Kalendarz rocznic 22-28 stycznia 2024

Przedstawiamy Państwu zestawienie najważniejszych rocznic historycznych, o których warto pamiętać pod koniec stycznia 2024 roku.

22 stycznia

1863 – Wybuch Powstania Styczniowego: Komitet Centralny Narodowy wydał manifest, w którym ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym i wezwał „naród Polski, Litwy i Rusi” do walki.

1877 – W Warszawie urodził się Bolesław Leśmian, poeta, prozaik, eseista, krytyk literacki; autor tomików poezji m.in. „Sad rozstajny”, „Łąka”, „Napój cienisty”, „Dziejba leśna”.

1891 – W Krakowie urodził się Zygmunt Nowakowski, pisarz, dziennikarz, reżyser, aktor Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie, w latach 1926-1929 jego dyrektor; w czasie II wojny światowej członek Rady Narodowej RP ustanowionej przez prezydenta Władysława Raczkiewicza; redaktor emigracyjnych „Wiadomości Polskich, Politycznych i Literackich”; po wojnie pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii; wieloletni współpracownik Radia Wolna Europa.

1916 – W Sanoku urodził się Ludwik Krempa, pilot, uczestnik kampanii polskiej 1939 roku, lotnik 304 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Śląskiej”; po zakończeniu wojny pozostał w Wielkiej Brytanii; pod koniec lat 80. powrócił do Polski i zamieszkał w Krakowie; odznaczony m.in. Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari, dwukrotnie Krzyżem Walecznych, a w 2015 r. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

1917 – Prezydent USA Thomas Woodrow Wilson wygłosił orędzie do Senatu, w którym przedstawił propozycje pokojowe, stwierdzając, że „powinna powstać zjednoczona, niezawisła i autonomiczna Polska”.

1920 – Trzynastoletni obrońca Lwowa Antoni Petrykiewicz został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, zostając jego najmłodszym kawalerem w historii.

1921 – W Warszawie urodził się Krzysztof Kamil Baczyński, poeta, podharcmistrz Szarych Szeregów, żołnierz Armii Krajowej; poległ w czasie Powstania Warszawskiego walcząc w szeregach batalionu „Parasol”; do jego najbardziej znanych wierszy należą „Sur le pont d’Avignon”, „Z głową na karabinie”, „Mazowsze”, „Elegia”, „Poległym”, „Bajka”.

1923 – W Warszawie urodził się Krzysztof Dunin-Wąsowicz, historyk, varsavianista, działacz PPS, profesor Instytutu Historii PAN; w czasie II wojny światowej żołnierz AK, współpracownik Rady Pomocy Żydom „Żegota”; więzień niemieckiego obozu KL Stutthof; odznaczony medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

1938 – W Warszawie zmarł Gabriel Czechowicz, prawnik, minister skarbu (1926-1929); w 1929 r. postawiony przed Trybunałem Stanu za przekazanie z budżetu państwa do dyspozycji premiera Józefa Piłsudskiego 8 mln zł na akcję wyborczą BBWR; sprawa ministra Czechowicza była w II RP jedynym postępowaniem przed Trybunałem Stanu.

1943 – Rozkaz Komendanta Armii Krajowej gen. Stefana Roweckiego „Grota” formalnie powołujący Kedyw – Kierownictwo Dywersji; Kedyw działał na szczeblu Komendy Głównej oraz komend obszarów, okręgów, inspektoratów i obwodów, jego organizację rozpoczęto pod koniec 1942 r.; pierwszym komendantem Kedywu KG AK był płk August Emil Fieldorf „Nil” (1942-1944).

1943 – Dowodzony przez Izraela Ajzenmana ps. „Lew” oddział agenturalnej Gwardii Ludowej dokonał mordu na siedmiu mieszkańcach Drzewicy (powiat opoczyński) – działaczach i żołnierzach podziemia narodowego.

1943 – W Warszawie urodził się Michał Urbaniak, muzyk jazzowy, skrzypek, saksofonista, kompozytor.

1946 – Dekret Krajowej Rady Narodowej „o utworzeniu Najwyższego trybunału Narodowego dla sądzenia hitlerowskich zbrodniarzy wojennych i osób odpowiedzialnych za klęskę 1939 r.”.

1947 – Władze komunistyczne ogłosiły oficjalne, sfałszowane, wyniki wyborów do Sejmu Ustawodawczego.

1957 – W Warszawie został uprowadzony, a następnie zamordowany, 16-letni Bohdan Piasecki, syn Bolesława Piaseckiego – przewodniczącego PAX-u, w latach 30. jednego z przywódców Obozu Narodowo-Radykalnego, twórcy ONR-Falanga; motywy zabójstwa do dziś nie zostały wyjaśnione, wiele wskazuje jednak na to, że miało ono charakter polityczny.

1971 – W Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego rozpoczął się strajk okupacyjny.

1973 – W Paryżu zmarł Stanisław Staszewski, poeta, bard; twórca piosenek m.in. „Celina”, „Inżynierowie z Petrobudowy” i „Baranek”.

1978 – W Warszawie grupa intelektualistów związanych z opozycją polityczną założyła Towarzystwo Kursów Naukowych, zajmujące się organizowaniem niezależnych wykładów i dyskusji.

1978 – Piętnaście osób zginęło, a czternaście odniosło obrażenia w wyniku zderzenia autobusu rejsowego PKS z sowiecką ciężarówką wojskową w Osiecznicy koło Krosna Odrzańskiego.

1983 – Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” wydała oświadczenie programowe „Solidarność dziś”.

2009 – W Warszawie zmarł Stanisław Karolkiewicz, ps. Szczęsny, od września 1939 r. działał w antysowieckiej partyzantce; w latach 1940-1941 więziony przez NKWD; żołnierz AK; w 1947 r. skazany przez władze komunistyczne na karę 13 lat więzienia; zwolniony w październiku 1955 r.; współzałożyciel Światowego Związku Żołnierzy AK, w latach 1995-2005 jego prezes.

2013 – W Warszawie zmarła Lucyna Winnicka, aktorka, znana m.in. z ról filmach Jerzego Kawalerowicza „Pociąg” oraz „Matka Joanna od Aniołów”.

2021 – W Warszawie zmarł rysownik Henryk Jerzy Chmielewski, słynny Papcio Chmiel, autor serii komiksów o przygodach Tytusa, Romka i A’Tomka, Powstaniec Warszawski. Kawaler Orderu Orła Białego.

23 stycznia

1520 – Wojska krzyżackie splądrowały i spaliły Frombork, co skłoniło Mikołaja Kopernika do przeniesienia się do Olsztyna.

1793 – Traktat pomiędzy cesarzową Katarzyną II i królem Fryderykiem Wilhelmem II dotyczący drugiego rozbioru Polski; Rosja zagarnęła 250 tys. km kw. z 3 mln mieszkańców, a Prusy 57 tys. km kw. zamieszkiwanych przez milion ludzi.

1858 – W Chodorowie, położonym na południe od Lwowa, urodził się Oswald Balzer, prawnik, historyk prawa, profesor i rektor Uniwersytetu Lwowskiego.

1873 – W Błaszkowej pod Jasłem urodził się Karol Irzykowski, krytyk literacki, pisarz, poeta, filmoznawca, szachista; napisał m.in. studia literackie „Czyn i słowo”, nowele „Spod ciemnej gwiazdy”, „Dziesiąta muza”.

1889 – W Santiago zmarł Ignacy Domeyko, geolog, mineralog i inżynier górnictwa; filomata, przyjaciel Adama Mickiewicza; uczestnik Powstania Listopadowego, po jego upadku udał się na emigrację, od 1838 r. przebywał na stałe w Chile.

1905 – W Warszawie urodził się Konstanty Ildefons Gałczyński, poeta, autor „Zaczarowanej dorożki”, „Listów z fiołkiem”, „Teatrzyku Zielona Gęś”, „Kronik olsztyńskich”, poematu „Niobe”.

1919 – Wojska czechosłowackie, zrywając wcześniejsze porozumienie, zajęły polską część Śląska Cieszyńskiego, przyznanego Polsce w wyniku porozumienia z listopada 1918 r.; zapoczątkowało to walki polsko-czechosłowackie.

1921 – W Krakowie zmarł Władysław Żeleński, kompozytor, pianista, dyrygent i pedagog; założyciel i pierwszy dyrektor Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie.

1927 – W Filharmonii Warszawskiej rozpoczął się I Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina; jego inicjatorem był pianista i pedagog Jerzy Żurawlew; w konkursie zwyciężył rosyjski pianista Lew Oborin.

1929 – Sejm Śląski podjął uchwałę o powołaniu Muzeum Śląskiego w Katowicach.

1930 – W Warszawie urodził się Henryk Samsonowicz, wybitny historyk, mediewista, prof. Uniwersytetu Warszawskiego, autor ponad 20 książek, m.in. „Złota jesień polskiego średniowiecza”, „Historia Polski do roku 1795”; uczestnik obrad Okrągłego Stołu, minister edukacji w rządzie Tadeusza Mazowieckiego.

1930 – W Landwarowie koło Wilna urodziła się Teresa Żylis-Gara, śpiewaczka.

1936 – Premiera filmu „Dodek na froncie” w reżyserii Michała Waszyńskiego.

1945 – W Berlinie powieszony został Helmut James von Moltke, jeden z przywódców tzw. Kręgu z Krzyżowej, niemieckiej antyhitlerowskiej grupy oporu, skazany na śmierć przez władze nazistowskie.

1946 – W Warszawie urodził się Michał Kleiber, specjalista w zakresie zastosowań nowoczesnych technik komputerowych w badaniach naukowych, technice i medycynie; minister nauki i informatyzacji oraz przewodniczący Komitetu Badań Naukowych (2001-2005); w latach 2007-2015 prezes Polskiej Akademii Nauk.

1952 – Opublikowano „Projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”, który poddano „ogólnonarodowej dyskusji”; tekst ogłoszonego projektu zatwierdził wcześniej Stalin, wprowadzając do niego osobiście ok. 50 poprawek.

1953 – Telewizja Polska rozpoczęła regularne nadawanie audycji – 30-minutowy program emitowano w każdy piątek o godz. 17.

1956 – Powołane zostało przedsiębiorstwo „Totalizator Sportowy”.

1991 – Premiera filmu „Nad rzeką, której nie ma” w reżyserii Andrzeja Barańskiego.

2007 – W Warszawie zmarł Ryszard Kapuściński, reporter, dziennikarz, publicysta, wieloletni korespondent Polskiej Agencji Prasowej, autor m.in. „Wojny futbolowej”, „Cesarza” oraz „Podróży z Herodotem”.

2008 – W katastrofie wojskowego samolotu CASA w Mirosławcu zginęło 16 wysokiej rangi oficerów Sił Powietrznych oraz czterech członków załogi.

2013 – W Warszawie zmarł prymas senior kard. Józef Glemp; osobisty sekretarz prymasa Stefana Wyszyńskiego, biskup warmiński od 1979 r.; po śmierci Prymasa Tysiąclecia w 1981 r. wyniesiony przez Jana Pawła II do godności arcybiskupa – metropolity gnieźnieńskiego i warszawskiego oraz prymasa Polski (1981-2009); od 1983 r. kardynał; przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski (1981-2004); stał na czele Kościoła katolickiego w Polsce w czasie stanu wojennego, przemian ustrojowych w 1989 r. oraz integracji z Unią Europejską.

2019 – Zmarł Ryszard Peryt, reżyser teatralny, dyrektor Polskiej Opery Królewskiej; jako jedyny na świecie zrealizował wszystkie opery Mozarta oraz wszystkie dzieła sceniczne Claudio Monteverdiego. W 2009 r. założył Instytut Opery oparty na współpracy trzech uczelni artystycznych Warszawy: Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina, Akademii Sztuk Pięknych, Akademii Teatralnej.

2019 – Piłkarz kluby Genoa CFC Krzysztof Piątek podpisał kontrakt z A.C. Milan. W wyniku tego transferu, opiewającego na 35 mln euro, został najdroższym polskim piłkarzem w historii.

2022 – W Skolimowie zmarła aktorka Barbara Krafftówna – Felicja w „Jak być kochaną” Wojciecha Hasa, Honorata z „Czterech pancernych” i Leokadia z „Banku nie z tej ziemi”; pierwsza na scenie Iwona Księżniczka Burgunda, gwiazda Kabaretu Starszych Panów.

2022 – W Warszawie zmarł Jacek Trznadel, krytyk literacki, pisarz, poeta, tłumacz, historyk literatury, działacz opozycji i autor „Hańby domowej” – zbioru wywiadów z pisarzami na temat ich stosunku do stalinizmu.

2023 – Z udziałem prezydentów Polski i Litwy – Andrzeja Dudy i Gitanasa Nausedy – oraz przedstawicieli innych narodów walczących z Rosją w latach 1863-1864 na Cytadeli w Warszawie odbyły się uroczystości z okazji 160. rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego.

24 stycznia

1002 – Na zamku Paterno w Falerii zmarł Otton III, Święty Cesarz Rzymski, uczestnik Zjazdu Gnieźnieńskiego w 1000 r.

1507 – W katedrze na Wawelu odbyła się koronacja Zygmunta I Starego.

1574 – Orszak pierwszego króla elekcyjnego Henryka Walezego przekroczył granicę pod Międzyrzeczem, gdzie powitał go biskup kujawski Stanisław Karnkowski.

1588 – Pod Byczyną wojska hetmana Jana Zamoyskiego, wspierającego króla Zygmunta III Wazę, pokonały oddziały pretendującego do polskiej korony arcyksięcia Maksymiliana Habsburga.

1804 – W Podbużu koło Drohobycza urodził się Józef Dietl, lekarz, pionier balneologii w Polsce, działacz społeczny i polityczny, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i jego rektor; poseł na galicyjski Sejm Krajowy (1861); w latach 1866-1875 prezydent Krakowa.

1843 – Założono Politechnikę Lwowską, pierwotnie pod nazwą Akademii Technicznej.

1864 – W Rokitnicy pod Brodnicą urodził się Andrzej Niemojewski, pisarz, wolnomyśliciel, redaktor „Myśli Niepodległej”.

1908 – W Stanisławowie urodziła się Barbara Ludwiżanka, aktorka, związana z Teatrem Polskim w Warszawie oraz Teatrem Współczesnym; wystąpiła m.in. w filmach „Godzina pąsowej róży”, „Sublokator”, „Kłopotliwy gość”, a także w serialach „Chłopi” oraz „Noce i dnie”.

1915 – II Brygada Legionów Polskich zwyciężyła wojska rosyjskie pod Rafajłową.

1920 – W Toruniu urodził się Lech Bądkowski, pisarz, dziennikarz, kaszubski działacz społeczno-polityczny; w sierpniu 1980 r. członek prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej.

1921 – W Warszawie urodził się Tadeusz Zawadzki „Zośka”, harcmistrz, ppor. Armii Krajowej, bohater książki Aleksandra Kamińskiego „Kamienie na szaniec”; poległ 20 sierpnia 1943 r. podczas ataku na strażnicę Grenzschutzu we wsi Sieczychy koło Wyszkowa.

1921 – W Toruniu urodził się Tony Halik, podróżnik, dziennikarz, pisarz, fotograf, operator filmowy.

1921 – W Szakach na Litwie urodził się Zygmunt Kęstowicz, aktor, wystąpił m.in. w filmach „Cień” i „Baza ludzi umarłych”, popularność przyniosły mu programy dla dzieci „Piątek z Pankracym” i „Pora na Telesfora”; znany również z roli Władysława Lubicza w telenoweli „Klan”.

1925 – Rada Ministrów RP podjęła decyzję o budowie w Warszawie Grobu Nieznanego Żołnierza.

1934 – W Lesznie urodził się Stanisław Grochowiak, jeden z najoryginalniejszych polskich poetów, prozaik, dramatopisarz, publicysta; redaktor naczelny pisma „Współczesność”.

1944 – Sowiecka komisja specjalna pod przewodnictwem prof. Nikołaja Burdenki, po ekshumacji 925 odpowiednio spreparowanych ciał polskich oficerów, ogłosiła, że zbrodni na Polakach w Katyniu dokonali Niemcy między wrześniem a grudniem 1941 r.

1945 – Wycofując się przed Armią Czerwoną Niemcy wysadzili w powietrze obiekty Wilczego Szańca (Wolfsschanze), kwatery głównej Adolfa Hitlera, położonej w lasach w okolicach Kętrzyna.

1948 – W Krakowie w więzieniu przy ul. Montelupich dokonano egzekucji 21 nazistowskich zbrodniarzy z obozu Auschwitz, skazanych na karę śmierci przez Najwyższy Trybunał Narodowy w tzw. pierwszym procesie oświęcimskim; wśród straconych był m.in. Arthur Liebehenschel, komendant KL Auschwitz (1943-1944).

1971 – Do strajkującej Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego przybył I sekretarz KC PZPR Edward Gierek oraz premier Piotr Jaroszewicz; po wielogodzinnych rozmowach i uzyskaniu zgody władz na nowe wybory do zakładowych związków zawodowych stoczniowcy zakończyli protest.

1979 – W Warszawie zmarł Tadeusz Białoszczyński, aktor filmowy i teatralny; wystąpił m.in. w filmach „Kościuszko pod Racławicami”, „Krzyżacy”, „Panny z Wilka”, „Ziemia obiecana” oraz serialu „Stawka większa niż życie”.

1981 – Przy Międzyzakładowym Komitecie Założycielskim NSZZ „Solidarność” Mazowsze powołano prasową Agencję „Solidarność”, która wydawała ogólnopolski biuletyn „AS”.

1996 – Prokuratura Warszawskiego Okręgu Wojskowego wszczęła śledztwo w sprawie zarzutów wobec premiera Józefa Oleksego o domniemaną współpracę z obcym wywiadem; następnego dnia premier Józef Oleksy podał się do dymisji.

2001 – Powstała Platforma Obywatelska (jako partia Platforma Obywatelska Rzeczypospolitej Polskiej została zarejestrowana 5 marca 2002 r.); jej głównymi założycielami byli Andrzej Olechowski, Maciej Płażyński i Donald Tusk.

2007 – W Poznaniu zmarła Krystyna Feldman, aktorka, uznawana za mistrzynię drugiego planu; w tytułowej roli wystąpiła w filmie „Mój Nikifor” Krzysztofa Krauzego; popularność przyniosła jej również rola babki Rozalii w telewizyjnym serialu „Świat według Kiepskich”.

2008 – Prezydent Lech Kaczyński ogłosił trzydniową żałobę narodową w związku z katastrofą lotniczą pod Mirosławcem.

2017 – Zmarła Wanda Orlińska, polska malarka i ilustratorka książek dla dzieci i młodzieży, współpracowała z wydawnictwem Nasza Księgarnia, dla którego między innymi tworzyła ilustracje do bardzo popularnej serii „Poczytaj mi mamo” oraz książek Małgorzaty Musierowicz, Joanny Chmielewskiej, Danuty Wawiłow i Wiery Badalskiej.

25 stycznia

1347 – W Gross-Montau (dziś Mątowy Wielkie) pod Malborkiem urodziła się Dorota Schwartze, zakonnica, stygmatyczka, błogosławiona kościoła katolickiego, znana jako Dorota z Mątowów.

1831 – Powstanie Listopadowe: Sejm uchwalił detronizację cara Mikołaja I jako króla Polski.

1857 – Urodził się Józef Neumann, drukarz, polityk, Członek Naczelnego Komitetu Narodowego, uczestnik walk o polskość Lwowa w 1918 roku, prezydent Lwowa w latach 1911-1915 – 1918-1927.

1870 – We Lwowie urodził się Zygmunt Rozwadowski, malarz, scenograf, współautor Panoramy Racławickiej, autor Panoramy Siedmiogrodzkiej, żołnierz Legionów Polskich, autor projektu rogatywki 1 Pułku Ułanów.

1886 – W Niemirowie urodził się Emil Przedrzymirski-Krukowicz, generał WP, w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowódca Armii „Modlin”, a następnie tzw. armii gen. Przedrzymirskiego, którą dowodził w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim.

1910 – W Płocku urodził się Stefan Themerson, pisarz, fotografik, filmowiec, artysta awangardowy, autor książek „Pan Tom buduje dom”, „Wykład profesora Mma”. „Euklides był osłem”.

1912 – W Wiesbaden (według innych źródeł – w Łodzi) urodził się Marian Brandys, dziennikarz, reportażysta i pisarz, autor m.in. książek „Kozietulski i inni” oraz „Koniec świata szwoleżerów”.

1913 – W Warszawie urodził się Witold Lutosławski, jeden z najwybitniejszych kompozytorów XX wieku, dyrygent; międzynarodową sławę przyniosły mu takie dzieła jak „Muzyka żałobna”, „Gry weneckie”, „Kwartet smyczkowy”, „Preludia i fuga”.

1922 – Metropolita Mediolanu kardynał Achille Ratti, były nuncjusz apostolski w Polsce i późniejszy papież Pius XI, został odznaczony Orderem Orła Białego przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego.

1928 – W Warszawie urodził się Robert Stiller, pisarz, poliglota, wybitny tłumacz literatury anglojęzycznej, m.in. dzieł Vladimira Nabokova, Anthony Burgessa, Lewisa Carolla, Iana Fleminga.

1930 – W Parczewie urodził się Jan Weber, dziennikarz, muzykolog, popularyzator muzyki klasycznej, autor wielu programów muzycznych Polskiego Radia.

1932 – W Komorowicach Bielskich urodził się Mieczysław Wilczek, przedsiębiorca, działacz gospodarczy, polityk, w latach 1988-89 minister przemysłu w rządzie Mieczysława Rakowskiego, autor „ustawy o działalności gospodarczej” z 23 grudnia 1988 r.

1939 – Początek wizyty ministra spraw zagranicznych III Rzeszy Joachima von Ribbentropa w Warszawie.

1943 – W KL Auschwitz Niemcy rozstrzelali 52 polskich więźniów podejrzanych o prowadzenie działalności konspiracyjnej w obozie; wśród rozstrzelanych był płk Jan Karcz, dowódca Mazowieckiej Brygady Kawalerii w kampanii polskiej 1939 r., jeden z przywódców tajnej organizacji obozowej.

1945 – W Katowicach urodził się Sławomir Idziak, operator i reżyser filmowy; autor zdjęć m.in. do filmów: „Dyrygent” Andrzeja Wajdy, „Constans” Krzysztofa Zanussiego, „Krótki film o zabijaniu”, „Podwójne życie Weroniki” i „Trzy kolory. Niebieski” Krzysztofa Kieślowskiego, „Helikopter w ogniu” Ridleya Scotta -za zdjęcia do tego filmu Idziak otrzymał nominację do Oscara.

1949 – W Moskwie opublikowano komunikat o utworzeniu Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej; w skład RWPG weszły: Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia, Węgry i Związek Sowiecki.

1950 – Fabryka Samochodów Osobowych w Warszawie i Gorkowskij Awtomobilnyj Zawod zawarły porozumienie, na mocy którego w Polsce miała rozpocząć się produkcja samochodu GAZ-M20 „Pobieda”. Samochód został wprowadzony na rynek pod nazwą „Warszawa”.

1954 – Premiera pierwszego pełnometrażowego kolorowego filmu polskiego „Przygoda na Mariensztacie” w reżyserii Leonarda Buczkowskiego.

1956 – Premiera filmu historycznego „Podhale w ogniu” w reżyserii Jana Batorego i Henryka Hechtkopfa, opowiadającego o XVII-wiecznym powstaniu ludowym pod wodzą Aleksandra Kostki-Napierskiego.

1967 – Z portu w Casablance w samotny rejs dookoła świata na jachcie „Opty” wypłynął kapitan Leonid Teliga. Podróż zakończył 30 kwietnia 1969 r.

1971 – Kilkugodzinne spotkanie ze stoczniowcami z Gdańska I sekretarz KC PZPR Edward Gierek zakończył słynnym pytaniem: „Pomożecie?”.

1977 – W Siedlcach urodziła się Lidia Chojecka, lekkoatletka, wielokrotna medalista halowych mistrzostw Europy, trzykrotna uczestniczka Igrzysk Olimpijskich.

1982 – Sejm uchwalił ustawę „o szczególnej regulacji prawnej w okresie stanu wojennego” i zatwierdził dekret o stanie wojennym.

2011 – W Warszawie zmarł Andrzej Szypulski, pisarz i scenarzysta, współautor scenariusza popularnych seriali „Stawka większa niż życie”, „Dyrektorzy”, „Ślad na ziemi”, „Życie na gorąco”.

2013 – Ukazało się pierwsze wydanie tygodnika „Do Rzeczy”.

2014 – W Warszawie zmarł Bohdan Poręba, reżyser, publicysta, polityk; twórca filmów „Hubal”, „Jarosław Dąbrowski”, „Katastrofa w Gibraltarze” i „Polonia Restituta”; członek PZPR, Patriotycznego Ruchu Ocalenia Narodowego, współzałożyciel Zjednoczenia Patriotycznego „Grunwald”.

2022 – W Warszawie zmarł Przemysław Górny, działacz opozycji antykomunistycznej, więzień polityczny PRL.

26 stycznia

1525 – W Gdańsku wybuchł bunt przeciwko rządom burmistrza Eberharda Ferbera. Mieszkańcy miasta obalili dotychczasowe władze, wprowadzili demokratyczny ustrój, skasowane zostały działające na terenie miast klasztory katolickie. Tzw. tumult gdański stłumiła dopiero interwencja zbrojna Polski.

1564 – W bitwie nad Ułą wojska litewskie dowodzone przez hetmana wielkiego litewskiego Mikołaja Rudego Radziwiłła pokonały armię rosyjską.

1699 – W Karłowicach zawarty został polsko-turecki traktat pokojowy; zgodnie z jego ustaleniami do Polski wracał Kamieniec Podolski oraz inne obszary Ukrainy.

1736 – Abdykacja Stanisława Leszczyńskiego, dotychczasowego króla Polski. To było 27 stycznia

1797 – W Petersburgu Rosja, Austria i Prusy podpisały ostateczną konwencję rozbiorową Rzeczypospolitej, dodając do niej tajny artykuł, w którym zapisano, że „samo imię Polski będzie na zawsze wymazane z prawa narodów”.

1809 – W Kościelisku urodził się Jan Krzeptowski Sabała, gawędziarz, skrzypek, pieśniarz, przewodnik tatrzański, nazwany przez twórcę stylu zakopiańskiego Stanisława Witkiewicza Homerem Tatr.

1896 – W Warszawie urodziła się Maria Ossowska, socjolożka moralności, etyczka.

1898 – W Moskwie urodziła się Katarzyna Kobro, rzeźbiarka.

1917 – W Krakowie zmarła Antonina Domańska, pisarka, autorka „Paziów króla Zygmunta” i „Historii żółtej ciżemki”, pierwowzór postaci Radczyni w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego.

1919 – Przeprowadzone zostały wybory do Sejmu Ustawodawczego, w wyniku których utworzono pierwszy parlament niepodległej Polski. Najwięcej głosów zdobyły Związek Ludowo-Narodowy i Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”.

1931 – W Warszawie urodził się Stanisław Królak, kolarz szosowy, pierwszy polski zwycięzca „Wyścigu Pokoju” w 1956 r.

1934 – W Berlinie podpisano polsko-niemiecką deklarację o niestosowaniu przemocy; obydwa państwa wszelkie kwestie sporne miały rozwiązywać na drodze dyplomatycznej; deklaracja została wypowiedziana jednostronnie przez III Rzeszę Niemiecką w kwietniu 1939 r.

1936 – We Włodzimierzu Wołyńskim urodził się Jan Tadeusz Stanisławski, satyryk, aktor, autor tekstów piosenek.

1942 – W warszawskim getcie oddano do użytku drewniany most dla pieszych nad ulicą Chłodną przy skrzyżowaniu z Żelazną; most łączył tzw. duże i małe getto.

1943 – W niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau zamordowany został Michał Kozal, biskup pomocniczy diecezji włocławskiej; beatyfikowany w 1987 r.

1944 – W Brzózie niedaleko Kozienic urodził się Antoni Janusz Pastwa, rzeźbiarz, pedagog; współtwórca frontonu Teatru Wielkiego w Warszawie.

1951 – W Piątku urodził się Mieczysław Nowicki, kolarz, mistrz świata i srebrny medalista olimpijski (1976) w jeździe drużynowej na czas.

1955 – Premiera filmu „Pokolenie” w reżyserii Andrzeja Wajdy.

1964 – W Warszawie zmarł Xawery Dunikowski, rzeźbiarz; jego najsłynniejsze dzieła to cykl „Kobiety brzemienne”, „Portret matki”, „Macierzyństwo”, Pomnik Czynu Powstańczego na Górze św. Anny; w czasie wojny więzień niemieckiego obozu Auschwitz.

1966 – W Warszawie, w klinice chirurgicznej Akademii Warszawskiej, prof. Jan Nielubowicz dokonał pierwszego w Polsce udanego przeszczepu nerki.

1972 – W Warszawie zmarł gen. Wacław Komar, działacz komunistyczny, uczestnik wojny domowej w Hiszpanii; szef II Oddziału Sztabu Generalnego LWP (1945-1947), wiceminister obrony narodowej i główny kwatermistrz LWP (1951-1953); w 1953 r. aresztowany, zwolniony bez procesu w 1956 r.; od sierpnia 1956 r. dowódca Wojsk Wewnętrznych, usunięty ze stanowiska w 1960 r.

1976 – W Warszawie zmarł Witold Doroszewski, językoznawca.

1980 – W Zakopanem odbyły się pierwsze zawody Pucharu Świata w skokach narciarskich; zwyciężył w nich Stanisław Bobak.

1982 – Sejm przyjął ustawę Karta Nauczyciela.

1984 – Sejm uchwalił nowe prawo prasowe, zgodnie z którym prasa miała „umacniać konstytucyjny ustrój PRL”.

1987 – W Warszawie zmarł Adolf Ciborowski, architekt, urbanista; brał udział w obudowie zniszczonej w czasie drugiej wojny światowej Warszawy, współtworzył również koncepcję urbanistyczną odbudowy Skopje w Macedonii.

1997 – W Warszawie zmarła Mira Zimińska-Sygietyńska, aktorka, reżyser, pedagog, wieloletnia dyrektorka Zespołu „Mazowsze”.

2004 – W Warszawie zmarł Aleksander Małachowski, publicysta, działacz polityczny; żołnierz AK, więzień sowieckiego łagru (1944-1945); przewodniczący Klubu Krzywego Koła (1959-1962); od 1980 r. w NSZZ „Solidarność”; internowany w stanie wojennym; w 1983 r. aresztowany za działalności w podziemnej „S”; poseł na Sejm (1989-1997; 2001-2004), wicemarszałek Sejmu (1993-1997); współzałożyciel Unii Pracy (1991); przewodniczący Zarządu Głównego PCK (1998-2004).

2012 – Rząd Donalda Tuska podpisał Umowę handlową dotyczącą zwalczania obrotu towarami podrabianymi (ACTA). Decyzja ta doprowadziła do fali protestów społecznych zakończonych odwołaniem tej decyzji.

2013 – W Cheseaux-sur-Lausanne w Szwajcarii zmarł Stefan Kudelski, elektronik, wynalazca; twórca magnetofonów Nagra, które zrewolucjonizowały technikę rejestracji dźwięku.

2016 – W Warszawie zmarł Jerzy Tomaszewski, artysta-fotografik; twórca ok. 2 tys. zdjęć z Powstania Warszawskiego, w czasie którego był fotoreporterem i korespondentem przygotowującym materiały dla Delegata Rządu na Kraj i Komendanta Głównego Armii Krajowej.

2021 – W Koninie zmarł Szymon Pawlicki, aktor, działacz „Solidarności”, uczestnik strajku w sierpniu 1980 r. w Stoczni Gdańskiej, represjonowany przez władze komunistyczne za aktywność w podziemnych strukturach „S”.

27 stycznia

1792 – Sejm Wielki odebrał buławy hetmańskie przyszłym przywódcom konfederacji targowickiej Stanisławowi Szczęsnemu Potockiemu i Sewerynowi Rzewuskiemu.

1861 – W Bochni urodził się Rudolf Modrzejewski, inżynier i architekt, pionier budownictwa mostów wiszących, we Francji i USA znany jako Ralph Modjeski.

1885 – W Wilnie urodził się Bronisław Ziemięcki, polityk, działacz PPS, poseł na Sejm i minister rządów II RP, w latach 1927-33 prezydent Łodzi, zamordowany przez Niemców 22 lutego 1944 roku.

1888 – W Kiszyniowie urodził się Tadeusz Kossakowski, generał WP, cichociemny; w latach 1942-1943 szef motoryzacji i broni pancernej Armii Polskiej na Wschodzie; od 1944 r. w okupowanej Polsce, walczył w Powstaniu Warszawskim.

1899 – W Lublinie urodziła się Maria Górczyńska, aktorka teatralna i filmowa, uczestniczka Powstania Warszawskiego.

1901 – W Wilnie urodził się Jan Kurnakowicz, aktor, znany m.in. z filmu „Zakazane piosenki”.

1905 – Początek strajku powszechnego w Królestwie Polskim.

1905 – Urodził się Zenon Nowak, działacz komunistyczny, wieloletni członek najwyższych władz PRL, związany z frakcją „natolińczyków” w PZPR.

1918 – W Warszawie założone zostało Polskie Towarzystwo Geograficzne.

1919 – Dekretem Józefa Piłsudskiego utworzono Państwowe Urzędy Pośrednictwa Pracy; zajmowały się one rejestracją bezrobotnych, przyznawaniem zasiłków i zapomóg oraz pośredniczeniem w znalezieniu pracy.

1922 – W Radgoszczy koło Łomży urodził się Andrzej Trzebiński, poeta, dramaturg, publicysta, redaktor naczelny „Sztuki i Narodu” (1943); rozstrzelany przez Niemców w czasie publicznej egzekucji w listopadzie 1943 r.

1929 – W Wiedniu rozpoczął się Kongres Ukraińskich Nacjonalistów, na którym powołano Organizację Ukraińskich Nacjonalistów (OUN); w skład OUN weszły struktury Ukraińskiej Organizacji Wojskowej (UWO), która przeprowadzała w Polsce akcje dywersyjne i sabotażowe, dokonała też nieudanych zamachów na prezydenta Stanisława Wojciechowskiego i marszałka Józefa Piłsudskiego; na czele OUN stanął płk Jewhen Konowalec, szef UWO.

1930 – W Dąbrowie Górniczej urodził się Sobiesław Zasada, kierowca rajdowy, trzykrotny mistrz Europy (1966, 1968, 1971); biznesmen.

1945 – Oddziały Armii Czerwonej wyzwoliły niemiecki nazistowski obóz KL Auschwitz-Birkenau, w którym hitlerowcy zamordowali 1,1 mln kobiet, mężczyzn i dzieci; 90 proc. wszystkich ofiar stanowili Żydzi.

1945 – W Miechowicach na Górnym Śląsku wojska sowieckie dokonały masakry ludności cywilnej; szacuje się, że zamordowanych zostało ponad 200 osób.

1949 – W Łodzi urodził się Zbigniew Rybczyński, reżyser, operator filmów animowanych i eksperymentalnych; w 1983 r. laureat Oscara za film animowany „Tango”; w latach 2009-2013 dyrektor artystyczny Centrum Technologii Audiowizualnych Ce TA we Wrocławiu.

1951 – Polska i NRD podpisały umowę o wytyczeniu w terenie granicy państwowej pomiędzy obydwoma krajami.

1953 – Przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Krakowie zakończył się pokazowy proces księży kurii krakowskiej, których władze komunistyczne oskarżyły o szpiegostwo; zapadły wyroki śmierci i kary długoletniego więzienia.

1957 – Pierwsze losowanie Toto-Lotka.

1967 – Zmarł biskup łódzki Michał Klepacz; w okresie internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego w latach 1953-1956 pełnił obowiązki przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski.

1967 – USA, Wielka Brytania i Związek Sowiecki podpisały Traktat o Przestrzeni Kosmicznej; w porozumieniu uznano, że kosmiczne zasoby są wspólnym dziedzictwem ludzkości.

1972 – Premiera filmu „Perła w koronie” w reżyserii Kazimierza Kutza.

1976 – W Warszawie urodził się Wojciech Klata, aktor, znany m.in. z filmów „300 mil do nieba”, „Dekalog I” oraz „Korczak”.

1989 – W willi MSW w podwarszawskiej Magdalence doszło do spotkania Lecha Wałęsy i gen. Czesława Kiszczaka, na którym ustalono procedurę obrad Okrągłego Stołu, ich zakres oraz termin rozpoczęcia.

1990 – W Sali Kongresowej w Warszawie rozpoczął obrady XI – ostatni – Zjazd PZPR, podczas którego podjęto uchwałę o zakończeniu działalności partii.

1999 – W Krakowie zmarł Jerzy Turowicz, dziennikarz, publicysta, wieloletni redaktor naczelny „Tygodnika Powszechnego”.

2003 – W Warszawie zmarł Henryk Jabłoński, polityk, historyk; działacz PPS; żołnierz kampanii polskiej 1939 r., uczestnik walk pod Narwikiem (1940), członek polskiego ruchu oporu we Francji; minister oświaty i szkolnictwa wyższego (1966-1972); przewodniczący Rady Państwa (1972-1985); członek Biura Politycznego KC PZPR (1971-1981).

2011 – Zmarł prof. Jan Baszkiewicz, prawnik, historyk i politolog, znawca epoki oświecenia oraz historii Francji.

2012 – W Oświęcimiu zmarł Kazimierz Smoleń, współtwórca i wieloletni dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau; więzień niemieckich obozów koncentracyjnych, m.in. niemieckiego obozu KL Auschwitz.

2013 – W Warszawie zmarł Aleksander Bednarz, aktor, pedagog; przez wiele lat związany z Teatrem im. Jaracza w Łodzi.

2019 – W Warszawie zmarł Antoni Zambrowski, dziennikarz, publicysta, działacz opozycji politycznej w PRL, więzień polityczny.

2021 – W Poznaniu zmarł Ryszard Kotys, aktor znany m.in. z ról w filmach „Pokolenie” Andrzeja Wajdy, „Erratum” Marka Lechkiego i „Vabank” Juliusza Machulskiego, a także z serialu „Świat według Kiepskich”. Był związany m.in. z teatrami Stefana Żeromskiego w Kielcach i Stefana Jaracza w Łodzi.

2023 – W Krakowie w wieku 100 lat zmarł prof. Aleksander Krawczuk, wybitny znawca starożytności, filolog klasyczny, od 1949 r. związany z Uniwersytetem Jagiellońskim. Był autorem licznych publikacji, w tym biografii Juliusza Cezara, Kleopatry, Konstantyna Wielkiego. Od 1986 do 1989 r. był ministrem kultury PRL.

2023 – W Krakowie zmarł prof. Wojciech Narębski, jeden z ostatnich żyjących weteranów 2 Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa, uczestnik walk o Monte Cassino, jeden z opiekunów legendarnego Misia Wojtka, zesłaniec syberyjski, popularyzator historii.

28 stycznia

1573 – Podczas sejmu konwokacyjnego posłowie uchwalili akt konfederacji warszawskiej, dotyczący m.in. tolerancji religijnej; sygnatariusze aktu obiecywali „pokój między sobą zachować, a dla różnej wiary i odmiany w kościelech krwi nie przelewać”.

1611 – W Gdańsku urodził się Jan Heweliusz, astronom, matematyk, piwowar, grafik, drukarz i wydawca; zmarł w Gdańsku 28 stycznia 1687 r.

1806 – Urodził się Rufin Piotrowski, działacz polityczny, uczestnik Powstania Listopadowego, pamiętnikarz.

1819 – W Warszawie zmarł Jan Kiliński, mistrz szewski, przywódca warszawskich mieszczan w czasie Powstania Kościuszkowskiego, autor pamiętników.

1885 – W Kutaisi w Gruzji urodził się Władysław Raczkiewicz, trzykrotny minister spraw wewnętrznych (1921, 1925-1926 i 1936); od 1921 do 1939 r. pełnił kolejno funkcję wojewody nowogrodzkiego, wileńskiego, krakowskiego i pomorskiego; początkowo zbliżony do endecji, w latach 30. związany z sanacją; w 1930 r. został senatorem z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, a następnie marszałkiem Senatu; od 1934 r. prezes Światowego Związku Polaków z Zagranicy; w latach 1939-1947 prezydent RP na uchodźstwie.

1886 – W Warszawie na stokach Cytadeli stracono czterech działaczy Proletariatu: Piotra Bardowskiego, Stanisława Kunickiego, Michała Ossowskiego i Jana Pietrusińskiego.

1887 – W Łodzi urodził się Artur Rubinstein, pianista, zaliczany do najwybitniejszych muzyków XX wieku; ceniony szczególnie za interpretacje muzyki Fryderyka Chopina.

1887 – W Paryżu rozpoczęła się budowa Wieży Eiffla, która zakończyła się w marcu 1889 r., tuż przed otwarciem Wystawy Światowej; miała być rozebrana po 20 latach, z czasem stała się symbolem Francji i jej stolicy.

1903 – W Warszawie urodził się Aleksander Kamiński, harcmistrz, żołnierz AK, jeden z ideowych przywódców Szarych Szeregów, autor „Kamieni na szaniec”.

1904 – W Warszawie zmarł Adam Minchheimer, kompozytor, dyrygent, pedagog, dyrektor teatru Wielkiego w Warszawie oraz Szkoły Muzycznej, współzałożyciel Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego.

1919 – W Oil City w stanie Pensylwania urodził się Francis Gabreski, amerykański pilot polskiego pochodzenia, as myśliwski II wojny światowej (28 zestrzelonych samolotów wroga) oraz wojny w Korei.

1924 – W Radomiu urodziła się Maria Fołtyn, śpiewaczka, reżyserska operowa, popularyzatorka muzyki Stanisława Moniuszki.

1925 – W Poznaniu urodził się Andrzej Stelmachowski, prawnik, doradca komitetu strajkowego w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r., uczestnik obrad Okrągłego Stołu; marszałek senatu (1989-1991), minister edukacji narodowej (1991-1992); prezes Stowarzyszenia Wspólnota Polska w latach 1990-2008.

1926 – W Poznaniu urodził się Władysław Findeisen, żołnierz Armii Krajowej, uczestnik powstania warszawskiego, rektor Politechniki Warszawskiej, senator RP.

1927 – W Radziejowicach urodziła się Maria Łopatkowa, działaczka społeczna, pedagog, pisarka, współtwórczyni Komitetu Obrony Praw Dziecka, posłanka na sejm PRL, senator III kadencji RP.

1933 – W Otrębusach pod Pruszkowem urodził się Krzysztof Teodor Toeplitz, pisarz, publicysta, autor scenariuszy filmowych, wykładowca Państwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Warszawie i PWSF w Łodzi.

1936 – W Grójcu urodziła się Edyta Wojtczak, jedna z ikon Telewizji Polskiej, w której przez blisko czterdzieści lat była spikerką.

1949 – W Grudzicach urodził się Jerzy Szczakiel, żużlowiec, indywidualny mistrz świata z roku 1973 oraz mistrz świata w jeździe parami (1971).

1949 – W Tczewie urodził się Grzegorz Kołodko, prof. ekonomii, polityk, dwukrotny wicepremier i minister finansów w latach 1994-1997 i 2002-2003.

1950 – W Warszawie na Krakowskim Przedmieściu odsłonięto zrekonstruowany pomnik Adama Mickiewicza.

1952 – Działalność rozpoczęło Archiwum Akt Nowych.

1954 – W Krakowie zmarł prof. Eugeniusz Romer, geograf, twórca nowoczesnej kartografii polskiej.

1957 – Rada Ministrów postanowiła przerwać budowę metra w Warszawie, ze względu na trudną sytuację ekonomiczną.

1965 – Premiera pierwszego odcinka spektaklu telewizyjnego „Stawka większa niż życie”; odcinek „Wiem, kim jesteś” wyreżyserował Janusz Morgenstern.

1969 – Premiera filmu „Wszystko na sprzedaż” w reżyserii Andrzeja Wajdy.

1971 – W Lozannie zmarł Stanisław Vincenz, prozaik, eseista, filozof.

1977 – Premiera filmu „Barwy ochronne” w reżyserii Krzysztofa Zanussiego.

1977 – Na antarktycznej wyspie King George w archipelagu Szetlandów rozpoczęto budowę polskiej stacji naukowej.

1989 – W Daytona Beach na Florydzie zmarła Halina Konopacka, lekkoatletka, zdobywczyni pierwszego złotego medalu olimpijskiego dla Polski – w 1928 r. wygrała konkurs rzutu dyskiem podczas igrzysk w Amsterdamie; we wrześniu 1939 r. uczestniczyła w ewakuacji za granicę złota ze skarbca Banku Polskiego.

1989 – W Moskwie zakończyła się konferencja założycielska Stowarzyszenia MEMORIAŁ, po której rozpoczęło ono oficjalną działalność; MEMORIAŁ jest niezależną organizacją zajmującą się opisywaniem i dokumentowaniem komunistycznych represji oraz ochroną praw człowieka w Rosji i krajach byłego ZSRS; w Polsce od początku lat 90. głównym partnerem Stowarzyszenia jest Ośrodek KARTA.

1990 – Ukazało się ostatnie wydanie „Trybuny Ludu”, centralnego organu KC PZPR.

1990 – W Bytomiu zmarł Edward Szymkowiak, piłkarz, bramkarz reprezentacji Polski w latach 1952-1965; zawodnik m.in. Legii Warszawa i Polonii Bytom.

2003 – Pod Rysami w Tatrach lawina porwała grupę uczniów tyskiego liceum. Zginęło osiem osób, w tym prowadzący wycieczkę nauczyciel.

2006 – Katastrofa hali Międzynarodowych Targów Katowickich; pod gruzami zawalonego pawilonu zginęło 65 osób.

2010 – W Warszawie zmarł Kazimierz Mijal, działacz komunistyczny, członek PPR, PZPR i władz naczelnych PRL, założyciel nielegalnej Komunistycznej Partii Polski (1965), w latach 1966-83 przebywał na emigracji politycznej w Albanii i Chinach.

2013 – W Warszawie zmarła Stanisława Stanisławska-Majdrowicz, tancerka, choreografka, reżyserka, w latach 1970-78 dyrektorka Operetki Warszawskiej.

2017 – W Lublinie zmarł Andrzej Nikodemowicz, polski kompozytor, pianista i pedagog, kompozytor utworów na fortepian i orkiestrę, a także utworów chóralnych i muzyki religijnej.

2017 – Odbył się ingres arcybiskupa Marka Jędraszewskiego do katedry wawelskiej.

PAP/Wszystko co Najważniejsze/MJ