Lukovac - chorwacka wyspa archeologicznych skarbów

Niemal cała chorwacka wyspa Lukovac była w starożytności zabudowana. Mogła pełnić rolę ośrodka religijnego, bo jej centralnym punktem był późnoantyczny kościół. Mieszkańcy wysepki uczestniczyli w wymianie towarowej z innymi regionami basenu Morza Śródziemnego – pokazały polsko-chorwackie badania archeologiczne.

Polsko-chorwackie badania w Lukovac

.Mała skalista wysepka Lukovac położona jest w obrębie północnej części chorwackiej wyspy Rab. Choć jej powierzchnia jest nieduża, badania archeologiczne przeprowadzone w ostatnich latach przyniosły odkrycia, które rzucają nowe światło na codzienne życie społeczności postrzymskiej (w okresie między późnym antykiem a wczesnym średniowieczem) na obszarze północno–wschodniego Adriatyku.

Między 2022 a 2024 rokiem prace na wyspie Lukovac prowadził polsko–chorwacki zespół badaczy pod kierunkiem prof. Fabiana Welca z Instytutu Archeologii UKSW oraz dr Any Konestry z Instytutu Archeologii w Zagrzebiu. „Niemal cała dostępna powierzchnia wyspy była w starożytności zabudowana. Centralnym elementem tego zespołu był późnoantyczny kościół, którego pozostałości przetrwały do dziś” – powiedział prof. Fabian Welc.

Na bazie znalezisk i analogii badacze datują świątynie na VI wieku n.e. Była to relatywnie duża budowla (13×6,5 m) o bardzo bogatym wyposażeniu, o czym świadczą tegoroczne znaleziska: m.in. pozostałości wystroju w postaci fragmentów płytek wykonanych z egipskiego porfiru, pozostałości lamp szklanych, ołowiane obramienia okien czy unikalny kamienny relikwiarz (jeden z kilku tego rodzaju znalezionych w Chorwacji). Wzdłuż zewnętrznej krawędzi płaskowyżu wyspy odkryto fragmenty muru obronnego, co świadczy o tym, iż osada była w pełni ufortyfikowana.

Religijny ośrodek i refugium dla ludności

.Jak informują badacze, pozyskane dane pokazują złożony obraz osadnictwa na wyspie. Odkryte dzięki badaniom geofizycznym i archeologicznym budynki, o znacznych wymiarach (ok. 40×10 m), pełniły funkcje magazynowe, gospodarcze i zapewne mieszkalne. Zdaniem dr Any Konnestry wyspa Lukovac spełniała rolę religijnego ośrodka i refugium dla okolicznej ludności.

Analiza materiałów ceramicznych odnalezionych na wyspie wskazuje na silne powiązania z północną Italią. Odkryte fragmenty naczyń ceramicznych pochodzą z okresu VI–VIII wieku n.e. i wykazują podobieństwo do wyrobów ceramicznych produkowanych na terenie północnej Italii (Rawenna) – poinformował ceramolog Bartosz Nowacki.

Te powiązania sugerują, że ufortyfikowana osada była częścią szerszej sieci handlowej i osadniczo-wojskowej, zapewne pod kontrolą bizantyńską, a jej mieszkańcy uczestniczyli w wymianie towarowej z innymi regionami basenu Morza Śródziemnego. Dowodzą tego także odkrycia fragmentów amfor z VII w., wyprodukowanych w bizantyjskim Egipcie.

Obok wspomaganego kościoła i budynku gospodarczego, w 2024 roku badacze eksplorowali także pozostałości cysterny o wymiarach 11,5 x 5,2 metra i głębokości ponad 2 m. Wypełniały ją głównie antyczne śmieci, w kontekście których znaleziono wspaniale dekorowaną brązową klamrę pasa z VII wieku (drugi tego rodzaju egzemplarz znaleziony w Chorwacji).

Kompleksowe rozpoznanie geoarcheologiczne

.Okazało się także, że wypełnienie cysterny jest unikalnym źródłem informacji o codziennej diecie mieszkańców wyspy. Oprócz licznych węgli drzewnych w kilku warstwach odkryto zwęglone ziarniaki zbóż, takich jak pszenica zwyczajna i orkisz (Triticum aestivum, oraz T. aestivum ssp. spelta), a także te należące do żyta (Secale cereale). Znaleziono także nasiona roślin strączkowych, z których najczęstszy jest bobik (Vicia faba var. minor), także groch (Pisum sp.) oraz soczewica (Lens sp.). Oznaczono również pestki winogron (Vitis vinifera).

„Bardzo interesującym jest fakt, że nie spotykano pozostałości chwastów czy innych częstych zanieczyszczeń, takich jak osadki kłosów czy plewy. Sugeruje to, że zboże było prawdopodobnie młócone i czyszczone poza wyspą Lukovac i przywożone w postaci gotowej do przyrządzania potraw” – wyjaśnia prof. Renata Stachowicz–Rybka z Instytutu Botaniki PAN.

Zdaniem prof. Welca kontynuacja badań na Lukovac może przynieść dalsze odkrycia, które pozwolą lepiej zrozumieć rolę wysp Adriatyku w sieci handlowej i osadniczej późnego antyku, a także poznać życie codzienne mieszkańców postrzymskiego świata, o którym niewiele wiadomo ze względu na zupełny brak źródeł pisanych i ubóstwo danych archeologicznych. „Należy pamiętać, że VI – VIII wiek to okres zasadniczej transformacji obszaru Europy, której efektem jest dzisiejsza mozaika państw, kultur i społeczności” – komentuje prof. Welc.

Głównym celem badaczy w ramach projektu „Archaeological Topography of the Rab Island”, było kompleksowe rozpoznanie geoarcheologiczne wyspy Lukovac. Badania obejmowały m.in. dokumentację z użyciem dronów oraz profilowania georadarowe i geomagnetyczne, co umożliwiło stworzenie cyfrowego modelu wyspy (DEM) o wysokiej rozdzielczości.

Stratyfikacja społeczna w starożytności

.Na temat nierówności społecznych w starożytnym świecie na łamach “Wszystko Co Najważniejsze” pisze prof. Carles LALUEZA FOX w tekście “Archeologia nierówności“.

“Tutenchamon za życia był mało znanym faraonem. Istnieją dowody na to, że pochowano go w pośpiechu. Trumna, w której znaleziono mumię Tutenchamona, została wykonana z litego złota i waży ponad 100 kg. Trudno sobie wyobrazić, jak imponujące musiały być pochówki tak potężnych władców starożytnego Egiptu, jak Cheops, Totmes III czy Ramzes II. Niestety, wszystkie one zostały splądrowane jeszcze w starożytności”.

“Wbrew powszechnemu przekonaniu większość archeologów powiedziałaby, że poszukiwanie skarbów nie jest ich głównym celem; chcą zrozumieć codzienne życie minionych cywilizacji. Mimo to skrajności – bajeczne bogactwa królów i trudna egzystencja zwykłych ludzi – pozwalają zrozumieć to, co można uznać za jeden z głównych celów archeologii: badanie ewolucji życia społecznego w starożytności”.

“Jedną z najbardziej oczywistych metod jest analiza składu inwentarzy grobowych. Bogate pochówki mogą jednak nie być nie tyle dowodem zróżnicowania społecznego, ile próbą zademonstrowania znaczenia i odrębności danej grupy w stosunku do innych. Rozwarstwienie społeczne może opierać się na bogactwie, ale także na osobistym prestiżu i władzy. Dlatego nie zawsze można ocenić różnice społeczne, porównując wyłącznie pochówki”.

.”Niektórzy archeolodzy próbowali zastosować zasady ekonomii do zbadania różnic społecznych i porównania danych z różnych miejsc. W badaniu kierowanym przez Samuela Bowlesa z Instytutu Santa Fe, opublikowanym w „Nature” w 2017 r., próbowano odpowiedzieć na to pytanie, stosując współczynnik Giniego – najczęściej używany do pomiaru nierówności dochodów – w odniesieniu do dużej liczby stanowisk archeologicznych, zarówno w Starym Świecie, jak i w obu Amerykach. Na liście stanowisk znalazły się takie miejsca, jak Çatalhöyük w Turcji, Pompeje we Włoszech i Teotihuacán w Meksyku; autorzy określili wymiary domów jako szacunkowe wskaźniki bogactwa tamtejszych społeczeństw” – pisze prof. Carles LALUEZA FOX.

PAP/WszystkocoNajważniejsze/MJ