Polacy uzależnieni od mediów społecznościowych - ostrzeżenie ministerstwa zdrowia

Rodzice najczęściej umożliwiają dzieciom korzystanie z telefony podczas podróży, posiłków i podczas toalety; traktują dostęp do urządzenia mobilnego jako nagrodę – wskazał resort zdrowia. Ministerstwo Zdrowia podkreśliło, że nadmierne korzystanie z nowych technologii cyfrowych to złożone i nowe wyzwanie zdrowia publicznego. Jak pokazuje badanie EPSAD, młodzi Polacy uzależnieni od mediów społecznościowych coraz częściej nie są w stanie funkcjonować bez smartfonów i spędzają rekordowe liczby godzin w sieci.

Uzależnienie dzieci od internetu

.Resort zdrowia pytany o uzależnienie dzieci od internetu zwrócił uwagę na badanie ESPAD z 2019 roku, w którym pojawiły pytania m.in. dotyczące korzystania z mediów społecznościowych (Twitter, Facebook, Skype). Analiza typowego dnia nauki młodszej grupy badanych nastolatków (15-16 lat) pokazała, że najwięcej osób korzysta z mediów społecznościowych 2-3 godziny dziennie (30,1 proc.), mniej poświęca na to ok. 4-5 godzin (20,2 proc.).

W weekend dominują dwie podgrupy – 26,4 proc,. korzysta ponad 6 godzin dziennie, a 24,6 proc. – ok. 2-3 godziny. W starszej grupie, w typowym dniu nauki, największy odsetek uczniów korzysta z mediów społecznościowych 2-3 godziny dziennie (33,7 proc.) lub około 4-5 godzin dziennie (20,4 proc.). W weekend są to 2-3 godziny dziennie (27,2 proc.), ok. 4-5 godzin (25,7 proc.) lub 6 godzin i więcej (25,2 proc.).

Rekordowe liczby godzin przeznaczone na surfowanie po sieci

.”Czas spędzany w internecie nie jest wskaźnikiem, który świadczy o uzależnieniu, natomiast jest to sygnał ostrzegawczy – wymaga analizy i monitorowania przez rodziców. Czas wolny w weekend sprzyja dłuższemu korzystaniu z mediów społecznościowych – zwłaszcza w młodszej grupie wiekowej” – podkreśliło Ministerstwo Zdrowia.

Co ważne, 44 proc. dzieci w młodszej grupie i 46,4 proc. w starszej przyznało, że spędza za dużo czasu w mediach społecznościowych. Badani nastolatkowie wskazali również, że mają zły humor, jeśli nie mają dostępu do mediów społecznościowych (17,4 proc. w młodszej grupie i 13,4 proc. w starszej grupie). Resort zdrowia, przywołując badanie „Nastolatki 3.0” z 2021 roku, wskazał również, że młodsi uczniowie rozpoczynają samodzielne korzystanie z internetu (bez nadzoru rodziców) wcześniej niż ich starsi koledzy. „Średnia inicjacji internetowej to 6 lat i 8 miesięcy. Niektóre dzieci rozpoczynają w wieku zaledwie 4 lata (4,6 proc.)” – zaznaczyło MZ.

Problematyczne używanie internetu (PUI)

.Coraz częściej można usłyszeć o problematycznym używaniu internetu (PUI). Zjawisko to można określić jako nadużywanie internetu lub dysfunkcyjne jego wykorzystanie, prowadzące do niewłaściwych zachowań czy nałogów. Jak wskazuje MZ, co trzeci nastolatek (33,6 proc.) ma objawy problemowego użytkowania Internetu, a trzech na stu osiąga bardzo wysokie wskaźniki problemów (3,2 proc.).

„Wyniki w poszczególnych podskalach (zjawisko mierzono testem E-SAPS18) wskazują, że najsilniejsze komponenty PUI to tolerancja (eskalacja częstości i/lub wielkości bodźca) oraz objawy somatyczne spowodowane użytkowaniem smartfona (ból w nadgarstku lub karku, zawroty głowy, pogorszenie wzroku, zmęczenie, niewyspanie)” – wyjaśnił resort. Według badania „Nastolatki 3.0” 64,1 proc. badanych nastolatków przyznało, że powinna mniej korzystać z telefonu, a 50,2 proc. podało, że korzysta z telefonu dłużej niż zamierzało.

Co trzeci nastolatek całkowicie uzależniony od smartfona

.Prawie co trzeci nastolatek (29,8 proc.) przyznał, że odczuwa potrzebę korzystania stale ze smartfona, co trzeci nastolatek (31 proc.) przekazał, że nie jest w stanie funkcjonować bez smartfona, a co czwarty (24,8 proc.) jest zniecierpliwiony i zdenerwowany, gdy nie może z niego korzystać. Nastolatki wskazały również czynności, z których byłyby w stanie zrezygnować, aby zwiększyć ilość czasu w sieci. Wśród nich znalazło się oglądanie telewizji, obowiązki domowe, udział w nabożeństwie, aktywność fizyczna czy obrabianie lekcji.

Jednocześnie rodzice, choć są świadomi istnienia problemu, jakim jest uzależnienie od internetu, to nie mają dokładnego wglądu w to, jak bardzo smartfony i internet stały się częścią życia ich dzieci. Najczęściej nie doszacowują oni skali problemu w życiu ich dzieci. Ministerstwo zwróciło również uwagę na korzystanie z urządzeń mobilnych przez najmłodsze dzieci. „W badaniach CBOS w 2019 roku po raz pierwszy uwzględniono kontakt małych dzieci z internetem. Z deklaracji rodziców wynika, że z urządzeń mobilnych korzysta jedna trzecia dzieci między 12 a 23 miesiącem życia i blisko dwie trzecie dzieci od 2 do 5 lat” – wskazał.

Ile czasu spędzają dzieci przed ekranem telefonu?

.Wśród najmłodszych dzieci średni czas spędzany w ciągu dnia z mobilnym ekranem to 44 minuty, a u starszych – 49 minut. Na ogół spędzają one czas z urządzeniami przenośnymi w towarzystwie rodziców lub innych osób dorosłych. Najwięcej badanych, którzy mają dzieci poniżej 6 roku życia, wykorzystuje urządzenia mobilne, aby zająć czas nudzącym się podopiecznym. Rzadziej stosuje się je po to, aby dzieci uspokoić, a jeszcze rzadziej, by je za coś nagrodzić lub skłonić do zjedzenia posiłku. Rodzice dzieci w wieku od 2 do 5 lat częściej niż opiekunowie młodszych wprowadzają urządzenia przenośne, aby dzieci nagrodzić lub zająć im czas. Oferowanie dzieciom smartfonów i tabletów jako sposobu na nudę jest najsilniej związane z czasem, jaki spędzają one przed mobilnymi ekranami.

„Badania potwierdzają także sytuacje, w których dzieci mają dostęp do urządzeń mobilnych: rodzice najczęściej umożliwiają korzystanie dzieciom podczas podróży, posiłków i podczas toalety; traktują dostęp do urządzenia mobilnego jako nagrodę, oferują je dzieciom, kiedy się nudzą, płaczą” – wskazał resort. Jak podkreślił, nadmierne korzystanie z nowych technologii cyfrowych to złożone i nowe wyzwanie zdrowia publicznego. Choć narzędzia te są naturalnym elementem współczesnego życia, to nadmierne ich używanie może prowadzić do poważnych konsekwencji dla zdrowia i życia.

Polacy uzależnieni od mediów społecznościowych – jak temu zaradzić?

.Ministerstwo pytane o działania, jakie podejmuje w celu zmniejszenia liczby dzieci i nastolatków uzależnionych od internetu oraz zminimalizowania skutków uzależnienia od internetu wskazało na rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 listopada 2021 r. w sprawie programu pilotażowego oddziaływań terapeutycznych skierowanych do dzieci i młodzieży problemowo korzystających z nowych technologii cyfrowych oraz ich rodzin, które weszło w życie 7 grudnia 2021 roku.

„Pilotaż to odpowiedź na potrzebę związaną z zagrożeniem wynikającym z częstego korzystania przez dzieci i młodzież z mediów cyfrowych za pośrednictwem narzędzi takich jak komputery, smartfony, tablety czy inne urządzenia elektroniczne. Ma on sprawdzić sposób organizacji opieki nad pacjentami nadmiernie korzystającymi z nowych technologii cyfrowych oraz ich rodzin oraz zapewnić odpowiednie świadczenia zdrowotne tej grupie pacjentów” – zaznaczył resort. Pilotaż trwa od 1 grudnia 2021 r. i został przedłużony do 30 czerwca 2024 r.

Wyniki mają zostać wykorzystane do poprawy jakości i efektywności leczenia dzieci i młodzieży oraz ich rodzin. Ponadto trafią również do Ministerstwa Edukacji i Nauki, gdzie mają zostać wykorzystane w planowaniu działań prowadzonych we współpracy z placówkami oświatowymi w zakresie działań wychowawczo – profilaktycznych. MZ zwróciło również uwagę na działania Funduszu Rozwiązywania Problemów Hazardowych (FRPH), które obejmują także obszar e-uzależnień, w tym badania nad tym zjawiskiem, profilaktykę, edukację oraz pomoc i wsparci terapeutyczne osób uzależnionych.

Program „Wspólne kroki w Cyberświecie”

.Od 2014 r. co roku ogłaszany jest konkurs na realizację działań profilaktyczno-edukacyjnych wśród dzieci i młodzieży. Dotyczy on zagrożeń związanych z nadużywaniem komputera i internetu. Przykładem taki programów jest program „Wspólne kroki w Cyberświecie” czy „Loguj się z głową”. Istotną formą działań są kampanie społeczne. W zakresie ograniczania zachowań ryzykowanych związanych z nadużywaniem nowoczesnych technologii zostały zrealizowane dwukrotnie. W latach 2014-2015 prowadzona była kampania pod hasłem „Wyloguj się do życia”, która pokazała ryzyko, jakie niesie ze sobą nadmierne i niekontrolowane korzystanie z sieci.

„Pierwsze kroki w cyberświecie. Zróbmy je razem”

.W latach 2022-2023 ruszyła kampania pod hasłem „Pierwsze kroki w cyberświecie. Zróbmy je razem” skierowana do rodziców dzieci w wieku przedszkolnym. Ma ograniczyć korzystanie z urządzeń cyfrowych przez dzieci w wieku przedszkolnym. „Od początku funkcjonowania Funduszu zrealizowano blisko 100 projektów badawczych, które dotyczyły uzależnień behawioralnych (znaczna część to e-uzależnienia). Realizacja tych projektów jest bardzo ważna. Odpowiada na pytania o rozmiary zjawiska i jego psychospołeczne uwarunkowania” – podkreślił resort. Rekomendacje wynikające z badań wskazują kierunki działań, które mają zapobiegać tym zjawiskom.

Polaryzujący Twitter i Facebook

.Na temat współczesnych najpopularniejszych mediów społecznościowych takich jak Facebook i Twitter, na łamach “Wszystko Co Najważniejsze” pisze prof. Massimo PIGLIUCCI w tekście “Wyjdźcie z Twittera, wyjdźcie z Facebooka, aby żyć!“.

“Do niedawna byłem bardzo aktywny na Twitterze i Facebooku, mając godne pozazdroszczenia (jak mówią moi wydawcy) około 50 tysięcy obserwujących na Twitterze i regularnie uczestnicząc w popularnym forum na temat stoicyzmu, liczącym 100 tysięcy członków, na Facebooku. Nagle zrezygnowałem z obu. Albo przynajmniej tak to wyglądało z zewnątrz”.

“W rzeczywistości bowiem moja decyzja o opuszczeniu tych wirtualnych przestrzeni nie została podjęta od razu. Dojrzewała jako część mojej filozofii życiowej, którą obecnie uważam za rodzaj sceptycznego stoicyzmu. A stoicyzm uczy przecież, że głównym dobrem w życiu jest integralność charakteru lub jak powiedziałby Epiktet, zdrowy osąd. Wszystko inne, w tym z pewnością liczba zwolenników, obserwujących lub „znajomych” w mediach społecznościowych, jest w najlepszym razie preferowaną „obojętnością”, co oznacza, że może mieć wartość, ale nie wpływa na nasz charakter lub osąd”.

“Przez długi czas tak mi się przynajmniej wydawało. Zawsze uważałem większość technologii za rzecz moralnie neutralną. Bomby atomowe są bardzo złe, a szczepionki bardzo dobre, z innymi rzeczami jest podobnie. Ale dobro lub zło, które wynika z wielu technologii, leży w tym, jak je wykorzystujemy, a nie w samej istocie technologii”.

”Media społecznościowe przez długi czas wydawały się idealnym tego przykładem. Byłem świadomy, że na tych platformach ludzie trollują innych i znęcają się nad nimi. Wiedziałem, że takie platformy są często wykorzystywane do rozpowszechniania fałszywych wiadomości i alternatywnych faktów. Zdawałem sobie sprawę, że wielu użytkowników nie jest zainteresowanych konstruktywnym dialogiem i swobodną wymianą opinii” – pisze prof. Massimo PIGLIUCCI.

Uzależnienie od sieci

.Na temat coraz bardziej powszechnego problemu uzależnienia od internetu, na łamach “Wszystko Co Najważniejsze” pisze Barbara OAKLEY w tekście “Głowa do liczb (2). O sztuce ignorowania rozproszeń“. Autorka przedstawia w nim również sposoby na to jak można walczyć z uzależnieniami, prokrastynacją, czy szerzej złymi nawykami.

„Teraz omówię dokładniej, jak możesz zaprząc swoje zombie do pracy, by pomagały Ci unikać prokrastynacji, jednocześnie minimalizując wykorzystanie Twojej siły woli. Nie chcesz całkowicie zmienić swoich starych nawyków, lecz jedynie niektóre ich elementy, jak również wytworzyć kilka nowych nawyków. Kluczem do tego jest przyjrzenie się swojej reakcji na sygnał. Jedynym elementem, w którym musisz wykorzystać siłę woli, jest zmiana swojej reakcji na sygnał. Aby to zrozumieć, wróćmy na chwilę do czterech elementów składowych nawyku i przeanalizujmy je z punktu widzenia prokrastynacji”.

„1. Sygnał — musisz rozpoznać, co dokładnie wprowadza Cię w tryb zombie i sprawia, że zaczynasz wszystko odkładać na później. Sygnały zazwyczaj należą do którejś z poniższych kategorii: miejsce, czas, samopoczucie, reakcja na innych ludzi lub coś, co się właśnie zdarzyło[ii]. Czy zaczynasz szukać jakichś informacji w internecie, a następnie uświadamiasz sobie, że przeglądasz różne przypadkowe strony? Czy wiadomość tekstowa wyrywa Cię z koncentracji, przez co potrzebujesz dziesięciu minut, nim z powrotem znajdziesz wątek, mimo że próbujesz nie odrywać się od swojego zadania? Problem z prokrastynacją polega na tym, że jest to nawyk automatyczny i zwykle nie uświadamiasz sobie od razu, gdy zaczynasz marnować czas”.

.”Studenci często zauważają, że opracowanie nowych sygnałów, na przykład rozpoczęcie odrabiania zadań od razu po powrocie do domu lub od razu po zajęciach, może być pomocne. Ekspert w dziedzinie prokrastynacji Piers Steel, autor książki The Procrastination Equation, pisze: „Jeśli będziesz bronił swojej rutyny, to w końcu ona zacznie chronić Ciebie”[iii]” – pisze Barbara OAKLEY.

PAP/Aleksandra Kiełczykowska/WszystkoCoNajważniejsze/MJ