Kalendarz rocznic 27 maja-2 czerwca

Przedstawiamy szczegółowy kalendarz wydarzeń, które miały miejsce w nachodzącym, 4 tygodniu maja.

27 maja

1353 – W Budzie odbył się ślub króla czeskiego i niemieckiego Karola IV Luksemburskiego z Anną Świdnicką z dynastii Piastów. Od 1355 r. była Cesarzową Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

1638 – W Łowiczu zmarł Jan Wężyk, arcybiskup gnieźnieński, prymas Polski (1627-1638).

1643 – Wojewoda malborski Jakub Wejher założył Wejherowo.

1727 – W Warszawie otwarty został dla publiczności Ogród Saski.

1862 – W Wielicznej koło Węgrowa urodziła się Feliksa Magdalena Kozłowska, założycielka wspólnoty mariawitów.

1876 – W Wysokiem Mazowieckiem urodził się Jan Kucharzewski, polityk, historyk, publicysta; premier rządu Rady Regencyjnej (1917-1918).

1878 – W Lucynie na Łotwie urodził się Ferdynand Ossendowski, pisarz, publicysta, podróżnik, badacz.

1885 – W Derebczynie koło Jampola urodził się Zbigniew Pronaszko, malarz, rzeźbiarz, scenograf.

1895 – W Nasutowie koło Lublina urodził się Karol Ziemski, „Wachnowski”, generał WP, oficer Komendy Głównej AK; w czasie Powstania Warszawskiego dowódca Grupy „Północ”, broniącej Starego Miasta.

1914 – W Warszawie urodził się Bohdan Arct, pilot myśliwski; w czasie II wojny światowej w Polskich Siłach Powietrznych w Wielkiej Brytanii, m.in. dowódca eskadry „B” w Dywizjonie 303; autor wielu publikacji historycznych i wspomnień.

1931 – Powołany został rząd Aleksandra Prystora.

1935 – W Konstancinie urodził się Stefan Starczewski, socjolog, polonista, pedagog, działacz opozycji demokratycznej; redaktor niezależnej „Krytyki” (1978-1981); kierował Zespołem Oświaty i Wychowania NSZZ „S” (1981); po ogłoszeniu stanu wojennego internowany; współzałożyciel podziemnego Komitetu Helsińskiego w Polsce (1982); uczestnik obrad okrągłego stołu; wieloletni dyrektor Fundacji Kultury.

1940 – W niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen zamordowany został Bolesław Roja, oficer Legionów Polskich, dowódca III Brygady (1917); generał WP, uczestnik walk z Ukraińcami w obronie Lwowa i wojny polsko-bolszewickiej; w 1922 r. przeniesiony w stan spoczynku; poseł na Sejm z ramienia Stronnictwa Chłopskiego (1928-1929).

1942 – W KL Auschwitz rozstrzelany został Ludwik Puget, rzeźbiarz, malarz, historyk sztuki.

1942 – W Sieniawie urodził się Andrzej Zoll, prawnik, sędzia, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; prezes Trybunału Konstytucyjnego (1993-1997); w latach 2000-2006 Rzecznik Praw Obywatelskich.

1943 – Zbrodnia Wołyńska: we wsi Niemilia (Komarnia-Jackowicze) ukraińscy nacjonaliści zamordowali 126 Polaków, wiele osób zostało rannych.

1946 – Wspólny atak oddziałów UPA i AK-WiN na Hrubieszów, skierowany przeciwko władzy komunistycznej.

1955 – W Warszawie urodziła się Magdalena Wołłejko, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Chłopi”, „Akcja pod Arsenałem”, „Pensja pani Latter” i „Kobieta w kapeluszu”.

1959 – W Lęborku urodził się Cezary Wodziński, filozof, znawca myśli Martina Heideggera, tłumacz i eseista; wykładowca m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Warszawskiego.

1960 – Polskie Radio nadało pierwszy odcinek słuchowiska „W Jezioranach”.

1981 – Film „Człowiek z żelaza” w reżyserii Andrzeja Wajdy zdobył główną nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes.

1983 – Żaglowiec „Dar Pomorza” został przekształcony w statek-muzeum.

1983 – W Los Angeles zmarł Józef Lejtes, reżyser filmowy, jeden z najważniejszych twórców polskiego kina w okresie międzywojennym; autor m.in. filmów „Barbara Radziwiłłówna”, „Dziewczęta z Nowolipek” i „Granica”.

1987 – W Warszawie przed kościołem ss. Wizytek odsłonięto pomnik kardynała Stefana Wyszyńskiego.

1989 – Na przełęczy Lho-La pod Everestem (8850 m) w lawinie zginęli polscy himalaiści: Zygmunt Andrzej Heinrich, Wacław Otręba, Mirosław Dąsal i Mirosław Gardzielewski, następnego dnia w wyniku odniesionych obrażeń zmarł Eugeniusz Chrobak.

1990 – Odbyły się pierwsze w powojennej Polsce wolne wybory samorządowe, pierwsze w pełni demokratyczne wybory w Polsce po 1945 roku. Kandydaci Komitetów Obywatelskich „Solidarność” zdobyli ponad 53 proc. głosów.

2000 – W Warszawie zmarł Kazimierz Leski „Bradl”, oficer wywiadu i kontrwywiadu Komendy Głównej ZWZ-AK; w latach 1945-1955 więziony przez władze komunistyczne.

2004 – W Bydgoszczy zmarł Ryszard Ber, reżyser, scenarzysta, twórca filmów „Droga”, „Cudzoziemka”, „Kamień na kamieniu”, a także seriali „Lalka” i „Kanclerz”.

2004 – W Warszawie otwarto Centrum Olimpijskie.

2011 – W Brisbane w Australii zmarła Małgorzata Dydek, jedna z najlepszych polskich koszykarek.

28 maja

1565 – W Wilnie zmarł Mikołaj Radziwiłł, nazywany Czarnym, kanclerz wielki litewski, wojewoda wileński; kalwin, protektor reformacji na Litwie; brat stryjeczny Barbary Radziwiłłówny; twórca potęgi rodu Radziwiłłów.

1817 – Urodził się Jerzy Henryk Lubomirski, poseł do galicyjskiego Sejmu Krajowego oraz austriackiej Rady Państwa i Izby Panów; kurator Ossolineum we Lwowie, mecenas kultury.

1871 – Upadek Komuny Paryskiej i zakończenie walk na ulicach Paryża, w których brali udział m.in. Jarosław Dąbrowski (naczelny wódz wojsk komuny, zginął w wyniku walk) i Walery Antoni Wróblewski.

1872 – Urodził się Marian Smoluchowski, fizyk, profesor Uniwersytetu Lwowskiego i Uniwersytetu Jagiellońskiego, jeden z najwybitniejszych uczonych polskich.

1877 – W Czerei, obecnie na Białorusi, urodził się Oskar Miłosz, piszący po francusku poeta, litewski dyplomata, krewny Czesława Miłosza.

1887 – W Zagłębiu Dąbrowskim urodził się Henryk Strasburger, prawnik, ekonomista, minister przemysłu i handlu (1921-1923), generalny komisarz RP w Gdańsku (1924-1932); od 1932 r. prezes Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów; w czasie II wojny światowej minister skarbu w rządzie gen. Władysława Sikorskiego.

1895 – W Gorlicach urodził się Bronisław Pieracki, oficer Legionów Polskich, członek POW, pułkownik WP; jeden z czołowych działaczy BBWR; zastępca szefa Sztabu Głównego WP (1928-1929); od 1929 r. wiceminister, a od 1931 r. minister spraw wewnętrznych; zginął w 1934 r. w wyniku zamachu dokonanego przez członka Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów.

1899 – W Jenisejsku na Syberii urodziła się Irena Krzywicka, pisarka, publicystka, zaangażowana w działania dotyczące edukacji seksualnej, planowania rodziny i równouprawnienia kobiet.

1904 – W Desznie niedaleko Jędrzejowa urodził się Wincenty Pstrowski, górnik, rębacz dołowy, propagandowy wzór przodownika pracy w PRL-u.

1917 – W Wiaźmie w Rosji urodził się Leonid Teliga, żeglarz, lotnik; w czasie II wojny światowej walczył m.in. w 300 dywizjonie lotnictwa bombowego „Ziemi Mazowieckiej”; jako pierwszy Polak odbył samotny rejs dookoła świata na jachcie Opty (1967-1969).

1921 – Rozpoczął się I Targ Poznański, impreza, która w następnych latach przerodziła się w targi o charakterze międzynarodowym.

1923 – Powstał rząd Wincentego Witosa, tworzony przez koalicję PSL „Piast”, Związek Ludowo Narodowy i Chrześcijańską Demokrację.

1929 – W Poznaniu urodził się Leszek Herdegen, aktor, literat; uczestnik Powstania Warszawskiego; występował w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, a następnie w warszawskich teatrach Studio i Powszechnym; zagrał m.in. w filmach „Kwiecień”, „Mansarda”, „Faraon”, „Potop”, a także w serialu „Stawka większa niż życie”.

1939 – W Warszawie urodził się Wojciech Karolak, pianista i kompozytor jazzowy.

1940 – Brygada Podhalańska, walcząca w składzie alianckich sił ekspedycyjnych, zdobyła Narvik.

1941 – Z więzienia na Pawiaku do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz wywieziono 304 mężczyzn, wśród nich znajdował się o. Maksymilian Rajmund Kolbe.

1942 – W Lesie Sękocińskim koło Magdalenki Niemcy rozstrzelali 223 więźniów Pawiaka.

1942 – W getcie krakowskim Niemcy rozpoczęli pierwszą akcję deportacyjną, która trwała do 8 czerwca; około 5 tys. Żydów wywieziono do niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu.

1944 – W Buffalo w USA rozpoczęło się spotkanie polskich działaczy społecznych, w czasie którego utworzono Kongres Polonii Amerykańskiej.

1974 – Premiera filmu „Nie ma mocnych” w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego.

1975 – Sejm uchwalił ustawę o nowym podziale administracyjnym kraju; zlikwidowane zostały powiaty, liczba województw wzrosła z 17 do 49.

1981 – W Warszawie zmarł kardynał Stefan Wyszyński, kapelan Powstania Warszawskiego, biskup lubelski, arcybiskup metropolita gnieźnieński i warszawski, od 1948 r. prymas Polski, nazwany Prymasem Tysiąclecia.

1983 – Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego zaocznie skazał oskarżonego o szpiegostwo Zdzisława Najdera na karę śmierci oraz kary dodatkowe: pozbawienia praw publicznych na zawsze i konfiskatę mienia w całości.

1991 – W Warszawie zmarł Konrad Nałęcki, reżyser, twórca m.in. serialu „Czterej pancerni i pies”.

1992 – Sejm przyjął uchwałę lustracyjną, zobowiązującą ministra spraw wewnętrznych do podania do 6 czerwca 1992 r. „pełnej informacji na temat urzędników państwowych od szczebla wojewody wzwyż, a także senatorów i posłów; do 2 miesięcy – sędziów, prokuratorów i adwokatów oraz do 6 miesięcy – radnych gmin i członków zarządów gmin – będących współpracownikami UB i SB w latach 1945-1990”.

1993 – Sejm przegłosował wotum nieufności dla rządu Hanny Suchockiej.

1999 – W Krakowie zmarł Jan Lebenstein, malarz, grafik.

2002 – W Warszawie zmarł Edward Wende, adwokat, obrońca w procesach politycznych, oskarżyciel posiłkowy w procesie zabójców księdza Jerzego Popiełuszki; senator, poseł, członek Trybunału Stanu.

2006 – Papież Benedykt XVI odprawił mszę na krakowskich Błoniach, a następnie udał się do byłego niemieckiego obozu zagłady Auschwitz.

2008 – W Świnoujściu zmarł Lechosław Goździk, przywódca strajków w warszawskiej FSO w 1956 r.

2009 – Były premier PRL i RP Tadeusz Mazowiecki, dziennikarz Michał Sumiński i pośmiertnie rotmistrz Witold Pilecki zostali Honorowymi Obywatelami miasta stołecznego Warszawy.

2021 – W Warszawie zmarł prof. Henryk Samsonowicz, historyk, znawca średniowiecza, minister edukacji w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, Kawaler Orderu Orła Białego, członek PAN i PAU, wiceprzewodniczący Rady Muzeum Historii Polski (2011–2019), rektor Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1980-1982. Był autorem ok. 800 prac naukowych, w tym 16 książek i podręczników uniwersyteckich, kilkuset artykułów i ponad 200 recenzji.

29 maja

1493 – Wielki mistrz zakonu krzyżackiego Johann von Tieffen złożył w Poznaniu hołd lenny królowi Janowi I Olbrachtowi.

1768 – Poseł rosyjski w Warszawie Nikołaj Repnin wydał w imieniu carycy Katarzyny Wielkiej deklarację przeciwko konfederacji barskiej zawiązanej „pod sztandarem fanatyzmu i rebelii”.

1792 – Zawieszone zostały obrady Sejmu Wielkiego, które rozpoczęły się w październiku 1788 r.

1843 – W Oparach pod Samborem urodził się Władysław Łoziński – powieściopisarz, historyk, publicysta, kolekcjoner dzieł sztuki.

1861 – W Paryżu zmarł Joachim Lelewel, jeden z największych polskich uczonych, historyk, bibliograf, numizmatyk, działacz niepodległościowy, członek Rządu Narodowego w czasie Powstania Listopadowego; „Nauka była zatrudnieniem całego mego życia, jest ona moją drugą ojczyzną” – mawiał o sobie.

1865 – W Warszawie urodził się Piotr Drzewiecki, inżynier, przemysłowiec, działacz społeczno-gospodarczy; w latach 1917-1921 prezydent Warszawy; założyciel i prezes Ligi Pracy (1933-1939); w 1942 r. aresztowany przez Niemców; zmarł w 1943 r. w berlińskim więzieniu Moabit.

1878 – W Siedlcach urodził się Antoni Ponikowski, inżynier, profesor i rektor Politechniki Warszawskiej; w latach 1921-1922 premier RP oraz minister oświaty, kultury i sztuki; od 1928 r. w Chrześcijańskiej Demokracji; poseł na Sejm (1930-1935); w czasie II wojny światowej w Delegaturze Rządu RP na Kraj.

1916 – W Golbicach (pow. Łęczyca) urodził się Wacław Felczak, historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, znawca tematyki środkowoeuropejskiej; żołnierz AK, kurier i emisariusz rządu RP na uchodźstwie, po wojnie więziony przez władze komunistyczne.

1932 – W Warszawie przy ulicy Wawelskiej otwarto Instytut Radowy, który powstał z inicjatywy Marii Skłodowskiej-Curie; polska noblistka instytut otworzyła wspólnie z prezydentem RP Ignacym Mościckim.

1939 – W Rzymie zmarła Urszula Ledóchowska, założycielka Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego (urszulanek szarych); kanonizowana w 2003 r. przez papieża Jana Pawła II.

1943 – W Warszawie na terenie getta Niemcy rozstrzelali około 600 więźniów Pawiaka.

1957 – W Toronto zmarł Emil Przedrzymirski-Krukowicz, generał WP, w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowódca Armii „Modlin”, a następnie tzw. armii gen. Przedrzymirskiego, którą dowodził w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim.

1967 – Papież Paweł VI mianował kardynałem arcybiskupa metropolitę krakowskiego Karola Wojtyłę.

1974 – Sejm przyjął ustawę o przekazywaniu gospodarstw rolnych na własność państwa w zamian za rentę oraz ustawę o rentach dla inwalidów wojennych i rodzin po poległych żołnierzach.

1981 – W Warszawie zmarł Janusz Minkiewicz, poeta, satyryk; współpracował m.in. z „Przekrojem”, „Szpilkami”, „Cyrulikiem Warszawskim”.

1993 – Prezydent Lech Wałęsa rozwiązał Sejm i Senat, ogłaszając przedterminowe wybory.

2020 – W Kielcach zmarł Jerzy Pilch, pisarz, publicysta, dramaturg i scenarzysta filmowy, autor „Bezpowrotnie utraconej leworęczności”, „Pod Mocnym Aniołem”, kolejnych tomów „Dziennika”, „Miasta utrapienia”, „Nart Ojca Świętego”.

2022 – W Warszawie zmarła major Maria Mirecka-Loryś, działaczka obozu narodowego, Komendantka Narodowego Zjednoczenia Wojskowego Kobiet, działaczka Polonii amerykańskiej.

2023 – Prezydent RP Andrzej Duda podpisał ustawę o powołaniu komisji ds. badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Polski w latach 2007–2022.

30 maja

1159 – W Niemczech zmarł książę Władysław II Wygnaniec, najstarszy syn Bolesława Krzywoustego.

1505 – Sejm radomski przyjął konstytucję „Nihil novi”, określającą podstawy ustrojowe Rzeczypospolitej szlacheckiej.

1649 – Król Jan II Kazimierz Waza poślubił Ludwikę Marię Gonzagę, wdowę po swym bracie Władysławie IV.

1861 – W Warszawie zmarł książę Michaił Gorczakow, rosyjski generał, w czasie wojny krymskiej dowódca armii na Krymie (1855); od 1856 r. namiestnik Królestwa Polskiego.

1890 – W Poznaniu zmarł Julius Dinder, arcybiskup gnieźnieński i poznański w latach 1886-1890.

1901 – W Warszawie urodził się Mieczysław Fogg, jeden z najpopularniejszych polskich piosenkarzy; wykonawca przebojów „Ostatnia niedziela”, „Jesienne róże”, „Czy pamiętasz tę noc w Zakopanem”, „Szkoda twoich łez, dziewczyno” i „Piosenka o mojej Warszawie”; w czasie II wojny światowej pomagał artystom pochodzenia żydowskiego, za co został uhonorowany po wojnie tytułem „Sprawiedliwy wśród narodów świata”.

1918 – Powstał Związek Legionistów Polskich – organizacja kombatancka i niepodległościowa, skupiająca weteranów Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego; pierwszym komendantem związku był Edward Rydz-Śmigły.

1923 – Marszałek Józef Piłsudski złożył dymisję ze stanowiska szefa Sztabu Generalnego WP i przewodniczącego Ścisłej Rady Wojennej, następnie wycofał się na trzy lata z życia publicznego, osiedlając się z rodziną w Sulejówku.

1943 – Komendant Główny AK wydał rozkaz określający zasady scalenia Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich.

1943 – W Laffrey koło Grenoble zmarł Bolesław Miciński, filozof, eseista, poeta.

1948 – We Wrocławiu urodziła się Alicja Majewska, piosenkarka, wykonawczyni m.in. piosenek „Być kobietą”, „Jeszcze się tam żagiel bieli” i „Odkryjemy miłość nieznaną”.

1950 – W Lublinie urodził się Krzysztof Cugowski, wokalista Budki Suflera; wykonawca m.in. przebojów „Takie tango” i „Bal wszystkich świętych”.

1955 – W pożarze w Kopalni Węgla Kamiennego „Sośnica” w Gliwicach zginęło 42 górników. Była to jedna z największych katastrof w powojennej historii polskiego górnictwa.

1957 – W Trenton w stanie New Jersey zmarł Bolesław Cybis, malarz, rzeźbiarz, grafik.

1960 – W Zielonej Górze doszło do dużego protestu w obronie eksmitowanego przez władze PRL Domu Katolickiego. Z Milicją Obywatelską i oddziałami ZOMO starły się setki mieszkańców miasta.

1999 – W Warszawie odsłonięto Pomnik Bitwy o Monte Cassino, wzniesiony pomiędzy ul. gen. Władysława Andersa a bramą Ogrodu Krasińskich.

2001 – W Warszawie odbyła się pierwsza gala konkursu Mistrz Mowy Polskiej, którego celem jest popularyzacja języka polskiego. Wśród zwycięzców konkursu byli Bohdan Tomaszewski, Krzysztof Zanussi, Jerzy Trela.

2020 – We Wrocławiu zmarł Józef Grzesiak, pięściarz, brązowy medalista Letnich Igrzysk Olimpijskich w Tokio w 1964 r. w wadze lekkośredniej, mistrz Polski w latach 1964-1966.

31 maja

1592 – W Krakowie odbył się ślub Zygmunta III Wazy i Anny Habsburżanki oraz jej koronacja na królową Polski.

1640 – W Białym Kamieniu (dziś Ukraina) urodził się Michał Korybut Wiśniowiecki, król Polski w latach 1669-1673 i wielki książę litewski; inna podawana przez historyków data urodzin Wiśniowieckiego to 31 lipca.

1732 – Na Zamku Królewskim w Warszawie wybuchł pożar.

1800 – Zmarł Michał Kazimierz Ogiński, hetman wielki litewski (1768-1793), poeta, kompozytor; budowniczy Kanału Ogińskiego, łączącego dorzecze Dniepru i Niemna.

1822 – W Warszawie urodził się Edward Dembowski, działacz niepodległościowy, filozof, krytyk literacki, jeden z przywódców powstania krakowskiego w 1846 r.

1832 – Władze carskie rozpoczęły budowę Cytadeli Warszawskiej; kamień węgielny pod nią położył namiestnik Królestwa Polskiego gen. Iwan Paskiewicz.

1913 – W Warszawie urodził się Jerzy Wasowski, aktor, kompozytor, dziennikarz; wspólnie z Jeremim Przyborą stworzył „Kabaret Starszych Panów”.

1915 – I wojna światowa: pod Bolimowem Niemcy użyli przeciwko wojskom rosyjskim chloru wypuszczonego z 12 tys. butli; szacuje się, że straty Rosjan wyniosły 1,2 tys. zabitych i ponad 3 tys. rannych.

1919 – W Warszawie z inicjatywy białoruskich działaczy narodowych Leona Witan-Dubiejkowskiego i Edwarda Woyniłłowicza powstało Polsko-Białoruskie Towarzystwo dla Politycznego Poparcia Idei Federacyjnej.

1926 – Józef Piłsudski został wybrany przez Zgromadzenie Narodowe na prezydenta RP, odmówił jednak przyjęcia stanowiska.

1931 – W Katowicach urodził się Bogumił Kobiela, aktor; niezapomniany Jan Piszczyk w „Zezowatym szczęściu” i sekretarz Drewnowski w „Popiele i diamencie”; znany również z ról w filmach „Eroica”, „Rękopis znaleziony w Saragossie”, „Małżeństwo z rozsądku”, „Ręce do góry”, „Człowiek z M-3” i „Wszystko na sprzedaż”; w latach 1955-1958, razem ze Zbigniewem Cybulskim, współtworzył w Gdańsku studencki teatrzyk Bim-Bom; występował w Teatrze Wybrzeże, Teatrze Ateneum i Teatrze Komedia, a także w kabaretach Wagabunda i Dudek.

1939 – Premiera filmu „Sportowiec mimo woli” w reżyserii Mieczysława Krawicza.

1940 – W Warszawie w Łazienkach Królewskich Niemcy wysadzili w powietrze pomnik Fryderyka Chopina.

1943 – W ruinach warszawskiego getta Niemcy rozstrzelali grupę Polaków, więźniów Pawiaka, wśród nich poetę i satyryka Tadeusza Hollendra.

1944 – Na Wiśle w okolicach Machowa (woj. lubelskie) żołnierze Batalionów Chłopskich wspierani przez oddziały Armii Krajowej zatopili statek „Tannenberg” transportujący żołnierzy niemieckich.

1945 – Odilo Globocnik, funkcjonariusz niemieckich, nazistowskich organizacji, zbrodniarz wojenny zatrzymany przez Brytyjczyków na terenie Austrii, popełnił samobójstwo; Globocnik w latach 1939-1943 był dowódcą SS i policji w dystrykcie lubelskim, odpowiedzialnym m.in. za zagładę ludności żydowskiej z terenów Generalnego Gubernatorstwa.

1957 – W Skarżysku Kamiennej zmarł Leopold Staff, jeden z najwybitniejszych polskich poetów, związany z okresem Młodej Polski, debiutował tomikiem „Sny o potędze” w 1901 roku; także dramatopisarz, tłumacz.

1958 – W Warszawie zmarł Aleksander Żabczyński, jeden z najpopularniejszych polskich aktorów dwudziestolecia międzywojennego; uczestnik kampanii polskiej 1939 r., oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, ranny w bitwie pod Monte Cassino; wystąpił m.in. w filmach „Śluby ułańskie”, „Manewry miłosne”, „Panienka z poste restante”, „Pani minister tańczy”, „Królowa przedmieścia”, „Zapomniana melodia”, „Trzy serca”.

1972 – Prezydent USA Richard Nixon wracając z Moskwy zatrzymał się na dwudniowe rozmowy w Warszawie; była to pierwsza w historii stosunków polsko-amerykańskich wizyta w Polsce urzędującego prezydenta Stanów Zjednoczonych.

1978 – W Warszawie zmarła Maja Berezowska, malarka, ilustratorka, scenograf; w czasie II wojny światowej więziona w niemieckim obozie koncentracyjnym Ravensbrueck.

1981 – W Warszawie odbyły się uroczystości pogrzebowe kardynała Stefana Wyszyńskiego; prymas pochowany został w warszawskiej archikatedrze św. Jana Chrzciciela.

1984 – W Warszawie przed Sądem Wojewódzkim rozpoczął się proces w sprawie śmierci Grzegorza Przemyka, 19-letniego maturzysty, pobitego przez funkcjonariuszy MO; milicjanci zadali Przemykowi kilkadziesiąt ciosów pałkami w barki i plecy oraz kilkanaście ciosów w brzuch, przewieziony do szpitala zmarł po dwóch dniach.

1986 – W Warszawie SB aresztowała Zbigniewa Bujaka, przewodniczącego Regionu Mazowsze i członka podziemnej Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność”, ukrywającego się od wprowadzenia stanu wojennego.

1987 – Zebrana w Warszawie na zaproszenie Lecha Wałęsy grupa 63 intelektualistów i działaczy związkowych podpisała oświadczenie mówiące m.in. o prawie Polaków do wolności, niepodległości, demokracji i praworządności.

1989 – W Warszawie powołano Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, prezesem został Jan Józef Szczepański; legitymację nr 1 otrzymał Czesław Miłosz.

1990 – W Warszawie zmarł Jerzy Kaliszewski, aktor, reżyser, pedagog; występował m.in. w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, Starym Teatrze, a także w Teatrze Narodowym w Warszawie; zagrał w filmach „Bolesław Śmiały”, „Polonia Restituta” oraz w serialu „Stawka większa niż życie”.

1995 – Premiera filmu „Prowokator” w reżyserii Krzysztofa Langa.

1997 – Początek VI pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Polski.

2001 – W Warszawie urodziła się Iga Świątek, jedna z najwybitniejszych tenisistek w historii polskiego sportu. W 2020 r. wygrała turniej French Open na kortach im. Rolanda Garrosa i została pierwszym polskim sportowcem z tytułem mistrzowskim w singlu. Polka była też najmłodszą triumfatorką tych zmagań od 1992 roku, kiedy po tytuł sięgnęła Amerykanka Monica Seles.

2009 – Zmarł Stanisław Królak, kolarz szosowy, pierwszy polski zwycięzca „Wyścigu Pokoju” w 1956 r.

2012 – W Lublinie prof. Łukasz Czuma, działacz opozycji antykomunistycznej, wykładowca Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W latach 1970-71 był więziony pod zarzutem przynależności do antykomunistycznej organizacji „Ruch”. Był też członkiem Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela. W latach 1980-81 przewodniczył uczelnianej komisji NSZZ „Solidarność”. Prokuratura w 1984 r. oskarżyła go o „zohydzanie socjalizmu”. Prezydent Lech Kaczyński w 2007 r. odznaczył prof. Łukasza Czumę Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

1 czerwca

1434 – W Gródku pod Lwowem zmarł Władysław II Jagiełło, król Polski i wielki książę litewski, panujący od 1386 r. Wspólnie z bratem Witoldem dowodził w 1410 r. w zwycięskiej bitwie nad Krzyżakami pod Grunwaldem; w 1413 r. zawarł Unię w Horodle, która zacieśniała związek Polski i Litwy.

1496 – W czasie sejmu w Piotrkowie król Jan I Olbracht, w zamian za zgodę szlachty na jej udział w wyprawie mołdawskiej, ogłosił tzw. statuty piotrkowskie, które zwalniały towary szlacheckie od ceł, ograniczały prawa chłopów do opuszczania wsi oraz zakazywały mieszczanom nabywania dóbr ziemskich.

1652 – Powstanie Chmielnickiego: Początek bitwy pod Batohem, w której wojska polskie poniosły klęskę w starciu z połączonymi siłami kozackim i tatarskimi; po bitwie wszyscy polscy jeńcy zostali wymordowani.

1765 – Król Stanisław August Poniatowski powołał Komisję Dobrego Porządku dla Starej i Nowej Warszawy.

1769 – W Grodkowie na Opolszczyźnie urodził się Józef Elsner, kompozytor, pedagog, nauczyciel Fryderyka Chopina.

1792 – Zdymisjonowano dowódcę armii litewskiej księcia Ludwika Wirtemberskiego, któremu udowodniono zdradę i współpracę z Rosją.

1809 – Wojna polsko-austriacka: wojska austriackie zagrożone przez armię Księstwa Warszawskiego bez walki oddały Warszawę.

1856 – W Białyninie w pobliżu Sochaczewa urodził się Władysław Ślewiński, malarz, postimpresjonista.

1863 – Powstanie Styczniowe: między Małkinią a Czyżewem dróżnik kolejowy dokonał sabotażu poprzez rozkręcenie szyn doprowadzając do katastrofy rosyjskiego pociągu, w wyniku której zginęło 20 oficerów i 600 żołnierzy.

1895 – W Chorborowie koło Brzeżan urodził się Tadeusz Bór-Komorowski, generał WP, Komendant Główny Armii Krajowej (1943-1944); wydał rozkaz rozpoczęcia w Warszawie 1 sierpnia 1944 r. powstania przeciwko Niemcom; 30 września 1944 r. mianowany przez prezydenta RP Władysława Raczkiewicza Naczelnym Wodzem; premier emigracyjnego rządu RP (1947-1949).

1906 – Powstało Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, które celem było popularyzowanie urody ziem polskich i rozbudzanie patriotyzmu; w 1950 r. przekształcono je w Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze.

1915 – W Warszawie urodził się Jan Twardowski, kapłan; autor ponad 20 tomików wierszy, m.in. „Znaki ufności”, „Niebieskie okulary”, „Który stwarzasz jagody”, „Na osiołku”, „Nie przyszedłem pana nawracać” , „Sumienie ruszyło”, „Niecodziennik”, „Nie martw się”.

1915 – W Leibnitz w Austrii urodził się Tadeusz Kalinowski, aktor, związany z Teatrem im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach; wystąpił m.in. w filmach „Znicz olimpijski”, „Czerwone berety”, „Rzeczpospolita babska”, a także w serialu „Czterej pancerni i pies”.

1926 – Zgromadzenie Narodowe wybrało Ignacego Mościckiego na urząd prezydenta RP.

1927 – Rozporządzenie prezydenta RP o popieraniu rozbudowy i rozwoju gospodarczego miasta i portu Gdyni.

1929 – W Warszawie urodziła się Maria Bogucka, historyk, profesor Instytutu Historii PAN, autorka książki „Dzieje kultury polskiej do 1918 roku”.

1932 – Rozporządzenie ministra rolnictwa o utworzeniu Parku Narodowego w Pieninach.

1936 – Początek kilkudniowych rozruchów antyżydowskich w Mińsku Mazowieckim.

1940 – Urodziła się Barbara Kwiatkowska, aktorka, znana z filmów „Ewa chce spać” i „Jowita”.

1942 – W ramach akcji „Reinhard”, której celem była zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie Niemcy rozpoczęli budowę obozu w Treblince; do czasu likwidacji obozu w listopadzie 1943 r. Niemcy zamordowali w nim blisko 900 tys. Żydów, ogromna większość z nich, ok. 760 tys., pochodziła z Polski, wśród nich było 254 tys. z warszawskiego getta.

1943 – We wsi Sochy na Zamojszczyźnie Niemcy zamordowali ponad 180 osób, w tym wiele kobiet i dzieci.

1944 – W Warszawie urodził się Andrzej Rosiewicz, piosenkarz, kompozytor, satyryk, tancerz i choreograf.

1946 – W Krakowie ukazał się pierwszy numer miesięcznika katolickiego „Znak” pod redakcją Jerzego Radkowskiego.

1947 – W Rzymie ukazał się pierwszy numer „Kultury”, wydawanej przez Instytut Literacki prowadzony przez Jerzego Giedroycia; w 1947 r. redakcja miesięcznika została przeniesiona do Maisons-Laffitte pod Paryżem.

1949 – W Stanach Zjednoczonych zebrał się Komitet Wolnej Europy (m.in. przedstawiciele środowisk politycznych), który opowiedział się za wyzwoleniem krajów Europy Środkowo-Wschodniej spod dominacji Związku Sowieckiego; głównym narzędziem realizacji tego celu stało się Radio Wolna Europa.

1949 – W Warszawie rozpoczął obrady II Kongres Związków Zawodowych, który powołał Centralną Radę Związków Zawodowych (CRZZ).

1950 – W „Trybunie Ludu” Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych zamieściło propagandowy komunikat o zrzuceniu na Polskę przez USA masowych ilości stonki ziemniaczanej, która następnie rozpleniła się po całym kraju.

1953 – W Gdańsku urodziła się Dorota Stalińska, aktorka, znana m.in. z filmów „Bez miłości”, „Krzyk”, „Miłość ci wszystko wybaczy” i „Lata dwudzieste lata trzydzieste”.

1957 – W Łodzi urodziła się Dorota Kędzierzawska, reżyserka, scenarzystka; autorka filmów „Wrony”, „Jestem”, „Pora umierać”, „Jutro będzie lepiej” oraz „Inny świat”, którego głównym narratorem i bohaterem jest aktorka Danuta Szaflarska.

1975 – W Londynie zmarł Tadeusz Olsza, aktor, piosenkarz, tancerz; występował w kabaretach, teatrach rewiowych, m.in. w Qui Pro Quo, Morskim Oku i Cyruliku Warszawskim; zagrał w filmach „Uwiedziona” i „Jego wielka miłość”.

1982 – We Wrocławiu zmarł Henryk Worcell, pisarz, autor powieści „Zaklęte rewiry”.

1991 – Początek IV pielgrzymki do Polski papieża Jana Pawła II.

2000 – We Wrocławiu zmarł Eliasz Kuziemski, aktor, wystąpił m.in. w filmie „Sami swoi”, a także w serialach „Stawka większa niż życie” i „Znak orła”.

2003 – Donald Tusk został wybrany przewodniczącym Platformy Obywatelskiej. Funkcję tę pełnił do listopada 2014 r.

2016 – W Warszawie zmarł Janusz Ekiert, muzykolog, autor książek poświęconych muzyce, biografii Fryderyka Chopina, historii Konkursów Chopinowskich.

2022 – W Paryżu zmarł ks. Tadeusz Tomasiński, pallotyn, żołnierz Armii Krajowej, Powstaniec Warszawski od 1953 r. pracujący w pallotyńskiej Regi Miłosierdzia Bożego we Francji. W okresie stanu wojennego był organizatorem Komitetu Pomocy dla Polski. Z zamiłowania był badaczem historii sztuki oraz dziejów Polski i Francji.

2 czerwca

1809 – Książę Józef Poniatowski ustanowił Rząd Centralny Wojskowy Tymczasowy Obydwóch Galicjów pod protekcją Najjaśniejszego Cesarza i Króla Wielkiego Napoleona, którego celem było doprowadzenie do włączenia Galicji i Małopolski do Księstwa Warszawskiego.

1863 – W Mińsku został rozstrzelany za agitację powstańczą polski żołnierz w służbie rosyjskiej Michał Ciundziewicki.

1891 – W Krakowie położono kamień węgielny pod budowę Teatru im. Juliusza Słowackiego.

1920 – We Włocławku urodził się Marcel Reich-Ranicki, niemiecki krytyk literacki, pochodzący z rodziny polskich Żydów; po wybuchu II wojny światowej przebywał w warszawskim getcie, skąd w 1943 r. uciekł; przeżył wojnę ukrywając się u polskiej rodziny; według katalogu IPN od 1945 r. był funkcjonariuszem Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego; następnie pracował w dyplomacji; w 1958 r. wyjechał do RFN; należał do najbardziej wpływowych krytyków literackich, był szefem redakcji kultury w „FAZ”, a następnie w telewizji ZDF.

1920 – Wojna polsko-bolszewicka: zwycięstwo wojsk polskich w bitwie pod Boryspolem koło Kijowa.

1943 – Zbrodnia Wołyńska: We wsi Hurby na Wołyniu oddział UPA wspierany przez lokalne samoobrony ukraińskie zamordował około 250 Polaków.

1950 – W Warszawie urodził się Krzysztof Lang, reżyser, scenarzysta; autor filmów „Prowokator” i „Strefa ciszy”.

1979 – Początek pierwszej pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Polski, która trwała do 10 czerwca. W Warszawie na placu Zwycięstwa (obecnie Piłsudskiego) padły słynne słowa: „Wołam ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja: Jan Paweł II, papież (…): Niech zstąpi Duch Twój! I odmieni oblicze ziemi. Tej ziemi!”.

1989 – Ukazał się pierwszy numer reaktywowanego „Tygodnika Solidarność” pod redakcją Tadeusza Mazowieckiego; tygodnik ukazywał się od kwietnia 1981 r. do wprowadzenia stanu wojennego 13 grudnia 1981 r.; następnie tygodnik został zawieszony przez władze komunistyczne, a część jego dziennikarzy została internowana.

1990 – W Chełmży urodził się Michał Kwiatkowski, kolarz szosowy, zawodowy mistrz świata ze startu wspólnego z 2014 r.

1994 – W Biskupinie zmarł Walenty Szwajcer, nauczyciel, odkrywca pozostałości osady kultury łużyckiej w Biskupinie.

2016 – W Warszawie zmarł Andrzej Niemczyk, selekcjoner reprezentacji siatkarek, które dwukrotnie w 2003 i 2005 r. zdobyły mistrzostwo Europy; siatkarz, reprezentant Polski.

2020 – W Warszawie zmarł mjr Marian Słowiński, uczestnik kampanii polskiej i francuskiej w czasie II wojny światowej, weteran 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka.