy”.
2014 – Tygodnik „Wprost” ujawnił zapisy nagrań rozmów polityków Platformy Obywatelskiej, wysokich urzędników państwowych oraz biznesmenów prowadzone w restauracjach Sowa & Przyjaciele, Amber Room oraz Osteria. Publikacja rozpoczęła tzw. aferę podsłuchową.
2017 – Zmarł mjr Andrzej Kiszka, żołnierz Armii Krajowej i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Na mocy amnestii z 1947 r. ujawnił się, ale powrócił do walki z komunistami, którą kontynuował do grudnia 1961 r., gdy został aresztowany przez milicję. Został skazany na 10 lat więzienia.
15 czerwca
1545 – W Wilnie zmarła Elżbieta Habsburżanka, żona Zygmunta II Augusta, królowa Polski.
1794 – Insurekcja Kościuszkowska: wojska pruskie sprzymierzone z wojskami rosyjskimi zajęły Kraków.
1808 – Rozpoczęło się oblężenie Saragossy przez wojska napoleońskie, w którym uczestniczyli ułani i piechurzy Legii Nadwiślańskiej pod dowództwem płk. Józefa Chłopickiego.
1818 – Wmurowano kamień węgielny pod budowę kościoła p.w. św. Aleksandra na Placu Trzech Krzyży w Warszawie. Świątynia była wznoszona ku czci cara i króla Polski Aleksandra I.
1835 – W Vanves koło Paryża zmarł Bonawentura Niemojowski, prawnik, poseł na Sejm Królestwa Polskiego, jeden z przywódców liberalnej opozycji sejmowej – „kaliszan”; w czasie powstania listopadowego członek Rządu Narodowego i jego ostatni prezes; prezes Komitetu Tymczasowego Emigracji (1831).
1867 – W Warszawie na mocy ukazu cara Aleksandra II utworzono Archiwum Akt Dawnych.
1927 – W Wilnie urodził się Andrzej Wróblewski, malarz; szczególne miejsce w jego twórczości zajmuje cykl „Rozstrzelanie”, stworzony pod koniec lat 40., odnoszący się do przeżyć okupacyjnych.
1934 – W Warszawie Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów dokonała zamachu na ministra spraw wewnętrznych i rzecznika porozumienia polsko-ukraińskiego Bronisława Pierackiego, który w wyniku odniesionych ran zmarł tego samego dnia.
1934 – W Zaworach w Wielkopolsce urodził się Jan Berdyszak, rzeźbiarz, malarz, grafik, scenograf, teoretyk sztuki, pedagog.
1941 – W Sztokholmie zmarł Stanisław Thugutt, żołnierz Legionów Polskich, członek POW, prezes PSL „Wyzwolenie” (1922-1923), wicepremier (1924-1925), prezes Rady Naczelnej Stronnictwa Ludowego (1935-1938), poseł na Sejm (1922-1927).
1944 – Oddział dyspozycyjny „A” Kedywu Okręgu Warszawskiego AK zastrzelił przy ul. Krasińskiego w Warszawie SS-Untersturmfuehrera Herberta Junka, komendanta więzienia na Pawiaku (1943-1944).
1945 – W Warszawie urodził się Piotr Garlicki, aktor Teatru Współczesnego, wystąpił w filmach „Barwy ochronne”, „Pasja”, „Quo vadis”, znany także z ról w serialach „Tajemnica Enigmy”, „Królowa Bona” oraz „Na dobre i na złe”.
1952 – W Londynie zmarła Krystyna Skarbek, Polka pracująca w czasie II wojny światowej dla brytyjskiego SOE – Special Operations Executive (Kierownictwa Operacji Specjalnych); jedna z najwybitniejszych agentek wywiadu w historii.
1956 – W Warszawie urodził się Henryk Gołębiewski, aktor, znany m.in. z seriali przygodowych „Wakacje z duchami”, „Podróż za jeden uśmiech” i „Stawiam na Tolka Banana”, a także z filmu „Edi”.
1962 – W Warszawie zmarł Eugeniusz Baziak, arcybiskup metropolita lwowski i krakowski.
1970 – W Gdańsku zmarł Stanisław Sołdek, przodownik pracy, traser Stoczni Gdańskiej; jego imieniem nazwano pierwszy po wojnie statek – rudowęglowiec „Sołdek”.
1981 – Początek procesu przywódców Konfederacji Polski Niepodległej, którym zarzucono dążenie do obalenia ustroju PRL; na ławie oskarżonych: Tadeusz Jandziszak, Leszek Moczulski, Tadeusz Stański, Romuald Szeremietiew.
1990 – W Houston zmarł Ryszard Cieślak, aktor Teatru Laboratorium, reżyser teatralny, pedagog; bliski współpracownik Jerzego Grotowskiego.
2012 – W Puszczykowie pod Poznaniem zmarł prof. Stefan Stuligrosz, dyrygent, kompozytor, pedagog, twórca i wieloletni dyrygent Chóru Chłopięcego i Męskiego Filharmonii Poznańskiej „Poznańskie Słowiki”.
2014 – W Krakowie zmarł Andrzej Hudziak, aktor, związany ze Starym Teatrem w Krakowie; wystąpił m.in. w filmie Andrzeja Barańskiego „Parę osób, mały czas”, w którym zagrał rolę poety Mirona Białoszewskiego.
2023 – W Warszawie zmarł Bohdan Urbankowski, poeta, dramaturg, prozaik, historyk i filozof, twórca ruchu Nowego Romantyzmu.
16 czerwca
1383 – Na zjeździe możnowładztwa w Sieradzu arcybiskup gnieźnieński Bodzanta podjął nieudaną próbę przeforsowania kandydatury księcia mazowieckiego Siemowita IV na męża Jadwigi Andegaweńskiej i króla Polski.
1792 – Z powodu wojny polsko-rosyjskiej przerwano trwające od kilku tygodni prace przy budowie Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie.
1835 – W Tarnowie urodził się Józef Szujski, współtwórca krakowskiej szkoły historycznej, publicysta, polityk, jeden z przywódców krakowskich konserwatystów – stańczyków; był posłem na galicyjski Sejm Krajowy oraz posłem do austriackiej Rady Państwa.
1895 – W Gniewczynie Łańcuckiej urodził się Antoni Chruściel, „Nurt”, „Monter”, generał, komendant Okręgu Warszawa ZWZ-AK, bezpośredni dowódca oddziałów walczących w Powstaniu Warszawskim.
1898 – W Krakowie odsłonięto pomnik Adama Mickiewicza.
1923 – W Grudziądzu urodził się Henryk Czyż, dyrygent, kompozytor, pedagog.
1924 – We Lwowie urodził się Adam Hanuszkiewicz, reżyser, aktor, współtwórca i pierwszy reżyser naczelny Teatru Telewizji; dyrektor teatrów warszawskich: Powszechnego, Narodowego i Nowego.
1943 – Niemcy zakończyli ostatnią akcję wysiedleńczą w getcie lwowskim, mordując lub wywożąc do obozów pracy ponad 20 tys. Żydów; w czasie trwania akcji doszło do zbrojnego wystąpienia żydowskiego ruchu oporu.
1944 – W Jewłaszach nad Niemnem w walce z Niemcami poległ Jan Piwnik „Ponury” – cichociemny, oficer „Wachlarza”, szef Kedywu Okręgu Radomsko-Kieleckiego Armii Krajowej, dowódca partyzanckich zgrupowań walczących w Górach Świętokrzyskich i oddziału dywersyjnego na Nowogródczyźnie.
1946 – W Krakowie zmarł Józef Feldman, historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.
1947 – W Warszawie urodziła się Małgorzata Niemirska, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Indeks”, „Spotkanie na Atlantyku”, a także w serialu „Czterej pancerni i pies”.
1977- Przewodniczącym prezydium Rady Najwyższej ZSRS został Leonid Breżniew; od października 1964 r. sekretarz generalny KPZS.
1983 – Rozpoczęła się druga pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Polski (16-23 czerwca).
1999 – W Starym Sączu papież Jan Paweł II kanonizował księżnę Kingę, żonę księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego.
2006 – W Warszawie zmarł Igor Śmiałowski, aktor, przez wiele lat występował na scenach Teatru Narodowego w Warszawie, następnie w Teatrze Komedia i Teatrze Polskim; zagrał w filmach „Miasto nieujarzmione”, „Młodość Chopina”, „Znachor”, a także w serialach „Stawka większa niż życie”, „Chłopi” i „Kariera Nikodema Dyzmy”.
2012 – Polska przegrała we Wrocławiu w swym trzecim meczu fazy grupowej Euro 2012 z Czechami 0:1 i odpadła z turnieju.
2016 – W rozegranym na podparyskim Stade de France drugim meczu grupowym podczas Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej Polska zremisowała bezbramkowo z Niemcami.
2017 – W Międzyrzecu Podlaskim zmarł Mieczysław Kalenik, aktor znany najbardziej z roli Zbyszka z Bogdańca w filmie „Krzyżacy” Aleksandra Forda. Grał w stołecznych teatrach m.in: Powszechnym (1958-59), Narodowym (1959-75), Nowym (1975-81) i Polskim (1981-2000).
2023 – W Warszawie zmarła Hanna Zembrzuska, aktorka filmowa i teatralna. Grała na deskach teatrów warszawskich: Ateneum (1957-59), Narodowego (1959-69), Polskiego (1969-75), Na Woli (1983-86) oraz Teatru Kwadrat (dwukrotny angaż w latach 1976-83 i 1986- 2012). Zagrała w 20 spektaklach Teatru Telewizji i wielu słuchowiskach Teatru Polskiego Radia.
Rocznica wyprawy kijowskiej Piłsudskiego
.Jednym z wydarzeń, o których wspomina powyższy kalendarz rocznic jest odwrót armii Piłsudskiego z tzw. wyprawy kijowskiej, co miało miejsce 10 czerwca 1920 r. O tym fascynującym, ale rzadko nagłaśnianym epizodzie w historii Polski i Ukrainy pisał na łamach „Wszystko co Najważniejsze” prof. Marek WOŁOS. Jego zdaniem Wojna 1920, jak zwykło się błędnie nazywać „wyprawę kijowską” i samą, trwającą od przełomu 1918 i 1919 roku wojnę polsko-sowiecką, miała na celu udzielenie Ukraińcom fundamentalnego wsparcia w budowie niezależnego i niepodległego państwa. „Niestety propagandystom udało się upowszechnić narrację wskazującą, że Józef Piłsudski rozpoczął wojnę, kierując się jakoby marzeniem o budowie Polski kończącej się na Morzu Czarnym, co ma stanowić jeden z koronnych dowodów imperialnych zapędów Drugiej Rzeczypospolitej. Jednak jeżeli ofensywa ukraińska w kierunku Kijowa, zasadnie określana ostatnio także mianem „wojny o Ukrainę”, jest niezbitym świadectwem czegokolwiek, to raczej polsko-ukraińskiej współpracy i starań Józefa Piłsudskiego, mających na celu pomoc w budowie sojuszniczego, niepodległego państwa ukraińskiego” – pisze prof. Wołos.
PAP/WszystkocoNajważniejsze/ad