Kalendarz rocznic. 23-29 września

Przedstawiamy kalendarz rocznic na nadchodzący tydzień. Na co zwrócić uwagę w dniach 23-29 września?

Poniedziałek: 23 września

1492 – W katedrze wawelskiej odbyła się koronacja Jana I Olbrachta.

1816 – W Marymoncie (obecnie Warszawa) powołano Instytut Agronomiczny – pierwszą wyższą szkołę rolniczą na ziemiach polskich, z którego w późniejszym czasie powstała Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego.

1898 – W Warszawie urodziła się Jadwiga Smosarska, aktorka, gwiazda polskiego kina okresu międzywojennego, znana z ról w filmach „Trędowata”, „Księżna Łowicka”, „Barbara Radziwiłłówna”.

1922 – Sejm Ustawodawczy przyjął ustawę o budowie portu w Gdyni.

1934 – Franciszek Hynek i Władysław Pomaski wygrali zawody balonowe o Puchar Gordona Bennetta rozgrywane w Warszawie.

1939 – Po uszkodzeniu niemieckimi pociskami elektrowni rozgłośnia Polskiego Radia w Warszawie przerwała nadawanie stałego programu.

1939 – W Dąbrowie Górniczej urodził się Janusz Gajos, aktor Teatru Narodowego w Warszawie, przez wiele lat związany z warszawskim Teatrem Powszechnym; wystąpił w filmach „Przesłuchanie”, „Ucieczka z kina 'Wolność'”, „Szwadron”, „Psy”, „Trzy kolory. Biały”, „Śmierć jak kromka chleba”, „Akwarium”, „Żółty szalik”, „Zemsta”, „Przedwiośnie”, „Jasminum”, „Układ zamknięty”, „Body/Ciało”; niezwykle popularny jako Janek Kos z serialu „Czterej pancerni i pies”, znany także z występów w Kabarecie Olgi Lipińskiej i kabarecie Pod Egidą.

1942 – Niemcy przeprowadzili likwidację getta w Szydłowcu, w którym zamkniętych było około 16 tys. Żydów; większość z nich wywieziona została do obozu zagłady w Treblince.

1943 – Niemcy zakończyli ostatni etap likwidacji getta w Wilnie; Żydzi deportowani zostali do obozów zagłady w Sobiborze i na Majdanku oraz do obozów pracy na terenie Łotwy i Estonii.

1944 – Początek wizyty w Moskwie delegacji PKWN z Bolesławem Bierutem na czele.

1946 – Krajowa Rada Narodowa powołała Komisję Specjalną do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym; z jej powodu do obozów pracy trafiło ponad 84 tys. osób, a ponad 200 tys. otrzymało karę grzywny.

1953 – W Józefowie pod Warszawą urodził się Grzegorz Markowski, muzyk rockowy, wokalista zespołu Perfect.

1976 – Powstał Komitet Obrony Robotników (KOR), będący reakcją na represje, które w 1976 r. spotkały protestujących robotników z Radomia, Ursusa i Płocka. Głównym celem Komitetu było niesienie pomocy prawnej i finansowej represjonowanym przez peerelowskie władze robotnikom i ich rodzinom.

1980 – W Warszawie władze komunistyczne aresztowały przywódcę Konfederacji Polski Niepodległej Leszka Moczulskiego.

1980 – Premiera filmu „Urodziny młodego warszawiaka” w reżyserii Ewy i Czesława Petelskich.

1992 – Premiera filmu „Gorzkie gody” w reżyserii Romana Polańskiego.

1994 – W Morągu zmarł Zbigniew Nienacki, pisarz, dziennikarz, autor cyklu powieści przygodowych o Panu Samochodziku, a także książki „Raz w roku w Skiroławkach”.

2001 – Odbyły się wybory parlamentarne. W wyborach do Sejmu koalicja SLD-UP uzyskała 41,04 proc. głosów, PO 12,68 proc., „Samoobrona” 10,2 proc., PiS 9,5 proc., PSL 8,98 proc., LPR 7,87 proc. W Senacie SLD-UP zdobyły 75 mandatów, Blok Senat 2001 – 15, PSL – 4, „Samoobrona” i LPR – po dwa mandaty, kandydaci niezależni – 2. Frekwencja: 46,29 proc.

2001 – W Kowarach zmarł Henryk Tomaszewski, aktor, mim, tancerz, choreograf, założyciel i dyrektor Wrocławskiego Teatru Pantomimy.

2013 – We Wrocławiu zmarł Stanisław Szozda, kolarz szosowy, medalista mistrzostw świata i igrzysk olimpijskich, zwycięzca „Wyścigu Pokoju”.

2017 – W Warszawie przy al. Wojska Polskiego odsłonięto wzniesiony z inicjatywy ambasady Holandii Pomnik generała Stanisława Sosabowskiego.

2021 – W Warszawie zmarł Zbigniew Galperyn „Antek” – żołnierz Szarych Szeregów i Armii Krajowej, powstaniec warszawski ze Zgrupowania „Chrobry I”, prezes Związku Powstańców Warszawskich i odznaczony Krzyżem Walecznych (1944), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2006), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2014).

2022 – W Warszawie zmarł Franciszek Pieczka, jeden z najbardziej znanych i cenionych polskich aktorów, odtwórca ról w filmach „Żywot Mateusza” i „Austeria”, niezapomniany Gustlik z serialu „Czterej pancerni i pies” i Stach Japycz w serialu „Ranczo”. W 2017 r. został odznaczony Orderem Orła Białego.

Wtorek: 24 września

1621 – W czasie wyprawy chocimskiej przeciwko Turkom zmarł hetman wielki litewski i wojewoda wileński Jan Karol Chodkiewicz.

1793 – II rozbiór Rzeczypospolitej: w nocy z 23 na 24 września Sejm obradujący na zamku grodzieńskim przeprowadził cesję terytorium Rzeczypospolitej na rzecz Prus.

1816 – W Warszawie w wyniku wypadku (stratowany przez konia na Placu Saskim) zmarł gen. Michał Sokolnicki, inżynier, uczestnik wojny z Rosją w 1792 r., Powstania Kościuszkowskiego oraz wojen napoleońskich.

1821 – W mazowieckiej wiosce Laskowo-Głuchy urodził się Cyprian Norwid, poeta, prozaik, dramatopisarz, rzeźbiarz, malarz i rysownik; niedoceniany za życia, po latach wyniesiony do panteonu polskich wieszczów.

1856 – W Martynówce koło Kaniowa na Ukrainie urodził się Ludwik Waryński, działacz i ideolog polskiego ruchu socjalistycznego, twórca Międzynarodowej Socjalno-Rewolucyjnej Partii „Proletariat” – pierwszej polskiej partii robotniczej.

1896 – W Warszawie urodził się Tadeusz Sygietyński, kompozytor, dyrygent, założyciel zespołu „Mazowsze”.

1914 – W Warszawie urodził się Andrzej Panufnik, kompozytor, dyrygent; pierwsze większe utwory, m.in. dwie symfonie, ukończył w czasie II wojny światowej; twórca muzyki do pieśni „Warszawskie dzieci”; w 1954 r. wyemigrował do Wielkiej Brytanii, tam powstała większość jego znanych kompozycji, w tym symfonii i innych utworów orkiestrowych; za zasługi dla kultury muzycznej uhonorowany przez królową Elżbietę II tytułem szlacheckim.

1918 – W Dzikowie pod Tarnobrzegiem urodził się Hieronim Dekutowski, „Zapora”, żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, cichociemny, legendarny dowódca oddziałów partyzanckich AK i WiN; skazany przez władze komunistyczne na karę śmierci, stracony 7 marca 1949 r. w więzieniu MBP na warszawskim Mokotowie.

1922 – Odbyły się wybory do Sejmu Śląskiego I kadencji.

1926 – Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o utworzeniu przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe.

1939 – W Warszawie zmarł na skutek obrażeń odniesionych w czasie niemieckiego bombardowania Oskar Sosnowski, profesor Politechniki Warszawskiej, architekt, teoretyk sztuki, konserwator zabytków; autor kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP w Warszawie oraz kościoła św. Rocha w Białymstoku.

1941 – W Wielkiej Brytanii członkowie koalicji antyhitlerowskiej podpisali Kartę Atlantycką; uznano w niej m.in. prawo wszystkich narodów do posiadania własnych rządów i własnego niepodległego państwa.

1943 – Żołnierze Armii Krajowej uwolnili z niemieckiego więzienia w Biłgoraju około 100 osób.

1944 – Powstanie Warszawskie: Niemcy zdobyli przyczółek czerniakowski, broniony przez powstańców i żołnierzy LWP, mordując następnie ok. 200 rannych.

1958 – I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka ogłosił hasło budowy tysiąca szkół na tysiąclecie państwa polskiego.

1971 – Premiera filmu „Życie rodzinne” w reżyserii Krzysztofa Zanussiego.

1980 – W Sądzie Wojewódzkim w Warszawie został złożony wniosek o rejestrację NSZZ „Solidarność” z siedzibą w Gdańsku.

1980 – W Warszawie odbyło się pierwsze od 1967 r. posiedzenie Komisji Wspólnej Rządu i Episkopatu.

2004 – Sejm RP przyjął raport sejmowej komisji śledczej badającej tzw. aferę Rywina.

2004 – Premiera filmu „Mój Nikifor” w reżyserii Krzysztofa Krauze.

2010 – W Krakowie pod Rynkiem Głównym otwarto podziemną ekspozycję i trasę turystyczną „Śladami europejskiej tożsamości Krakowa”.

2013 – W Skolimowie zmarła Teresa Szmigielówna, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Celuloza”, „Pętla”, „Eroica”, „Pociąg”, „Szczęściarz Antoni” i „Wszyscy święci”.

2016 – W Krościenku nad Dunajcem zmarł Adam Skarbiński, jeden z najwybitniejszych konstruktorów szybowcowych w dziejach polskiego lotnictwa, w czasie Powstania Warszawskiego starszy strzelec ps. Ryś w szeregach Pułku Baszta AK.

Środa: 25 września

1604 – Hetman polny litewski Jan Karol Chodkiewicz pokonał wojska szwedzkie w bitwie pod Białym Kamieniem w Inflantach.

1648 – Powstanie Chmielnickiego: Pod Piławcami wojska polskie poniosły klęskę w starciu z armią kozacko-tatarską.

1866 – W Warszawie zmarł hrabia Fryderyk Skarbek, ekonomista, prof. Uniwersytetu Warszawskiego, pisarz i publicysta.

1893 – W Nowym Folwarku w Wielkopolsce urodził się Michał Kozal, biskup pomocniczy diecezji włocławskiej; zamordowany w 1943 r. w niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau; beatyfikowany w 1987 r.

1895 – W Gorlicach urodził się Marian Porwit – wykładowca szkół wojskowych, znakomity teoretyk i historyk wojskowości; autor takich prac jak „Obrona Warszawy”, „Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku”.

1902 – W Warszawie urodziła się Hanka Ordonówna, piosenkarka, aktorka, tancerka; jedna z największych gwiazd przedwojennych scen kabaretowych i teatralnych, jej szlagiery „Na pierwszy znak” czy „Miłość ci wszystko wybaczy” należą do klasyki polskiej muzyki.

1909 – W Warszawie urodził się Anatol Fejgin, działacz komunistyczny, członek KPP, PPR i PZPR; funkcjonariusz Głównego Zarządu Informacji WP (1945-1949), następnie dyrektor Departamentu X Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (1951-1954); odpowiedzialny za terror i zbrodnie komunistyczne; po październikowej „odwilży”, w 1957 r. skazany na 12 lat więzienia za „łamanie socjalistycznej praworządności”.

1911 – Pionier lotnictwa Michał Scipio del Campo dokonał oblotu pierwszego polskiego samolotu skonstruowanego przez przedsiębiorstwo „Awiata”.

1912 – W Skierniewicach urodziła się Jadwiga Kuryluk, aktorka znana m.in. z serialu „Jan Serce”, żołnierz AK, uczestniczka Powstania Warszawskiego.

1919 – W Karpętnej na Zaolziu urodził się Stanisław Hadyna, kompozytor, dyrygent, pisarz, założyciel i wieloletni kierownik Państwowego Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk”.

1921 – We Lwowie Stefan Fedak, należący do ukraińskiej konspiracyjnej organizacji bojowej, dokonał nieudanego zamachu na Józefa Piłsudskiego.

1926 – W Łodzi urodził się Tadeusz Pluciński, aktor, związany z warszawskimi teatrami Współczesnym, Polskim i Syreną; wystąpił m.in. w filmach „Hydrozagadka”, „Co mi zrobisz jak mnie złapiesz” i „Sekret Enigmy”.

1930 – W Starachowicach urodził się Bogusz Bilewski, aktor, znany z ról w filmach „Pan Wołodyjowski”, „Potop”, „Aria dla atlety” oraz serialu „Janosik”.

1931 – W wyniku obrażeń doznanych w wypadku samochodowym koło Ostrowa Wielkopolskiego zmarł Aleksander Skrzyński, dyplomata, minister spraw zagranicznych, w latach 1925-1926 premier RP.

1935 – Premiera filmu „Dwie Joasie” w reżyserii Mieczysława Krawicza.

1939 – Kampania polska: Przygotowanie do niemieckiego szturmu generalnego na Warszawę – najsilniejsze podczas oblężenia bombardowanie lotnicze i artyleryjskie miasta.

1939 – Kampania polska: Na Helu bateria nadbrzeżna im. Heliodora Laskowskiego podjęła zwycięski pojedynek z niemieckimi pancernikami szkolnymi „Schlesien” i „Schleswig-Holstein”.

1940 – W niemieckim szpitalu w Bielawie zmarł komandor Stefan Frankowski, w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowódca Morskiej Obrony Wybrzeża; po kapitulacji Helu przetrzymywany m.in. w oflagu VIII B Silberberg (Srebrna Góra).

1943 – Franz Kutschera objął funkcję dowódcy SS i policji na dystrykt warszawski Generalnego Gubernatorstwa.

1944 – W czasie Powstania Warszawskiego zginął ppor. AK Eugeniusz Lokajski „Brok”, przedwojenny lekkoatleta, w latach 30. należący do światowej czołówki oszczepników, olimpijczyk z Berlina (1936); autor ponad 850 fotografii dokumentujących walkę i życie codzienne warszawskich powstańców.

1946 – Powstał Komitet Porozumiewawczy Organizacji Demokratycznych Polski Podziemnej.

1950 – W Dobromierzu na Dolnym Śląsku urodził się Stanisław Szozda, kolarz szosowy, medalista mistrzostw świata i igrzysk olimpijskich, zwycięzca „Wyścigu Pokoju”.

1953 – W nocy z 25 na 26 września władze komunistyczne aresztowały prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego i biskupa Antoniego Baraniaka.

1954 – W Warszawie urodził się Jacek Skubikowski, wokalista, gitarzysta, kompozytor i autor tekstów piosenek.

1958 – W Słomnikach urodził się Wacław Wieczorek, jeden z najlepszych polskich sportowych pilotów, zdobywca 20 indywidualnych medali mistrzostw świata i Europy w lataniu precyzyjnym i rajdowym.

1965 – Premiera filmu „Popioły” w reżyserii Andrzeja Wajdy.

1967 – W Londynie zmarł gen. Stanisław Sosabowski, organizator i dowódca 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, na czele której walczył w 1944 r. pod Arnhem.

1973 – Premiera filmu „Zazdrość i medycyna” w reżyserii Janusza Majewskiego.

1985 – W Warszawie zmarła Zofia Jaroszewska, aktorka, pedagog, przez wiele lat związana z Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie; wystąpiła w filmach „Dwanaście krzeseł”, „Granica”, „Panny z Wilka”, a także w serialu „Lalka”.

2005 – Odbyły się wybory parlamentarne. W wyborach do Sejmu zwyciężyło PiS uzyskując 26,99 proc. głosów; PO otrzymała 24,14 proc. głosów, „Samoobrona” 11,41 proc., SLD 11,31 proc., LPR 7,97 proc. i PSL 6,96 proc. W wyborach do Senatu PiS zdobyło 49 mandatów, PO – 34, LPR – 7, „Samoobrona” – 3, a PSL – 2 mandaty. Frekwencja: 40,57 proc.

2010 – W Orleanie zmarł Kazimierz Romanowicz, żołnierz 2 Korpusu Polskiego, jedna z czołowych postaci polskiej emigracji, twórca księgarni i wydawnictwa „Libella” w Paryżu.

2021 – W Lidzbarku Warmińskim zmarł mjr Józef Rusak ps. Bylina, jeden z pierwszych żołnierzy 5. Wileńskiej Brygady AK, więzień reżimu komunistycznego.

2021 – Otwarto Centrum Szyfrów Enigma w Poznaniu, poświęcona dziejom maszyny szyfrującej Enigma i trzem polskim kryptologom: Marianowi Rejewskiemu, Henrykowi Zygalskiemu i Jerzemu Różyckiemu.

Czwartek: 26 września

1629 – W Altmarku podpisany został polsko-szwedzki rozejm, na mocy którego we władaniu Szwecji pozostawały zdobyte przez nią porty i miasta inflanckie.

1815 – W Paryżu władcy Rosji, Austrii i Prus podpisali Akt Świętego Przymierza, którego celem było utrwalenie postanowień Kongresu Wiedeńskiego oraz zwalczanie ruchów demokratycznych i narodowych w Europie.

1836 – We Wrześni urodził się Edward Likowski, arcybiskup gnieźnieński i poznański, prymas Polski (1914-1915).

1867 – W majątku Poznajów koło Witebska urodził się Józef Leśniewski, generał WP, dowódca 3 Dywizji Strzelców I Korpusu Polskiego w Rosji (1917-1918); w latach 1919-1920 minister spraw wojskowych i członek Rady Obrony Państwa.

1878 – W Warszawie przy ul. Tłomackie uroczyście otwarto Wielką Synagogę; 16 maja 1943 r. po stłumieniu przez Niemców powstania w warszawskim getcie została ona wysadzona w powietrze na rozkaz gen. SS Jurgena Stroopa.

1895 – W Detmold w Niemczech urodził się Juergen Stroop, działacz NSDAP, SS-Grupenfuehrer; po wybuchu II wojny światowej, jako dowódca SS i pułkownik policji, brał udział w mordowaniu polskiej i żydowskiej ludności w Wielkopolsce; w lutym 1943 r. objął stanowisko komendanta policji w dystrykcie Galicja, uczestnicząc w eksterminacji Żydów; w kwietniu 1943 r. skierowany został do Warszawy, odpowiedzialny za stłumienie powstania w warszawskim getcie; we wrześniu 1943 r. przeniesiony do Aten, gdzie objął stanowisko szefa SS i policji; po wojnie aresztowany i skazany w 1951 r. na karę śmierci; stracony w więzieniu na warszawskim Mokotowie.

1908 – W Bezdanach pod Wilnem Organizacja Bojowa PPS dowodzona przez Józefa Piłsudskiego przeprowadziła akcję na rosyjski wagon pocztowy, w wyniku której zdobyto ponad 200 tys. rubli.

1923 – W Nowym Sączu urodził się Stanisław Zaczyk, aktor filmowy i teatralny, wystąpił w serialach „Stawka większa niż życie”, „Polskie drogi”, „Dom”, a także w filmach „Czekam w Monte-Carlo” i „Jezioro osobliwości”.

1936 – Nikołaj Jeżow został mianowany szefem NKWD; 11 sierpnia 1937 r. wydał rozkaz, który rozpoczął eksterminację Polaków na terenie Związku Sowieckiego.

1939 – Kampania polska: Armia Czerwona zajęła Zamość.

1939 – Kampania polska: Kapitulacja oddziałów Frontu Północnego zakończyła drugą bitwę pod Tomaszowem Lubelskim.

1939 – Kampania polska: Naczelny Wódz marszałek Edward Śmigły-Rydz wydał ostatni rozkaz dla dowódcy Armii „Warszawa” gen. Juliusza Rómmla, w którym dziękował wszystkim żołnierzom za bohaterską obronę stolicy.

1946 – Rada Ministrów na wniosek marszałka Michała Roli-Żymierskiego pozbawiła obywatelstwa polskiego ponad 70 dowódców Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, którzy przystąpili do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Wśród nich znalazł się gen. Władysław Anders.

1946 – W Warszawie urodziła się Barbara Toruńczyk, publicystka, w latach 1977-1979 sekretarz redakcji niezależnego kwartalnika „Zapis”, od 1983 r. redaktor naczelny „Zeszytów Literackich”.

1958 – W Krakowie zmarł Kazimierz Nitsch, polski językoznawca, slawista, ostatni przed likwidacją prezes Polskiej Akademii Umiejętności.

1978 – W Warszawie zmarł Jan Parandowski, prozaik, eseista, tłumacz, znawca kultury starożytnej Grecji i Rzymu.

1981 – W Gdańsku rozpoczęła się druga tura I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”.

1987 – Wiceprezydent USA George Bush rozpoczął w Polsce oficjalną wizytę.

1991 – W Gdańsku zmarł Jerzy Afanasjew, poeta, reżyser, współzałożyciel teatru studenckiego Bim-Bom w Gdańsku.

1997 – Premiera filmu „Szczęśliwego Nowego Jorku” w reżyserii Janusza Zaorskiego.

2001 – Uruchomiona została polskojęzyczna wersja Wikipedii, jednej z najpopularniejszych witryn internetowych.

2003 – Premiera filmu „Żurek” w reżyserii Ryszarda Brylskiego.

2009 – W Hamburgu zmarł Zygmunt Chychła, bokser; w 1952 r. na igrzyskach w Helsinkach zdobył dla Polski pierwszy po II wojnie światowej złoty medal olimpijski; dwukrotny mistrz Europy.

2013 – W Warszawie zmarł Ferdynand Jarocha, żołnierz Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej, rzeźbiarz, absolwent Wydziału Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, brał udział w powojennych pracach rekonstrukcyjnych i konserwatorskich warszawskich zabytków, autor ponad 700 rzeźb i pomników.

Piątek: 27 września

1271 – W Pradze urodził się Wacław z dynastii Przemyślidów, władca Czech, książę krakowski, w latach 1300-1305 król Polski.

1331 – Pod Płowcami wojska króla Władysława Łokietka pokonały oddziały Zakonu Krzyżackiego.

1387 – We Lwowie hospodar Mołdawii Piotr I Muszatowicz złożył hołd lenny królowi Władysławowi Jagielle i Jadwidze Andegaweńskiej.

1422 – Nad jeziorem Melno koło Grudziądza Polska i Litwa zawarły pokój z Zakonem Krzyżackim.

1533 – W siedmiogrodzkim zamku Somlyo urodził się Stefan Batory, król Polski w latach 1576-1586.

1605 – Pod Kircholmem w okolicach Rygi polsko-litewskie wojska dowodzone przez hetmana Jana Karola Chodkiewicza pokonały armię szwedzką króla Karola IX Sudermańskiego.

1612 – W Krakowie zmarł Piotr Skarga, jezuita, teolog, pisarz, nadworny kaznodzieja króla Zygmunta III Wazy; pierwszy rektor Akademii Wileńskiej (1579-1584); zdecydowany przeciwnik reformacji, współtwórca unii brzeskiej z 1596 r.; autor „Kazań sejmowych” i „Żywotów świętych”.

1858 – W Skomacku Wielkim urodził się Michał Kajka, poeta ludowy, działacz mazurski.

1885 – W Komborni koło Krosna urodził się Stanisław Pigoń, historyk literatury, edytor; profesor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, w latach 1927-1928 jego rektor; od 1931 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim; zajmował się m.in. epoką romantyzmu i twórczością Adama Mickiewicza.

1919 – Rada Najwyższa Konferencji Pokojowej podjęła decyzję o przeprowadzeniu plebiscytu narodowościowego na Śląsku Cieszyńskim, Spiszu i Orawie, który nie doszedł do skutku z powodu fatalnej sytuacji na froncie wojny z bolszewikami.

1928 – Ustanowiono Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości przyznawany obywatelom, którzy w okresie od 11 listopada 1918 roku do 11 listopada 1928 roku pełnili nienagannie służbę państwową.

1939 – W Warszawie powstała konspiracyjna Służba Zwycięstwu Polski, na czele której stanął gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski; SZP stanowiła zalążek przyszłego Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej.

1939 – W Warszawie powołano Szare Szeregi, konspiracyjną organizację Związku Harcerstwa Polskiego; Szare Szeregi były najliczniejszą młodzieżową organizacją konspiracyjną, która w połowie 1944 r. skupiała ponad 15 tys. członków, w tym ok. 7 tys. harcerek.

1939 – Kampania polska: Dowództwo obrony Warszawy podjęło decyzję o poddaniu miasta.

1940 – Niemcy, Włochy i Japonia podpisały pakt trójstronny, w którym Japonia uznała prawo Niemiec i Włoch do budowy nowego ładu w Europie; z kolei Niemcy i Włochy zaakceptowały prawo Japonii do ustanowienia nowego ładu w Azji.

1940 – Bitwa o Anglię: Zginął por. Ludwik Witold Paszkiewicz, pilot Dywizjonu 303, as myśliwski.

1942 – Delegatura Rządu powołała z inicjatywy Zofii Kossak i Wandy Krahelskiej-Filipowicz Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom im. Konrada Żegoty, przekształcony 4 grudnia 1942 r. w Radę Pomocy Żydom „Żegota”.

1944 – Kapitulacja powstańców warszawskich walczących na Mokotowie.

1956 – Początek procesów uczestników Poznańskiego Czerwca ’56.

1959 – Premiera filmu „Lotna” w reżyserii Andrzeja Wajdy.

1971 – W Szczecinie urodziła się Agata Kulesza, aktorka; znana m.in. z kreacji w filmach „Róża” Wojciecha Smarzowskiego oraz „Ida” Pawła Pawlikowskiego, za które w 2012 i 2014 r. otrzymała Polską Nagrodę Filmową – Orła w kategorii najlepsza główna rola kobieca.

1975 – W Warszawie zmarł Kazimierz Moczarski, żołnierz AK, więzień stalinowski, dziennikarz; autor „Rozmów z katem” opisujących 255 dni, które spędził w jednej celi z Juergenem Stroopem, niemieckim zbrodniarzem, oprawcą warszawskiego getta.

1981 – W Grudziądzu w wypadku samochodowym zginął Bronisław Malinowski, lekkoatleta, mistrz olimpijski z Moskwy.

1983 – Prokuratura Wojskowa skierowała do sądu akt oskarżenia przeciwko członkom Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”: Jackowi Kuroniowi, Adamowi Michnikowi, Zbigniewowi Romaszewskiemu i Henrykowi Wujcowi.

1987 – Przebywający w Polsce z oficjalną wizytą wiceprezydent USA George Bush spotkał się z Lechem Wałęsą.

1988 – Mieczysław F. Rakowski objął stanowisko prezesa Rady Ministrów.

1990 – Sejm dokonał nowelizacji Konstytucji i przyjął ustawę o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; zgodnie z ustawą wybór prezydenta odbywa się w głosowaniu powszechnym.

1991 – W Warszawie zmarł Stefan Kisielewski, pisarz, kompozytor, krytyk muzyczny i felietonista m.in. „Tygodnika Powszechnego”.

1991 – W Warszawie zmarł Eryk Lipiński, grafik, karykaturzysta, współzałożyciel i redaktor tygodnika „Szpilki”, organizator Muzeum Karykatury w Warszawie.

2002 – Janusz Śniadek został wybrany na nowego przewodniczącego NSZZ „Solidarność”, zastępując na tym stanowisku Mariana Krzaklewskiego.

2015 – W Warszawie odbyły się uroczystości odsłonięcia Panteonu-Mauzoleum na Łączce na Wojskowych Powązkach, poświęconego Żołnierzom Wyklętym i innym ofiarom powojennego reżimu komunistycznego.

2022 – We Wrocławiu zmarła Zofia Teliga-Mertens, Sybiraczka, działaczka społeczna i charytatywna, zaangażowana w repatriację polskich rodzin z Kazachstanu, Dama Orderu Orła Białego (2017)

Sobota: 28 września

1466 – Wojna trzynastoletnia: wojska polskie zdobyły Chojnice.

1651 – Po bitwie pod Białą Cerkwią podpisana została krótkotrwała ugoda pomiędzy Rzeczpospolitą i Kozakami.

1864 – W Londynie utworzono Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników, nazwane I Międzynarodówką.

1865 – W Operze Warszawskiej odbyła się prapremiera „Strasznego Dworu” Stanisława Moniuszki, która zakończyła się manifestacją patriotyczną.

1873 – W Warszawie urodził się Wacław Berent, powieściopisarz, eseista, tłumacz.

1878 – W Krakowie w sali ratuszowej zaprezentowano publiczności obraz Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”.

1883 – Władze carskie aresztowały Ludwika Waryńskiego, działacza rewolucyjnego, założyciela i przywódcę I Proletariatu.

1884 – W Lublinie urodził się Wacław Kostek-Biernacki, żołnierz Legionów Polskich, członek POW, pułkownik WP; od 1930 r. komendant twierdzy brzeskiej; wojewoda nowogródzki (1931) i poleski (1932-1934); organizator obozu w Berezie Kartuskiej; w 1939 r. internowany w Rumunii; od 1945 r. więziony przez władze komunistyczne, skazany na karę śmierci, zamienioną na 10 lat więzienia.

1896 – W Łodzi urodził się Wacław Lipiński, historyk, żołnierz Legionów Polskich, członek POW, działacz piłsudczykowski; w czasie II wojny światowej współorganizator Konwentu Organizacji Niepodległościowych (1942); po wojnie założyciel i przewodniczący podziemnego Stronnictwa Niezawisłości Narodowej (1946), członek Komitetu Porozumiewawczego Organizacji Polski Podziemnej (1946-1947); aresztowany przez władze komunistyczne w 1947 r. i skazany na karę śmierci, zamienioną na dożywocie; zmarł w więzieniu we Wronkach w 1949 r., niewykluczone, że został zamordowany.

1901 – W Łodzi uroczyście otwarto Teatr Wielki, wśród gości honorowych byli m.in. Henryk Sienkiewicz i Henryk Siemiradzki.

1929 – W Warszawie urodził się Jan Matyjaszkiewicz, aktor teatralny, radiowy i telewizyjny; przez wiele lat związany z warszawskim Teatrem Ateneum.

1930 – W Lublinie urodził się Mieczysław Czechowicz, aktor, znany z występów w Kabarecie Starszych Panów, komediowych ról w filmach „Poszukiwana, poszukiwany”, „Nie ma róży bez ognia”, a także serialu „Janosik”; swojego głosu użyczył serialowej postaci Misia Uszatka.

1931 – W Warszawie urodził się Ryszard Kulesza, trener piłkarski, w latach 1978-1980 selekcjoner reprezentacji Polski, a następnie reprezentacji Tunezji (1981-1983).

1936 – W Rouvroy we Francji urodziła się Stenia Kozłowska, piosenkarka.

1937 – W Muzeum Narodowym w Warszawie otwarto pierwszą wystawę wykopalisk ekspedycji polskich w Egipcie.

1939 – Kampania polska: o godz. 13.15 podpisany został akt kapitulacji Warszawy.

1939 – Kampania polska: W Zakroczymiu Niemcy dokonali zbrodni na wziętych do niewoli żołnierzach polskich z Twierdzy Modlin oraz ludności cywilnej.

1939 – Kampania polska: rozpoczęła się trzydniowa bitwa pod Szackiem. Grupą KOP gen. Wilhelma Orlika-Rueckemanna odniosła w niej zwycięstwo nad wojskami sowieckimi i przeszła za Bug.

1939 – Gen. Władysław Sikorski objął dowództwo Armii Polskiej we Francji.

1939 – W Moskwie ministrowie spraw zagranicznych Niemiec Joachim von Ribbentrop i ZSRS Wiaczesław Mołotow podpisali niemiecko-sowiecki układ „o granicy i przyjaźni”, ustalający linię graniczną na obszarze Polski wzdłuż linii: Pisa-Narew-Bug-San (tzw. II pakt Ribbentrop-Mołotow).

1939 – Armia Czerwona przejęła od Niemców Przemyśl.

1944 – W Moskwie rozpoczęły się rozmowy delegacji KRN i PKWN z władzami sowieckimi.

1953 – Biskupi, pod naciskiem władz komunistycznych, wybrali nowego przewodniczącego Episkopatu Polski, został nim ordynariusz łódzki biskup Michał Klepacz.

1954 – Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa i Głos Ameryki rozpoczęły nadawanie relacji Józefa Światły, byłego wicedyrektora X Departamentu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, który uciekł na Zachód.

1956 – W Zakopanem urodził się Waldemar Dziki, reżyser, producent filmowy.

1958 – W katedrze wawelskiej Karol Wojtyła otrzymał sakrę biskupią z rąk arcybiskupa krakowskiego Eugeniusza Baziaka.

1986 – W Warszawie zmarła Ewa Szelburg-Zarembina, pisarka, autorka utworów dla dzieci.

1987 – W Poznaniu zmarł Roman Brandstaetter, poeta, dramaturg, tłumacz.

1990 – Nadawanie rozpoczęło Radio Gazeta (dziś: Radio Zet) – druga po RMF FM komercyjna stacja radiowa w Polsce.

2007 – W Lusace w Zambii zmarł kardynał Adam Kozłowiecki, jezuita, więzień niemieckich obozów koncentracyjnych Auschwitz i Dachau; od 1946 r. przebywał w Rodezji Północnej (obecnie Zambia), gdzie jako misjonarz, a następnie pierwszy metropolita Lusaki, spędził ponad 60 lat.

2019 – W Warszawie zmarł Jan Kobuszewski, wybitny aktor teatralny i filmowy, komik, reżyser, wykonawca skeczy i piosenek. Największą popularność zdobył dzięki występom w kabarecie „Dudek” i Kabarecie Olgi Lipińskiej. Wystąpił m.in. w „Wojnie domowej”, „Alternatywach 4” „Poszukiwany, poszukiwana”, „Nie ma róży bez ognia” i „Hallo Szpicbródka”. W 2012 r. odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi dla kultury polskiej, za osiągnięcia w pracy artystycznej”.

Niedziela: 29 września

1341 – W Poznaniu odbył się ślub króla Kazimierza III Wielkiego z Adelajdą Heską. Jednocześnie arcybiskup Janisław koronował Adelajdę na królową.

1484 – We Lwowie zmarł Jan z Dukli, teolog, kaznodzieja, franciszkanin; patron Polski; kanonizowany przez Jana Pawła II w 1997 r.

1609 – Wojska polskie i litewskie rozpoczęły oblężenie Smoleńska.

1669 – W katedrze na Wawelu odbyła się koronacja Michała Korybuta Wiśniowieckiego na króla Polski.

1747 – W Będominie koło Kościerzyny urodził się Józef Wybicki, polityk, pisarz, publicysta; konfederat barski, członek Komisji Edukacji Narodowej, uczestnik Powstania Kościuszkowskiego; współtwórca Legionów Polskich we Włoszech; autor „Mazurka Dąbrowskiego”, który stał się polskim hymnem narodowym.

1760 – W Wierzei w województwie poznańskim urodził się Michał Sokolnicki, generał, inżynier, uczestnik wojny z Rosją w 1792 r., Powstania Kościuszkowskiego oraz wojen napoleońskich.

1804 – W Halczyńcu w okolicach Berdyczowa urodził się Michał Czajkowski, Sadyk Pasza, pisarz, uczestnik Powstania Listopadowego; po 1831 r. na emigracji we Francji; działacz niepodległościowy związany z Hotelem Lambert; od 1850 r. w armii tureckiej; przeszedł na islam; uczestnik wojny krymskiej (1853-1856); autor „Wernyhory” i „Powieści kozackich”.

1823 – W Smolhowie na Białorusi urodził się Władysław Syrokomla, poeta, tłumacz.

1837 – W Krakowie urodził się Michał Bałucki, komediopisarz, prozaik.

1861 – W Warszawie zmarła Tekla Bądarzewska-Baranowska, pianistka, kompozytorka popularnych miniatur muzycznych.

1882 – W Krakowie ukazało się pierwsze wydanie dziennika „Nowa Reforma”.

1887 – W warszawskim „Kurierze Codziennym” ukazał się pierwszy odcinek powieści „Lalka” Bolesława Prusa.

1899 – W Warszawie urodził się Jan Rzepecki, szef Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK, komendant Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”.

1904 – W Kowlu urodził się Michał Waszyński, reżyser i scenarzysta filmowy; jeden z najpopularniejszych twórców międzywojennego kina polskiego; autor filmów „Jego ekscelencja subiekt”, „Pieśniarz Warszawy”, „Antek policmajster”, „Bohaterowie Sybiru”, „Znachor”, „Dybuk”, „Włóczęgi”, „Wielka droga”.

1911 – W Warszawie urodził się Stanisław Jankowski „Agaton”, architekt, urbanista, cichociemny, oficer AK, w Powstaniu Warszawskim dowódca plutonu „Agaton”; po wojnie pracownik Biura Odbudowy Stolicy, współautor planu generalnego zagospodarowania przestrzennego Warszawy, m.in. Trasy W-Z i MDM.

1916 – Austriackie władze wojskowe przyjęły dymisję Józefa Piłsudskiego z Legionów; decyzją władz austriackich Legiony Polskie zostały przekształcone w Polski Korpus Posiłkowy.

1932 – W Warszawie urodził się Michał Pawlicki, aktor, reżyser teatralny, pedagog; znany m.in. z filmów „Zaklęte rewiry”, „Nad Niemnem”, a także „Vabank 2, czyli riposta”.

1933- Ukazało się rozporządzenie Rady Ministrów powołujące Polską Akademię Literatury.

1935 – Otwarcie stadionu Ruchu Chorzów.

1938 – Na konferencji w Monachium przywódcy Niemiec, Włoch, Francji i Wielkiej Brytanii podpisali układ upoważniający III Rzeszę do zajęcia tzw. obszaru Sudetów, należącego do Czechosłowacji.

1939 – Kampania polska: do Warszawy wkroczyły pierwsze oddziały niemieckie.

1939 – Kampania polska: kapitulacja załogi Twierdzy Modlin.

1939 – Kampania polska: grupa Korpusu Ochrony Pogranicza gen. Wilhelma Orlika-Rückemanna zwyciężyła w bitwie z oddziałami Armii Czerwonej pod Szackiem na Wołyniu.

1943 – W Popowie (powiat Lipno) urodził się Lech Wałęsa, członek Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, współzałożyciel i pierwszy przewodniczący NSZZ „Solidarność”; prezydent RP w latach 1990-1995; laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1983 r.

1943 – II wojna światowa: Marszałek Pietro Badoglio podpisał akt bezwarunkowej kapitulacji wojsk włoskich.

1944 – Pod Jaktorowem wojska niemieckie rozbiły Grupę Armii Krajowej „Kampinos”; w walkach poległo około 100 żołnierzy AK, wśród nich dowódca mjr Alfons Kotowski „Okoń”, około 200 zostało rannych; straty niemieckie: około 200 zabitych i rannych.

1947 – W Poznaniu urodził się Piotr Mroczyk, dziennikarz, działacz opozycji antykomunistycznej; dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w latach 1989-1994.

1951 – W więzieniu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego przy ul. Racławickiej w Warszawie zmarł ppłk Aleksander Krzyżanowski „Wilk”, dowódca Okręgu Wileńskiego AK; aresztowany przez UB i torturowany w czasie śledztwa; formalnego procesu w jego sprawie nigdy nie przeprowadzono.

1967 – Premiera filmu „Jowita” w reżyserii Janusza Morgensterna.

1976 – Ukazał się pierwszy numer „Komunikatu KOR” informujący m.in. o represjach władz komunistycznych wobec uczestników protestów z 25 czerwca 1976 r.

1976 – Powołano Centrum Badań Kosmicznych PAN.

1977 – Komitet Obrony Robotników został przekształcony w Komitet Samoobrony Społecznej „KOR”.

1984 – Zmarł Jerzy Wasowski, aktor, kompozytor, dziennikarz; wspólnie z Jeremim Przyborą stworzył „Kabaret Starszych Panów”.

1986 – Lech Wałęsa powołał Tymczasową Radę NSZZ „Solidarność”.

1989 – Premiera filmu „Jeniec Europy” w reżyserii Jerzego Kawalerowicza.

1989 – W wypadku samochodowym pod Raciborzem zginęli autorzy popularnonaukowego programu telewizyjnego „Sonda” Zdzisław Kamiński i Andrzej Kurek oraz kierowca i pilot rajdowy Andrzej Gieysztor.

1993 – W Łodzi zmarł Włodzimierz Skoczylas, aktor, pedagog, więzień niemieckiego obozu koncentracyjnego Dachau.

2000 – W Warszawie zmarł Michał Pawlicki, aktor, reżyser teatralny, pedagog; znany m.in. z filmów „Zaklęte rewiry”, „Nad Niemnem”, a także „Vabank 2, czyli riposta”.

2001 – W Warszawie na placu Bankowym odsłonięto pomnik Juliusza Słowackiego.

2017 – W Warszawie zmarł Wiesław Michnikowski, aktor, artysta kabaretowy, wykonawca słynnych przebojów Kabaretu Starszych Panów, m.in. „Wesołe jest życie staruszka”, „Addio pomidory” czy „Jeżeli kochać”, odtwórca pamiętnej roli Jej Ekscelencji w „Seksmisji” Juliusza Machulskiego.

2022 – W Krakowie zmarł Mieczysław Gil, opozycjonista, działacz „Solidarności” z krakowskiej Nowej Huty, organizator strajku przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego, drugi przewodniczący Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego.

„Piękno Historii”

.Ruszył nowy projekt redakcji „Wszystko co Najważniejsze” – newsletter „Piękno Historii”.

Nasz newsletter to przestrzeń dla każdego, kto interesuje się historią – zarówno na co dzień, jak i okazjonalnie. Co tydzień prezentujemy wybór najważniejszych i najciekawszych wydarzeń historycznych, których rocznice obchodzimy w danym tygodniu. Znajdą tu Państwo również jakościowe teksty na temat historii autorstwa profesjonalnych historyków, napisane w sposób przystępny i ciekawy.

Newsletter „Piękno Historii” to także szansa na zapoznanie się z głosem z epoki, w który warto się wsłuchać. Prezentujemy go pod postacią cytatu z wybranego źródła historycznego. Proponujemy ponadto zdjęcie bądź obraz z epoki, dzięki którym obcowanie z przeszłością będzie ciekawsze. Znajdą tu Państwo również polecenia książek historycznych, po jakie warto sięgnąć. Co tydzień przedstawimy także sylwetkę polskiego naukowca, wynalazcy, myśliciela lub artysty, którego dokonania  wpłynęły na świat, jaki znamy dziś. 

Zapraszamy do subskrybowania!

Link do zapisów: [Zapisz się].

PAP/WszystkoCoNajważniejsze/SN