Kalendarz rocznic 16 września - 22 września

Przedstawiamy kalendarz rocznic na nadchodzący tydzień. Na co zwrócić uwagę w dniach 16 września – 25 września?

Poniedziałek: 16 września

1497 – Darłowo zostało zalane przez tsunami wywołane eksplozją metanu uwolnionego z dna morskiego.

1620 – Pod Cecorą wojska polskie, dowodzone przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego, rozpoczęły bitwę z Turkami; zakończyła się 19 września klęską Polaków i śmiercią hetmana.

1658 – Pomiędzy Rzeczpospolitą a hetmanem zaporoskim Iwanem Wyhowskim zawarta została tzw. ugoda hadziacka – zakładająca unię Królestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego i Księstwa Ruskiego.

1668 – Abdykacja króla Jana II Kazimierza Wazy, panującego od 1648 r.

1825 – W majątku Chorowszczyzna w pow. wołkowyskim zmarł Franciszek Karpiński, poeta, czołowy liryk polskiego sentymentalizmu.

1831 – Po zajęciu Warszawy przez wojska rosyjskie francuski minister spraw zagranicznych Horace Sebastiani wygłosił przed Izbą Deputowanych deklarację zakończoną słowami: „porządek panuje w Warszawie”.

1863 – Powstanie styczniowe: zwycięstwo wojsk rosyjskich nad oddziałem powstańczym pod dowództwem Władysława Sokołowskiego „Iskry” w II bitwie pod Małogoszczem.

1874 – W Bad Reichenhall w Bawarii zmarł Maksymilian Gierymski, malarz, pejzażysta, wywodzący się ze szkoły monachijskiej.

1874 – W Warszawie urodził się Edward Puchalski, reżyser i scenarzysta filmowy; autor filmów „Trędowata”, „Pod Twoją Obronę”, „Przeor Kordecki – obrońca Częstochowy”.

1895 – W Święcianach na Litwie urodził się Franciszek Żwirko, pilot; wspólnie ze Stanisławem Wigurą zwyciężył w Międzynarodowych Zawodach Samolotów Turystycznych Challenge 1932 r.; 11 września 1932 r. obaj zginęli w katastrofie samolotu RWD-6 pod Cierlickiem Górnym koło Cieszyna.

1897 – W Łańcucie urodził się Wacław Kuchar, sportowiec, olimpijczyk, oficer WP; uczestnik wojny polsko-ukraińskiej, a także wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r.

1928 – W Warszawie zakończył się pierwszy wyścig kolarski Tour de Pologne. Zwyciężył Feliks Więcek, czeladnik rzeźnicki z Bydgoszczy.

1930 – W Galicji Wschodniej oddziały policji i wojska rozpoczęły trwającą do końca listopada akcję pacyfikacyjną wymierzoną przeciwko ukraińskim nacjonalistom z OUN; akcja objęła około 450 ukraińskich wsi.

1931 – W Piskach niedaleko Ostrołęki urodził się Tadeusz Gocłowski, arcybiskup metropolita gdański (1992-2008).

1934 – W Warszawie Jerzy Bajan (pilot myśliwski i sportowy) oraz Gustaw Pokrzywka (mechanik) wygrali na samolocie RWD-9 międzynarodowe zawody lotnicze Challenge 1934 r.

1935 – Polska została ponownie wybrana do Rady Ligi Narodów.

1937 – Premiera filmu „Znachor” w reżyserii Michała Waszyńskiego.

1939 – Kampania polska: Nieudany szturm niemiecki na twierdzę w Brześciu nad Bugiem; wobec braku amunicji nocą nastąpiła ewakuacja polskiej załogi.

1939 – Kampania polska: Sztab Naczelnego Wodza przeniósł się do Kołomyi.

1939 – Kampania polska: Natarcie oddziałów Armii „Małopolska” pod Jaworowem zadało ciężkie straty elitarnemu pułkowi SS „Germania”.

1939 – Kampania polska: Pod Koziejówką w okolicach Lubaczowa, prowadząc atak na bagnety, poległ gen. Józef Kustroń, dowódca 21 Dywizji Piechoty Górskiej.

1944 – Początek walk 3 Dywizji Piechoty 1 Armii WP o przyczółki warszawskie na lewym brzegu Wisły (16-23 września).

1949 – W Żarach urodził się Janusz Rewiński, aktor, satyryk, znany m.in. z Kabaretu Olgi Lipińskiej oraz ról w komediach Juliusza Machulskiego „Kiler” i „Kiler-ów 2-óch”; założyciel Partii Przyjaciół Piwa, poseł w latach 1991-1993.

1957 – Początek procesu wysokich funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa: Romana Romkowskiego, Józefa Różańskiego i Anatola Fejgina.

1978 – W Warszawie odsłonięto pomnik premiera Ignacego Jana Paderewskiego.

1988 – Początek rozmów przedstawicieli władz PRL, opozycji i Episkopatu w ośrodku MSW w podwarszawskiej Magdalence.

1988 – PRL nawiązała stosunki dyplomatyczne ze Wspólnotami Europejskimi.

1992 – Parlament Europejski ratyfikował układ o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi.

1993 – Utworzono Park Narodowy Gór Stołowych.

1998 – W Warszawie zmarł Andrzej Trzaskowski, kompozytor, pianista, dyrygent, krytyk muzyczny, współtwórca polskiego jazzu.

2005 – W Griffen w Austrii w wypadku samochodowym zginął Arkadiusz Gołaś, olimpijczyk z Aten, reprezentant Polski w latach 2001–2005.

2016 – W Dyminach zmarł Kazimierz Mieczysław Ujazdowski, adwokat, obrońca oskarżonych w procesach politycznych w okresie PRL, poseł na Sejm Kontraktowy.

Wtorek: 17 września

Światowy Dzień Sybiraka

1374 – W Koszycach król Ludwik Węgierski ogłosił pierwszy przywilej generalny dla polskiej szlachty.

1462 – Wojna trzynastoletnia: Pod Świecinem koło Jeziora Żarnowieckiego wojska polskie pod dowództwem Piotra Dunina pokonały wojska Zakonu Krzyżackiego.

1857 – W Iżewskoje w guberni riazańskiej urodził się Konstanty Ciołkowski, rosyjski wynalazca, uczony, prowadzący badania m.in. w dziedzinie aerodynamiki; syn polskiego zesłańca.

1863 – W Dreźnie zmarł Józef Korzeniowski, dramaturg, powieściopisarz, poeta, wychowanek i wykładowca Liceum Krzemienieckiego.

1889 – W Semipałatyńsku, obecnie Semej w Kazachstanie, urodził się Tadeusz Hołówko, działacz PPS, współpracownik Józefa Piłsudskiego, przedstawiciel ruchu prometejskiego; współtwórca BBWR, zwolennik dialogu z Ukraińcami oraz stworzenia federacji państw środkowo i wschodnioeuropejskich, stanowiącej przeciwwagę dla ZSRS; zastrzelony w 1931 r. przez ukraińskich nacjonalistów.

1895 – W Krakowie zmarł arcybiskup metropolita warszawski Zygmunt Szczęsny Feliński; po wybuchu Powstania Styczniowego protestował przeciwko carskim represjom; w konsekwencji skazany na 20-letnie zesłanie do Jarosławia nad Wołgą; beatyfikowany w 2002 r.

1902 – W Warszawie urodził się Adam Aston, aktor, wokalista; wykonawca piosenek „Warszawo, moja Warszawo”, „Ach, jak przyjemnie”, „Dlaczego właśnie dziś” i „Jak trudno zapomnieć”.

1912 – W Warszawie urodziła się Irena Kwiatkowska, aktorka, gwiazda teatru, filmu i kabaretu; na trwałe wpisała się w pamięć widzów rolami w serialach „Wojna domowa” i „Czterdziestolatek”, a także w filmach „Hallo szpicbródka”, „Lata dwudzieste… lata trzydzieste”; występowała w kabaretach Szpak, Dudek i telewizyjnym Kabarecie Starszych Panów.

1920 – W Wołkowysku urodził się Janusz Brochwicz-Lewiński, ps. Gryf, żołnierz ZWZ-AK; w czasie Powstania Warszawskiego w batalionie „Parasol”; w 2008 r. awansowany na stopień generała brygady.

1924 – Decyzją Sztabu Generalnego WP utworzono Korpus Ochrony Pogranicza.

1938 – W Moskwie rozstrzelany został Bruno Jasieński, właściwie Wiktor B. Zysman, poeta, czołowy twórca polskiego futuryzmu, związany z ruchem komunistycznym; aresztowany w 1937 r. w okresie masowego terroru w ZSRS.

1939 – Napaść Związku Sowieckiego na Polskę. O godz. 4.20 oddziały KOP koło Podwołoczysk na Podolu podjęły jako pierwsze walkę z jednostkami Armii Czerwonej przekraczającymi granicę RP.

1939 – Kampania polska: Marszałek Edward Śmigły-Rydz wydał dyrektywę nakazującą oddziałom polskim wycofanie się do Rumunii i na Węgry oraz unikanie starć z siłami sowieckimi.

1939 – Kampania polska: Obrady rządu RP w Kołomyi – zapadła decyzja o przekroczeniu granicy Rumunii i udaniu się na uchodźstwo w celu kontynuowania wojny. Przed północą władze Rzeczypospolitej opuściły kraj przez most w Kutach.

1939 – Kampania polska: Niemcy zajęli Brześć nad Bugiem i Lublin.

1939 – Kampania polska: „Czarna niedziela” w Warszawie – najcięższe dotąd bombardowanie stolicy przyniosło m.in. pożar Zamku Królewskiego.

1940 – W Palmirach Niemcy zamordowali 198 więźniów Pawiaka.

1942 – Jan Piekałkiewicz ze Stronnictwa Ludowego objął urząd Delegata Rządu RP na Kraj.

1942 – W Tczewie urodziła się Teresa Budzisz-Krzyżanowska, aktorka; wystąpiła w kilkudziesięciu filmach, m.in. w „Zmorach”, „Lawie”, „Trzech kolorach. Białym”, „Faustynie” i „Weiserze”; za rolę w filmie Magdaleny i Piotra Łazarkiewiczów „Odjazd” (1991) otrzymała nagrodę za pierwszoplanową rolę kobiecą na festiwalu w Gdyni.

1944 – Pod kryptonimem „Market Garden” rozpoczęła się największa operacja powietrznodesantowa II wojny światowej z udziałem m.in. Samodzielnej Brygady Spadochronowej pod dowództwem gen. Stanisława Sosabowskiego.

1947 – W lasach lubaczowskich w bunkrze oblężonym przez oddziały Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego popełnił samobójstwo Jarosław Staruch „Stiah”, sprawujący kierownictwo nad krajowym prowidem OUN-UPA, położonym na zachód od tzw. linii Curzona.

1952 – W Szczecinie urodził się Krzysztof Kołbasiuk, aktor, znany m.in. z roli Łukasza Zbożnego w telewizyjnym serialu „Dom”.

1952 – W Warszawie urodził się Tomasz Borkowy, aktor, znany m.in. z roli Andrzeja Talara w telewizyjnym serialu „Dom”.

1971 – Więzienie opuścili skazani za udział w protestach Marca ’68: Jacek Kuroń, Karol Modzelewski i Maciej Kozłowski.

1973 – W White Plains w stanie Nowy Jork zmarł Oskar Halecki, historyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego; od 1939 r. na emigracji; współzałożyciel, dyrektor i prezes Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku.

1978 – Premiera serialu telewizyjnego „Lalka” w reżyserii Ryszarda Bera.

1980 – W Gdańsku przedstawiciele Międzyzakładowych Komitetów Założycielskich i Międzyzakładowych Komisji Robotniczych podjęli decyzję o utworzeniu jednego związku zawodowego pod nazwą Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”.

1980 – Powołano Krajową Komisję Porozumiewawczą NSZZ „Solidarność” pod kierownictwem Lecha Wałęsy.

1993 – Prezydent Lech Wałęsa przyjął od gen. Leonida Kowalowa meldunek o zakończeniu wycofywania wojsk rosyjskich z Polski; ostatni żołnierze rosyjscy opuścili Polskę 18 września 1993 r.

1993 – Z Wielkiej Brytanii przeniesiono na Wawel prochy Naczelnego Wodza i premiera rządu RP na uchodźstwie gen. Władysława Sikorskiego.

1995 – W Warszawie w rocznicę sowieckiej napaści na Polskę odsłonięto Pomnik Poległym i Pomordowanym na Wschodzie.

2007 – Uroczysta premiera filmu „Katyń” w reżyserii Andrzeja Wajdy.

2009 – Po przegranych eliminacjach do piłkarskich Mistrzostw Świata w RPA w atmosferze skandalu został zdymisjonowany holenderski selekcjoner reprezentacji Polski Leo Beenhakker.

2011 – W Podkowie Leśnej zmarła Magda Teresa Wójcik, aktorka, reżyserka, współzałożycielka Teatru Adekwatnego; znana m.in. z roli Łucji w filmie Janusza Zaorskiego „Matka Królów”.

2011 – W Warszawie zmarł Tomasz Zygadło, reżyser, twórca filmów „Ćma”, „Odwet”, „Sceny dziecięce z życia prowincji”.

2013 – Sejm RP ustanowił Dzień Sybiraka.

2015 – Rozpoczęto rozbiórkę pomnika sowieckiego generała Iwana Czerniachowskiego w Pieniężnie. Według jednej z wersji wydarzeń sowiecki funkcjonariusz zginął w okolicach Pieniężna od wystrzału załogi czołgu Armii Czerwonej w rewanżu za zastrzelenie przez generała ich dowódcy na oczach załogi.

2021 – W Głogoczowie w Małopolsce zmarł Alfred Miodowicz, działacz komunistyczny, członek Rady Państwa, przewodniczący Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych. 30 listopada 1988 r. był uczestnikiem historycznej debaty telewizyjnej z liderem „Solidarności” Lechem Wałęsą, która była znaczącym krokiem w kierunku rozpoczęcia rozmów pomiędzy władzami i działaczami opozycji.

2022 – Otwarcie kanału żeglugowego na Mierzei Wiślanej, pozwalającego na zażegnanie wieloletniego sporu z Rosją, blokującą żeglugę w Cieśninie Pilawskiej dla polskich statków, zmierzających do polskich portów.

Środa: 18 września

1454 – Wojna trzynastoletnia: Pod Chojnicami wojska zaciężne walczące po stronie Zakonu Krzyżackiego pokonały pospolite ruszenie województw wielkopolskiego i kujawskiego.

1772 – I rozbiór Polski: Ambasadorowie Rosji, Prus i Austrii państw złożyli w Warszawie jednobrzmiące deklaracje o przeprowadzeniu rozbioru, żądając zwołania sejmu dla przeprowadzenia zmian terytorialnych.

1773 – I rozbiór Polski: Delegacja Sejmu Rozbiorowego podpisała traktaty rozbiorowe.

1794 – Insurekcja Kościuszkowska: Rada Najwyższa Narodowa postanowiła zamienić pospolite ruszenie włościan na pobór 1 rekruta z 10 domów i konia jezdnego z 50 domów.

1807 – W Wilnie zmarł Franciszek Smuglewicz, malarz, rysownik.

1857 – W Warszawie zmarł Karol Kurpiński, kompozytor, dyrygent, pedagog; dyrektor opery w Warszawie, założyciel i redaktor pierwszego polskiego czasopisma muzycznego „Tygodnik Muzyczny”; autor muzyki do pieśni „Warszawianka”.

1883 – W Warszawie urodził się Ludomir Różycki, kompozytor, dyrygent, pedagog.

1915 – I wojna światowa: Wojska niemieckie zajęły Wilno.

1925 – Uchwała Rady Ligi Narodów o przekazaniu Polsce półwyspu Westerplatte na składnicę amunicyjną.

1933 – W Radomiu urodził się Jerzy Połomski, piosenkarz, jeden z najpopularniejszych polskich artystów estradowych lat 60. i 70.; do jego najbardziej znanych piosenek należą „Cała sala śpiewa” i „Bo z dziewczynami”.

1938 – Rozwiązanie Sejmu i Senatu IV kadencji.

1939 – Kampania polska: Marszałek Edward Śmigły-Rydz wraz ze sztabem i ewakuowanym Ministerstwem Spraw Wojskowych przekroczył w Kutach granicę Rumunii.

1939 – Kampania polska: Rząd Rumunii podjął decyzję o internowaniu polskich władz państwowych.

1939 – Kampania polska: Internowany polski okręt podwodny „Orzeł” wydostał się z portu w Tallinie.

1939 – Okręt podwodny ORP „Ryś” wpłynął do szwedzkiego portu Stavsnäs, po czym został internowany i odholowany do Mariefred, gdzie pozostał do końca wojny.

1939 – Kampania polska: Armia Czerwona zajęła Lidę i Nowogródek.

1939 – Kampania polska: Oddziały Armii „Kraków” i „Lublin” dowodzone przez gen. Tadeusza Piskora rozpoczęły pierwszą bitwę pod Tomaszowem Lubelskim.

1939 – Kampania polska: W wyniku ran odniesionych w bitwie nad Bzurą zmarł gen. Franciszek Wład, dowódca 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty.

1939 – Kampania polska: Pierwsze oddziały Armii „Poznań” przebiły się przez Puszczę Kampinoską do Warszawy.

1939 – Kampania polska: Członkowie Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów zabili w Sławentynie w woj. tarnopolskim, według różnych źródeł, od 50 do 85 Polaków.

1939 – Kampania polska: rozpoczęła się obrona Wilna przed wojskami sowieckimi.

1939 – Kampania polska: W oficjalnym komunikacie niemiecko-sowieckim podano, że zadaniem obu armii jest „przywrócenie w Polsce porządku i spokoju”.

1939 – W Jeziorach na Polesiu popełnił samobójstwo Stanisław Ignacy Witkiewicz, malarz, pisarz, filozof, fotograf, jeden z najoryginalniejszych twórców kultury polskiej; autor m.in. dramatu „Szewcy” oraz powieści „Pożegnanie jesieni” i „Nienasycenie”.

1944 – Początek walk Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Stanisława Sosabowskiego pod Arnhem.

1944 – Powstanie Warszawskie: Nad Warszawą pojawiło się ponad 100 amerykańskich samolotów B-17, które dokonały zrzutów.

1946 – W Krakowie władze komunistyczne aresztowały sekretarza generalnego PSL Stanisława Mierzwę.

1946 – W ruinach domu przy ul. Nowolipki 68 w Warszawie odnaleziono pierwszą część archiwum warszawskiego getta, stworzonego przez Emanuela Ringelbluma i jego współpracowników.

1951 – Kongres USA podjął uchwałę o powołaniu komisji do wyjaśnienia Zbrodni Katyńskiej.

1957 – W Gdańsku zmarł kontradmirał Włodzimierz Steyer, podczas kampanii 1939 r. dowódca Rejonu Umocnionego Hel; w latach 1947-1950 dowódca Polskiej Marynarki Wojennej.

1958 – W Warszawie w klubie studentów Politechniki Warszawskiej „STODOŁA” rozpoczął się pierwszy Festiwal Jazz Jamboree.

1963 – Na Stadionie Śląskim w Chorzowie, podczas meczu klubowego Pucharu Europy Górnik Zabrze-Austria Wiedeń (1:0), został ustanowiony rekord frekwencji na tym obiekcie (120 tys. widzów).

1987 – Jerzy Kukuczka, jako drugi człowiek na świecie po Reinholdzie Messnerze, zdobył Koronę Himalajów.

1989 – W Warszawie zmarła Aleksandra Śląska, aktorka, wieloletni pedagog warszawskiej PWST; znana m.in. z ról w filmach „Ostatni etap”, „Pasażerka” oraz z serialu „Królowa Bona”.

1993 – Ostatni żołnierze rosyjscy wyjechali z warszawskiego Dworca Wschodniego do Rosji; w Polsce pozostała jedynie misja wojskowa licząca około 30 żołnierzy, która nadzorowała tranzyt wojsk rosyjskich z Niemiec do Rosji.

1999 – W Szczecinie rozpoczął działalność Wielonarodowy Korpus Północno-Wschodni będący częścią sił NATO.

2009 – W Rudzie Śląskiej doszło do katastrofy górniczej w kopalni „Wujek”; od wybuchu metanu zginęło 20 górników.

2009 – W Olsztynie zmarła prof. Barbara Skarga, humanistka, filozof, etyk, historyk filozofii.

2013 – We Frankfurcie nad Menem zmarł Marcel Reich-Ranicki, niemiecki krytyk literacki, pochodzący z rodziny polskich Żydów; po wybuchu II wojny światowej przybywał w warszawskim getcie, skąd w 1943 r. uciekł; przeżył wojnę ukrywając się u polskiej rodziny; według katalogu IPN od 1945 r. był funkcjonariuszem MBP; następnie pracował w dyplomacji; w 1958 r. wyjechał do RFN; należał do najbardziej wpływowych krytyków literackich, przez ponad pół wieku decydował o losie książek na niemieckim rynku wydawniczym, najpierw jako szef redakcji kultury w „FAZ”, a następnie w telewizji ZDF.

2020 – W Mount Holly w USA zmarł Andrzej Pityński, autor rzeźb monumentalnych o tematyce patriotycznej i martyrologicznej. Do najsłynniejszych jego projektów należą: Pomnik Katyński w Jersey City; Bostoński Pomnik Partyzantów; Pomnik Mściciela w Doylestown na cmentarzu polskim w tzw. Amerykańskiej Częstochowie; Pomnik Czynu Zbrojnego Polonii Amerykańskiej, nazywany także pomnikiem Hallerczyków, na warszawskim Żoliborzu. W 2017 r. został odznaczony Orderem Orła Białego.

Czwartek: 19 września

1410 – Wielka wojna z zakonem krzyżackim: wojska Polski i Litwy zakończyły nieudane oblężenie Malborka.

1551 – W Fontainebleau urodził się Henryk de Valoise, pierwszy elekcyjny król polski, od 1574 r. król Francji jako Henryk III.

1620 – Pod Cecorą wojska polskie, dowodzone przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego, poniosły klęskę w bitwie z Turkami.

1657 – W Welawie zwarty został układ pomiędzy Rzeczpospolitą i elektorem brandenburskim Fryderykiem Wilhelmem, zwalniający go od polskiej zwierzchności lennej.

1797 – W Grodnie urodził się January Suchodolski, malarz, oficer, uczestnik Powstania Listopadowego.

1863 – Powstanie Styczniowe: W Warszawie przeprowadzono nieudany zamach na carskiego namiestnika Królestwa Polskiego gen. Fiodora Berga.

1892 – W Kursku urodził się Jan Piekałkiewicz, ekonomista, działacz Stronnictwa Ludowego; od 1942 r. Delegat Rządu RP na Kraj; aresztowany i zamordowany przez Niemców w 1943 r.

1897 – W Pawłowie koło Lwowa zmarł Kornel Ujejski, poeta.

1904 – W Leszczynach, obecnie dzielnica Bielsko-Białej, urodził się Paweł Finder, działacz komunistyczny, członek KPP; sekretarz KC PPR w latach 1942-1943; aresztowany i rozstrzelany przez Niemców w lipcu 1944 r.

1931 – Premiera filmu „Dziesięciu z Pawiaka” w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego.

1934 – Premiera filmu „Czy Lucyna to dziewczyna?” w reżyserii Juliusza Gardana.

1935 – W Kałudze zmarł Konstanty Ciołkowski, rosyjski wynalazca, uczony, prowadzący badania m.in. w dziedzinie aerodynamiki; syn polskiego zesłańca.

1938 – W Warszawie urodził się Zygmunt Krauze, kompozytor, pianista.

1939 – Kampania polska: Zwycięska szarża całego 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich pod Wólką Węglową; była to jedna z ostatnich wielkich szarż w historii kawalerii.

1939 – Kampania polska: Padła Kępa Oksywska. Dowódca Lądowej Obrony Wybrzeża płk Stanisław Dąbek popełnił samobójstwo.

1939 – Kampania polska: W wyniku ran odniesionych w bitwie nad Bzurą zmarł gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki, dowódca Grupy Operacyjnej „Czersk”.

1939 – Armia Czerwona zajęła przejściowo Wilno; w październiku miasto wraz z okręgiem zostało przekazane przez władze sowieckie Litwie.

1939 – II wojna światowa: Triumfalny wjazd Adolfa Hitlera do Gdańska.

1940 – W czasie wielkiej obławy w Warszawie Niemcy aresztowali ponad 2 tys. mężczyzn; wśród nich znalazł się rotmistrz Witold Pilecki, który dobrowolnie dał się zatrzymać, aby dotrzeć do KL Auschwitz w celu zebrania informacji na temat obozu i utworzenia w nim organizacji konspiracyjnej.

1943 – W Ak-Bułak na terenie Kazachstanu urodził się Janusz Kondratiuk, reżyser, autor m.in. filmu „Dziewczyny do wzięcia”.

1943 – W nocy z 19 na 20 września z oflagu w Doessel koło Warburga, podziemnym tunelem, uciekło 47 polskich żołnierzy; 37 z nich zostało przez Niemców schwytanych i zamordowanych.

1947 – W Poznaniu urodziła się Urszula Sipińska, piosenkarka, kompozytorka; wykonawczyni piosenek „Są takie dni w tygodniu”, „Weselne dzieci” i „Cudownych rodziców mam”.

1947 – W Warszawie urodził się Janusz Zaorski, reżyser, scenarzysta, producent filmowy; w latach 1991-1993 prezes Komitetu do spraw Radia i Telewizji; twórca filmów „Matka Królów”, „Jezioro Bodeńskie”, „Piłkarski poker”.

1948 – W byłym majątku Potulickich w Oborach pod Warszawą otwarty został Dom Pracy Twórczej.

1953 – W Bydgoszczy urodziła się Grażyna Szapołowska, aktorka, przez wiele lat związana z Teatrem Narodowym w Warszawie; znana z ról w filmach „Lata dwudzieste lata trzydzieste”, „Krótki film o miłości”, „Kroniki domowe”, „Pan Tadeusz”.

1965 – W Poznaniu odsłonięto Pomnik Powstańców Wielkopolskich.

1966 – Premiera filmu „Piekło i niebo” w reżyserii Stanisława Różewicza.

1968 – W Częstochowie urodził się Paweł Łukaszewski, kompozytor, organizator życia muzycznego.

1971 – W Warszawie urodził się Tomasz Gudzowaty, fotograf, wielokrotny laureat międzynarodowych nagród World Press Photo.

1980 – Premiera filmu „Constans” w reżyserii Krzysztofa Zanussiego.

1980 – Premiera filmu „Spokój” w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego.

1981 – W Warszawie urodził się Krzysztof Włodarczyk, „Diablo”, bokser, były mistrz świata organizacji WBC i IBF w kategorii junior ciężkiej.

1987 – W Warszawie zmarł Wiktor Sadecki, aktor, związany m.in. z Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie oraz Starym Teatrem; wystąpił w filmach „Wodzirej”, „Lata dwudzieste lata trzydzieste”, a także w serialach „Janosik”, „Królowa Bona” i „Chłopi”.

1988 – Dymisja rządu Zbigniewa Messnera.

1989 – W Warszawie podpisano umowy między Polską a Wspólnotami Europejskimi w sprawie handlu oraz współpracy gospodarczej.

1993 – Odbyły się wybory parlamentarne. Wyniki wyborów do Sejmu: SLD 20,41 proc., PSL 15,4 proc., UD 10,59 proc., UP 7,28 proc., KPN 5,77 proc., BBWR 5,41 proc. W Senacie SLD zdobył 37 miejsc, PSL 36, NSZZ „Solidarność” 9, UD 4, UP 2, BBWR 2, KLD i PC po jednym miejscu; po cztery mandaty senatorskie uzyskali kandydaci innych komitetów oraz kandydaci niezależni. Frekwencja: 52,08 proc.

1996 – W Warszawie zmarł Czesław Petelski, reżyser, scenarzysta; wspólnie z żoną Ewą Petelską autor filmów „Kamienne tablice”, „Bołdyn”, „Urodziny młodego warszawiaka”, „Kopernik”, „Jarzębina czerwona”, „Drewniany różaniec”, „Ogniomistrz Kaleń” i „Kamienne niebo”.

2003 – Premiera filmu „Stara baśń. Kiedy Słońce było bogiem” w reżyserii Jerzego Hoffmana.

2014 – Premiera filmu „Miasto 44” w reżyserii Jana Komasy.

2015 – W Gdyni zmarł reżyser filmowy Marcin Wrona, twórca m.in. filmu „Chrzest”.

2019 – W Warszawie zmarł ks. Hubert Czuma SJ, katecheta i działacz opozycyjny, duszpasterz radomskiej NSZZ „Solidarność”.

2021 – W Warszawie zmarł Jerzy Targalski, ps. Józef Darski, historyk, politolog, orientalista, działacz Komitetu Obrony Robotników oraz „Solidarności”, współpracownik Radia Wolna Europa i paryskiej „Kultury”, współautor serii książek „Resortowe dzieci”. W 2020 r. został odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

2022 – W Łodzi zmarł Piotr Marczewski, kompozytor, pianista, dyrygent, autor muzyki rozrywkowej, teatralnej, telewizyjnej i filmowej do takich obrazów jak „Znachor”, „Daleko od szosy”, „Kariera Nikodema Dyzmy”, „Między ustami a brzegiem pucharu”, „Trędowata” i „Przygody Kota Filemona”.

Piątek: 20 września

1503 – W Wolborzu urodził się Andrzej Frycz Modrzewski, pisarz społeczno-polityczny, publicysta, sekretarz królewski na dworze Zygmunta I Starego, autor traktatu „O poprawie Rzeczypospolitej”.

1527 – Podczas polowania w Niepołomicach ciężarna królowa Bona Sforza spadła z konia po ataku niedźwiedzia, co spowodowało przedwczesne narodziny królewicza Olbrachta, który zmarł tego samego dnia. Po jego narodzinach królowa Bona nie mogła mieć potomstwa.

1610 – Wojska Rzeczypospolitej pod wodzą hetmana Stanisława Żółkiewskiego wkroczyły do Moskwy.

1746 – W Vrbovem na Słowacji urodził się Maurycy Beniowski, podróżnik, autor pamiętników, uczestnik konfederacji barskiej, zesłany przez władze carskie na Kamczatkę, skąd zbiegł do Francji. W imieniu władz francuskich dokonał podboju Madagaskaru, którego ludność ogłosiła go władcą wyspy.

1761 – W Warszawie poświęcono kościół sióstr Wizytek na Krakowskim Przedmieściu.

1902 – W Mikułowicach w Świętokrzyskim urodził się Franciszek Kamiński, w okresie II wojny światowej komendant główny Batalionów Chłopskich, działacz ruchu ludowego.

1907 – W Dereszewiczach na Polesiu urodził się Stefan Kieniewicz, historyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, wieloletni przewodniczący Komitetu Nauk Historycznych PAN i redaktor „Przeglądu Historycznego”.

1908 – Rozegrane zostały pierwsze piłkarskie derby Krakowa między Cracovią a Wisłą; mecz zakończył się remisem 1:1.

1917 – Komitet Narodowy Polski został uznany przez Francję za jedynego prawnego reprezentanta sprawy polskiej na Zachodzie.

1920 – Wojna polsko-bolszewicka: Początek bitwy nad Niemnem zakończonej zwycięstwem Wojska Polskiego.

1928 – W Poznaniu urodził się Jerzy Topolski, specjalista w dziedzinie metodologii i teorii historii; profesor UAM.

1934 – W Warszawie zmarł gen. Julian Stachiewicz, historyk wojskowości; żołnierz Legionów Polskich, członek POW; w latach 1919-1920 szef Oddziału III Sztabu Ścisłego Naczelnego Dowództwa; organizator i szef Biura Historycznego Sztabu Generalnego; współzałożyciel „Przeglądu Historyczno-Wojskowego”.

1939 – Kampania polska: Koniec bitwy nad Bzurą; gen. Tadeusz Kutrzeba wraz ze sztabem i resztkami oddziałów przebił się do stolicy, gdzie objął funkcję zastępcy dowódcy Grupy Armii „Warszawa”.

1939 – Kampania polska: Koniec pierwszej bitwy pod Tomaszowem Lubelskim – kapitulacja sił Armii „Lublin” i „Kraków”.

1939 – Kampania polska: W czasie zajmowania Kut przez wojska sowieckie zginął Tadeusz Dołęga-Mostowicz, pisarz, scenarzysta; autor powieści „Kariera Nikodema Dyzmy” i „Znachor”.

1939 – Kampania polska: Armia Czerwona szturmowała Grodno, Kowel i Lwów.

1939 – Okręt podwodny ORP „Wilk” po przedarciu się z Bałtyku na Morze Północne zawinął do portu wojennego w szkockim Rosyth.

1942 – Powstały Narodowe Siły Zbrojne (NSZ), konspiracyjna organizacja wojskowa obozu narodowego, działająca podczas II wojny światowej oraz w okresie powojennym.

1946 – W Gliwicach urodził się Julian Kornhauser, poeta, prozaik, krytyk literacki, znawca i tłumacz literatury serbskiej i chorwackiej, współtwórca grupy literackiej „Teraz”, profesor UJ.

1953 – W Nowej Soli urodził się Józef Młynarczyk, piłkarz, bramkarz reprezentacji Polski, zdobywca trzeciego miejsca na Mistrzostwach Świata w 1982 r.; zawodnik m.in. Widzewa Łódź i FC Porto, z którym zdobył klubowy Puchar Europy, Super Puchar UEFA i Puchar Interkontynentalny; trener.

1957 – W Rawie Mazowieckiej urodził się Tomasz Dedek, aktor, wystąpił w filmach „Miłość z listy przebojów”, „Czarne Słońca”, „Nocne graffiti”, a także w serialach „Popielec” i „Rodzina zastępcza”.

1961 – W wypadku samochodowym zginął Andrzej Munk, reżyser, twórca filmów „Eroica”, „Zezowate szczęście”, „Pasażerka”.

1963 – Premiera filmu „Pasażerka”; reżyseria Andrzej Munk, Witold Lesiewicz.

1973 – Na szczycie kurhanu na Cmentarzu Powstańców Warszawy na Woli, kryjącym 12 ton prochów pomordowanych przez Niemców w czasie Powstania Warszawskiego, odsłonięto Pomnik Polegli Niepokonani.

1976 – W Pyskowicach na Górnym Śląsku urodziła się Agata Buzek, aktorka, modelka; znana m.in. z filmów „Zemsta” oraz „Rewers”, za który w 2010 r. zdobyła statuetkę Orła w kategorii najlepsza główna rola kobieca.

1978 – Na granicy polsko-czechosłowackiej, w Karkonoszach spotkali się członkowie KSS KOR i czechosłowackiej organizacji opozycyjnej „Karta 77”.

1982 – Premiera filmu „Dolina Issy” w reżyserii Tadeusza Konwickiego.

1985 – W Waszyngtonie prymas Polski Józef Glemp wezwał Stany Zjednoczone do zniesienia sankcji wobec Polski.

1987 – 22 członków Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”, wybranej na I Zjeździe w 1981 r., wystosowało apel do Lecha Wałęsy o zwołanie posiedzenia Krajowej Komisji w składzie z 1981 r.

2002 – Premiera filmu „Anioł w Krakowie” w reżyserii Artura Więcka.

2005 – W Wiedniu zmarł Szymon Wiesenthal, słynny tropiciel nazistów, założyciel Żydowskiego Centrum Dokumentacji Historycznej okresu Holokaustu; w czasie wojny więzień niemieckich obozów koncentracyjnych.

2010 – Otwarto zmodernizowany Stadion Miejski w Poznaniu, jedną z czterech polskich aren Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej w 2012 roku.

2020 – Zmarła Ewa Berberyusz, reporterka, publicystka, działaczka „Solidarności”, współpracowniczka paryskiej „Kultury”. Opublikowała biografie Jerzego Giedroycia „Książę z Maisons-Laffitte” i Władysława Andersa „Władysław Anders. Życie po Monte Cassino”.

Sobota: 21 września

1461 – W Krakowie zmarła Zofia Holszańska, księżna litewska, królowa Polski, ostatnia żona króla Władysława II Jagiełły.

1845 – W Passy pod Paryżem zmarła Klementyna Hoffmanowa, pisarka, pedagog, autorka m.in. utworów dla dzieci i młodzieży.

1860 – We Frankfurcie nad Menem zmarł Arthur Schopenhauer, niemiecki filozof urodzony w Gdańsku, autor dzieła „Świat jako wola i przedstawienie”.

1904 – W Bogusławiu na Wołyniu urodził się Stefan Maria Kuczyński, historyk, mediewista, autor powieści historycznych, m.in. „Zawisza Czarny”.

1920 – Wojna polsko-bolszewicka: Początek konferencji pokojowej w Rydze.

1924 – Stefan Żeromski zakończył pracę nad powieścią „Przedwiośnie”.

1932 – Podpisanie umowy z Fiatem na produkcję w Polsce samochodów osobowych i ciężarówek.

1939 – Kampania polska: Resztki obrońców Grodna złożyły broń przed Sowietami. Armia Czerwona zajęła Kowel.

1942 – Niemcy zakończyli wielką akcję likwidacyjną w warszawskim getcie, rozpoczętą 22 lipca 1942 r. W czasie jej trwania ponad 250 tys. Żydów wywieziono do obozu zagłady w Treblince; 11 tys. skierowano do obozów pracy, na miejscu rozstrzelano ok. 6 tys. W getcie pozostało ok. 60 tys. osób, z czego blisko połowa nielegalnie.

1942 – Niemcy wywieźli z Suchedniowa do obozu zagłady w Treblince około 4,5 tys. Żydów.

1946 – Uchwała KRN o Trzyletnim Planie Odbudowy Kraju.

1975 – W Warszawie wybuchł pożar w Centralnym Domu Dziecka „Smyk”.

1978 – Premiera filmu „Spirala” w reżyserii Krzysztofa Zanussiego.

1980 – Polskie Radio, zgodnie z podpisanymi przez władze komunistyczne porozumieniami, przeprowadziło pierwszą transmisję mszy świętej.

1997 – Odbyły się wybory parlamentarne. Wyniki wyborów do Sejmu: AWS 33,83 proc., SLD 27,13 proc., UW 13,37 proc., PSL 7,31 proc., ROP 5,56 proc. W Senacie AWS zdobyła 51 mandatów, SLD 28, UW 8, ROP 5, PSL 3. Pięć mandatów uzyskali kandydaci niezależni. Frekwencja: 47,93 proc.

2002 – W Warszawie zmarł Andrzej Miłosz, reżyser filmów dokumentalnych, dziennikarz i tłumacz; żołnierz ZWZ-AK, uhonorowany medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

2014 – W rozegranym w Katowicach finale Mistrzostw Świata w siatkówce reprezentacja Polski pokonała 3-1 reprezentację Brazylii i zdobyła złoty medal.

2022 – Zmarł Tomasz Wołek, dziennikarz, publicysta polityczny, komentator sportowy, działacz opozycji w okresie PRL. Działał w Ruchu Młodej Polski i Solidarności. Był m.in. redaktorem naczelnym „Życia Warszawy” i „Życia”, a podczas stanu wojennego publikował w pismach podziemnych.

Niedziela: 22 września

967 – Zwycięstwo wspieranych przez Czechów wojsk Mieszka I w bitwie z Wolinianami pod dowództwem Wichmana; dokładne miejsce starcia pozostaje nieznane.

1879 – W Warszawie urodził się Edward Wittig, rzeźbiarz, autor Pomnika Lotnika w Warszawie.

1907 – W Giżewie pod Kruszwicą urodził się Zbigniew Przybyszewski, komandor porucznik, obrońca Helu w 1939 r., odznaczony orderem Virtuti Militari; aresztowany w 1950 r. przez władze komunistyczne i oskarżony o „próbę obalenia władzy ludowej”, skazany na karę śmierci; wyrok wykonano 16 grudnia 1952 r.

1920 – W Szembruczku koło Grudziądza urodził się Henryk Zieliński, historyk, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego i Uniwersytetu Śląskiego.

1929 – Radio Kraków przeprowadziło pierwszą w kraju transmisję radiową meczu piłkarskiego (Wisła-Cracovia).

1939 – Oddziały Armii Czerwonej wkroczyły do opuszczonego przez Niemców Białegostoku i Brześcia; w Brześciu odbyła się tzw. defilada zwycięzców.

1939 – Kampania polska: Załoga Lwowa pod dowództwem gen. Władysława Langnera, nie chcąc oddać miasta w ręce Niemców, skapitulowała przed oddziałami Armii Czerwonej; Sowieci złamali wkrótce warunki kapitulacji i internowali obrońców.

1939 – Kampania polska: W bitwie pod Łomiankami Górnymi, prowadząc atak na bagnety, poległ dowódca grupy operacyjnej gen. Mikołaj Bołtuć.

1939 – Pod Warszawą zginął gen. Werner von Fritsch, były naczelny dowódca niemieckich wojsk lądowych, jedyny generał Wehrmachtu poległy w kampanii polskiej.

1939 – Kampania polska: Wojska Frontu Północnego gen. Emila Krukowicza-Przedrzymirskiego atakując niemiecki VIII Korpus Armijny rozpoczęły drugą bitwę pod Tomaszowem Lubelskim.

1939 – III Rzesza i ZSRS uzgodniły w Moskwie przebieg tzw. Linii demarkacyjnej na ziemiach polskich.

1939 – Kampania polska: W nocy z 21 na 22 września oddziały Armii Czerwonej zajęły Grodno, które przez dwa dni stawiało opór sowieckim agresorom.

1939 – Kampania polska: Pod Sopoćkiniami w okolicach Grodna żołnierze sowieccy zastrzelili gen. Józefa Olszynę-Wilczyńskiego, dowódcę Zgrupowania „Grodno”.

1939 – W Kołomaniu koło Kielc urodził się Marian Kasprzyk, bokser, mistrz olimpijski z Tokio (1964).

1940 – Niemieckie siły policyjne rozpoczęły Aktion Saybusch, akcję wysiedlania polskiej ludności z Żywiecczyzny do Generalnego Gubernatorstwa; do grudnia 1940 r. Niemcy wysiedlili około 20 tys. Polaków z 35 miejscowości; polskiej ludności odbierano gospodarstwa, majątek i oszczędności, wysiedlani mogli zabrać ze sobą jedynie drobny sprzęt, koce i ubrania oraz zapas żywności na trzy dni.

1940 – W Orzyszu zmarł Michał Kajka, poeta ludowy, działacz mazurski.

1942 – Niemcy rozpoczęli akcję deportacji Żydów z getta w Częstochowie, w jej wyniku ponad 40 tys. osób wywiezionych zostało do obozu zagłady w Treblince; chorych, słabych lub stawiających opór zabijano na miejscu w getcie.

1947 – W Szklarskiej Porębie rozpoczęła się narada przedstawicieli dziewięciu partii komunistycznych, w czasie której podjęto uchwałę o powołaniu Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych (Kominformu). Siedzibą Biura miał być Belgrad.

1953 – Przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie zakończył się pokazowy proces biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka oraz kilku innych księży i świeckich pracowników kurii; komunistyczne władze zarzuciły oskarżonym „kolaborację z hitlerowskim okupantem, szpiegostwo na rzecz Stanów Zjednoczonych i Watykanu oraz próbę obalenia ludowych władz”. Torturowanego w śledztwie bp Kaczmarka skazano na 12 lat więzienia.

1953 – W Lublinie urodził się Tomasz Wójtowicz, siatkarz, złoty medalista mistrzostw świata (1974) i igrzysk olimpijskich w Montrealu (1976).

1964 – W Warszawie na Wiśle uruchomiono tzw. Grubą Kaśkę – jedno z najważniejszych ujęć wody w stolicy Polski.

1970 – W Warszawie zmarł Tadeusz Manteuffel, historyk mediewista, w latach 1940-1944 kierownik studium historycznego tajnego Uniwersytetu Warszawskiego; twórca i wieloletni dyrektor Instytutu Historii PAN.

1975 – Premiera filmu „Noce i dnie” w reżyserii Jerzego Antczaka.

1980 – W Sądzie Wojewódzkim w Warszawie Ogólnopolski Komitet Założycielski złożył wniosek o rejestrację Niezależnego Zrzeszenia Studentów.

1986 – Premiera filmu „C.K. Dezerterzy” w reżyserii Janusza Majewskiego.

1989 – Decyzją Sądu Najwyższego Niezależne Zrzeszenie Studentów (NZS), zdelegalizowane po wprowadzeniu stanu wojennego, zostało ponownie zarejestrowane.

1989 – Izba Wojskowa Sądu Najwyższego uchyliła wyrok wobec Zdzisława Najdera, skazanego w 1983 r. na karę śmierci.

1997 – Wojskowa Prokuratura Okręgowa w Warszawie umorzyła śledztwo przeciwko płk. Ryszardowi Kuklińskiemu, uznając, że podejmując współpracę z amerykańskim wywiadem działał na rzecz Polski oraz w stanie „wyższej konieczności”.

2000 – Po zakończeniu budowy Mostu Świętokrzyskiego został zamknięty tymczasowy Most Syreny w Warszawie.

2000 – W Bielsku-Białej zakończono produkcję samochodu Fiat 126p, popularnego Malucha; w sumie w latach 1973-2000 w zakładach w Bielsku-Białej i Tychach wyprodukowano ponad 3,3 mln tych aut, z czego blisko 900 tys. trafiło na eksport.

2005 – W Pradze zmarł Janusz Bukowski, aktor, wystąpił w filmach „C.K. Dezerterzy”, „Prywatne śledztwo”, „Symetria”, a także w serialu „Pogranicze w ogniu”.

2014 – Prezydent Bronisław Komorowski powołał rząd Ewy Kopacz.

2021 – W Warszawie zmarł Józef Zbigniew Polak, żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, architekt i rysownik.

2022 – W Piasecznia zmarł Tadeusz Olszański, dziennikarz sportowy, publicysta, tłumacz literatury węgierskiej.

Jak przekazywać wiedzę o przeszłości?

.Główny specjalista w Wydziale Komunikacji Biura Prezesa IPN, Paweł BŁAŻEWICZ, na łamach „Wszystko co Najważniejsze” zaznacza, że: „Dyskusja na temat historii – jej wpływu na teraźniejszość i przyszłość, a także na temat sposobów jej przekazywania, zwłaszcza młodym ludziom – jest obecnie bardzo potrzebna. Przestrzenią do refleksji na ten temat mogą być wydarzenia takie jak Kongres Pamięci Narodowej, zorganizowany przez IPN w kwietniu 2023 r. Wartością jest w tym kontekście włączenie do debaty nie tylko Polaków, ale i przedstawicieli innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Mimo stosunkowo podobnych doświadczeń bardzo słabo znamy nawzajem historię naszych krajów; pobieżnie znamy niektóre wydarzenia z dziejów sąsiedniego państwa, np. rok 1968 w Czechosłowacji czy rok 1956 na Węgrzech. Nasza wiedza kończy się jednak na ogólnikach. To bardzo przykre. Sądzę, że wspólne refleksje mogą przyczynić się do lepszej współpracy”.

„W dyskusji na temat historii nie mniej istotne jest to, jak zainteresować nią młodzież. Przez dwadzieścia lat byłem nauczycielem i uważam, że kluczem są wzajemne zaufanie i nadzieja pokładana w uczniach. Kwestie techniczne są drugorzędne wobec osobistej relacji między nauczycielem i uczniem”.

„Zaufanie jest fundamentem, na którego bazie każdego ucznia można nauczyć każdego przedmiotu, przynajmniej w zakresie podstawowym. Każdy, kto chce przekazać wiedzę o przeszłości, powinien również uwierzyć w siebie, bo wszyscy dysponujemy historią swojego życia. Warto wygrzebać z zakamarków pamięci osobiste wspomnienia, które najlepiej poruszają emocje, wyciągnąć pamiątki, nawet jeśli byłby to tylko bilet tramwajowy za 1500 zł z późnych lat 80. XX w.”.

„Ponieważ w moim mieszkaniu rodzinnym przez dziewięć lat znajdowała się tajna, konspiracyjna drukarnia „Solidarności”, jest mi dużo łatwiej przekazać uczniom wiedzę na temat ówczesnych wydarzeń. Pokazuję im również pamiątki związane ze zbrodnią katyńską, ponieważ mój stryj Roman Fela został zamordowany w tym czasie w Charkowie. Zanim Sowieci wydali wyrok na polskich oficerów, zdążył wysłać z obozu ze Starobielska do Wilna – bo tam mieszkała jego rodzina – dwie pocztówki. W moim rodzinnym domu przechowywano je jak relikwie. Co jakiś czas rodzice pokazywali je nam. Rozmawialiśmy wtedy o tej zbrodni oraz o innych wydarzeniach w relacjach polsko-rosyjskich, trzymając w rękach świadectwa z tamtej epoki. Wraz z kolegami stawałem potem w szkole w obronie prawdy o Katyniu„.

„Nie sama wiedza o faktach, ale zrozumienie ich przyczyn i konsekwencji ma fundamentalne znaczenie dla kształtowania kolejnych generacji. W tym kontekście znów należy wrócić do zaufania, bez którego niektóre wydarzenia z historii mogą brzmieć niewiarygodnie, zakrawać na teorię spiskową. Zofia Szutrak, przyjaciółka naszej rodziny, była mocno zaangażowana w „Solidarność Walczącą”. Mieszkała sama. Nieraz, gdy wychodziła z domu, komunistyczna tajna policja polityczna SB wchodziła do jej mieszkania, dokonywała z pozoru absurdalnych rzeczy: przewieszała obrazy, nalewała wody do kubka na długopisy. Kto mógłby w to uwierzyć?! W pierwszej chwili brzmi to mało wiarygodnie – ogólna wiedza podpowiada, że SB morduje, zamyka w więzieniu, ale nie przewiesza obrazów w mieszkaniach opozycjonistów. Te działania służb komunistycznych wymierzone w Zofię Szutrak miały na celu nie tyle jej zlikwidowanie, ile odebranie jej wiarygodności w środowisku czy zniszczenie zdrowia psychicznego. Pani Zosia, mając tę świadomość, nie zwierzała się z tego nikomu aż do początku lat 90. Historia ta pokazuje, jak ważne jest zaufanie do osób, które opowiadają o przeszłości: o życiu osobistym, o funkcjonowaniu państw, o relacjach międzynarodowych” – pisze Paweł BŁAŻEWICZ w tekście „Jak przekazywać wiedzę o przeszłości?„.