Kalendarz rocznic 13-19 maja

Początek zamachu majowego, wydanie pierwszego na świecie znaczka pocztowego rocznice rocznice, podpisano akt kapitulacji Niemiec kończący II wojnę światową – w tych dniach przypada wiele rocznic ważnych historycznych wydarzeń. Przedstawiamy ich szczegółowy kalendarz.

Kalendarz rocznic – 6 maja

.1350 – W Łowiczu król Kazimierz Wielki zawarł sojusz antykrzyżacki z królem Danii Waldemarem IV.

1785 – W Wielkiej Lipie na Śląsku urodził się Iwan Dybicz, feldmarszałek rosyjski, uczestnik wojen napoleońskich, dowódca armii rosyjskiej w wojnie z Turcją (1828-1829); głównodowodzący wojsk carskich w czasie powstania listopadowego, pokonał wojska polskie pod Ostrołęką w maju 1831 r.

1794 – Insurekcja Kościuszkowska: w warownym obozie pod Połańcem wojska Naczelnika Siły Zbrojnej Tadeusza Kościuszki odparły atak oddziałów rosyjskich gen. mjr. Fiodora Denisowa.

1814 – W Warszawie urodził się Aleksander Lesser, malarz, współzałożyciel Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych.

1815 – W Warszawie rozpoczęło działalność literackie Towarzystwo Iksów, skupiające najwybitniejszych pisarzy, publicystów i krytyków literackich.

1859 – W Braszowie w Siedmiogrodzie urodził się Teodor Axentowicz, malarz.

1863 – Car Aleksander II mianował Michaiła Murawjowa generałem-gubernatorem Kraju Północno-Zachodniego (Litwy), nadając mu specjalne uprawnienia w celu brutalnego stłumienia powstania styczniowego.

1878 – W Zurychu zmarł Andrzej Towiański, filozof, reprezentant mesjanizmu polskiego, założyciel sekty religijnej, nazywanej Kołem Sprawy Bożej.

1901 – W Ołońcu na północy Rosji urodził się Witold Pilecki, oficer ZWZ-AK, który w 1940 r. dobrowolnie poddał się aresztowaniu i wywózce do Auschwitz, aby zdobyć informacje o obozie; po ucieczce z Auschwitz walczył w Powstaniu Warszawskim; w 1947 r. został aresztowany przez władze komunistyczne, a następnie skazany na śmierć i stracony.

1926 – Zamach majowy: Walki w Warszawie pomiędzy siłami rządowymi a oddziałami marszałka Józefa Piłsudskiego.

1926 – W Nowych Miedzach koło Sieradza urodził się Zdzisław Tobiasz, aktor, reżyser teatralny; znany m.in. z serialu „07 zgłoś się”.

1934 – Do dymisji podał się premier Janusz Jędrzejewicz.

1939 – We Lwowie urodził się Włodzimierz Press, aktor, związany z warszawskimi scenami: Teatrem Ludowym, Teatrem Kwadrat oraz Teatrem Dramatycznym; znany m.in. z roli Grigorija Saakaszwilego w serialu „Czterej pancerni i pies”.

1940 – Z obozu jenieckiego II B Arnswalde w Choszcznie uciekło kanałami centralnego ogrzewania 22 polskich oficerów. Schwytano 17 z nich, a 5 przedostało się do Warszawy.

1947 – W Zakopanem urodził się Janusz Grzywacz, kompozytor, muzyk.

1949 – W Bydgoszczy urodził się Piotr Moss, kompozytor.

1953 – W więzieniu komunistycznym zmarł ksiądz Zygmunt Kaczyński, poseł na Sejm (1919-1927), dyrektor Katolickiej Agencji Prasowej (1930-1939); w latach 1943-1944 minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego w rządzie Stanisława Mikołajczyka; w 1945 r. powrócił do Polski; założyciel i redaktor „Tygodnika Warszawskiego”; aresztowany przez władze komunistyczne i skazany na 10 lat pozbawienia wolności.

1958 – W Leńczach koło Krakowa urodziła się Grażyna Trela, aktorka, piosenkarka, scenarzystka, pisarka.

1963 – W Jurkowie w powiecie brzeskim urodził się Andrzej Przewoźnik, historyk, sekretarz generalny Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (1992-2010); zginął 10 kwietnia 2010 r. w katastrofie pod Smoleńskiem.

1981 – Na Placu św. Piotra w Rzymie doszło do zamachu na życie Jana Pawła II, do którego strzelał 23-letni Turek Mehmet Ali Agca.

1982 – Początek głodówki internowanych w Białołęce w proteście przeciwko stanowi wojennemu.

1984 – W Santa Fe w stanie Nowy Meksyk zmarł Stanisław Ulam, matematyk, urodzony we Lwowie; współtwórca pierwszej amerykańskiej bomby wodorowej.

2001 – W Warszawie zmarł Paweł Hertz, poeta, tłumacz, pisarz, eseista i edytor.

2017 – W al. Wojska Polskiego w Warszawie odsłonięto pomnik rotmistrza Witolda Pileckiego. Pomnik znajduje się w pobliżu miejsca, gdzie Pilecki został aresztowany 19 września 1940 r.

2023 – W Warszawie zmarła Anna Branicka-Wolska, ostatnia przedstawicielka rodu Branickich, żołnierz Armii Krajowej, w styczniu 1945 r. aresztowana przez NKWD i wywieziona na Łubiankę, a następnie do obozu internowania w Krasnogorsku. W latach 1947-1948 więziona przez reżim komunistyczny w Polsce. Współzałożycielka Związku Sybiraków i Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego, autorka wspomnień: „Miałam szczęśliwe życie. Ostatnia z Branickich” i „Listów niewysłanych”.

14 maja

——-

1792 – W Targowicy przeciwnicy reform Sejmu Czteroletniego, ze Stanisławem Potockim i Sewerynem Rzewuskim na czele, ogłosili zawiązanie konfederacji przeciwko Stanisławowi Augustowi i Konstytucji 3 Maja; w rzeczywistości konfederację zawiązano 27 kwietnia 1792 r. w Petersburgu w uzgodnieniu z cesarzową Katarzyną II.

1809 – Wojska Księstwa Warszawskiego wyzwoliły kontrolowany przez Austriaków Lublin.

1867 – W Krasiczynie urodził się książę Adam Stefan Sapieha, arcybiskup metropolita krakowski, kardynał.

1906 – Członek Organizacji Bojowej PPS Baruch Szulman dokonał w Warszawie udanego zamachu bombowego na podkomisarza policji rosyjskiej Konstantinowa. Podczas ucieczki z miejsca zdarzenia został zastrzelony. Aby nie dopuścić do manifestacji patriotycznej na pogrzebie, policja wykradła jego ciało, a następnie zniszczyła pomnik ustawiony na jego grobie. W okresie międzywojennym Szulman był symbolem wspólnej walki Polaków i Żydów z zaborcą.

1919 – Wojna polsko-ukraińska: Początek ofensywy wojsk polskich w Galicji Wschodniej.

1920 – Wojna polsko-bolszewicka: Front zachodni pod dowództwem Michaiła Tuchaczewskiego rozpoczął sowiecką ofensywę na Białorusi.

1920 – W Warszawie założono Związek Literatów Polskich; pierwszym prezesem został jego inicjator Stefan Żeromski.

1921 – W Postawach koło Wilna urodził się Stanisław Jasiukiewicz, aktor, żołnierz Armii Krajowej; wystąpił m.in. w filmach „Wolne miasto”, „Lunatycy”, „Krzyżacy”, „Matka Joanna od Aniołów”, „Hrabina Cosel”, „W pustyni i w puszczy”, „Potop”, a także w serialu „Czterej pancerni i pies”.

1922 – Reprezentacja Polski w piłce nożnej rozegrała pierwszy w historii mecz przed własną publicznością, przegrywając na Stadionie Cracovii z Węgrami 0:3.

1926 – Wobec zamachu stanu dokonanego przez Józefa Piłsudskiego prezydent RP Stanisław Wojciechowski przekazał władzę marszałkowi Sejmu Maciejowi Ratajowi.

1928 – W Nowym Sączu urodził się Władysław Hasior, rzeźbiarz, malarz, scenograf.

1930 – W Krakowie zmarł Władysław Orkan, poeta, pisarz, publicysta; oficer Legionów Polskich.

1930 – W Katowicach urodziła się Barbara Horawianka, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Drewniany różaniec”, „Kochankowie z Marony”, „Samotność we dwoje”, „Jezioro osobliwości”, „Pensja pani Latter”, a także w serialach „Daleko od szosy” i „Modrzejewska”.

1938 – W Warszawie urodziła się Elżbieta Czyżewska, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Mąż swojej żony”, „Zaduszki”, „Gdzie jest generał”, „Godzina pąsowej róży”, „Milczenie”, „Żona dla Australijczyka”, „Giuseppe w Warszawie”, „Rysopis”, „Niekochana”, „Małżeństwo z rozsądku” i „Wszystko na sprzedaż”.

1939 – Początek wizyty polskiej delegacji wojskowej w Paryżu na czele z ministrem spraw wojskowych gen. Tadeuszem Kasprzyckim; rozmowy przyniosły sprecyzowanie francuskich zobowiązań sojuszniczych wobec Polski.

1940 – W Borysławiu urodziła się Marta Lipińska, aktorka, od ponad 50 lat w zespole Teatru Współczesnego w Warszawie; zagrała m.in. w filmach „Salto”, „Lalka”, „Nad Niemnem”, „Nigdy w życiu!”, „Stacja Warszawa”, a także w serialu „Ranczo”; przez wiele lat występowała jako Eliza w słuchowisku „Kocham Pana Panie Sułku”, emitowanym w programie III Polskiego Radia.

1940 – U wybrzeżu Norwegii trafiony niemieckimi bombami zatonął MS Chrobry, polski transatlantyk, przebudowany po wybuchu wojny na transportowiec.

1943 – W Sielcach nad Oką rozpoczęto formowanie 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.

1944 – Żołnierze Zgrupowania Stołpeckiego AK odnieśli zwycięstwo w bitwie w Kamieniu Stołpeckim (dzisiejsza Białoruś) z dwiema brygadami sowieckiej partyzantki.

1947 – Rozpoczął działalność Wojskowy Sąd Grupy Operacyjnej „Wisła”, który do połowy września 1947 r. rozpatrzył 285 spraw; w większości dotyczyły one osób cywilnych, spośród których 173 skazano na karę śmierci, a 58 na kary dożywotniego więzienia.

1948 – Proklamowano państwo Izrael; Polska uznała rząd tymczasowy Dawida Ben Guriona.

1955 – W Warszawie przywódcy Albanii, Bułgarii, Czechosłowacji, NRD, Polski, Rumunii, Węgier i ZSRS podpisali sojusz polityczno-wojskowy, określany jako Układ Warszawski; państwa wchodzące w jego skład były całkowicie podporządkowane Związkowi Sowieckiemu, zarówno pod względem politycznym jak i militarnym.

1957 – W Warszawie rozpoczęło się IX plenum KC PZPR, na którym Władysław Gomułka wystąpił przeciwko tzw. rewizjonistom, czyli działaczom partyjnym popierającym kontynuowanie i rozszerzanie demokratyzacji zapoczątkowanej w październiku 1956 r.

1958 – W Brzeźnie Wielkim urodził się Andrzej Grubba, zdobywca 15 medali mistrzostw świata i Europy; zwycięzca turnieju Europa TOP 12 w 1985 r., zdobywca Pucharu Świata w 1988 r. i dwukrotny finalista tych rozgrywek.

1973 – W Siedlcach zmarł Bohdan Arct, pilot myśliwski; w czasie II wojny światowej w Polskich Siłach Powietrznych w Wielkiej Brytanii, m.in. dowódca eskadry „B” w Dywizjonie 303; autor wielu publikacji historycznych i wspomnień; część źródeł jako datę śmierci Bohdana Arcta podaje 11 maja 1973 r.

1983 – Stan wojenny: W Warszawie zmarł Grzegorz Przemyk, 19-letni uczeń Liceum Ogólnokształcącego im. Andrzeja Frycza-Modrzewskiego, zatrzymany 12 maja 1983 r. przez funkcjonariuszy MO na pl. Zamkowym w Warszawie i bestialsko pobity w komisariacie przy ul. Jezuickiej; jego śmierć była jedną z najgłośniejszych zbrodni aparatu bezpieczeństwa PRL.

1984 – Premiera filmu „Seksmisja” w reżyserii Juliusza Machulskiego.

2005 – W Warszawie odsłonięto pomnik generała Charles’a de Gaulle’a.

2008 – Zmarł Roman Wapiński, historyk, wieloletni wykładowca Uniwersytetu Gdańskiego, autor biografii Władysława Sikorskiego, Ignacego Paderewskiego i Romana Dmowskiego, a także książek „Narodowa Demokracja 1893-1939”, „Świadomość polityczna w II Rzeczypospolitej” i „Pokolenia II Rzeczypospolitej”.

2010 – Na południu Polski rozpoczęły się ulewne deszcze, które zapoczątkowały największą od 160 lat powódź na Wiśle i jej dopływach. W jej wyniku zginęło 25 osób, straty materialne według szacunków MSWiA wyniosły ponad 10 mld złotych.

15 maja

——-

1306 – Książę Władysław Łokietek zajął Wawel, jednak sam Kraków pozostał wierny Czechom, aż do śmierci króla Wacława III w sierpniu tego samego roku.

1702 – Zmarł Feliks Kazimierz Potocki, hetman wielki koronny, zwycięzca w bitwie z Tatarami pod Podhajcami w 1698 r.

1815 – Książę Antoni Henryk Radziwiłł został namiestnikiem Wielkiego Księstwa Poznańskiego, powołanego przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III.

1863 – Powstanie styczniowe: w Płocku rozstrzelany został przez władze rosyjskie Zygmunt Padlewski, członek Komitetu Centralnego Narodowego, naczelnik warszawskiej organizacji miejskiej oraz Powstania w guberni płockiej.

1878 – Angielski inżynier William Lindley przedłożył władzom Warszawy projekt sieci wodociągowej.

1885 – W Dąbrowie koło Tarnowa urodził się Marian Kukiel, historyk wojskowości, minister obrony narodowej w rządzie RP na uchodźstwie w latach 1942-1949.

1890 – W Suchej Beskidzkiej urodził się Ferdynand Goetel, pisarz i publicysta; w 1943 r. w porozumieniu z Delegaturą Rządu RP na Kraj był członkiem delegacji zaproszonej przez władze niemieckie do Katynia.

1909 – W Krakowie założono Akademicki Związek Sportowy.

1917 – W Moskwie urodził się Jerzy Duszyński, aktor, wielki amant polskiego kina, odtwórca niezapomnianych ról w „Zakazanych piosenkach” i „Skarbie”; wystąpił również w filmach „Awantura o Basię” i „Śmierć prezydenta”.

1922 – W Genewie podpisana została tzw. konwencja górnośląska pomiędzy Polską i Niemcami.

1925 – W Modlnicy koło Krakowa urodził się Tadeusz Bartosik, aktor, dyrektor i kierownik artystyczny Teatru im. Adama Mickiewicza w Częstochowie; wystąpił m.in. w filmach „Zezowate szczęście”, „Historia współczesna”, a także w serialach „Stawka większa niż życie” i „Doktor Murek”.

1926 – Zamach majowy: Marszałek Sejmu Maciej Rataj, który po ustąpieniu prezydenta Stanisława Wojciechowskiego pełnił obowiązki głowy państwa, powołał nowy rząd z Kazimierzem Bartlem na czele.

1936 – Gen. Felicjan Sławoj Składkowski objął funkcję premiera i ministra spraw wewnętrznych; na stanowisku tym zasiadał do końca września 1939 r., będąc tym samym szefem najdłużej urzędującego gabinetu II RP.

1950 – Władze komunistyczne zlikwidowały Związek Harcerstwa Polskiego i rozpoczęły tworzenie Organizacji Harcerskiej w ramach ZMP.

1951 – Na konferencji prasowej zorganizowanej przez Kongres Wolności Kultury w Paryżu Czesław Miłosz ogłosił decyzję o pozostaniu na emigracji.

1954 – W Krakowie urodził się Jan Frycz, aktor; występował w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie i Starym Teatrze, obecnie w zespole Teatru Narodowego w Warszawie; zagrał m.in. w filmach „Pożegnanie jesieni”, „Zwolnieni z życia”, „Dwa księżyce”, „Dama kameliowa”, „Pestka”, „Egoiści”, „Tam i z powrotem”, „Pornografia”, „Pręgi”, „Nigdy w życiu!”, „Komornik”, a także w serialu „Tajemnica twierdzy szyfrów”.

1954 – W Rabce urodził się Janusz Stokłosa, kompozytor, muzyk.

1956 – Stanisław Królak, jako pierwszy polski kolarz, wygrał Wyścig Pokoju.

1977 – W Krakowie po śmierci Stanisława Pyjasa studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego powołali Studencki Komitet Solidarności – pierwszą niezależną organizację studencką w PRL.

1977 – W Nowej Hucie kardynał Karol Wojtyła konsekrował kościół p.w. Matki Boskiej Królowej Polski.

1991 – Premiera filmu „Podwójne życie Weroniki” w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego.

1993 – W Warszawie zmarł Andrzej Kuśniewicz, prozaik, eseista, poeta; autor „Lekcji martwego języka”, „Króla Obojga Sycylii”, „Mieszanin obyczajowych”.

1993 – Premiera filmu „Kolejność uczuć” w reżyserii Radosława Piwowarskiego.

1997 – W Warszawie zmarł Andrzej Drawicz, pisarz, krytyk literacki, tłumacz, znawca literatury rosyjskiej i problematyki wschodniej; prezes Komitetu ds. Radia i Telewizji w latach 1989-1991.

2022 – Zmarł aktor teatralny i filmowy, reżyser i scenarzysta Ignacy Gogolewski, niezapomniany Antek Boryna z „Chłopów” Jana Rybkowskiego, występował na deskach stołecznego Teatru Polskiego, Dramatycznego, Współczesnego i Narodowego. Kierował Teatrem Śląskim im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, Teatrem im. Juliusza Osterwy w Lublinie oraz Teatrem Rozmaitości w Warszawie. W latach 2005-2006 był prezesem ZASP-u.

2022 – Zmarł Stanisław Kulon, rzeźbiarz, nauczyciel akademicki, profesor sztuk plastycznych, autor m.in. monumentalnego Pomnika Chwała Saperom w Warszawie oraz serii obrazów upamiętniających sowieckie deportacje obywateli II RP z Kresów.

2022 – Zmarł Jerzy Trela, aktor teatralny i filmowy oraz profesor krakowskiej Akademii Sztuk Teatralnych. Zagrał w życiu około 350 ról teatralnych i filmowych. Na dużym ekranie zagrał m.in. męża Ireny w „Kobiecie samotnej” (Agnieszka Holland, 1981); Hiszpana w „Matce Królów” (Janusz Zaorski); Pana Bronka w „Trzech kolorach. Białym” (Krzysztof Kieślowski) i Podkomorzego w „Panu Tadeuszu” (Andrzej Wajda).

16 maja

——-

1561 – W Wiewiórce niedaleko Dębicy zmarł Jan Tarnowski, hetman wielki koronny, kasztelan krakowski; zwycięski wódz w bitwie z armią mołdawską pod Obertynem w 1531 r.

1648 – Powstanie Chmielnickiego: W bitwie pod Żółtymi Wodami armia kozacko-tatarska pokonała wojska polskie dowodzone przez Stefana Potockiego.

1657 – W czasie rzezi w Janowie Poleskim zamordowany został przez Kozaków jezuita Andrzej Bobola; kanonizowany przez papieża Piusa XI w 1938 r., w 2002 r. ogłoszony patronem Polski.

1825 – W Kaliszu urodziła się Maria Angela Truszkowska, zakonnica, założycielka zgromadzenia felicjanek; beatyfikowana w 1993 r.

1902 – W Sosnowcu urodził się Jan Kiepura, światowej sławy śpiewak operowy – tenor, aktor, wystąpił m.in. w filmach „Kocham wszystkie kobiety”, „O czym się nie myśli”, „Neapol, śpiewające miasto” i „Zdobyć cię muszę”.

1915 – Początek walk I Brygady Legionów Polskich pod Konarami i Kozinkiem; w walkach, które trwały do 22 maja, z rosyjską 3 Dywizją Grenadierów poległo blisko 700 legionistów, czyli ponad 12 proc. stanu osobowego brygady.

1919 – We Lwowie urodził się Zbigniew Kurtycz, piosenkarz, kompozytor.

1920 – W Warszawie urodził się Leopold Tyrmand, prozaik, publicysta, krytyk muzyczny, popularyzator jazzu, autor powieści „Zły” oraz „Dziennika 1954”.

1925 – Podniesiono polską banderę na pierwszym w II Rzeczypospolitej jachcie morskim SY „Carmen”.

1929 – W Poznaniu otwarto Powszechną Wystawę Krajową.

1930 – W Warszawie urodziła się Krystyna Zachwatowicz, scenograf, aktorka, profesor krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.

1930 – W Pilznie urodził się Stanisław Brudny, aktor warszawskiego Teatru Studio; zagrał m.in. w filmach „Komediantka”, „Tato” i „Statyści”.

1930 – We Włodawie urodziła się Janina Traczykówna, aktorka, przez wiele lat związana z warszawskim Teatrem Dramatycznym; wystąpiła m.in. w filmach „Ludzie z pociągu”, „Walet pikowy”, „Noce i dnie”, „Brunet wieczorową porą”, „Dzień świra” i „Wszyscy jesteśmy Chrystusami”.

1942 – W New Haven zmarł Bronisław Malinowski, antropolog społeczny, etnolog, religioznawca, podróżnik; autor prac „Argonauci Zachodniego Pacyfiku”, „Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji” i „Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich”.

1943 – Na znak stłumienia powstania w warszawskim getcie Niemcy wysadzili w powietrze Wielką Synagogę. Ładunki wybuchowe odpalił Juergen Stroop, dowódca akcji likwidacji getta.

1944 – Początek deportacji do niemieckiego obozu zagłady Auschwitz-Birkenau 438 tys. Żydów z Węgier.

1944 – Bunt Romów w obozie cygańskim KL Birkenau.

1944 – Urodził się Maciej Zembaty, poeta, satyryk, reżyser radiowy, muzyk, tłumacz poezji Leonarda Cohena.

1950 – W Białymstoku urodziła się Anna Romantowska, aktorka, wystąpiła w filmach „Dzieci i ryby”, „Kobieta i kobieta”, „Zabij mnie glino”, „Przesłuchanie”, „Sztuka kochania”, „Statyści”, „Nigdy nie mów nigdy”, a także w serialach „Matki, żony i kochanki” oraz „Czas honoru”.

1972 – W Krakowie urodził się Andrzej Duda – od 6 sierpnia 2015 r. prezydent Polski; doktor nauk prawnych, polityk Prawa i Sprawiedliwości, w latach 2006-2007 wiceminister sprawiedliwości w rządzie Jarosława Kaczyńskiego, od 2008 r. podsekretarz stanu w kancelarii prezydenta Lecha Kaczyńskiego; w latach 2007-2011 członek Trybunału Stanu; poseł na Sejm VII kadencji, europarlamentarzysta w latach 2014-2015.

1972 – W Koninie urodził się Szymon Bobrowski, aktor, wystąpił m.in. w filmach „Prawo ojca”, „Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową”, „Strefa ciszy”, „Serce na dłoni”, „Róża”, „Bokser”; znany także z seriali „Na dobre i na złe”, „Magda M.”, „Oficerowie” i „Instynkt”.

1975 – Premiera serialu telewizyjnego „Czterdziestolatek” w reżyserii Jerzego Gruzy.

1982 – W Warszawie zmarł Jerzy Krzysztoń, prozaik, dramaturg, scenarzysta; autor m.in. „Opowiadań indyjskich” i powieści „Obłęd”, „Krzyż południa”.

1983 – Premiera filmu „Wielki Szu” w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego.

1989 – W Krakowie doszło do gwałtownych starć milicji z młodzieżą uczestniczącą w manifestacjach zorganizowanych przez KPN, NZS, Federację Młodzieży Walczącej i Ruch WiP.

1991 – Rozformowane zostały Wojska Ochrony Pogranicza. Rozpoczęła funkcjonowanie Straż Graniczna.

2000 – W Warszawie zmarł Andrzej Szczypiorski, prozaik, publicysta; autor powieści „Msza za miasto Arras”, „Początek”, „Noc, dzień i noc”, „Autoportretu z kobietą”, a także zbiorów opowiadań – m.in. „Amerykańska whisky” oraz dziennika „Z notatnika stanu wojennego”.

2014 – W Warszawie zmarł Marek Nowakowski, pisarz, scenarzysta, publicysta; opisywał powojenną Warszawę i świat ludzi żyjących na marginesie społeczeństwa; autor zbiorów opowiadań „Ten stary złodziej”, „Benek Kwiaciarz”, „Układ zamknięty”, „Książę Nocy, „Wesele raz jeszcze”, „Raport o stanie wojennym”, „Notatki z codzienności”, a także książek „Homo Polonicus”, „Grecki bożek”, „Nekropolis” oraz felietonów „Moja Warszawa. Powidoki”.

17 maja

——-

1490 – W Ansbach we Frankonii urodził się Albrecht Hohenzollern, wielki mistrz krzyżacki (1511-1525), który przeprowadził sekularyzację państwa zakonnego i przeszedł na luteranizm; pierwszy książę pruski (1525-1568).

1587 – W Mitawie zmarł Gothard Kettler, ostatni mistrz Zakonu Kawalerów Mieczowych; w 1561 r. zawarł pakt dotyczący sekularyzacji zakonu oraz wcielenia Inflant do Polski i Litwy; po złożeniu oznak swej godności, jako świecki książę, otrzymał w dziedziczne lenno Kurlandię i Semigalię.

1866 – We Włocławku urodził się Julian Marchlewski, współorganizator SDKPiL i Związku Spartakusa w Niemczech (1916); od 1918 r. w Rosji sowieckiej, jeden z założycieli Międzynarodówki Komunistycznej; w czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. przewodniczący Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski w Białymstoku.

1870 – W Krakowie urodził się Lucjan Rydel, poeta, dramatopisarz, tłumacz, czołowy przedstawiciel literackiego nurtu Młodej Polski; po poślubieniu w 1900 r. Jadwigi Mikołajczykówny, córki chłopa z Bronowic, Rydel stał się pierwowzorem Pana Młodego z „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego.

1918 – W Paryżu zmarł Bronisław Piłsudski, etnograf, lingwista, muzeolog; za udział w przygotowaniach do zamachu na cara Aleksandra III w 1887 r. skazany został na 15 lat zesłania i ciężkich prac na Sachalinie.

1920 – W Rozwadowie urodziła się Zofia Rysiówna, aktorka; występowała w teatrach Krakowa, Poznania i Warszawy, grała także w Teatrze Telewizji oraz w wielu filmach, m.in. „Mam tu swój dom”, „Drewniany różaniec” i „Królowa aniołów”; w czasie II wojny światowej więziona w niemieckim obozie koncentracyjnym Ravensbrück.

1923 – W Warszawie podpisana została koalicyjna umowa pomiędzy PSL „Piast”, Związkiem Ludowo-Narodowym i Chrześcijańską Demokracją – nazywana paktem lanckorońskim (od Lanckorony, gdzie prowadzono poufne negocjacje).

1924 – W Kowlu urodził się Kazimierz Dejmek, reżyser teatralny, aktor, dyrektor teatrów, m.in. Teatru Narodowego w Warszawie (1962-1968), gdzie wyreżyserował „Kordiana” Juliusza Słowackiego oraz „Dziady” Adama Mickiewicza z Gustawem Holoubkiem w roli Gustawa-Konrada; minister kultury i sztuki w latach 1993-1996.

1928 – W Amsterdamie rozpoczęły się IX Letnie Igrzyska Olimpijskie, w czasie których Halina Konopacka, wygrywając konkurs rzutu dyskiem, zdobyła pierwszy w historii złoty medal olimpijski dla Polski.

1933 – W Warszawie urodził się Jarosław Abramow-Newerly, dramatopisarz, prozaik, satyryk, autor słuchowisk oraz tekstów i muzyki do piosenek.

1940 – W Paryżu urodził się Marcel Łoziński, reżyser dokumentalista – w 1994 r. był nominowany do Oscara za film „89 mm od Europy „, w 2009 r. otrzymał wyróżnienie Europejskiej Akademii Filmowej za „Poste Restante”.

1941 – W Warszawie gestapo aresztowało kierownictwo konspiracyjnego Stronnictwa Narodowego: prof. Romana Rybarskiego, prof. Teofila Staniszkisa i Mieczysława Trajdosa, a także Stanisława Sedlaczka – naczelnika Harcerstwa Polskiego.

1945 – Rada Jedności Narodowej i Delegat Rządu na Kraj zaapelowali m.in. o utworzenie rządu reprezentatywnego dla społeczeństwa polskiego, a także o nieprowokowanie okupanta sowieckiego; 27 maja apel uzupełniono o wezwanie żołnierzy polskiego podziemia do zaprzestania walki i wyjścia z ukrycia.

1953 – W Warszawie rozpoczęły się X Mistrzostwa Europy w Boksie, podczas których polscy pięściarze zdobyli pięć złotych medali.

1953 – W Szczecinie urodził się Marek Biliński, kompozytor, multiinstrumentalista, jeden z prekursorów muzyki elektronicznej w Polsce.

1955 – W Kołczygłowach w okolicach Bytowa urodził się Czesław Lang, kolarz, wicemistrz olimpijski z Moskwy (1980), srebrny i brązowy medalista mistrzostw świata w jeździe drużynowej na czas; organizator Tour de Pologne.

1964 – W Warszawie urodził się Grzegorz Przemyk, syn opozycyjnej poetki Barbary Sadowskiej, uczeń Liceum Ogólnokształcącego im. Andrzeja Frycza-Modrzewskiego; 12 maja 1983 r. zatrzymany przez funkcjonariuszy MO na pl. Zamkowym w Warszawie i bestialsko pobity w komisariacie przy ul. Jezuickiej; przewieziony do szpitala, zmarł 14 maja w wyniku ciężkich urazów jamy brzusznej.

1967 – W Buenos Aires zmarł Marian Seyda, polityk, prawnik, publicysta; członek Związku Ludowo-Narodowego i Stronnictwa Narodowego; poseł na Sejm (1919-1928), senator (1928-1935), minister spraw zagranicznych (1923); w czasie II wojny światowej w rządzie RP na uchodźstwie.

1972 – Bundestag zatwierdził „Układ między PRL a RFN o podstawach normalizacji ich wzajemnych stosunków”, podpisany 7 grudnia 1970 r. w Warszawie przez Józefa Cyrankiewicza i Willy’ego Brandta; zawierał m.in. uznanie przez stronę zachodnioniemiecką polskiej granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej.

1984 – W wyniku decyzji władz PRL Polski Komitet Olimpijski postanowił nie zgłaszać polskich sportowców do udziału w Igrzyskach Olimpijskich w Los Angeles.

2014 – Biskup Wojciech Polak został mianowany metropolitą gnieźnieńskim i prymasem Polski.

2018 – W Cambridge zmarł pochodzący z Polski Richard Pipes, jeden z najbardziej znanych w świecie sowietologów, doradca prezydenta Ronalda Reagana ds. Związku Sowieckiego i Europy Wschodniej. Był autorem fundamentalnych syntez dziejów Rosji: „Rosja carów”, „Rewolucja rosyjska” i „Rosja bolszewików”.

18 maja

——-

1675 – W Hamburgu zmarł Stanisław Lubieniecki, astronom, historyk, działacz ariański.

1792 – Wojska rosyjskie przekroczyły granice Rzeczypospolitej – początek wojny w obronie Konstytucji 3 Maja.

1800 – W Petersburgu zmarł Aleksandr Suworow, rosyjski feldmarszałek; uczestnik wojny siedmioletniej (1756-1763) i wojen z Turcją; walczył przeciwko konfederatom barskim; dowódca wojsk tłumiących Powstanie Kościuszkowskie, odpowiedzialny za rzeź warszawskiej Pragi; w 1799 r. pokonał wojska francuskie pod Cassano, nad Trebbią i pod Novi; uważany za jednego z najwybitniejszych rosyjskich dowódców.

1852 – W Zamościu urodził się Icchok Lejb Perec, pisarz żydowski, tworzący w języku jidysz.

1905 – W Łodzi urodził się Władysław Hańcza, aktor, reżyser teatralny, pedagog; niezapomniany odtwórca ról Kargula w komediach Sylwestra Chęcińskiego, Macieja Boryny w „Chłopach” Jana Rybkowskiego i księcia Janusza Radziwiłła w „Potopie” Jerzego Hoffmana.

1910 – W Grodnie zmarła Eliza Orzeszkowa, pisarka, publicystka, autorka powieści „Nad Niemnem”, „Meir Ezofowicz”, „Marta”.

1920 – W Wadowicach urodził się Karol Wojtyła, arcybiskup metropolita krakowski, kardynał; 16 października 1978 r. wybrany na papieża, przyjął imię Jana Pawła II (1978-2005); beatyfikowany w 2011 r., kanonizowany 27 kwietnia 2014 r.

1933 – W Częstochowie urodził się Władysław Terlecki, pisarz, autor powieści i opowiadań historycznych, m.in. cyklu związanego z Powstaniem Styczniowym: „Spisek”, „Dwie głowy ptaka”, „Powrót z Carskiego Sioła”, „Rośnie las” i „Lament”.

1935 – Na Wawelu odbył się pogrzeb marszałka Józefa Piłsudskiego.

1937 – W Warszawie urodziła się Barbara Wachowicz, pisarka, scenarzystka, autorka reportaży historyczno-literackich, m.in. „Dom Sienkiewicza”, „Czas nasturcji”, „Ciebie jedną kocham. Tropami Stefana Żeromskiego w najściślejszej ojczyźnie”, „Marie jego życia”, „Malwy na lewadach” oraz cyklu „Wierna rzeka harcerstwa”.

1938 – Tadeusz Góra ustanowił rekord długości lotu szybowcem, pokonując dystans 577,8 km z Bezmiechowej w Bieszczadach do Małych Solecznik pod Wilnem; za pokonanie bariery 500 km w locie swobodnym, jako pierwszy pilot na świeci wyróżniony został przez Międzynarodową Federację Lotniczą (FAI) – Medalem Lilienthala.

1943 – Żandarmeria niemiecka i oddziały ukraińskiej policji pomocniczej dokonały pacyfikacji wsi Szarajówka na Zamojszczyźnie, podczas której co najmniej 58 mieszkańców, w tym wiele kobiet i dzieci, wepchnięto do kilku domów i stajni i spalono żywcem.

1944 – Oddziały 2 Korpusu Polskiego zdobyły wzgórze Monte Cassino; w czasie walk zginęło 923 polskich żołnierzy, 2931 zostało rannych, a 345 uznano za zaginionych; kilka dni później wojska alianckie przełamały linię Gustawa w całym pasie natarcia – 4 czerwca 1944 r. do Rzymu wkroczyły oddziały amerykańskie.

1958 – Spektaklem „Bal w Operze” Richarda Heubergera rozpoczął działalność Teatr Muzyczny w Gdyni.

1970 – Zakończyła się trwająca od 30 marca operacja obracania Pałacu Lubomirskich w Warszawie, tak aby zasłaniał halę Gwardii, a jego kolumnada zamknęła perspektywę głównej alei Ogrodu Saskiego.

1974 – Ukończono budowę najwyższego na świecie (646,38 m) masztu radiowego w Konstantynowie koło Płocka.

1975 – W Ann Arbor w stanie Michigan zmarł Kazimierz Fajans, fizykochemik, pionier nauki o promieniotwórczości.

1981 – Premiera filmu „Polonia Restituta” w reżyserii Bohdana Poręby.

1984 – Premiera filmu „To tylko rock” w reżyserii Pawła Karpińskiego.

1992 – W Warszawie podpisany został polsko-ukraiński traktat o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy.

2003 – Papież Jan Paweł II kanonizował Urszulę Ledóchowską, założycielkę Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego.

2004 – W Konstancinie zmarł prof. Stefan Świeżawski, filozof, tomista, historyk filozofii średniowiecznej i nowożytnej; autor publikacji „Dzieje filozofii europejskiej XV wieku” oraz „Dzieje europejskiej filozofii klasycznej”; przez wiele lat związany z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim.

2009 – Himalaistka Kinga Baranowska weszła na szczyt Kanczendzongi w Himalajach, dzięki czemu Polska została pierwszym krajem, którego przedstawicielki zdobyły wszystkie ośmiotysięczniki.

2011 – W Chislehurst pod Londynem zmarła Włada Majewska, aktorka, pieśniarka, legenda przedwojennej „Wesołej Lwowskiej Fali”; działaczka emigracyjna i wieloletnia pracowniczka Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

Kalendarz rocznic na 19 maja

——-

1480 – W Krakowie zmarł Jan Długosz, kronikarz, historyk, autor „Roczników, czyli kronik sławnego Królestwa Polskiego”, kanonik krakowski, arcybiskup nominat lwowski.

1531 – W Kaliszu zmarł Jan Łaski, kanclerz wielki koronny; arcybiskup gnieźnieński, prymas Polski (1510-1531).

1782 – W Połtawie urodził się Iwan Paskiewicz, feldmarszałek rosyjski; po śmierci Iwana Dybicza dowódca carskich wojsk tłumiących Powstanie Listopadowe; namiestnik Królestwa Polskiego w latach 1832-1856.

1827 – W Łyszczach na Wołyniu urodził się Zygmunt Sierakowski, przywódca powstania styczniowego na Żmudzi, powieszony z rozkazu władz carskich na Placu Łukiskim w Wilnie w czerwcu 1863 r.; część źródeł jak datę urodzenia Sierakowskiego podaje 26 maja 1826 r.

1866 – W Babinie koło Kałusza urodził się Tadeusz Rozwadowski; generał armii austriackiej, szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego w czasie wojny polsko-bolszewickiej; w latach 1921-1926 generalny inspektor kawalerii; w czasie zamachu majowego w 1926 r. dowódca wojsk rządowych.

1880 – W 400. rocznicę śmierci prochy Jana Długosza zostały przeniesione do nowopowstałej Krypty Zasłużonych na Skałce w Krakowie.

1895 – W Petersburgu urodził się Stanisław Kopański; dowódca Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, uczestniczącej w obronie Tobruku; w latach 1943-1947 szef sztabu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

1912 – W Warszawie zmarł Bolesław Prus, właściwie Aleksander Głowacki herbu Prus – pisarz, prozaik, nowelista i publicysta okresu pozytywizmu, współtwórca polskiego realizmu, kronikarz Warszawy, myśliciel i popularyzator wiedzy; autor m.in. powieści „Lalka”, „Faraon” i „Emancypantki”.

1939 – Minister spraw wojskowych gen. Tadeusz Kasprzycki podpisał w Paryżu protokół o niezwłocznej pomocy Francji dla Polski w przypadku niemieckiej agresji.

1941 – Największy niemiecki pancernik „Bismarck” wypłynął z Gdyni w swój pierwszy rejs bojowy, po czym, po dołączeniu krążownika ciężkiego „Prinz Eugen” i eskorty, zespół wziął kurs na Atlantyk.

1944 – W Warszawie urodził się Marcin Król, historyk idei, publicysta, działacz opozycji demokratycznej, założyciel i redaktor naczelny niezależnego miesięcznika „Res Publica”; profesor Uniwersytetu Warszawskiego, autor książek „Style politycznego myślenia”, „Józef Piłsudski. Ewolucja myśli politycznej”, „Ład utajony”, „Konserwatyści a niepodległość”, „Bezradność liberałów”, „Czego nas uczy Leszek Kołakowski”, „Europa w obliczu końca”, „Klęska rozumu”, „Wielcy władcy” i „Byliśmy głupi”.

1950 – W Ostrówku koło Wołomina urodził się Sylwester Zych, katolicki duchowny, związany z opozycją demokratyczną; w 1982 r. skazany na cztery lata więzienia za próbę obalenia siłą ustroju PRL; od 1986 r. kapelan KPN; w lipcu 1989 r. w Krynicy Morskiej znaleziono jego zwłoki, prowadzone śledztwo nie doprowadziło do ujawnienia sprawców zabójstwa.

1950 – W Żarach urodził się Tadeusz Ślusarski, lekkoatleta, mistrz (1976) i wicemistrz (1980) olimpijski w skoku o tyczce; zginął w wypadku samochodowym wraz z Władysławem Komarem w 1998 r.

1950 – W Tomaszowie Mazowieckim urodził się Wiesław Gawłowski, siatkarz, trener; wielokrotny reprezentant Polski, mistrz świata z Meksyku (1974) i złoty medalista olimpijski z Montrealu.

1955 – W Warszawie zmarł Tadeusz Sygietyński, kompozytor, dyrygent, założyciel i wieloletni dyrektor Państwowego Zespołu Pieśni i Tańca „Mazowsze”.

1965 – W Warszawie zmarła Maria Dąbrowska, pisarka, publicystka, tłumaczka; autorka m.in. powieści „Noce i dnie” oraz „Dzienników”.

1965 – We Wrocławiu urodziła się Małgorzata Pieńkowska, aktorka, związana z Teatrem Polskim w Warszawie, a następnie Teatrem Ateneum; znana m.in. z serialu „M jak Miłość”.

1966 – W Londynie odbył się Zjazd Polski Walczącej.

1970 – W Warszawie zmarł Tadeusz Breza, pisarz, autor powieści „Mury Jerycha”, „Niebo i ziemia”, „Urząd”, „Uczta Baltazara”.

1970 – W Saint-Clar-de Riviere zmarł August Zamoyski, rzeźbiarz.

1971 – W Warszawie zmarł Czesław Janczarski, pisarz, poeta, autor utworów dla dzieci, m.in. „Misia Uszatka”.

1976 – W Warszawie zmarł prof. Julian Krzyżanowski, historyk literatury, znawca piśmiennictwa polskiego, zwłaszcza staropolskiego i z okresu romantyzmu; autor „Historii literatury polskiej” i „Nauka o literaturze”.

1978 – Eugeniusz Chrobak i Wojciech Wróż zdobyli Kangczendzongę Południową w Himalajach (8476 m), trzy dni później Kazimierz Olech, Wojciech Brański i Zygmunt A. Heinrich weszli na Kangczendzongę Środkową (8482 m).

1981 – W Warszawie urodził się Mateusz Damięcki, aktor, wystąpił m.in. w filmach „Przedwiośnie” i „Jutro idziemy do kina”.

1983 – W Warszawie kilkadziesiąt tysięcy osób uczestniczyło w pogrzebie Grzegorza Przemyka, 19-letniego maturzysty, śmiertelnie pobitego przez funkcjonariuszy MO.

2008 – W Warszawie zmarł Ryszard Kulesza, piłkarz trener; w latach 1978-1980 selekcjoner piłkarskiej reprezentacji Polski, a następnie m.in. reprezentacji Tunezji (1981-1983).

2011 – W Krakowie otwarto Muzeum Sztuki Współczesnej – MOCAK (Museum of Contemporary Art in Krakow).

2014 – W Bielsku-Białej zmarł Zbigniew Pietrzykowski, pięściarz, trzykrotny medalista olimpijski: srebrny z Rzymu (1960) oraz brązowy z Melbourne (1956) i Tokio (1964); czterokrotny mistrz Europy.

2021 – We Wrocławiu zmarł ksiądz Stanisław Orzechowski – duszpasterz akademicki, robotników i kolejarzy, wieloletni przewodnik Pieszej Pielgrzymki Wrocławskiej oraz duchowny wspierający dolnośląską podziemną „Solidarność”.

Jak co roku na początku roku redakcja „Wszystko co Najważniejsze” przygotowała kalendarz najważniejszych rocznic 2024 r. W tym roku szczególnie wspominamy postaci takiej jak Wincenty Witos, Czesław Miłosz, Władysław Zamoyski, Witold Gombrowicz oraz okrągłe rocznice ważnych wydarzeń historycznych takich jak bitwa pod Monte Cassino, Powstanie Warszawskie czy morderstwo bł. ks. Jerzego Popiełuszki popełnione przez aparatczyków rządu komunistycznego