Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego na rzecz upamiętnienia rodziny Ulmów

Zaplanowana na 10 września 2023 r. w Markowej beatyfikacja rodziny Ulmów wiąże się popularyzacją wiedzy o ich życiu i okolicznościach śmierci. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego robi to już od dłuższego czasu. W kraju i za granicą.

.Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego od lat prowadzi szereg działań dokumentujących nieznaną historię Polaków, którzy ratowali ludność żydowską przed Zagładą, którzy dawali wyraz najwyższego poświęcenia i odwagi, składając nieraz własne życie w obronie drugiego człowieka. Polska była jedynym krajem, w którym w czasie II wojny światowej za pomoc Żydom groziła kara śmierci. 

Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. rodziny Ulmów

.W 2016 r. w Markowej zostało otwarte Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów. Podstawowym celem Muzeum jest pokazanie bohaterskich postaw Polaków, którzy w czasie okupacji niemieckiej pomagali Żydom, ryzykując życie swoje i swoich rodzin. Jest to pierwsza w Polsce placówka muzealna w całości poświęcona tematyce ratowania ludności żydowskiej na okupowanych ziemiach polskich podczas Zagłady. Wystawa stała pokazuje poznane i udokumentowane przypadki udzielania pomocy Żydom na terenie obecnego województwa podkarpackiego, zaś pobliski Sad Pamięci oraz eksponowane wystawy czasowe dają wyobrażenie o polskiej pomocy ludności żydowskiej w skali całego kraju. Od 2017 r. Muzeum jest instytucją kultury, której działalność jest współfinansowana przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W 2022 r. muzeum odwiedziło ponad 25 000 zwiedzających. 

Sad Pamięci

.W liczącej ok. 4,5 tys. mieszkańców Markowej Ulmowie nie byli jedyną rodziną, która została zamordowana za ukrywanie Żydów. W zbiorach Muzeum znajdują się m.in. drzwi ze śladami po kulach z egzekucji rodziny Baranków. Mimo tych tragedii, rodziny z okolicy do końca okupacji ukrywały Żydów – co najmniej 20 z nich przeżyło. Skalę tej pomocy obrazuje Sad Pamięci – nawiązujący z jednej strony do sadowniczej pasji Józefa Ulmy, a z drugiej – do Ogrodu Sprawiedliwych w Yad Vashem. Na podświetlanych tablicach umieszczono nazwy ok. 1,5 tysiąca miejscowości, w których PŻydzi ratowani byli przez Polaków odznaczonych potem tytułem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. 

Zawołać po imieniu. Wspomnienie o Polakach ratujących Żydów

.Pamięci Polaków zamordowanych za pomoc udzielaną Żydom podczas okupacji niemieckiej jest poświęcony również program „Zawołani po imieniu” prowadzony od 2019 roku przez Instytut Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego. „Zawołani” upamiętniani są pamiątkowymi tablicami umieszczanymi na kamieniach pamięci w miejscowościach, gdzie zostali zamordowani. Każdemu upamiętnieniu towarzyszy msza święta i żydowska obrzędowość religijna. Każde upamiętnione miejsce staje się nie tylko pomnikiem pamięci ale też punktem spotkania miejscowej społeczności każdego 24 marca – w Narodowym Dniu Pamięci o Polakach Ratujących Żydów pod okupację niemiecką. Do tej pory upamiętnienie odbyły się w 32 miejscach, upamiętniono 78 osób. 3 września 2023 r. do grona upamiętnionych dołączyła rodzina Ulmów. Przekrojowa stała wystawa poświęcona „Zawołanym po imieniu” jest prezentowana w warszawskim Domu Bez Kantów.

Ponadto z inicjatywy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Piotra Glińskiego na Placu Grzybowskim w Warszawie przy Kościele pw. Wszystkich Świętych, powstaje filia Muzeum Historii Polski – Centrum Edukacji i Informacji o Polakach Ratujących Żydów.

W czasie II wojny światowej na plebanii kościoła, dzięki zaangażowaniu księży Marcelego Godlewskiego i Antoniego Czarneckiego, schronienie i pomoc znalazło wiele osób pochodzenia żydowskiego. Wśród nich byli m.in. prof. Ludwik Hirszfeld oraz Krzysztof Zamenhof. Szacuje się, że prałat Godlewski uratował od tysiąca do trzech tysięcy Żydów.

Upamiętnienia zorganizowane przez instytucje podległe MKiDN

.W rozpowszechnianie wiedzy Polaków i ludzi z całego świata na temat przejmującej historii rodziny Ulmów z Markowej włączyły się także inne instytucje podległe bezpośrednio Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Na szczególną uwagę zasługuje tu film „Przykazanie miłości. Historia rodziny Ulmów z Markowej” w reżyserii Marty Pietrasiewicz, realizowany przez Polską Fundację Narodową we współpracy z TVP Polonia oraz Ambasadą RP przy Stolicy Apostolskiej. Film opowiada jakimi wartościami kierowali się Ulmowie i czym się interesowali. To historia dramatycznych wyborów, które musieli dokonać – zdecydowali się na udzielanie pomocy innym, w tym Żydom, narażając swoje życie. Autorka filmu pokazuje archiwalne wypowiedzi członków rodziny Ulmów, najstarszego mieszkańca z Markowej, a także potomków żydowskich mieszkańców Markowej. Istotnym walorem są liczne archiwalne zdjęcia, autorstwa Józefa Ulmy. Na uwagę zasługują również sceny fabularyzowane przybliżające codzienne życie rodziny Ulmów.

Fabularyzowane sceny przybliżające codzienność Ulmów zawiera również spot telewizyjny „Nie ma większej miłości” zrealizowany przez Biuro Niepodległa do emisji w mediach społecznościowych oraz telewizjach. 

Materiał filmowy został wyprodukowany w Muzeum Skansenie Zagroda w Markowej na Podkarpaciu, w autentycznym domu Rodziny Szylarów, która podczas II Wojny Światowej przyjęła pod swój dach, siedmioosobową żydowską rodzinę Weltzów. Konsultantem historycznym koncepcji spotu był dr Mateusz Szpytma, wiceprezes IPN.

Ministerstwo Kultury zadbało także o międzynarodową kampanię informacyjną dotyczącą życia i okoliczności śmierci beatyfikowanych 10 września Ulmów z Markowej. Przygotowana przez IPN Rzeszów wystawa „Śmierć za człowieczeństwo” staraniem Polskiej Fundacji Narodowej została rozdystrybuowana po całym świecie, szczególnie w ośrodkach z dużym skupiskiem Polonii. Była w katedrze w Alcali w Hiszpanii, na ogrodzeniu konsulatu generalnego RP w Nowym Jorku, będzie w bazylice św. Piotra w Okowach w Rzymie, w Wilnie, Muzeum Ofiar Komunizmu w Waszyngtonie.

.Polska Fundacja Narodowa prowadzi ponadto zagraniczną kampanię informacyjną przed zaplanowanymi na 10 września 2023 r. uroczystościami beatyfikacyjnymi rodziny Ulmów, dystrybuując wystawę IPN Rzeszów „Śmierć za człowieczeństwo” na całym świecie. 

Wystawę stanowi kilkadziesiąt umieszczonych na 17 planszach zdjęć i dokumentów, wśród których znajduje się wiele, dotąd niepublikowanych materiałów. Ekspozycja przedstawia losy rodziny Ulmów, ich codzienne życie, zamiłowania i pasje, przerwane przez tragiczne wydarzenia wojny. Wiele z zaprezentowanych zdjęć, wykonanych zostało przez samego Józefa, pasjonata fotografii. Obok rodziny Ulmów, wystawa prezentuje sytuację Żydów w Markowej, wzajemne stosunki polsko-żydowskie oraz tych, których udało się ocalić pomimo niemieckich represji.

Los Ulmów, Didnerów, Grünfeldów i Goldmanów

.Historii życia i okolicznościom męczeństwa rodziny Ulmów a także wielu innych polskich rodzin, ukrywających Żydów w czasie wojny poświęcono już wiele przejmujących materiałów, rozmów, filmów, tekstów. Jak zauważa na łamach „Wszystko co Najważniejsze” Mateusz SZPYTMA nieznane są okoliczności pojawienia się w domu Ulmów ośmiorga Żydów, których ukrywali kilkanaście miesięcy. Wiemy natomiast sporo o okolicznościach śmierci ich wszystkich oraz o tym, co działo się potem. „Trudno określić przesłanki, jakimi kierowali się Ulmowie, przyjmując pod swój dach Żydów. Była to zapewne powinność miłości bliźniego, współczucie, a także świadomość tego, że zaniechanie pomocy może być wyrokiem śmierci dla ludzi wyjętych spod prawa” – pisze Mateusz SZPYTMA.

Oprac. ad/WszystkocoNajważniejsze