Kalendarz rocznic 25-31 marca
25 marca
1153 – W dokumencie lokacyjnym opactwa cysterskiego wystawionym przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Gryfitę po raz pierwszy pojawiła się nazwa „Jędrzejów”.
1860 – W Ławach koło Ostrołęki urodził się Franciszek Fiszer, filozof, erudyta, facecjonista, autor setek bon motów i anegdot.
1905 – W Moskwie urodził się Karol Olgierd Borchardt, kapitan żeglugi wielkiej, pisarz, autor książek o tematyce marynistycznej, m.in. „Znaczy kapitan”, „Szaman morski”, „Krążownik spod Somosierry”.
1891 – W Kozłówce urodził się Józef Niećko, działacz ruchu ludowego, członek władz SL, PSL i ZSL, w latach 1928-39 przewodniczący Związku Młodzieży Wiejskiej II RP „Wici”, 1948-1953 członek Rady Państwa.
1925 – W Kowlu urodził się Bogusław Lambach, operator filmowy, autor zdjęć do filmów „Sprawa pilota Maresza”, „O dwóch takich, co ukradli księżyc”, „Hrabina Cosel”, „W pustyni i w puszczy”.
1926 – W Łodzi urodziła się Wiesława Mazurkiewicz, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Godzina pąsowej róży”, „Faraon”, „Stawka większa niż życie” i „Potop”.
1932 – W Dwikozach koło Sandomierza urodził się Wiesław Myśliwski, prozaik, dramatopisarz; autor m.in. książek „Pałac”, „Kamień na kamieniu”, „Widnokrąg”, „Traktat o łuskaniu fasoli”, „Ostatnie rozdanie”; dwukrotny laureat Nagrody Nike.
1935 – W Kamieniu Puławskim urodziła się Izabela Cywińska, reżyserka teatralna i filmowa, minister kultury i sztuki w rządzie Tadeusza Mazowieckiego (1989-1990), reżyserka m.in. serialu „Boża podszewka” i filmu „Kochankowie z Marony”.
1949 – Władze sowieckie rozpoczęły kolejną akcję deportacji kilkudziesięciu tysięcy mieszkańców Litwy, Łotwy i Estonii na Syberię; z samej Litwy wywieziono około 30 tys. osób.
1949 – W Krakowie urodziła się Kaja Danczowska, skrzypaczka, pedagog, profesor Akademii Muzycznej w Krakowie.
1952 – Premiera filmu Aleksandra Forda „Młodość Chopina”.
1954 – W Warszawie zmarł Leon Schiller, reżyser, krytyk i teoretyk teatru, autor scenariuszy teatralnych i radiowych, twórca idei polskiego teatru monumentalnego.
1957 – W Moskwie rządy PRL i ZSRS podpisały umowę o terminie i trybie repatriacji ze Związku Sowieckiego osób narodowości polskiej.
1960 – W Teatrze Dramatycznym w Warszawie odbyła się prapremiera „Kartoteki” Tadeusza Różewicza.
1963 – W Gliwicach zmarł Zygmunt Klemensiewicz, chemik i fizyk, profesor Politechniki Lwowskiej i Politechniki Śląskiej w Gliwicach, więzień obozu w Starobielsku i sowieckich łagrów, taternik, autor „Zasad taternictwa”.
1973 – Premiera serialu telewizyjnego „Wielka miłość Balzaka” w reżyserii Wojciecha Solarza.
1973 – W Tarnowie urodził się Marcin Wrona, scenarzysta, reżyser, autor m.in. filmów „Chrzest”, „Moja krew”, „Demon”.
1974 – W Giżycku urodziła się Magdalena Stużyńska, aktorka filmowa, popularność przyniosła jej rola Marcysi w serialu „Złotopolscy”.
1975 – W Warszawie urodziła się Maria Seweryn, aktorka, reżyserka; wystąpiła m.in. w filmach „Kolejność uczuć”, „0_1_0”, „Matka swojej matki”, a także w serialu „Wiedźmy”.
1977 – Powstał Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela – organizacja antykomunistyczna i niepodległościowa; dokumentem założycielskim był Apel „Do społeczeństwa polskiego”; Apel podpisali: Mieczysław Boruta Spiechowicz, Andrzej Czuma, Karol Głogowski, Kazimierz Janusz, Stefan Kaczorowski, Leszek Moczulski, Marek Niesiołowski, Antoni Pajdak, ks. Bogdan Papiernik, Zbigniew Sekulski, Zbigniew Siemiński, Bogumił Studziński, Piotr Typiak, ks. Ludwik Wiśniewski, Adam Wojciechowski, Andrzej Woźnicki, ks. Jan Zieja i Wojciech Ziembiński (Antoni Pajdak i ks. Jan Zieja wkrótce wycofali swoje podpisy).
1982 – Stan wojenny: W Iławie internowani zostali pobici przez służbę więzienną.
1985 – Premiera filmu „Baryton” w reżyserii Janusza Zaorskiego.
1994 – Sejm przyjął ustawę o ustroju m. st. Warszawy.
1995 – Papież Jan Paweł II ogłosił encyklikę „Evangelium Vitae”, o wartości i nienaruszalności ludzkiego życia.
1996 – Rozpoczęła się oficjalna wizyta królowej Wielkiej Brytanii Elżbiety II w Polsce.
1998 – Delegacje Stolicy Apostolskiej i Rzeczypospolitej Polskiej wymieniły w Watykanie dokumenty ratyfikacyjne konkordatu zawartego 28 lipca 1993 r.
1998 – W Rzeszowie zmarł Zdzisław Kozień, aktor, znany m.in. z seriali: „Królowa Bona”, w którym zagrał króla Zygmunta I Starego oraz „07 zgłoś się” – rola porucznika Zubka.
1999 – W Krakowie zmarł Henryk Batowski, historyk dziennikarz, więzień obozu w Sachsenhausen, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.
2007 – W Katowicach zmarł Jacek Lech, piosenkarz, solista zespołu „Czerwono-Czarni”, wykonawca wielu przebojów, m.in. „Dwadzieścia lat, a może mniej”, „Bądź dziewczyną moich marzeń”.
2017 – W Piasecznie zmarł Paweł Zarzeczny, dziennikarz sportowy, publicysta czasopism „Piłka Nożna”, „Magazyn Futbol”, „Przegląd Sportowy”, „Polska The Times”, „Uważam Rze”, portalu Weszło.com i Telewizji Republika. Był też autorem książek o tematyce piłkarskiej, a wśród nich noszącej tytuł „Mój własny charakter pisma”.
2022 – Rozpoczęła się dwudniowa wizyta prezydenta USA Joe Bidena w Polsce, zorganizowana po rozpoczęciu przez Rosję pełnoskalowej agresji przeciwko Ukrainie.
26 marca
1600 – Zygmunt III Waza ogłosił inkorporację Estonii do Polski; początek długoletnich wojen polsko-szwedzkich.
1864 – Decyzją cara Aleksandra II rozpoczął działalność Komitet Urządzający w Królestwie Polskim, powołany do przeprowadzenia reformy uwłaszczeniowej i wprowadzenia administracji wiejskiej.
1867 – W Nieszawie urodził się Stanisław Noakowski, architekt, malarz, historyk sztuki, profesor Politechniki Warszawskiej.
1881 – W Bukowcu pod Świeciem zmarł Florian Ceynowa, badacz folkloru kaszubskiego, działacz społeczny i polityczny, lekarz.
1885 – „Rugi pruskie”: Zarządzenie władz pruskich dotyczące usuwania Polaków niemających niemieckiego obywatelstwa z Poznańskiego i Pomorza Gdańskiego; w jego wyniku wypędzono około 26 tys. osób.
1904 – W Warszawie urodził się Zbigniew Stypułkowski, prawnik, polityk, działacz stronnictw narodowych, żołnierz kampanii polskiej 1939 r., współzałożyciel Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (1944), powstaniec warszawski; aresztowany przez NKWD i sądzony w procesie przywódców państwa polskiego w Moskwie w czerwcu 1945 r.; zwolniony po czterech miesiącach powrócił do Polski, zagrożony aresztowaniem pod koniec 1945 r. przedostał się na Zachód.
1905 – W Warszawie Organizacja Bojowa PPS dokonała zamachu na carskiego oberpolicmajstra Karla Nolkena; uczestnik akcji Stefan Okrzeja, ranny podczas zamachu, został ujęty, skazany przez rosyjski sąd wojenny na karę śmierci i w lipcu 1905 r. stracony na stokach Cytadeli.
1906 – W Siedlcach urodził się Witold Dederko, fotografik, pedagog, autor podręczników, aktor niezawodowy, wystąpił m.in. w filmach „Wakacje z duchami”, „Ziemia obiecana”, „Abel twój brat”.
1908 – Na ulice Warszawy wyjechał pierwszy tramwaj elektryczny – trasa przebiegała między placem Krasińskich a placem Unii Lubelskiej.
1915 – I wojna światowa: Taktycznym zwycięstwem wojsk rosyjskich zakończyła się trwająca ponad miesiąc bitwa przasnyska; zginęło w niej prawie 50 tys. ludzi: 24 tys. żołnierzy niemieckich i 25 tys. rosyjskich.
1918 – Józef Haller został dowódcą II Korpusu Polskiego, powstałego z połączenia II Brygady Legionów i II Korpusu Strzelców Polskich.
1920 – W Czersku koło Chojnic urodził się Jerzy Pertek, pisarz marynista, dziennikarz; autor publikacji dotyczących historii Polskiej Marynarki Wojennej, m.in. książki „Wielkie dni małej floty”.
1939 – W Berlinie ambasador RP Józef Lipski przekazał ministrowi spraw zagranicznych Joachimowi von Ribbentrop polskie stanowisko wobec żądań III Rzeszy: Polska odmawia zgody na budowę eksterytorialnej drogi tranzytowej; w sprawie Gdańska proponuje zawarcie dwustronnego porozumienia, połączonego z wyjęciem Wolnego Miasta spod opieki Ligi Narodów; propozycja przystąpienia do bloku państw skupionych wokół Niemiec zostaje pominięta milczeniem.
1941 – W Warszawie urodził się Wojciech Młynarski, bard, poeta, artysta kabaretowy, autor piosenek i librett, piosenkarz, kompozytor, a także dramaturg, scenarzysta i reżyser teatralny; twórca takich przebojów jak „Jesteśmy na wczasach”, „Światowe życie”, „Nie ma jak u mamy”, „W Polskę idziemy”, „Och, ty w życiu”, „Prześliczna wiolonczelistka” i „Moje serce to jest muzyk”.
1942 – Do KL Auschwitz dotarły pierwsze transporty kobiet; z KL Ravensbrueck przewieziono 999 więźniarek; tego samego dnia do obozu przywieziono około tysiąca Żydówek z Popradu na Słowacji – był to pierwszy zarejestrowany transport, który został skierowany przez Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy do Auschwitz w ramach „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”.
1943 – Akcja pod Arsenałem: W Warszawie u zbiegu ulic Długiej i Bielańskiej w pobliżu budynku Arsenału członkowie Grup Szturmowych Szarych Szeregów dokonali udanej akcji odbicia z rąk gestapo dowódcy Hufca „Południe” Szarych Szeregów Jana Bytnara „Rudego”; razem z nim uwolniono 21 więźniów.
1943 – W nocy z 26 na 27 marca oddział UPA dowodzony przez Iwana Łytwyńczuka „Dubowego” dokonał masakry polskich mieszkańców wsi Lipniki na Wołyniu; zginęło 179 Polaków, czworo Żydów i Rosjanka; wśród ocalonych z rzezi był dwuletni Mirosław Hermaszewski, późniejszy polski kosmonauta.
1944 – W Oederan w Niemczech urodził się Igor Mitoraj, wybitny polski rzeźbiarz; jego dzieła znajdują się w kilkudziesięciu muzeach, fundacjach i siedzibach największych korporacji na świecie.
1945 – W Llanystumdwy w Walii zmarł David Lloyd George, premier Wielkiej Brytanii w latach 1916-1922; w 1919 r. w czasie konferencji pokojowej w Paryżu przeciwny polskim postulatom dotyczącym Górnego Śląska, Gdańska i Warmii.
1945 – W Rekściach koło Grodna urodził się Zenon Laskowik, satyryk, artysta kabaretowy, aktor, współzałożyciel Kabaretu TEY.
1945 – Rząd Tymczasowy przyjął uchwały o powołaniu Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, formacji wojskowej podporządkowanej ministrowi spraw wewnętrznych; oddziały KBW wykorzystywane były głównie do walki z podziemiem niepodległościowym; na początku lat 50. liczył ok. 40 tys. żołnierzy.
1949 – W Warszawie urodził się Stefan Kuryłowicz, architekt; do jego najbardziej znanych warszawskich projektów należą biurowce Focus Filtrowa, Wolf Marszałkowska, Prosta Tower, biurowiec PLL LOT, osiedla Eko-Park i Marina Mokotów, a także stacja metra Dworzec Gdański.
1956 – Telewizja Polska wyemitowała pierwszy odcinek programu „Tele-Echo”, pierwszego polskiego programu o charakterze talk-show.
1982 – Sejm znowelizował Konstytucję PRL, ustanawiając Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.
1991 – Zmarł Lechosław Marszałek, reżyser i scenarzysta filmów animowanych, m.in. „Przygód Błękitnego Rycerzyka”, twórca serialu „Reksio”.
2001 – W Vancouver zmarł Piotr Sobociński, operator filmowy, nominowany do Oscara za zdjęcia do filmu „Trzy kolory. Czerwony” w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego.
2003 – W Nowym Jorku zmarł Bolesław Wierzbiański, dziennikarz, wydawca, działacz polonijny i harcerski, współzałożyciel i wieloletni redaktor naczelny „Nowego Dziennika”.
2013 – W Warszawie zmarł Jerzy Nowak, aktor, przez kilkadziesiąt lat związany ze Starym Teatrem w Krakowie, gdzie m.in. ponad 600 razy wcielił się w postać Hirsza Singera w spektaklu „Ja jestem Żyd z 'Wesela'”, występował również w Teatrze im. Słowackiego; w filmie „Ziemia obiecana” stworzył niezapomnianą kreację jako Zucker, zagrał także w filmach „Amator”, „Medium”, „Wiedźmin” i serialu „Czarne chmury”.
2013 – W Krakowie zmarł Krzysztof Kozłowski, dziennikarz, filozof, przez wiele lat związany ze środowiskiem „Tygodnika Powszechnego”; ekspert Solidarności, uczestnik Okrągłego Stołu, minister spraw wewnętrznych w rządzie Tadeusza Mazowieckiego; senator.
2015 – Przed Stadionem Narodowym w Warszawie odsłonięto pomnik trenera Kazimierza Górskiego.
27 marca
997 – Biskup Wojciech z Pragi dokonał masowego chrztu mieszkańców Gdańska.
1806 – W Krechowcach na Pokuciu urodził się August Bielowski, historyk, pisarz, wydawca, dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, powstaniec listopadowy, pomysłodawca i autor serii „Monumenta Poloniae Historica”.
1818 – Rozpoczęło się pierwsze posiedzenie Sejmu Królestwa Polskiego w Warszawie. Obrady otworzył car Rosji i król Polski Aleksander I Romanow.
1879 – W Turwi zmarł Dezydery Chłapowski, generał, działacz społeczno-gospodarczy, uczestnik wojen napoleońskich i Powstania Listopadowego.
1909 – W Wilnie urodził się Światopełk Karpiński, poeta, satyryk, współpracownik „Cyrulika Warszawskiego” i „Szpilek”, autor m.in. „Mieszczańskiego poematu”.
1917 – Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich ogłosiła deklarację w sprawie uznania niepodległości Polski.
1923 – W Piekarach Śląskich zmarł Wawrzyniec Hajda, górnik, poeta ludowy, działacz niepodległościowy na Górnym Śląsku, nazywany „śląskim Wernyhorą”.
1925 – Po burzliwej debacie Sejm ratyfikował konkordat pomiędzy Polską a Stolicą Apostolską; za jego przyjęciem głosowało 181 posłów, przeciw było 110.
1928 – Otwarcie Sejmu i Senatu II kadencji; pierwsze posiedzenie Sejmu odbyło się w nowej Sali Posiedzeń.
1936 – W Kaliszu urodził się Jan „Ptaszyn” Wróblewski, muzyk jazzowy, kompozytor, publicysta i dziennikarz.
1936 – W Sokalu urodził się Mieczysław Święcicki, aktor, piosenkarz, członek kabaretu „Piwnica pod Baranami”, wykonawca m.in. „Jęczmiennego łanu”.
1939 – W Przemyślu urodził się Andrzej Nebeski perkusista i pianista, członek zespołów „Niebiesko-Czarni” i „Polanie”, lider grupy „ABC”.
1942 – Początek deportacji do niemieckiego obozu Auschwitz 69 tys. Żydów z Francji.
1943 – W odwecie za Akcję pod Arsenałem Niemcy rozstrzelali na dziedzińcu więziennym Pawiaka 140 Polaków i Żydów.
1945 – 27 i 28 marca NKWD aresztowało 15 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, których następnie przewieziono do Moskwy i osadzono w więzieniu na Łubiance; sowieccy przedstawiciele, zapraszając ich wcześniej na rozmowy, zagwarantowali im całkowite bezpieczeństwo. Wszyscy wraz z aresztowanym 8 marca przewodniczącym Stronnictwa Narodowego Aleksandrem Zwierzyńskim byli sądzeni w Moskwie w tzw. procesie szesnastu.
1945 – W Piotrkowicach w pobliżu Kielc urodził się Władysław Stachurski, piłkarz reprezentacji Polski i Legii Warszawa, trener; selekcjoner reprezentacji narodowej w latach 1995-1996.
1946 – W Łodzi zmarł Czesław Skonieczny, aktor teatralny i filmowy, znany z ról w filmach „Antek Policmajster”, „Piętro wyżej”, „Żona i nie żona”.
1949 – W Warszawie urodził się Krzysztof Wakuliński, aktor teatralny, filmowy i radiowy, wystąpił m.in. w filmach „Komediantka”, „Wielka wsypa”, „Ucieczka z kina 'Wolność'”, „Prymas. Trzy lata z tysiąca”.
1953 – W Olsztynie urodziła się Henryka Krzywonos, uczestniczka strajków na Wybrzeżu w 1980 r., członek prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego, sygnatariuszka Porozumień Sierpniowych; w czasie stanu wojennego działaczka opozycji antykomunistycznej; od 2015 r. poseł na Sejm.
1957 – W Opolu urodził się Krzysztof Pieczyński, aktor, pisarz; wystąpił m.in. w filmach „Krzyk”, „Idol”, „Wielki bieg”, „Jezioro Bodeńskie”, „Prowokator”, „Daleko od okna”, „Jutro będzie niebo”, „Jasminum”, „Generał – zamach na Gibraltarze”, „Sala samobójców”, „Jack Strong”, „Ziarno prawdy”, a także w serialach „Dom” i „Życie Kamila Kuranta”.
1959 – Premiera filmu „Krzyż Walecznych” w reżyserii Kazimierza Kutza.
1967 – Premiera pierwszego odcinka serialu wg prozy Jerzego Szaniawskiego „Klub profesora Tutki” z Gustawem Holoubkiem w roli głównej.
1973 – W Piasecznie urodziła się Agnieszka Dygant, aktorka teatralna i filmowa, znana m.in. z ról w filmie „Egoiści” i serialach „Na dobre i na złe”, „Niania” i „Prawo Agaty”.
1983 – W Krakowie zmarła Hanna Malewska, pisarka, autorka powieści historycznych, w latach 1957-1973 redaktorka pisma katolickiego „Znak”, autorka m.in. powieści „Żelazna korona”, „Kamienie wołać będą”, „Panowie Leszczyńscy”; żołnierz Armii Krajowej.
1992 – W Warszawie zmarł Józef Kuśmierek, pisarz, publicysta.
1997 – W Warszawie zmarł Zenon Wiktorczyk, aktor estradowy, reżyser, satyryk, dziennikarz, żołnierz kampanii wrześniowej, powstaniec warszawski; założyciel Teatru Buffo i kabaretu „Szpak”, współtwórca audycji „Podwieczorek przy mikrofonie”, odtwórca roli Ministra w filmie Stanisława Barei „Miś”.
2002 – W Warszawie zmarł Tadeusz Rut, lekkoatleta, członek tzw. Wunderteamu, ośmiokrotny mistrz Polski w rzucie młotem i dyskiem, mistrz Europy z roku 1958, brązowy medalista Igrzysk Olimpijskich w Rzymie 1960.
2006 – W Krakowie zmarł Stanisław Lem, klasyk literatury science fiction, filozof, futurolog i eseista; jeden z najbardziej cenionych polskich pisarzy, łączny nakład jego książek, tłumaczonych na 41 języków, przekroczył 27 mln egzemplarzy; dzieła Lema – „Powrót z gwiazd”, „Solaris”, „Opowieści o pilocie Pirxie”, „Dzienniki Gwiazdowe”, „Cyberiada” – weszły do kanonu najsłynniejszych dzieł science fiction.
2006 – W Warszawie zmarł Lesław Maria Bartelski, prozaik, krytyk literacki, publicysta, żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego.
2010 – Marszałek Sejmu Bronisław Komorowski pokonał Radosława Sikorskiego w prawyborach na kandydata Platformy Obywatelskiej w wyborach prezydenckich planowanych na jesień 2010 r.
28 marca
1241 – Wojska tatarskie zdobyły Kraków.
1364 – Arcybiskup gnieźnieński Jarosław ze Skotnik dokonał uroczystej konsekracji katedry na Wawelu.
1689 – Sąd sejmowy skazał na śmierć oskarżonego o ateizm Kazimierza Łyszczyńskiego, szlachcica, autora traktatu „De non existentia Dei”, negującego istnienie Boga; wyrok wykonano na Rynku Starego Miasta w Warszawie.
1793 – W ramach postanowień traktatów rozbiorowych wojska pruskie wkroczyły do Gdańska.
1842 – W Lwowie otwarto gmach teatru, zwanego od nazwiska fundatora, hrabiego Stanisława Skarbka, teatrem skarbkowskim, jeden z największych gmachów teatralnych Europy.
1874 – W Łochowie urodził się Stanisław Downarowicz, polityk, działacz PPS, członek Naczelnego Komitetu Narodowego, minister spraw wewnętrznych w rządze Antoniego Ponikowskiego, wojewoda wołyński i poleski, więzień niemieckiego obozu Auschwitz, gdzie zginął.
1892 – W Nisku nad Sanem urodził się Stanisław Dąbek, pułkownik WP, w czasie kampanii polskiej w 1939 r. dowódca Lądowej Obrony Wybrzeża.
1914 – W Warszawie urodził się Jan Mulak, lekkoatleta, trener, działacz RPPS i PPS, uczestnik powstania warszawskiego; współtwórca polskiej reprezentacji lekkoatletycznej, tzw. Wunderteamu; działacz PKOl; senator.
1921 – We Lwowie zmarł Agenor Gołuchowski jr., prawnik, polityk, dyplomata, ambasador Austro-Węgier w Rumunii, w latach 1895-1906 minister spraw zagranicznych Austro-Węgier.
1926 – W Warszawie urodził się Tadeusz de Virion, prawnik, dyplomata, uczestnik Powstania Warszawskiego, w latach 1990-93 ambasador RP w Wielkiej Brytanii.
1928 – Weszło w życie rozporządzenie prezydenta Stanisława Wojciechowskiego zmieniające z karmazynu na cynober odcień czerwieni na fladze Rzeczypospolitej Polskiej.
1928 – W Warszawie urodził się Zbigniew Brzeziński, politolog amerykański, w latach 1977-1981 szef Rady Bezpieczeństwa Narodowego w ekipie prezydenta Jimmy’ego Cartera; odegrał istotną rolę w demontażu i upadku komunizmu w Europie Wschodniej i w powstrzymaniu sowieckiej interwencji w Polsce po powstaniu Solidarności.
1933 – Władze państwowe rozwiązały opozycyjny Obóz Wielkiej Polski, który po przewrocie majowym w 1926 r. założył Roman Dmowski.
1935 – W Miechowicach, obecnie dzielnica Bytomia, urodził się Józef Schmidt, lekkoatleta, trójskoczek, zdobywca złotych medali olimpijskich na igrzyskach w Rzymie (1960) i Tokio (1964), dwukrotny mistrz Europy, rekordzista świata.
1940 – W Warszawie aresztowany został przez gestapo Janusz Kusociński, lekkoatleta, mistrz olimpijski z 1932 r. w biegu na 10 km; żołnierz kampanii polskiej 1939 r.; w czasie okupacji zaangażowany w działalność konspiracyjną; rozstrzelany w Palmirach.
1945 – Wojska 2 Frontu Białoruskiego zajęły Gdynię; w walkach o miasto uczestniczyła 1 Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte.
1947 – W Bieszczadach pod Baligrodem w zasadzce zorganizowanej przez UPA zginął gen. Karol Świerczewski – działacz komunistyczny, członek WKP(b); w latach 20. i 30. zajmował stanowiska dowódcze w Armii Czerwonej; w 1936 r. pod pseudonimem „generał Walter” dowodził w Hiszpanii XIV Brygadą Międzynarodową; w czasie II wojny światowej był dowódcą 2 Armii Wojska Polskiego (1944-1945); od 1946 r. wiceminister obrony narodowej, odpowiedzialny m.in. za represje wobec żołnierzy Armii Krajowej.
1948 – Premiera filmu „Ostatni etap” w reżyserii Wandy Jakubowskiej.
1952 – Sejm uchwalił ustawę o ubezpieczeniach państwowych, przekształcającą Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych w Państwowy Zakład Ubezpieczeń.
1952 – Powstały zakłady samochodowe w Jelczu.
1962 – W Warszawie urodził się Mariusz Treliński, reżyser operowy, teatralny i filmowy; dyrektor artystyczny Teatru Wielkiego – Opery Narodowej.
1968 – Marzec ’68: Podczas wiecu na Uniwersytecie Warszawskim przyjęto „Deklarację Ruchu Studenckiego”, w której młodzież żądała wolności opinii, swobody zrzeszania się, zniesienia cenzury, wprowadzenia jawności życia publicznego, społecznej kontroli własności państwowej oraz przestrzegania konstytucyjnych praw obywatelskich.
1969 – Premiera filmu „Pan Wołodyjowski” w reżyserii Jerzego Hoffmana.
1979 – Premiera filmu „Szpital przemienienia” w reżyserii Edwarda Żebrowskiego.
1983 – Premiera filmu „Austeria” w reżyserii Jerzego Kawalerowicza.
1989 – W Warszawie zmarła Ludwika Nitschowa, rzeźbiarka, autorka m.in. warszawskiego pomnika Syreny.
2004 – W Katowicach zmarł Włodzimierz Reczek, działacz sportowy, polityk, w latach 1952-74 prezes Polskiego Komitetu Olimpijskiego, prezes Polskiego Związku Piłki Nożnej (1981-84), członek Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego (1961-96), działacz PPS i PZPR, poseł na sejm PRL.
2010 – W Lailly-en-Val zmarła Zofia Romanowiczowa, pisarka i tłumaczka, żołnierz ZWZ, więźniarka niemieckiego obozu Ravensbrueck; od 1945 na emigracji, współtwórczyni wydawnictwa i księgarni Libella w Paryżu, autorka m.in. książek „Baśka i Barbara”, „Próby i zamiary”, „Skrytki”, „Ruchome schody”.
2016 – W Sopocie zmarł Jan Kaczkowski – ksiądz, jeden z założycieli Puckiego Hospicjum Domowego; autor trzech cieszących się popularnością książek: „Nie ma szału, jest rak”, „Życie na pełnej petardzie” oraz „Grunt pod nogami”, w których dawał świadectwo swojej walki z nieuleczalną chorobą.
2020 – W Rzymie zmarł dziennikarz i watykanista Marek Lehnert. Od 1980 do 1984 pracował w polskojęzycznej wersji gazety „L’Osservatore Romano”. Do 1993 roku był watykańskim korespondentem Radia Wolna Europa.
2022 – Zniesiono nakaz noszenia maseczek w pomieszczeniach zamkniętych z wyjątkiem placówek medycznych i aptek, wprowadzony w Polsce w związku pandemią choroby COVID-2019.
29 marca
1512 – W Toruniu zmarł Łukasz Watzenrode, biskup warmiński, doradca w sprawach pruskich Jana I Olbrachta i Zygmunta I Starego, przeciwnik Zakonu Krzyżackiego, zwolennik autonomii Warmii; wuj Mikołaja Kopernika.
1611 – W Krakowie zmarł Szymon Syreński, lekarz, botanik, profesor Akademii Krakowskiej, autor ilustrowanego „Zielnika”.
1790 – Rzeczpospolita i Prusy zawarły sojusz polityczno-wojskowy.
1848 – Adam Mickiewicz wraz z kilkunastoma zwolennikami podpisał w Rzymie akt zawiązania Legionu Polskiego oraz przedstawił „Skład zasad”, czyli zarys demokratycznego programu politycznego dla wolnej Polski.
1863 – W Woźnikach zmarł Józef Lompa, śląski pisarz, nauczyciel i etnograf.
1865 – W Warszawie urodził się Antoni Listowski, generał WP, w czasie wojny polsko-bolszewickiej dowodził 2 Armią i Frontem Ukraińskim.
1925 – Funkcjonariusz Policji Państwowej Józef Muraszko zastrzelił Walerego Bagińskiego i Antoniego Wieczorkiewicza, oficerów WP, komunistów, skazanych na karę śmierci zamienioną na dożywotnie więzienie za wysadzenie prochowni na Cytadeli Warszawskiej, w wyniku czego śmierć poniosło 28 osób, a kilkadziesiąt zostało rannych; obaj skazani byli w drodze na granicę polsko-sowiecką, gdzie mieli zostać wymienieni na represjonowanych w ZSRS obywateli polskich.
1930 – Powołanie rządu Walerego Sławka.
1930 – Premiera „Moralności pani Dulskiej” w reżyserii Bolesława Newolina, pierwszego polskiego filmu dźwiękowego (ścieżka dźwiękowa nagrana została na płytach gramofonowych).
1937 – W Lozannie zmarł Karol Szymanowski, kompozytor, pianista, krytyk muzyczny, przedstawiciel Młodej Polski; uznawany obok Fryderyka Chopina za najwybitniejszego polskiego kompozytora, autor m.in. „Stabat Mater”, opery „Król Roger”, baletu „Harnasie”, cyklu pieśni „Słopiewnie”.
1943 – W Katyniu żołnierze niemieccy, pod nadzorem prof. Gerharda Bhutza z Uniwersytetu Wrocławskiego, rozpoczęli ekshumację zwłok z masowych grobów odkrytych w lutym 1943 r.
1943 – Oddział UPA zaatakował na Wołyniu wsie Pendyki Małe i Duże oraz Pieńki, mordując około 180 Polaków.
1943 – Oddział „Jędrusiów” wspólnie z żołnierzami Armii Krajowej uwolnił z niemieckiego więzienia w Mielcu ponad 120 osób.
1951 – Dekret Rady Ministrów o utworzeniu Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych.
1951 – W Krakowie urodził się Jarosław Śmietana – jeden z najbardziej cenionych polskich gitarzystów jazzowych; nagrał kilkadziesiąt płyt i ponad 200 kompozycji jazzowych; w 1998 r. laureat Fryderyka za album „Songs and Other Ballads”.
1952 – We Wrocławiu powstała Wytwórnia Filmów Fabularnych.
1963 – W Warszawie zmarła Pola Gojawiczyńska, pisarka, autorka m.in. powieści „Dziewczęta z Nowolipek”, „Rajska jabłoń”, „Słupy ogniste” oraz tomu wspomnień „Krata”.
1980 – W Toruniu urodził się Piotr Głowacki, aktor, wystąpił m.in. w filmach „Dziewczyna z szafy”, „80 milionów” i „Disco polo”; za rolę w filmie „Bogowie” uhonorowany nagrodą Orła dla najlepszego aktora drugoplanowego.
2020 – W Krakowie zmarł Krzysztof Penderecki, jeden z najbardziej znanych i cenionych na świecie polskich kompozytorów, dyrygent. Światowy rozgłos przyniosły kompozytorowi utwory awangardowe, takie jak „Tren Ofiarom Hiroszimy”, czy „Pasja według św. Łukasza”. Z jego inicjatywy powstało Europejskiego Centrum Muzyki w Lusławicach dedykowane młodym artystom. Pięciokrotnie został wyróżniony nagrodą Grammy, a w 2005 r. orderem Orła Białego.
2022 – W rozegranym na Stadionie Śląskim w Chorzowie meczu barażowym Polska pokonała Szwecję 2:0 i awansowała do turnieju finałowego Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej w Katarze.
30 marca
1407 – W Malborku zmarł Konrad von Jungingen, wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1393-1407.
1853 – W oknie lwowskiej apteki „Pod Złotą Gwiazdą” zapłonęła pierwsza lampa naftowa, skonstruowana przez farmaceutę Ignacego Łukasiewicza i blacharza Adama Bratkowskiego.
1857 – W Podhajcach urodziła się Gabriela Zapolska, aktorka, powieściopisarka, dramatopisarka, felietonistka; autorka m.in. dramatów „Moralność Pani Dulskiej”, „Skiz”, „Żabusia” i powieści „Kaśka Kariatyda”.
1867 – Cesarstwo Rosyjskie sprzedało Stanom Zjednoczonym Alaskę i Wyspy Aleuckie; jednym z głównych negocjatorów transakcji ze strony amerykańskiej był Polak, gen. Włodzimierz Krzyżanowski, który następnie został pierwszym amerykańskim administratorem Alaski.
1880 – W Kórniku zmarł Jan Kanty Działyński, mecenas sztuki, bibliofil i wydawca; uczestnik Powstania Wielkopolskiego w 1848 r.; w czasie Powstania Styczniowego „organizator sił zbrojnych narodowych w zaborze pruskim”.
1892 – W Krakowie urodził się Stefan Banach, matematyk, wykładowca Uniwersytetu Jana Kazimierza, współzałożyciel lwowskiej szkoły matematycznej; jeden z twórców analizy funkcjonalnej.
1908 – W Olszance koło Suwałk urodził się Witold Urbanowicz, as polskiego lotnictwa; w czasie II wojny światowej dowódca Dywizjonu 303.
1915 – W Łodzi urodziła się Jadwiga Andrzejewska, aktorka; gwiazda kina międzywojennego, wystąpiła m.in. w filmach „Dziewczęta z Nowolipek” i „Strachy” oraz komediach „Papa się żeni”, „Ada to nie wypada”.
1917 – Odezwa rosyjskiego Rządu Tymczasowego do Polaków.
1924 – W Zakopanem urodził się Józef Uznański, przewodnik tatrzański w czasie II wojny światowej kurier ZWZ-AK, po wojnie ratownik górski, jeden z pierwszych ratowników pracujących z psem specjalnie przeszkolonym do odnajdowania ofiar lawin.
1938 – W Warszawie urodziła się Zofia Merle, aktorka, występowała m.in. w Studenckim Teatrze Satyryków i warszawskim Teatrze Komedia; znana m.in. z ról w filmach „Rzeczpospolita babska”, „Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz?”, „Miś”, a także z seriali „Chłopi” oraz „Noce i dnie”.
1940 – Żołnierze Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego pod dowództwem mjr. Henryka Dobrzańskiego ps. Hubal wyrwali się z okrążenia pod wsią Hucisko w pow. koneckim, gdzie pokonali niemiecki batalion policji; w odwecie Niemcy zamordowali 711 mieszkańców z 31 wsi, znajdujących się na szlaku Oddziału Wydzielonego. Najwięcej ofiar było wśród mieszkańców wsi Skłoby, Gałki, Szałas Stary i Hucisko.
1940 – W Warszawie Niemcy dokonali aresztowań działaczy politycznych i społecznych, lekarzy, adwokatów oraz nauczycieli; wśród zatrzymanych był m.in. Maciej Rataj, były marszałek Sejmu RP, jeden z przywódców Stronnictwa Ludowego, zaangażowany w działania konspiracyjnej Głównej Rady Politycznej przy Służbie Zwycięstwu Polski; rozstrzelany w czerwcu 1940 r. w Palmirach.
1942 – W Bielsku urodził się Zbigniew Bizoń, kompozytor, saksofonista, członek zespołów Niebiesko-Czarni, Czerwono-Czarni, Tajfuny, lider formacji Bizony, autor przeboju „Nie wiem, czy to warto”.
1943 – W Szpitalu Wolskim w Warszawie zmarł na skutek obrażeń odniesionych podczas przesłuchań prowadzonych przez gestapo Jan Bytnar „Rudy”, odbity w akcji pod Arsenałem; tego samego dnia w warszawskim szpitalu Dzieciątka Jezus zmarł ranny czasie akcji Maciej Aleksy Dawidowski „Alek”.
1944 – W Warszawie został zastrzelony przez żołnierzy Referatu 993/W Armii Krajowej ukraiński kolaborant płk Mychajło Pohotowko, szef warszawskiego oddziału Ukraińskiego Komitetu Centralnego.
1945 – Wojska 2 Frontu Białoruskiego, przy udziale 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte, zajęły Gdańsk.
1945 – W Warszawie urodził się Stanisław Latałło, operator filmowy, reżyser, aktor, odtwórca roli Franciszka Retmana w „Iluminacji” Krzysztofa Zanussiego.
1950 – Urodziła się Hanna Bakuła, malarka, pisarka i publicystka.
1962 – W Toruniu urodziła się Adrianna Biedrzyńska, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Dekalog IV”, „Niezwykła podróż Baltazara Kobera”, „Piłkarski poker”, „300 mil do nieba”, „Nad rzeką, której nie ma”, „Pierścionek z orłem w koronie” i „Pajęczarki”.
1970 – W Warszawie rozpoczęła się operacja przesunięcia Pałacu Lubomirskich – odcięty od fundamentów pałac obrócono o ponad 70 stopni w stosunku do pierwotnego położenia.
1971 – W kopalni „Rokitnica” w Zabrzu po trwającej sześć dni (158 godzin) akcji, uratowano górnika Alojzego Piontka.
1973 – Zakończono produkcję samochodu FSO Warszawa.
1975 – Premiera filmu „Awans” w reżyserii Janusza Zaorskiego.
1981 – W Warszawie podpisane zostało porozumienie pomiędzy stroną rządową i solidarnościową, kończące tzw. kryzys bydgoski; władze NSZZ „Solidarność” odwołały planowany na 31 marca strajk generalny.
1985 – W Katowicach zmarł Stefan Maria Kuczyński, historyk, mediewista, autor powieści historycznych, m.in. „Zawisza Czarny” oraz licznych prac naukowych, m.in. „Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim”.
1986 – Premiera telewizyjnego filmu Janusza Kondratiuka „Big Bang”.
1997 – W Londynie zmarł Tadeusz Żenczykowski, prezes Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej, szef oddziału propagandy Obozu Zjednoczenia Narodowego, poseł na Sejm (1938); od 1940 r. w Biurze Informacji i Propagandy KG ZWZ-AK; w latach 1954-1972 redaktor, a następnie zastępca dyrektora Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.
1997 – W Bretanii zmarła Janina Brochwiczówna, aktorka teatralna i filmowa, artystka kabaretowa, znana m.in. z ról w filmach „Każdemu wolno kochać”, „Żona i nie żona”; od 1945 roku przebywała na emigracji.
2010 – W Warszawie zmarł Krzysztof Teodor Toeplitz, pisarz, publicysta, autor scenariuszy filmowych, m.in. serialu „Czterdziestolatek”; wykładowca warszawskiej PWST i PWSFTviT w Łodzi.
2023 – W Warszawie zmarł historyk myśli społecznej i socjolog, były dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego prof. Paweł Śpiewak.
31 marca
1241 – Wycofujące się wojska mongolskie spaliły Kraków. Ocalały tylko kościół św. Andrzeja i zamek na Wawelu. Zginęło około 3 tysięcy mieszkańców.
1765 – Na zamku Stolpen koło Drezna zmarła Anna Konstancja Cosel, hrabina, faworyta Augusta II Mocnego, króla Polski i elektora Saksonii; więziona w Stolpen od 1716 r.; bohaterka powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego „Hrabina Cosel”, sfilmowanej w 1968 r. przez Jerzego Antczaka, tytułową rolę zagrała w filmie Jadwiga Barańska.
1785 – W Warszawie zmarł Antoni Tyzenhauz, podskarbi nadworny litewski, starosta grodzieński; zarządca litewskich ekonomii króla Stanisława Augusta Poniatowskiego; założyciel licznych manufaktur, które okazały się jednak nieopłacalne.
1831 – Powstanie Listopadowe: Ofensywa wojsk polskich, zwycięskie bitwy pod Wawrem i Dębem Wielkim.
1832 – W Warszawie zmarł Antoni Brodowski, malarz, przedstawiciel klasycyzmu.
1880 – W Moskwie zmarł Henryk Wieniawski, wirtuoz skrzypiec i kompozytor wykorzystujący w twórczości motywy poloneza, mazurka czy kujawiaka; jego najsłynniejsze kompozycje to m.in. Polonez D-dur, Polonez A-dur, Koncert skrzypcowy d-moll, Fantazja faustowska, Scherzo-tarantela, Etiudy, Wariacje; patron organizowanego od 1935 r. Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. Henryka Wieniawskiego.
1886 – W Warszawie urodził się Tadeusz Kotarbiński – filozof, logik, etyk, twórca prakseologii, czyli teorii sprawnego działania.
1892 – W Szczercu pod Lwowem urodził się gen. Stanisław Maczek, dowódca 1 Polskiej Dywizji Pancernej, wsławionej walkami pod Falaise podczas inwazji sił alianckich w Normandii w 1944 r. i wyzwoleniem holenderskiej Bredy.
1902 – W Żółkwi urodził się Zbigniew Burzyński, pilot, konstruktor balonowy, rekordzista świata i dwukrotny zdobywca pucharu Gordona Bennetta.
1912 – W Krakowie otwarty został „Park Gier Klubu Sportowego Cracovia”; na inaugurację rozegrano mecz piłkarski pomiędzy Cracovią a Pogonią Lwów.
1921 – W Gnieźnie urodził się Mieczysław Porębski, krytyk i historyk sztuki, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, więzień niemieckich obozów Gross-Rosen i Sachsenhausen.
1938 – W Krakowie urodził się Marek Piestrak, reżyser, scenarzysta; twórca filmów „Test pilota Pirxa”, „Wilczyca”, „Klątwa Doliny Węży”, a także serialu telewizyjnego „Przyłbice i kaptury”.
1939 – Premier Wielkiej Brytanii Neville Chamberlain podczas posiedzenia rządu, a następnie w Izbie Gmin, zadeklarował, że rząd Wielkiej Brytanii „będzie uważał się za zobowiązany do okazania rządowi polskiemu całkowitego poparcia, jakiegokolwiek będzie w stanie udzielić”.
1941 – Niemieckie zarządzenie o utworzeniu w Kielcach żydowskiego getta.
1944 – W Warszawie został zastrzelony przez żołnierzy oddziału 993/W Armii Krajowej płk Mychajło Pohotowko, szef kolaborującego z Niemcami Ukraińskiego Komitetu Centralnego. Podczas akcji zginęło też kilku innych działaczy ukraińskich.
1953 – W Warszawie urodził Andrzej Fidyk, reżyser i scenarzysta filmów dokumentalnych, autor m.in. „Defilady” i „Snu Staszka w Teheranie”, wieloletni kierownik Redakcji Filmów Dokumentalnych TVP 1, autor programu „Czas na dokument”.
1961 – Zmarł Paul Landowski, francuski rzeźbiarz polskiego pochodzenia, syn powstańca styczniowego, autor m.in. pomnika Chrystusa Odkupiciela w Rio de Janeiro.
1963 – W Londynie zmarła Aleksandra Piłsudska z domu Szczerbińska – działaczka niepodległościowa PPS i POW, żona marszałka Józefa Piłsudskiego od 1921 r., działaczka polskiej emigracji niepodległościowej po drugiej wojnie światowej; w 1992 r. jej prochy sprowadzono na Cmentarz Powązkowski w Warszawie.
1964 – Premiera filmu Wandy Jakubowskiej „Koniec naszego świata”.
1968 – W Krakowie zmarł Bolesław Drobner, działacz socjalistyczny, członek PPS i PZPR, pierwszy powojenny prezydent Wrocławia, poseł na Sejm PRL, trzykrotny marszałek-senior.
1970 – W Moskwie zmarł Siemion Timoszenko, sowiecki marszałek; w 1939 r. w czasie agresji Związku Sowieckiego na Polskę dowódca Frontu Ukraińskiego; ludowy komisarz obrony ZSRS w latach 1940-1941.
1973 – W Krakowie urodził się Borys Lankosz, reżyser, scenarzysta; twórca filmów „Rewers” i „Ziarno prawdy”.
1982 – Podziemny „Tygodnik Mazowsze” opublikował artykuł Jacka Kuronia „Tezy o wyjściu z sytuacji bez wyjścia”, wzywający do strajku generalnego, który zmusi władze komunistyczne do zawarcia kompromisu ze społeczeństwem.
1989 – Premiera filmu „Piłkarski poker” w reżyserii Janusza Zaorskiego.
1991 – Na podstawie protokołu podpisanego 25 lutego 1991 r. w Budapeszcie rozwiązane zostały wojskowe struktury Układu Warszawskiego.
1993 – Nadawanie zainaugurował kanał satelitarny TVP Polonia, kierowany do Polaków na świecie.
1998 – Polska rozpoczęła negocjacje akcesyjne z Unią Europejską.
2009 – Cała czteroosobowa załoga zginęła w katastrofie należącego do Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej samolotu Bryza na lotnisku wojskowym w Gdyni-Babich Dołach.
2014 – Zamknięto ostatnią w Europie regularną linię (Wolsztyn-Leszno) zwykłego ruchu pasażerskiego obsługiwaną przez parowozy.
PAP/Wszystko co Najważniejsze/JT