Kalendarz rocznic 23-29 czerwca

Jakie rocznice przypadają w dniach 23-29 czerwca? Przedstawiamy kalendarz rocznic, na które warto zwrócić uwagę w nadchodzącym tygodniu.

23 czerwca

1262 – W czasie najazdu na Mazowsze Litwini zdobyli Jazdów; znajdujący się w grodzie książę Siemowit I płocki został zabity, a jego syn Konrad uprowadzony do niewoli; wiadomości o litewskim najeździe z 1262 r. są pierwszymi informacjami dotyczącymi działań wojennych na obszarze dzisiejszej Warszawy.

1703 – W Trzebnicy na Dolnym Śląsku urodziła się Maria Leszczyńska, córka króla Stanisława Leszczyńskiego i Katarzyny Opalińskiej; królowa Francji (1725-1768) – żona Ludwika XV.

1767 – W Radomiu z inspiracji rosyjskiego ambasadora Nikołaja Repnina zawiązana została konfederacja w obronie „złotej wolności” szlacheckiej, skierowana przeciwko królowi Stanisławowi Augustowi i stronnictwu reform.

1800 – W Poznaniu urodził się Karol Marcinkowski, lekarz, działacz społeczny, uczestnik powstania listopadowego; organizator Towarzystwa Naukowej Pomocy, inicjator budowy Bazaru Polskiego w Poznaniu.

1818 – W katedrze na Wawelu odbył się uroczysty pogrzeb Tadeusza Kościuszki; jego szczątki sprowadzone do Krakowa ze Szwajcarii spoczęły w kryptach królewskich.

1828 – W Poznaniu władze pruskie rozpoczęły budowę Twierdzy Poznań (Festung Posen).

1838 – W Paryżu urodził się Władysław Mickiewicz, działacz emigracyjny, księgarz, bibliotekarz i publicysta.

1885 – W Krakowie urodził się Juliusz Osterwa, aktor, reżyser i reformator teatru, twórca „Reduty”.

1894 – W Paryżu zmarł Władysław Czartoryski, syn Adama Jerzego Czartoryskiego, po jego śmierci w 1861 r. przywódca Hotelu Lambert; założyciel Muzeum Czartoryskich w Krakowie.

1905 – Rosyjski wojskowy sąd wojenny w Warszawie skazał na śmierć Stefana Okrzeję, działacza socjalistycznego, współtwórcę Organizacji Bojowej PPS, aresztowanego w 1905 r. podczas zamachu na oberpolicmajstra Karla Nolkena.

1916 – W Katowicach urodził się Ernest Wilimowski, piłkarz, zawodnik m.in. Ruchu Chorzów, z którym czterokrotnie zdobywał mistrzostwo Polski, dwukrotny król strzelców rozgrywek ligowych; wielokrotny reprezentant Polski; w czasie mistrzostw świata w 1938 r. w meczu z Brazylią strzelił cztery bramki. W 1939 r. przyjął obywatelstwo niemieckie, w następnych latach występował w reprezentacji Niemiec.

1920 – Powołano rząd z Władysławem Grabskim na czele.

1923 – W Gdyni zmarł Antoni Abraham, działacz społeczny walczący o polskość Kaszub i Pomorza; delegat kaszubski na konferencję pokojową w Paryżu w 1919 r.

1927 – W Wolsztynie urodził się Cezary Julski, aktor filmowy i teatralny.

1933 – We Lwowie urodził się Andrzej Trzos-Rastawiecki, reżyser, scenarzysta, autor filmów dokumentalnych i fabularnych, m.in. „Gdziekolwiek jesteś, panie prezydencie ” oraz serialu „Marszałek Piłsudski”.

1937 – Na polecenie arcybiskupa krakowskiego Adama Sapiehy trumna ze szczątkami marszałka Józefa Piłsudskiego została przeniesiona z krypty św. Leonarda do krypty pod Wieżą Srebrnych Dzwonów na Wawelu.

1941 – Pierwszy nalot lotnictwa radzieckiego na okupowaną przez Niemców Warszawę; zginęły 34 osoby, kilkadziesiąt zostało rannych.

1944 – Oddział V Brygady Wileńskiej AK w odwecie za zabicie przez litewską policję, współpracującą z Niemcami, 38 Polaków ze wsi Glinciszki na Wileńszczyźnie, zabił we wsi Dubinki 27 Litwinów.

1944 – Początek likwidacji getta w Łodzi (Litzmannstadt Getto); było drugim co do wielkości gettem utworzonym przez Niemców w Polsce, a jednocześnie tym, z którego ocalało najwięcej Żydów. Według różnych źródeł spośród przebywających w nim ponad 200 tys. osób przeżyło od 5 do 12 tys.; ostatni transport odjechał z Łodzi do obozu Auschwitz-Birkenau 29 sierpnia 1944 roku.

1944 – Premier RP na Uchodźstwie Stanisław Mikołajczyk ostatecznie odrzucił warunki Józefa Stalina dotyczące „reorganizacji” władz polskich w Londynie jako naruszające suwerenność państwa polskiego. Ultimatum przewidywało ustąpienie prezydenta RP Władysława Raczkiewicza, naczelnego wodza gen. Kazimierza Sosnkowskiego, ministra obrony gen. Mariana Kukiela i ministra informacji Stanisława Kota oraz publiczne zdystansowanie się rządu RP od sprawy wyjaśnienia okoliczności zbrodni katyńskiej.

1946 – W Palmirach odbył się uroczysty pogrzeb Macieja Rataja, przywódcy ruchu ludowego, marszałka Sejmu, rozstrzelanego przez Niemców w czerwcu 1940 r.

1949 – Premiera filmu „Ulica graniczna” w reżyserii Aleksandra Forda.

1949 – W Nowej Hucie rozpoczęto budowę pierwszego budynku mieszkalnego.

1975 – W Krakowie urodził się Maciej Stuhr, aktor teatralny i filmowy, znany z ról w filmach „Pokłosie”, „Operacja Dunaj”, „Chłopaki nie płaczą”, „Przedwiośnie”, „Wesele” (2004), „Testosteron”, „Śluby panieńskie”, „Obława”, „Obywatel”.

1980 – Premiera filmu „Olimpiada ’40” w reżyserii Andrzeja Kotkowskiego.

1983 – Papież Jan Paweł II zakończył drugą pielgrzymkę do Polski.

1986 – Wanda Rutkiewicz jako pierwsza kobieta zdobyła drugi szczyt Ziemi K2 (8611 m).

1986 – W Warszawie zmarł Jerzy Putrament, pisarz, działacz polityczny, członek KC PZPR; autor powieści „Bołdyn”.

1989 – Ukonstytuował się Obywatelski Klub Parlamentarny (OKP), złożony z posłów i senatorów wybranych z listy „Solidarności”, jego przewodniczącym został Bronisław Geremek.

1992 – W Warszawie podpisano polsko-białoruski układ o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy.

1992 – W Warszawie zmarł Adolf Forbert, operator filmowy, reżyser filmów dokumentalnych, jeden z założycieli łódzkiej szkoły filmowej.

2008 – W Warszawie zmarł Marian Glinka, aktor, trzykrotny mistrz Polski w kulturystyce.

2014 – Zmarła Małgorzata Braunek, aktorka, znana m.in. z roli Oleńki Billewiczówny w ekranizacji „Potopu” oraz Izabeli Łęckiej w serialu „Lalka”, wystąpiła również w filmach „Skok”, „Polowanie na muchy”, „Lokis”. Rękopis profesora Wittembacha”, „Diabeł”, „Tulipany”, a także w serialu „Dom nad rozlewiskiem”.

2021 – Zmarł Wojciech Karolak, muzyk jazzowy, pianista, kompozytor, saksofonista altowy i tenorowy, aranżer, wirtuoz organów Hammonda, założyciel The Karolak Trio, Time Killers i uczestnik wielu innych grup jazzowych.

24 czerwca

972 – Pod Cedynią wojska Mieszka I i jego brata Czcibora pokonały oddziały niemieckie margrabiego Hodona.

1390 – W Kętach urodził się Jan Kanty, teolog, filozof, profesor Akademii Krakowskiej; kanonizowany w 1767 r.

1621 – W Raciborsku w okolicach Krakowa urodził się Jan Andrzej Morsztyn, poeta epoki baroku; podskarbi wielki koronny (1668-1683), przywódca stronnictwa profrancuskiego; w opozycji wobec króla Jana III Sobieskiego; oskarżony o zdradę stanu wyemigrował do Francji.

1768 – W Wersalu zmarła Maria Leszczyńska, córka króla Stanisława Leszczyńskiego i Katarzyny Opalińskiej; królowa Francji (1725-1768) – żona Ludwika XV.

1838 – W Krakowie urodził się Jan Matejko, najwybitniejszy przedstawiciel polskiego malarstwa historycznego w XIX w.; autor m.in. obrazów „Bitwa pod Grunwaldem”, „Kazanie Skargi”, „Hołd pruski”, „Sobieski pod Wiedniem”, „Reytan na sejmie warszawskim 1773 roku”, „Unia lubelska”, „Stańczyk”, „Batory pod Pskowem”, „Konstytucja 3 maja”, „Kościuszko pod Racławicami”, a także cyklu „Poczet królów i książąt polskich”.

1860 – W Olszanie koło Korsunia urodził się Jan Stanisławski, malarz, reprezentant polskiego modernizmu.

1866 – W Kraju Zabajkalskim na Syberii wybuchło powstanie polskich zesłańców, którzy trafili tam po powstaniu styczniowym.

1900 – Urodził się Rafał Lemkin, polski prawnik pochodzenia żydowskiego, twórca pojęcia „ludobójstwa”; jego prace z zakresu prawa karnego i międzynarodowego stały się m.in. podstawą aktu oskarżenia przeciwko nazistom w procesie norymberskim.

1902 – Urodziła się Lidia Ciołkosz, z domu Cahn, historyczka, działaczka socjalistyczna, od 1979 r. przewodnicząca PPS na obczyźnie.

1905 – Zmarł Kazimierz Kelles-Krauz, działacz PPS, teoretyk socjalizmu niepodległościowego.

1916 – Urodziła się Lidia Wysocka, aktorka, piosenkarka, reżyserka, założycielka kabaretu literacko-artystycznego Wagabunda.

1926 – August Hlond został mianowany arcybiskupem gnieźnieńskim i poznańskim, prymasem Polski.

1936 – W Łodzi urodził się Andrzej Kostenko, operator filmowy, reżyser.

1937 – W Łodzi urodził się Erazm Ciołek, fotografik, fotoreporter, autor zdjęć dokumentujących wydarzenia związane z powstaniem „Solidarności”, stanem wojennym i pielgrzymkami Jana Pawła II do Polski.

1942 – We Lwowie oddziały SS zamordowały 6-8 tys. Żydów mieszkających poza terenem getta.

1943 – Niemcy rozpoczęli drugą fazę masowych wysiedleń ludności polskiej z terenów Zamojszczyzny; w ciągu kilku miesięcy 1942 i 1943 r. z około 300 wsi wypędzili ponad 100 tys. mieszkańców, w tym ok. 30 tys. dzieci, częściowo przeznaczonych do germanizacji.

1943 – W ruinach warszawskiego getta Niemcy zamordowali około 220 więźniów Pawiaka.

1946 – We wsi Piotrówek na Mazowszu w wyniku obławy oddziałów m.in. KBW i UB zginął dowódca oddziałów partyzanckich Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” na Lubelszczyźnie mjr Marian Bernaciak ps. „Orlik”.

1950 – W Bogatyni urodził się Ryszard Pawłowski, taternik, alpinista, himalaista; zdobywca dziesięciu ośmiotysięczników, jako jedyny Polak pięciokrotnie stanął na szczycie Mount Everestu.

1963 – Urodził się Paweł Kukiz, muzyk, wokalista, po 2015 r. polityk.

1973 – W Warszawie zmarł prof. Stanisław Herbst, badacz dziejów nowożytnych, historyk wojskowości, varsavianista.

1976 – W transmitowanym przez radio i telewizję wystąpieniu sejmowym premier Piotr Jaroszewicz przedstawił informację na temat planowanej podwyżki cen detalicznych, która miała wejść w życie 28 czerwca; ceny mięsa miały wzrosnąć średnio o 69 proc., masła i serów o 50 proc., a cukru o 100 proc.; podwyżka wywołała falę strajków i protestów robotniczych.

1990 – Na Uniwersytecie Warszawskim odbyło się posiedzenie Komitetu Obywatelskiego, podczas którego doszło do ostrego sporu pomiędzy przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechem Wałęsą i jego zwolennikami a stronnikami premiera Tadeusza Mazowieckiego; w wyniku konfliktu KO opuściła grupa 63 osób, zwolenników Mazowieckiego.

2004 – Sejm udzielił wotum zaufania rządowi Marka Belki.

2005 – We Lwowie z udziałem prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego oraz prezydenta Ukrainy Wiktora Juszczenki uroczyście otwarto odbudowany Cmentarz Obrońców Lwowa (Cmentarz Orląt) zdewastowany w czasach Związku Sowieckiego.

2008 – W Warszawie zmarł Józef Szajna, scenograf, reżyser teatralny, scenarzysta, teoretyk teatru, malarz i grafik; więzień KL Auschwitz, gdzie dwukrotnie trafił do bloku śmierci, i obozu w Buchenwaldzie; doświadczenia obozowe i wojenne obecne są w całej jego twórczości; międzynarodowe uznanie przyniosły mu „Reminiscencje” – niemy spektakl teatralny poświęcony pomordowanym w czasie niemieckiej okupacji artystom krakowskiej ASP.

2010 – We Wrocławiu zmarł Kazimierz Paździor, bokser, złoty medalista olimpijski z Rzymu.

2010 – W Gdyni zmarł Leszek Wiktorowicz, kapitan żeglugi wielkiej, przez 25 lat był komendantem „Daru Młodzieży”, żaglowca gdyńskiej Akademii Morskiej.

25 czerwca

1447 – W Krakowie odbyła się koronacja Kazimierza IV Jagiellończyka na króla Polski.

1573 – W Poznaniu otwarto szkołę jezuicką, której rektorem został ks. Jakub Wujek. Poznańskie kolegium było jedną z największych i najbardziej prestiżowych uczelni Rzeczypospolitej.

1629 – Pod Trzcianą na Pomorzu Gdańskim wojska hetmana polnego koronnego Stanisława Koniecpolskiego odniosły wielkie zwycięstwo nad armią szwedzką dowodzoną przez króla Gustawa II Adolfa.

1903 – W wyborach do Reichstagu mandat poselski na Górnym Śląsku zdobył Wojciech Korfanty. Nie był pierwszym polskim posłem z tego terenu w niemieckim parlamencie, ale jako pierwszy wstąpił do zrzeszającego wcześniej wyłącznie Wielkopolan Koła Polskiego.

1911 – We Lwowie powstał Związek Polski Piłki Nożnej, którego inicjatorem był Stanisław Kopernicki. Związek tworzyły cztery kluby piłkarskie: Czarni Lwów, Pogoń Lwów, Cracovia i RKS Kraków.

1920 – We Lwowie zmarł Ludwik Rydygier, lekarz, wybitny chirurg, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Lwowskiego, generał WP; autor „Podręcznika chirurgii szczegółowej”.

1923 – W Garwolinie urodził się Stanisław Likiernik, żołnierz Armii Krajowej, Oddziału Dyspozycyjnego „A” Kedywu Okręgu Warszawa, uczestnik Powstania Warszawskiego; był jednym z pierwowzorów postaci Kolumba z powieści Romana Bratnego „Kolumbowie rocznik 20”; autor wspomnień opublikowanych w książce „Made in Poland”.

1928 – Dymisja rządu marszałka Józefa Piłsudskiego.

1941 – W Kownie doszło do pogromu ludności żydowskiej.

1943 – Niemcy rozpoczęli ostateczną likwidację tzw. małego getta w Częstochowie.

1944 – Wyrwaniem się z niemieckiego okrążenia Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i partyzantki sowieckiej zakończyła się największa bitwa partyzancka na ziemiach polskich podczas II wojny światowej, stoczona w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej na Lubelszczyźnie.

1945 – Urodził się Henryk Talar, aktor, przez wiele lat związany z warszawskim Teatrem Ateneum; wystąpił m.in. w filmach „Umarli rzucają cień”, „Prom do Szwecji”, „Dzień Wisły”, „Bołdyn”, „Kim jest ten człowiek”, „Stan strachu”, „Prymas. Trzy lata z tysiąca” i „Hel”, a także w serialu „Polskie drogi”.

1946 – W Warszawie powołano Państwowy Instytut Wydawniczy pod dyrekcją Aleksandra Wata.

1952 – Po brutalnym śledztwie Najwyższy Sąd Wojskowy w Warszawie skazał gen. Józefa Kuropieskę na karę śmierci; w 1954 r. wyrok w jego sprawie uchylono, a w grudniu 1955 r. wypuszczono go na wolność.

1976 – W wielu zakładach pracy zorganizowano strajki i demonstracje w związku z ogłoszoną przez rząd podwyżką cen, do największych wystąpień robotniczych doszło w Radomiu, Ursusie i Płocku; społeczne protesty brutalnie stłumiła milicja i Służba Bezpieczeństwa; w całej Polsce aresztowano około 2,5 tys. osób; wieczorem premier Piotr Jaroszewicz odwołał zapowiadane podwyżki cen.

1986 – Rzecznik rządu Jerzy Urban ogłosił, że Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego skazał zaocznie na karę śmierci płk. Ryszarda Kuklińskiego.

1997 – Sejm uchwalił ustawę wprowadzającą do polskiego prawa instytucję „świadka koronnego”.

1998 – W Warszawie zastrzelony został gen. Marek Papała, komendant główny Policji od stycznia 1997 do stycznia 1998 r.

2011 – W Warszawie zmarł Jan Kułakowski, główny negocjator przystąpienia Polski do Unii Europejskiej i pierwszy ambasador Polski przy Unii.

2015 – Małgorzata Kidawa-Błońska została wybrana na stanowisko marszałka Sejmu RP.

2016 – W Warszawie zmarł Adam Kilian – artysta plastyk, scenograf, od 1951 r. związany z Teatrem Lalek. Jego twórczość należała do kierunku zwanego folkloryzmem, wywodzącego się m.in. z tradycji Stanisława Wyspiańskiego. Zajmował się także scenografią telewizyjną, projektował plakaty i pocztówki. Był twórcą projektów filmów animowanych, rysunkowych i lalkowych.

26 czerwca

1295 – W Gnieźnie odbyła się koronacja Przemysła II na króla Polski.

1407 – Zebrana na zamku w Malborku kapituła generalna wybrała Ulricha von Jungingena na wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego.

1579 – Król Stefan Batory wypowiedział wojnę Rosji i wyruszył do Świru (obecnie na Białorusi), gdzie nastąpiła koncentracja wojsk polsko-litewskich; wojna o Inflanty i ziemię połocką toczyła się do 1582 roku.

1833 – W Królestwie Polskim wprowadzono stan wojenny, nazywany „nocą paskiewiczowską” (zniesiony w 1856).

1926 – W Druskiennikach urodził się Marian Turski – historyk, dziennikarz; od 1942 r. w łódzkim getcie, w sierpniu 1944 r. deportowany przez Niemców do Auschwitz; wiosną 1945 r. przeżył marsz śmierci z Auschwitz do obozu Buchenwald; wieloletni kierownik działu historycznego tygodnika „Polityka”; działacz organizacji żydowskich, m.in. przewodniczący Rady Muzeum Historii Żydów Polskich, wiceprzewodniczący stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie.

1929 – Przed Trybunałem Stanu rozpoczął się proces ministra skarbu Gabriela Czechowicza, któremu zarzucono m.in. przekazanie z budżetu państwa do dyspozycji premiera Józefa Piłsudskiego 8 mln zł przeznaczonych następnie na akcję wyborczą BBWR; było to jedyne w okresie II RP postępowanie przed Trybunałem Stanu.

1938 – We Lwowie urodził się Krzysztof Baranowski, żeglarz, dziennikarz, pedagog, twórca Szkoły pod Żaglami; jako pierwszy Polak dwukrotnie opłynął samotnie kulę ziemską.

1942 – Radio BBC nadało audycję o zagładzie polskich Żydów, w której wykorzystano materiały konspiracyjnego zespołu badawczego „Oneg Szabat”; tworzył on Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego, tzw. archiwum Ringelbluma.

1942 – Na Morzu Północnym zginął ppłk Stanisław Skarżyński, pilot 305. dywizjonu bombowego „Ziemi Wielkopolskiej”; w 1933 r. ustanowił lotniczy rekord świata, przelatując samotnie samolotem RWD-5 nad południowym Atlantykiem.

1945 – W San Francisco przedstawiciele 50 rządów podpisali Kartę Narodów Zjednoczonych.

1948 – W Kopenhadze piłkarska reprezentacja Polski przegrała z Danią 0:8; była to najwyższa porażka w historii występów polskich piłkarzy; w meczu tym grał m.in. Kazimierz Górski, dla którego był to jedyny występ w barwach narodowych.

1958 – W Łodzi urodził się Paweł Edelman, operator filmowy, nominowany do Oscara w kategorii najlepsze zdjęcia za film „Pianista”.

1959 – Zamieszki w Kraśniku Fabrycznym wywołane sprzeciwem władz wobec budowy kościoła.

1961 – W Gwatemali zmarł Andrzej Bobkowski, pisarz, autor dziennika „Szkice piórkiem”; nazywany „chuliganem wolności”, po tym jak napisał: „Człowiek wolny, intelektualista, pisarz i poeta naprawdę wolny, który chce być wolny, będzie do końca tego świata miał coś z chuligana”.

1965 – W Gdańsku na Targu Drzewnym odsłonięto przewieziony ze Lwowa pomnik króla Jana III Sobieskiego.

1966 – W Warszawie zakończono obchody Tysiąclecia Chrztu Polski; pochód wiernych powracających z uroczystości kościelnych rozpędziła milicja.

1967 – W Rzymie papież Paweł VI wręczył arcybiskupowi metropolicie krakowskiemu Karolowi Wojtyle nominację kardynalską.

1970 – W Warszawie urodził się Paweł Nastula, dżudoka, mistrz olimpijski z Atlanty (1996); dwukrotny mistrz świata, trzykrotny mistrz Europy.

1971 – Wielki pożar w rafinerii w Czechowicach-Dziedzicach; w jego wyniku śmierć poniosło 37 osób, wśród nich 26 strażaków, ponad 100 osób zostało ciężko poparzonych.

1974 – Sejm uchwalił kodeks pracy.

1976 – W Szczecinku urodził się Paweł Małaszyński, aktor, wystąpił m.in. w filmie „Katyń” i serialu „Tajemnica Twierdzy Szyfrów”.

1977 – W Kielcach otwarto pierwszy w Polsce tor samochodowo-motocyklowy.

1986 – Na antenie Programu 1 Telewizji Polskiej wyemitowano premierowe wydanie „Teleexpressu”.

1995 – W Warszawie zmarł Kazimierz Wichniarz, aktor, niezapomniany Zagłoba z filmowego „Potopu”.

2020 – W Warszawie zmarł Krzysztof Domaradzki, architekt, urbanista, autor koncepcji przebudowy ulic Nowy Świat i Krakowskie Przedmieście w Warszawie, działacz na rzecz odbudowy Pałacu Saskiego.

2024 – Zmarła Urszula Wenda, lekarka. 16 grudnia 1981 r. udzielała pomocy górnikom rannym podczas pacyfikacji kopalni „Wujek” w Katowicach (w filmie „Śmierć jak kromka chleba” Kazimierza Kutza w jej postać wcieliła się Teresa Budzisz-Krzyżanowska).

27 czerwca

1629 – Wojska polskie pod dowództwem hetmana polnego koronnego Stanisława Koniecpolskiego odniosły przygniatające zwycięstwo nad oddziałami szwedzkimi w bitwie pod Trzcianą na Pomorzu.

1697 – Na Woli odbyła się podwójna elekcja: prymas Michał Radziejowski ogłosił królem Polski francuskiego księcia Contiego, natomiast biskup kujawski Stanisław Dąmbski – księcia Fryderyka Augusta, elektora saskiego.

1831 – Zmarł wielki książę Konstanty, w latach 1815-1830 naczelny wódz wojsk Królestwa Polskiego i faktyczny jego wielkorządca.

1863 – Na placu Łukiskim w Wilnie z rozkazu władz carskich powieszony został przywódca powstania styczniowego na Żmudzi Zygmunt Sierakowski.

1869 – W Warszawie urodził się Wacław Gąsiorowski, powieściopisarz, działacz społeczny, prezes Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej we Francji; autor powieści „Huragan”, „Rok 1809”, „Szwoleżerowie gwardii” i „Księżna Łowicka”.

1908 – W Dyneburgu urodził się Władysław Raginis, kapitan Korpusu Ochrony Pogranicza, w czasie kampanii 1939 r. bohaterski dowódca odcinka Wizna, na którym żołnierze Wojska Polskiego stawiali opór wielokrotnie silniejszym jednostkom niemieckim; kpt. Raginis poległ 10 września 1939 r. na Górze Strękowej koło Wizny.

1928 – Powołanie rządu Kazimierza Bartla.

1930 – Urodził się Ryszard Ronczewski, aktor, reżyser, przez wiele lat związany z Teatrem Wybrzeże w Gdańsku; wystąpił m.in. w filmach „Faraon”, „Wilcze echa” i „Pokłosie”.

1941 – Urodził się Krzysztof Kieślowski, reżyser, scenarzysta, jeden z najwybitniejszych polskich twórców filmowych; autor „Dekalogu”, „Krótkiego filmu o zabijaniu”, tryptyku: „Trzy kolory: Niebieski”, „Trzy kolory: Biały”, „Trzy kolory: Czerwony”, którego pierwsza część zdobyła Złotego Lwa na festiwalu w Wenecji, a także filmów „Amator”, „Przypadek” i „Podwójne życie Weroniki”; laureat Felixa – Europejskiej Nagrody Filmowej.

1941 – Po zajęciu Białegostoku (od 1939 r. okupowanego przez ZSRR) Niemcy zamordowali około 2 tys. Żydów.

1950 – Sejm uchwalił kodeks rodzinny, w którym m.in. obniżono wiek pełnoletniości z 21 do 18 lat.

1952 – W Toruniu urodził się Bogusław Linda, jeden z najpopularniejszych polskich aktorów, reżyser; wystąpił w filmach „Człowiek z żelaza”, „Przypadek”, „Kobieta samotna”, „Danton”, „Matka Królów”, „Magnat”, „Zabij mnie, glino”, „Kroll”, „Sauna”, „Psy”, „Jańcio Wodnik”, „Prowokator”, „Tato”, „Szamanka”, „Szczęśliwego Nowego Jorku”, „Demony wojny wg Goi”, „Zabić Sekala”, „Pan Tadeusz”, „Operacja Samum”, „Quo vadis” i „1920 Bitwa Warszawska”.

1959 – W Ziębicach koło Wrocławia urodził się Janusz Kamiński, operator filmowy, reżyser; dwukrotnie nagrodzony Oscarem za zdjęcia do filmów Stevena Spielberga „Lista Schindlera” (1994) i „Szeregowiec Ryan” (1999).

1960 – W Łodzi urodził się Janusz Darocha, jeden z najbardziej utytułowanych pilotów sportowych w historii; multimedalista mistrzostw świata i Europy w lataniu precyzyjnym i rajdowym.

1967 – W Londynie zmarł płk Jerzy Bajan, pilot myśliwski i sportowy; w 1934 r. wspólnie Gustawem Pokrzywką zwyciężył na samolocie RWD-9 w międzynarodowych zawodach sportowych Challenge; w czasie II wojny światowej walczył w Polskich Siłach Powietrznych w Wielkiej Brytanii.

1973 – W Warszawie zmarł Stanisław Jasiukiewicz, aktor, żołnierz Armii Krajowej; wystąpił w filmach „Wolne miasto”, „Lunatycy”, „Krzyżacy”, „Matka Joanna od Aniołów”, „Hrabina Cosel”, „W pustyni i w puszczy”, „Potop”, a także w serialu „Czterej pancerni i pies”.

1976 – W Warszawie urodziła się Maria Sadowska, wokalistka, reżyserka, kompozytorka, producentka.

1978 – Z kosmodromu Bajkonur wystartował „Sojuz 30”, na jego pokładzie znajdował się mjr Mirosław Hermaszewski – pierwszy i jedyny jak dotąd Polak w kosmosie.

1979 – W Krakowie zmarł Antoni Gołubiew, pisarz, autor m.in. cyklu powieściowego „Bolesław Chrobry”.

1986 – Polska została członkiem Banku Światowego.

1996 – Polska i Litwa podpisały w Warszawie umowę o wolnym handlu.

1998 – W Piatichatkach pod Charkowem z udziałem prezydenta Polski Aleksandra Kwaśniewskiego i prezydenta Ukrainy Leonida Kuczmy odbyła się uroczystość poświęcenia i wmurowania kamienia węgielnego pod polsko-ukraiński Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu.

2007 – Dawny obóz Auschwitz-Birkenau został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

2011 – Zmarł Maciej Zembaty, poeta, satyryk, reżyser radiowy, muzyk, tłumacz poezji Leonarda Cohena.

2017 – Zmarł Piotr Bikont, reżyser, dziennikarz i publicysta. Znany głównie jako jeden z pierwszych polskich krytyków kulinarnych.

28 czerwca

1569 – Sejm w Lublinie uchwalił akt realnej unii polsko-litewskiej.

1651 – Powstanie Chmielnickiego: Początek trzydniowej bitwy wojsk polskich z armią kozacko-tatarską pod Beresteczkiem.

1660 – Pod Połonką wojska dowodzone przez hetmana wielkiego litewskiego Pawła Jana Sapiehę oraz wojewodę ruskiego Stefana Czarnieckiego pokonały rosyjskie wojska księcia Iwana Chowańskiego.

1794 – W Warszawie w czasie insurekcji doszło do krwawych rozruchów; z inspiracji jakobinów warszawski lud zaatakował więzienia i dokonał samosądu nad targowiczanami; powieszono m.in. biskupa wileńskiego Ignacego Massalskiego oraz kasztelana przemyskiego Antoniego Czetwertyńskiego.

1812 – Sejm Księstwa Warszawskiego przekształcił się w Konfederację Generalną Królestwa Polskiego, która ogłosiła wskrzeszenie Polski i przyłączenie do niej prowincji zabranych.

1878 – Urodził się Stanisław Brzozowski, filozof, publicysta, pisarz, krytyk literacki i teatralny; autor „Legendy Młodej Polski” i „Płomieni”.

1895 – Urodził się Kazimierz Sikorski, kompozytor, teoretyk muzyki, pedagog.

1900 – W Krakowie urodził się Leon Kruczkowski, prozaik, dramaturg, publicysta; prezes Związku Literatów Polskich (1946-1956); autor dramatów „Niemcy” i „Pierwszy dzień wolności” oraz powieści „Kordian i cham” i „Pawie pióra”.

1919 – W Pałacu Wersalskim państwa zwycięskiej koalicji podpisały traktat pokojowy z Niemcami – najważniejszy z układów kończących I wojnę światową; w imieniu Polski pod traktatem podpisy złożyli Roman Dmowski i Ignacy Paderewski.

1919 – Powstała Międzynarodowa Organizacja Pracy.

1922 – Stanowisko premiera RP objął Artur Śliwiński.

1924 – Rozporządzenie prezydenta RP o powołaniu przedsiębiorstwa Polskie Lasy Państwowe.

1927 – Na Wawelu złożone zostały prochy Juliusza Słowackiego, przeniesione z cmentarza Montmartre w Paryżu.

1929 – Urodził się Alfred Miodowicz, przewodniczący Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych (OPZZ) w latach 1984-91, członek Biura Politycznego KC PZPR (1986-89).

1931 – Urodził się Adam Zieliński, prawnik, sędzia, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, w latach 1996-2000 rzecznik praw obywatelskich.

1943 – Urodził się Ryszard Krynicki, poeta, tłumacz, wydawca.

1945 – Krajowa Rada Narodowa powołała Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej: premierem został Edward Osóbka-Morawski, wicepremierami – Władysław Gomułka i Stanisław Mikołajczyk, pełniący również funkcję ministra rolnictwa.

1946 – Dekret KRN o odpowiedzialności karnej za odstępstwo od narodowości w latach 1939-1945.

1950 – Sejm uchwalił ustawę o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli.

1950 – W Gdańsku rozpoczęła działalność Opera Bałtycka.

1953 – W Gdyni utworzono Muzeum Marynarki Wojennej.

1956 – W Poznaniu doszło do robotniczych protestów, które przerodziły się w trwające trzy dni walki uliczne, do ich stłumienia władze komunistyczne użyły wojska; śmierć poniosło co najmniej 58 osób, rannych zostało ok. 600.

1960 – Urodził się Marek Jurek, w PRL-u działacz opozycji demokratycznej, współzałożyciel Ruchu Młodej Polski, członek władz krajowych NZS; w III RP parlamentarzysta; marszałek Sejmu w latach 2005-07.

1969 – Urodził się Michał Znaniecki, reżyser teatralny, dramaturg, scenograf, pedagog.

1972 – Papież Paweł VI specjalną bullą zatwierdził nową organizację kościelną na ziemiach zachodnich i północnych uzyskanych przez Polskę po II wojnie światowej.

1974 – W Poznaniu otwarto halę widowiskowo-sportową Arena.

1974 – Premiera filmu „Wiosna, panie sierżancie” w reżyserii Tadeusza Chmielewskiego.

1976 – Na Stadionie X-lecia w Warszawie odbył się wiec poparcia dla Edwarda Gierka. Miał być pokazem siły władzy po robotniczych protestach w Radomiu i Ursusie.

1981 – W Poznaniu odsłonięto pomnik Ofiar Czerwca 1956.

1991 – Rozwiązana została Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG). Przez ponad 30 lat zrzeszała kraje bloku wschodniego (w tym Polskę).

1993 – Premiera filmu „Pograbek” w reżyserii Jana Jakuba Kolskiego.

2000 – W Krakowie zmarł Józef Tischner, katolicki duchowny, filozof, teolog, pisarz; autor książek „Świat ludzkiej nadziei”, „Etyka Solidarności”, „Myślenie według wartości”, „Nieszczęsny dar wolności” oraz „Historii filozofii po góralsku”.

2017 – W Krakowie zmarła Barbara Janina Zientarska, działaczka opozycji demokratycznej w okresie PRL, redaktorka czasopism tzw. drugiego obiegu. W jej domu znajdowała się drukarnia, w której powstawały druki bezdebitowe. W 2012 r. odznaczona przez prezydenta Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

2020 – Urzędujący prezydent Andrzej Duda z wynikiem 43,5 proc. zwyciężył w pierwszej turze wyborów prezydenckich. Do drugiej tury wszedł razem z Rafałem Trzaskowskim (30,46 proc.).

29 czerwca

1797 – W Oleśnie urodził się Józef Lompa, śląski pisarz, nauczyciel i etnograf.

1886 – W Wadowicach urodziła się Ada Sari, właściwie Jadwiga Szajer, śpiewaczka, występowała na największych scenach operowych świata, m.in. we Włoszech i USA.

1920 – W Warszawie została uruchomiona pierwsza linia autobusowa. Łączyła plac Zbawiciela z placem Zamkowym, a autobusy kursowały w asyście policjantów.

1924 – W Kownie urodził się Gustaw Lutkiewicz, aktor, przez wiele lat związany z Teatrem Powszechnym w Warszawie, wystąpił w filmach „Gangsterzy i filantropi”, „Rękopis znaleziony w Saragossie”, „Ogniem i mieczem”, „Pan Wołodyjowski”, „Lokis. Rękopis profesora Wittembacha”, a także w serialach „Stawka większa niż życie”, „Alternatywy 4” i „Złotopolscy”.

1930 – Urodził się Sławomir Mrożek, dramatopisarz, prozaik, satyryk, eseista, rysownik.

1930 – W Krakowie w Starym Teatrze obradował zwołany przez Centrolew Kongres Obrony Prawa i Wolności Ludu.

1940 – W lasku „Brzask” niedaleko Skarżyska-Kamiennej w ramach akcji AB Niemcy rozstrzelali około 760 Polaków z okolicznych miejscowości.

1940 – NKWD rozpoczęło trzecią masową deportację polskich obywateli w głąb ZSRR.

1941 – W Nowym Jorku zmarł Ignacy Paderewski, pianista, kompozytor, działacz społeczny, mąż stanu; jako premier i minister spraw zagranicznych podpisał w imieniu Polski traktat wersalski.

1943 – W Wałbrzychu zmarła księżna Maria Teresa Oliwia Hochberg, nazywana Daisy, angielska arystokratka, małżonka księcia pszczyńskiego Hansa Heinricha XV Hochberga, związana z zamkiem w Pszczynie i zamkiem Książ.

1944 – W Warszawie żołnierze 1 kompanii batalionu „Zośka” Kedywu KG AK uwolnili kilkunastu więźniów politycznych z więziennego Szpitala Jana Bożego przy ul. Bonifraterskiej.

1951 – W Warszawie rozpoczął obrady I Kongres Nauki Polskiej, który podjął decyzję o utworzeniu Polskiej Akademii Nauk.

1956 – Przemówienie premiera Józefa Cyrankiewicza po protestach w Poznaniu ze słynną frazą: „Każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciw władzy ludowej, niech będzie pewien, że mu tę rękę władza odrąbie”.

1985 – W Warszawie zmarł Andrzej Kijowski, prozaik, eseista, krytyk literacki, scenarzysta filmowy.

1989 – W Warszawie zmarł prof. Grzegorz Białkowski, fizyk, poeta, profesor i rektor Uniwersytetu Warszawskiego; uczestnik obrad Okrągłego Stołu; w wyborach 4 czerwca 1989 r. wybrany na senatora z list Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”.

1991 – W warszawskiej FSO zakończono produkcję Fiata 125p.

1993 – W Warszawie odbyło się uroczyste otwarcie Muzeum Katyńskiego; jego pierwszą siedzibą był Fort Czerniaków; obecnie znajduje się ono na Cytadeli.

2002 – Andrzej Barcikowski został szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, a Zbigniew Siemiątkowski – szefem Agencji Wywiadu; obie agencje zastąpiły zlikwidowany Urząd Ochrony Państwa.

2016 – W Warszawie zmarła Janina Paradowska, dziennikarka i publicystka, związana m.in. z tygodnikiem „Polityka”.

2018 – W Warszawie zmarła Irena Szewińska, najwybitniejsza lekkoatletka w dziejach polskiego sportu, zdobywczyni siedmiu medali olimpijskich, rekordzistka Polski, Europy i świata w biegach na 100, 200, 400 metrów, w skoku w dal i sztafetach, wiceprezeska Polskiego Komitetu Olimpijskiego, członkini Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego.

2020 – Zmarł Marian Orzechowski, historyk i jedna z najważniejszych osób w obozie władzy w latach 80. Był rektorem Uniwersytetu Wrocławskiego i Akademii Nauk Społecznych przy KC PZPR, ministrem spraw zagranicznych oraz członkiem Biura Politycznego KC PZPR. Napisał m.in. biografię Wojciecha Korfantego.

2021 – Zmarł Andrzej Zakrzewski, reżyser oraz scenarzysta filmowy, telewizyjny i radiowy.

2024 – zmarła Barbara Trzeciak-Pietkiewicz – dziennikarka radiowa i telewizyjna, producentka, realizatorka filmów dokumentalnych, była związana z telewizją Polsat.

„Kultura Najważniejsza” – w świecie sztuki

.„Kultura Najważniejsza” to newsletter, w którym podpowiadamy, co warto obejrzeć, co przeczytać, czego posłuchać, ale i czego – posmakować. Odrywając się od codzienności, chcemy przypomnieć o fascynującym świecie kultury i sztuki, na który warto znaleźć czas.

Sztuka wyraża nasze estetyczne potrzeby. Prowokuje do myślenia, pobudza kreatywność, wyzwala emocje. Pozwala poczuć się wyjątkowo, a co najważniejsze, wzbogaca nas samych. Chcemy razem, wspólnie z Państwem, wybierać, to co najważniejsze w kulturze. W każdy czwartek, punktualnie o godzinie 21.00 znajdą Państwo w swojej skrzynce e-mailowej zbiór propozycji kulturalnych, które warto uwzględnić podczas planowania weekendu.

Przedstawiamy premiery kinowe, a także filmy dostępne na platformach streamingowych dla tych, którzy wolą rozkoszować się kulturą w domowym zaciszu. Przypominamy o klasykach, wracamy do pozycji, które zdobyły największe nagrody filmowe i wywarły wpływ na pokolenia oraz do których nawiązuje współczesna kinematografia – i nie tylko.

Nie zapominamy również o koncertach czy płytach. Muzyka pełni tu ważną rolę. Dzięki „Kulturze Najważniejszej” nie ominie Państwa absolutnie żadne wartościowe wydarzenie. 

Zachęcamy do zapisania się do specjalnego, bezpłatnego newslettera „Kultura Najważniejsza”, który pozwoli Państwu zaplanować kulturalny weekend [LINK DO ZAPISÓW].

PAP/ LW