Najpiękniejsze katedry świata – dziesięć spośród tysięcy
Ponowne oddanie do użytku odbudowanej po pożarze katedry Notre Dame w Paryżu jest znakomitą okazją, aby przypomnieć historie najpiękniejszych katedr świata. I wyjaśnić, skąd w ogóle pojęcie katedry się wzięło.
Katedry świata – siedziby biskupów katolickich
.Pojęcie katedry oznacza w zasadzie nie tyle budynek wielkiej i ważnej świątyni ile siedzibę biskupa, od greckiego słowa kathedra oznaczającego krzesło lub siedzibę. Pierwotnie zresztą tym terminem określano wyłącznie podwyższenie w świątyni, na którym stawiano krzesło lub tron dla przewodniczącego liturgii biskupa. Dopiero później zaczęto tak nazywać kościół, przy którym biskup danego miejsca mieszkał i urzędował.
Właśnie dlatego nie każdy piękny, zabytkowy i wielki kościół jest w rzeczywistości katedrą. Co być może zaskoczy niektórych katedrą nie jest nawet bazylika św. Piotra w Rzymie – właśnie dlatego na poniżej liście jej zabraknie.
Wzorcem dla budowy katedr średniowiecznych i co za tym idzie także tych następnych była od czasów św. Konstantyna katedra św. Jana na Lateranie w Rzymie – zwana przez katolików „matką i głową wszystkich kościołów świata”. Właśnie dlatego od niej rozpoczynamy poniższą listę – wybór 10 najpiękniejszych katedr Europy spośród tysięcy innych, często równie pięknych na świecie.
Katedry we Włoszech
Katedra św. Jana na Lateranie, Rzym
.Niewielu zwiedzających Rzym zdaje sobie sprawę, że ani bazylika św. Piotra w Watykanie, ani bazylika św. Pawła za murami nie są katedrami. I choć bez wątpienia są jednymi z najpiękniejszych świątyń katolickich na świecie, a o bogactwie znajdujących się w nich dzieł sztuki można pisać książki – na liście najpiękniejszych katedr nie sposób ich umieścić. Siedzibą biskupa Rzymu jest bowiem tylko jeden kościół w Wiecznym Mieście – bazylia św. Jana na Lateranie. I to ona jest sensu stricte katedrą. Jako pierwszy swoją siedzibę miał na Lateranie papież Milcjades, urzędujący w czasach cesarza Konstantyna, który w 313 r. oficjalnie pozwolił chrześcijanom na publiczne sprawowanie kultu. Chcąc, by biskup Milcjades zwołał w Rzymie synod w sprawie herezji donacjańskiej Konstantyn ofiarował mu cesarskie posiadłości na Lateranie, należące wcześniej do bogatej rzymskiej rodziny o tym nazwisku. Watykan, gdzie znajdował się grób św. Piotra, na siedzibę biskupa ani tym bardziej papieża się wtedy nie nadawał: były to ubogie tereny poza centrum, gdzie grób świętego obudowany był wciąż prowizoryczną kaplicą. Na Lateranie zaś już znajdowała się cesarska bazylika, którą gładko przekształcono w chrześcijańską świątynię. Po Marcjanie zaczęli tam urzędować następni papieże. Ponieważ pierwotna bazylika spłonęła i w czasie niewoli awiniońskiej przestała być siedzibą papieża na kilka wieków – obecny kształt katedry laterańskiej pochodzi dopiero z czasów renesansu i baroku.
Mediolan, Katedra Narodzin św. Marii
Mierząca aż 157 m długości i 93 szerokości należy do największych kościołów na świecie. Na miejscu obecnej katedry znajdowała się wczesnochrześcijańska katedra Santa Maria Maggiore i nieco większa bazylika rzymska, wyświęcona później na kościół św. Tekli. To właśnie ta pierwsza katedra pod wezwaniem św. Tekli była siedzibą słynnego św. Ambrożego – biskupa Mediolanu a potem ośrodkiem tzw. rytu mediolańskiego – typu odprawiania liturgii, który zapoczątkował ten święty biskup. Budowę obecnej świątyni rozpoczął w 1386 książę Lombardii Gian Galeazzo Visconti, ale ukończono ją dopiero w 1965 r. Projekty do ozdobienia jej fasady tworzyli m.in. Leonardo da Vinci czy Donato Bramante. Kształt, który przyjęła dziś, szczególnie zdobienia na fasadzie, powstał dopiero na przełomie XVIII i XIX w. Lista architektów i inżynierów, którzy pracowali przy jej budowie liczy na przestrzeni sześciu wieków budowy aż 79 osób, w tym słynny Pellegrino Pellegrini. „Cóż to za cud! Tak wielkie, tak uroczyste, tak rozległe! A jednak tak delikatne, tak zwiewne, tak pełne wdzięku! Cały świat solidnej wagi, a jednak wydaje się… złudzeniem mrozu, które może zniknąć z tchnieniem!” – pisał o mediolańskiej katedrze zachwycony jej widokiem Mark Twain.
Florencja, Katedra Matki Bożej Kwietnej (Santa Maria del Fiore)
Podobnie jak katedra w Mediolania nazywana jest “Duomo” (od łacińskiego słowa “dom”, co odnosi się do domu Bożego albo siedziby biskupa). Budowa tej nie mniej spektakularnej niż mediolańska katedry rozpoczęła się wcześniej (1296 r.) i trwała “jedynie” dwa wieki. Autorem jej pierwszego projektu był Arnolfo di Cambio. Ogromne wrażenie robią zwłaszcza zdobiące całą zewnętrzną część polichromowane panele marmurowe w różnych odcieniach zieleni i różu, obramowane na biało. Bogato zdobiona fasaca zachodnia powstała dopiero w XIX w. w stylu neogotyckim autorstwa Emilio De Fabrisa. Jak większość tak monumentalnych świątyń we Włoszech powstała na miejscu kilku wcześniejszych katedr Florenckich, rozbudowywanych by mieściły rosnącą populację tego miasta.-księstwa. Pierwsza bazylika wybudowana przez chrześcijan w tym miejscu nowiła wezwanie św. Wawrzyńca (San Lorenzo) i konsekrował ją sam św. Ambroży z Mediolanu pod koniec IV w.
Katedra, wspólnie z Babtysterium i Dzwonnicą tworzą hamornijny komplekst stanowiący dziś wielką atrakcję dla turystów.
Piza, katedra Matki Bożej Wniebowziętej (Santa Maria Assunta)
Kolejna z najsłynniejszych włoskich katedr również powstała w średniowieczu, a budowa jej została sfinansowana z łupów wojennych po wyprawach włoskich możnowładców przeciwko Saracenom – jak w średniowieczu nazywano wszystkie ludy arabskie. Jako budowla katedra z Pizy łączy w sobie elementy stylistyczne architektury lombardzko-emilijskiej, klasycznej, późnostarożytnej, bizantyńskiej, rawenneńskiej i arabskiej, jest zatem choćby z tych powodów warta zobaczenia. O wiele słynniejsza od samej katedry jest jednak stojąca obok niej dzwonnica (to charakterystyczne dla włoskiej archiketury) czyli słynna “krzywa wieża”, przechylona względem pionu o 5,5°. Budowę katedry rozpoczęto w 1064 r. czyli o wiele wcześniej, niż budowy głównych świątyń Mediolanu i Florencji i konsekrowano zaledwie po 55 latach budowy, co jak na tamte czasy było tempem rekordowym. Fasadę tworzą cztery rzędy ślepych arkad, wykonanych z białego marmuru, umieszczonych ponad trzema portalami. Wnętrze katedry w Pizie tworzą liczne arcydzieła sztuki sakralnej różnych epok, w tym m.in mająca kształt ośmiokąta ambona Giovanniego Pisano.
Katedry w innych częściach Europy
Katedra w Santiago de Compostela, Hiszpania
.Zwykle, gdy mówi się o Santiago w Hiszpanii ma się na myśli pieszą wędrówkę do grobu św. Jakuba Apostoła, znajdującego się w tym miejscu, jednak sama katedra również ze względów architektonicznych i historycznych zasługuje na uwagę. Budowa świątyni nad grobem apostoła rozpoczęła się w 1075 r. Wzorem dla jej rozplanowania był kościół św. Sernina w Tuluzie. Choć budowę ukończono już dwa wieki później katedra była w ciągu wieków wielokrotnie rozbudowywana i doozdabiana sztuką charakterystyczną dla danej epoki. Fasady ze wszystkich stron świata są kopalnią ciekawostek architektonicznych i zdobniczych. Z kolei wnętrze katedry zachowało do dziś swój pierwotny romański charakter, a w przeciwieństwie do bogato dekorowanych elewacji zewnętrznych charakteryzuje się oszczędnością, monumentalizmem i przestrzennością.
Katedra św. Eulalii w Barcelonie
Choć wiele osób sądzi, że to słynna bazylika Sagrada Familia w Barcelonie jest tutejszą katedrą – w rzeczywistości funkcję tę pełni zbudowana w średniowieczu katedra św. Eulalii. I ta świątynia także zasługuje na wpisanie na listę najpiękniejszych katedr Europy. Przede wszystkim jest kościołem, za którym stoi najstarsza chtrześcijańska tradycja budowania świątyń na grobach męczenników. Pochowana jest tu właśnie św. Eulalia – nastoletnia dziewczyna i chrześcijanka zamordowana w Barcelonie za czasów prześladowania przez cesarza Dioklecjana. Obecna katedra, zbudowana w latach 1298 – 1448, powstała na grobie męczennicy, w miejscu pierwszej świątyni. Jest przykładem pięknego gotyku katalońskiego, którym tym odróżnia się choćby od gotyku włoskiego, że nie dąży się do przesadnej wysokości ani do bogactwa zdobień, świątynie zaś zdecydowanie są zorientowane horyzontalnie. Mówiąc prościej: kościoły budowane w tym stylu są szersze niż wyższe. Uchodziły wręcz za zbyt skromne. Elewacja zachodnia, która dziś przykuwa spojrzenie późnoromańskim portalem została zbudowana dużo później, bo dopiero pod koniec XIX w. Będąc w tym miejscu koniecznie trzeba zajrzeć do krypty św. Eulalii.
Cathédrale Notre-Dame, Rouen (Francja)
.Katedra w Rouen jest jednym z najwspanialszych przykładów architektury gotyckiej. Monumentalna fasada, należąca do najpiękniejszych we Francji, wyróżnia się bogactwem i kunsztem rzeźb, a także zróżnicowaniem kompozycji. Dwie wieże reprezentują dwa różne style: pierwsza, pochodząca z XII wieku, powstała w stylu gotyku prymitywnego ; druga, ukończona w XVI wieku, reprezentuje gotyk płomienisty. Iglica katedry w Rouen, pochodząca z XIX wieku, jest najwyższą we Francji.
We wnętrzu katedry uwagę zwracają zwłaszcza rzeźbione schody, nawiązujące do gotyku płomienistego. W katedrze znajduje się grobowiec Ryszarda Lwie Serce, zawierający jego serce.
Katedra Notre-Dame w Rouen, w różnych momentach dnia, została uwieczniona przez Claude’a Moneta w cyklu 30 obrazów “Katedra w Rouen”.
Cathédrale Notre-Dame, Reims (Francja)
Reims jest miejscem bardzo ważnym dla chrześcijaństwa we Francji – to w tym mieście w V wieku król Chlodwig przyjął chrzest, co przypieczętowało przynależność Francji do cywilizacji chrześcijańskiej. Katedra Notre-Dame w Reims była natomiast miejscem koronacji władców Francji.
Gotycka katedra Notre-Dame w Reims posiada piękną, rzeźbioną fasadę z figurami typowymi dla stylu, panującego w XIII wieku w Szampanii. Uwagę zwracają zwłaszcza rzeźby aniołów wokół portali, które nadały katedrze w Reims miano “katedry aniołów”. Wysoką wartość artystyczną przedstawiają również witraże katedry, zwłaszcza wspaniała XII-wieczna rozeta, a także witraże Marca Chagalla w jednej z kaplic.
Dóm sv. Alžbety, Koszyce (Słowacja)
.Katedra świętej Elżbiety w Koszycach jest największą świątynią katolicką na Słowacji i położoną najdalej na wschód gotycką katedrą w Europie.
Pochodząca z XVI wieku katedra stała się wzorem dla późniejszych kościołów na terenach dzisiejszej Słowacji (m.in.w Preszowie i Bardejowie) i Rumunii (m.in. w Braszowie i Klużu-Napoce). Rzeźby, znajdujące się na fasadzie katedry w Koszycach, należą do najpiękniejszych przykładów rzeźby średniowiecznej w Europie środkowej.
We wnętrzu katedry uwagę zwraca XV-wieczny ołtarz, w którego skład wchodzi największy w Europie zbiór 48 gotyckich malowideł tablicowych.
Katedrála sv. Víta, Václava a Vojtěcha, Praga (Czechy)
Katedra św.św. Wita, Wacława i Wojciecha w Pradze, górująca nad miastem ze słynnego wzgórza zamkowego Hradczany, jest jednym z najważniejszych symboli Czech. W katedrze byli koronowani czescy królowie, przechowywane są tam również insygnia koronacyjne, w tym korona św.Wacława. Świątynia jest sanktuarium świętych patronów Czech.
Katedra, której budowa rozpoczęła się w XIV wieku, a całkowicie zakończyła dopiero w 1929 r., jest cennym przykładem architektury gotyku i neogotyku w Europie środkowej.
We wnętrzu katedry znajdują się liczne dzieła sztuki, pochodzące z okresu od XIV do XX wieku. Na uwagę zasługują zwłaszcza witraże, zaprojektowane m.in. przez Alfonsa Muchę.
Opracowanie: Anna Druś, Julia Delanne
