Powstanie Warszawskie 1944 - kalendarium

Jak dzień po dniu przebiegało Powstanie Warszawskie 1944 – publikujemy szczegółowe kalendarium historyczne.

Powstanie Warszawskie 1944 – pierwsze dni

31 lipca

– Komendant Główny Armii Krajowej gen. Tadeusz Komorowski „Bór” wydał dowódcy Okręgu AK Warszawa płk. Antoniemu Chruścielowi „Monterowi” rozkaz o rozpoczęciu 1 sierpnia 1944 r. o godz. 17.00 zbrojnej walki z Niemcami w Warszawie. O tym jak wyglądały kulisy podjęcia tej decyzji pisał na łamach „Wszystko co Najważniejsze” Daniel KOREŚ.

1 sierpnia

– O godz. 17.00 (godzina „W”) wybuchło Powstanie Warszawskie. Do pierwszych walk z Niemcami doszło na Żoliborzu już ok. godz. 14.00; na Woli i w Śródmieściu Północ – ok. 16.00.

– „Polacy! Od dawna oczekiwana godzina wybiła. Oddziały Armii Krajowej walczą z najeźdźcą niemieckim we wszystkich punktach Okręgu Stołecznego” – napisano w pierwszej powstańczej odezwie, rozklejonej na ulicach stolicy.

– Siły Armii Krajowej liczyły 40-45 tys. żołnierzy, zorganizowanych w ośmiu obwodach podległych Komendzie Okręgu Warszawskiego AK (Śródmieście, Żoliborz, Wola, Ochota, Mokotów, Praga, Powiat i Okęcie) oraz w oddziałach wydzielonych. Powstańcy dysponowali ok. 2,5 tys. pistoletów, 1475 karabinami, 420 pistoletami maszynowymi, 94 ręcznymi karabinami maszynowymi, 20 ciężkich karabinami maszynowymi.

– Powstańcy zdobyli hotel „Victoria” przy ul. Jasnej – miejsce to wybrano następnie na kwaterę płk. Chruściela „Montera”.

– Żołnierze AK opanowali gmach Towarzystwa Ubezpieczeń „Prudential” (najwyższy wówczas budynek w Warszawie – 68 m wysokości) przy Placu Napoleona (obecnie Plac Powstańców Warszawy); na jego dachu zawieszono polską flagę.

– Do polskiej niewoli trafił mjr Max Driske, najwyższy stopniem niemiecki oficer przetrzymywany przez powstańców.

– W reakcji na wybuch powstania w Warszawie Reichsfuehrer SS Heinrich Himmler powiedział: „Każdego mieszkańca należy zabić, nie wolno brać żadnych jeńców. Warszawa ma być zrównana z ziemią i w ten sposób ma być stworzony zastraszający przykład dla całej Europy”.

2 sierpnia

– Powstańcy zdobyli Pocztę Główną, Państwową Wytwórnię Papierów Wartościowych, Pałac Krasińskich, fabrykę Monopolu Tytoniowego oraz Elektrownię Warszawską na Powiślu.

– W wyniku ran zmarła Krystyna Krahelska „Danuta” – poetka, autorka jednej z najpopularniejszych piosenek powstańczych „Hej chłopcy, bagnet na broń!”.

– Ukazał się pierwszy powstańczy numer pisma AK „Biuletyn Informacyjny”.

– Niemcy dokonali egzekucji ponad 600 osób przetrzymywanych w więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej.

3 sierpnia

– Niemieckie bombowce po raz pierwszy od wybuchu powstania zbombardowały Warszawę.

– Powstańcy opanowali Dworzec Pocztowy, Pałace Blanka i Mostowskich oraz Arsenał.

– Icchak Cukierman, jeden z przywódców Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB), wydał odezwę do bojowników żydowskiego ruchu oporu z apelem o wstępowanie w szeregi powstańcze i walkę z Niemcami. „Od trzech dni lud Warszawy prowadzi walkę orężną z okupantem niemieckim. Bój ten jest i naszym bojem (…). Przez bój do zwycięstwa do Polski wolnej, niepodległej, silnej i sprawiedliwej” – głosiła odezwa.

4 sierpnia

– Początek trwającej do 25 sierpnia fali masowych rozstrzeliwań, grabieży, podpaleń i gwałtów na warszawskiej Ochocie.

– Zarządzenie Komendy Okręgu Warszawa AK wzywające mieszkańców stolicy do budowy barykad.

– Powstańczy sztab dowodzenia opuścił hotel „Victoria” i przeniósł się do budynku PKO przy ul. Jasnej.

– Niemcy zrzucili z samolotów datowane na 2 sierpnia ulotki do żołnierzy AK, wzywające do zaprzestania działań zbrojnych przeciw Niemcom, rzekomo podpisane przez gen. Komorowskiego „Bora”.

– Poległ Krzysztof Kamil Baczyński, poeta, czołowy przedstawiciel tzw. Pokolenia Kolumbów, żołnierz Batalionów AK „Zośka” i „Parasol”.

– Załogi polskich i brytyjskich samolotów dokonały pierwszych zrzutów nad walczącą Warszawą.

5 sierpnia

– Powstańcy zdobyli „Gęsiówkę” – niemiecki obóz koncentracyjny (KL Warschau) przy ul. Gęsiej, uwalniając 348 Żydów.

– Brygada SS dowodzona przez SS-Oberfuehrera Oskara Dirlenwangera zamordowała na Woli około 20 tys. ludzi. W ciągu następnych dni liczba ofiar wzrosła do 40 tys. Tak ten dzień wyglądał w wypowiedziach tych, którzy go przeżyli.

– Zakończyła się niemiecko-sowiecka bitwa na przedpolach Pragi.

6 sierpnia

– Niemcy uruchomili w Pruszkowie obóz przejściowy (Dulag 121) dla ludności cywilnej Warszawy. Ogółem przeszło przez niego ok. 550 tys. mieszkańców stolicy.

– Utworzenie Wojskowej Służby Społecznej (WSS), podlegającej Biurze Informacji i Propagandy Komendy Okręgu Warszawa AK. Do zadań WSS należała pomoc powstańcom oraz cywilom.

– Rozpoczęła działalność Harcerska Poczta Polowa.

7 sierpnia

– Walki Zgrupowania „Radosław” na cmentarzach kalwińskim i ewangelickim.

8 sierpnia

– Pierwsza audycja powstańczej radiostacji AK „Błyskawica – nadana z gmachu PKO. „Halo, tu mówi Błyskawica! Stacja nadawcza Armii Krajowej w Warszawie, na fali 32, 8 oraz 52, 1 m. Duch Warszawy jest wspaniały” – to pierwsze słowa, jakie na falach „Błyskawicy” popłynęły w eter.

– W wydawanym przez Referat Prasowy Okręgowej Delegatury Rządu RP na m.st. Warszawę „Komunikacie Informacyjnym” ukazało się obwieszczenie o powszechnym obowiązku pracy.

9 sierpnia

– W trakcie ewakuacji Niemców z Pałacu Bruehla, siedziby gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera, zginął jego zastępca – dr Herbert Hummel.

– Ukazały się pisma „Kurier Stołeczny” i „Barykady Powiśla”.

11 sierpnia

– Rozkaz płk. Chruściela „Montera” regulujący zasady posługiwania się bronią oraz przepisy dotyczące wyposażenia i umundurowania.

– Wojska niemieckie opanowały Wolę i Ochotę.

– Odwrót Zgrupowania „Radosław” w kierunku Starego Miasta; z funkcji dowódcy zgrupowania ustąpił ciężko ranny ppłk Jan Mazurkiewicz „Radosław”.

– Powstańcom przyznano pierwsze krzyże Virtuti Militari za udział w walkach z Niemcami.

12 sierpnia

– Niemcy odbili z rąk polskich gmachy Dyrekcji Wodociągów i Kanalizacji, Starostwa Grodzkiego Śródmiejsko-Warszawskiego, a także Wojskowy Instytut Geograficzny, Miejski Instytut Higieny i Dom Turystyczny.

– Ukazał się pierwszy numer pisma „Barykada”

Stare Miasto zamknięte w pierścieniu okupanta

13 sierpnia

– Niemcy zajęli Stawki, co spowodowało zamknięcie pierścienia wokół Starego Miasta.

– Na ul. Kilińskiego przy Podwalu eksplodował niemiecki transporter z ładunkami wybuchowymi, zdobyty przez powstańców; w wyniku eksplozji śmierć poniosło co najmniej 300 osób, wśród nich 67 żołnierzy Batalionu „Gustaw”.

– W kinie „Palladium” przy ul. Złotej odbył się dziennikarski pokaz kroniki filmowej „Warszawa walczy”.

14 sierpnia

– Walki o Uniwersytet Warszawski: powstańcy zdobyli transporter opancerzony z Dywizji SS „Wiking”, nazywany „Jasiem” oraz „Szarym Wilkiem”.

– Ewakuacja Szpitala Maltańskiego z ul. Senatorskiej na ul. Zgoda.

15 sierpnia

– Uroczystości w oddziałach powstańczych z okazji Święta Żołnierza Polskiego, obchodzonego na pamiątkę Bitwy Warszawskiej 1920 r. O tym jak wyglądało życie religijne podczas Powstania Warszawskiego pisała na łamach „Wszystko co Najważniejsze” badaczka tego tematu Marcelina KOPROWSKA.

16 sierpnia

– Komunikat Radia Berlin o zdławieniu polskiego powstania w Warszawie.

– W walkach na Starym Mieście polegli żołnierze AK: Tadeusz Gajcy – poeta, prozaik, krytyk literacki, redaktor konspiracyjnego pisma „Sztuka i Naród” oraz Zdzisław Stroiński – poeta, również związany z pismem „Sztuka i Naród”.

17 sierpnia

– Polskie Radio nadało pierwszą słyszalną w Londynie audycję z powstańczej Warszawy.

18 sierpnia

– Niemcy utworzyli Grupę „Dirlenwanger”, ok. 6,5 tys. oddział dowodzony przez SS-Oberfuehrera Oskara Dirlenwangera, którego żołnierze zasłynęli ze szczególnego okrucieństwa wobec polskich cywilów w czasie tzw. rzezi Woli.

– Wojska niemieckie zajęły Zamek Królewski.

19 sierpnia

– Niemcy opanowali Politechnikę Warszawską.

20 sierpnia

– Po zaciętych walkach powstańcy zdobyli budynek Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej (PAST-y) przy ul. Zielnej.

– Oddziały powstańcze wycofały się z Muranowa na Stare Miasto.

21 sierpnia

– Nieudana próba przebicia się oddziałów powstańczych z Kampinosu i Żoliborza na Stare Miasto. W ciągu dwóch dni zaciętych walk (do 22 sierpnia) straty Polaków wyniosły ok. 400 zabitych i rannych.

– Niemcy wysadzili w powietrze Pawiak oraz pobliskie więzienie dla kobiet – nazywane Serbią.

– Projekcja drugiej kroniki filmowej „Warszawa walczy” w kinie „Palladium”.

22 sierpnia

– Powstańcy zdobyli gmach tzw. Małej PAST-y (podstacji telefonów) przy ul. Piusa XI (obecnie ul. Piękna).

23 sierpnia

– Powstańcy odbili z rąk niemieckich kościół św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu i pobliską Komendę Policji.

– Polskie natarcie na Uniwersytet Warszawski.

25 sierpnia

– Powstańcy opanowali „Cafe Club” przy ul. Nowy Świat.

26 sierpnia

– Sztab Komendy Głównej AK ewakuował się kanałami ze Starego Miasta do Śródmieścia.

27 sierpnia

– Powstańcy zostali wyparci z Katedry św. Jana przy ul. Świętojańskiej. Niemcy wkroczyli również do Szpitala św. Jana Bożego przy ul. Bonifraterskiej.

– Ppłk Mazurkiewicz ponownie objął dowództwo nad Zgrupowaniem AK „Radosław”, zastępując ciężko rannego mjr. Wacława Janaszka „Bolka”.

28 sierpnia

– Niemcy zajęli gmach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych.

– Okręgowy Delegat Rządu na Warszawę Marceli Porowski podpisał zarządzenie o powszechnym obowiązku pracy dla mężczyzn (od 17 do 50 lat) i kobiet (od 17 do 40 lat).

29 sierpnia

– USA i Wielka Brytania ogłosiły deklaracje, na mocy których żołnierzom AK przyznano pełnię praw kombatanckich.

30 sierpnia

– Niemcy zamordowali ok. 300 pacjentów szpitala św. Jana Bożego. Podobna liczba chorych zginęła lub została ranna w wyniku bombardowania Szpitala Ujazdowskiego przy ul. Chełmskiej.

31 sierpnia

– Nieudana próba przebicia się oddziałów powstańczych z Grupy „Północ” AK ze Starego Miasta do Śródmieścia; ok. 300 rannych i zabitych. „Sześćdziesięciu powstańców – wśród ruin, pod ostrzałem – przez cały dzień przebijało się ze Starego Miasta do Śródmieścia. Większość tego czasu spędzili ukryci w piwnicy płonącego domu, do której Niemcy, na wszelki wypadek, wrzucali granaty. Dla nich 31 sierpnia 1944 roku był najdłuższym dniem Powstania” – opisywał ten epizod Maciej ŻUCZKOWSKI.

– W kościele Sakramentek na Nowym Mieście w wyniku nalotu zginęło ok. 1000 osób; 300 ofiar bombardowania Pasażu Simonsa, u zbiegu ulic Długiej i Nalewki.

– Niemcy wywieźli do KL Stutthof ponad 3100 więźniów obozu w Pruszkowie, wśród nich m.in. powstańców warszawskich.

1 września

– Rozkaz Naczelnego Wodza gen. Kazimierza Sosnkowskiego do żołnierzy AK, zawierający ostrą krytykę postawy zachodnich aliantów wobec Powstania Warszawskiego i Polski.

2 września

– Kapitulacja sił powstańczych na Starym Mieście – łącznie podczas walk poległo ok. 7 tys. żołnierzy AK, co stanowiło ok. 40 proc. całości strat w powstaniu. Zniszczeniu od niemieckiego pocisku uległa Kolumna Zygmunta III Wazy na Placu Zamkowym.

– Niemcy zamordowali ok. 1300 osób na opuszczonym przez powstańców Starym Mieście.

– Poczta Polowa AK wyemitowała pierwszy powstańczy znaczek, według projektu Stanisława Tomaszewskiego „Miedzy”.

– Niemcy zajęli Sadybę.

– Zmasowany atak bombowy niemieckich samolotów na Warszawę.

– Powstańcy opanowali gmach Związku Chrześcijańskiej Młodzieży Męskiej (YMCA) przy ul. Konopnickiej.

3 września

– Niemcy uznali prawa kombatanckie żołnierzy AK.

4 września

– Rozwiązanie Grupy „Północ” AK.

– Ppłk Mazurkiewicz „Radosław” został mianowany dowódcą odcinka Czerniaków.

– Bombardowanie gmachu PKO przy ul. Jasnej i elektrowni na Powiślu.

5 września

– Powstańcy wycofują się z elektrowni na Powiślu.

6 września

– Padły ostatnie punkty polskiego oporu na Powiślu.

7 września

– Rozmowy delegacji powstańczej, w składzie m.in. z wiceprzewodniczącą Prezydium Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża Marią Tarnowską, z głównodowodzącym wojsk niemieckich gen. SS i Policji Erichem von dem Bachem-Zelewskim w sprawie ewakuacji ludności cywilnej z Warszawy.

– Władze powstańcze wprowadziły na Żoliborzu godzinę policyjną, obowiązującą od godz. 20.

8 września

– Ewakuacja 5 tys. cywilów z terenów ogarniętych walkami do części Śródmieścia zajmowanej przez Niemców.

10 września

– Natarcie Armii Czerwonej na przedmoście warszawskie.

– Polskie Radio ogłosiło listę 28 niemieckich dowódców, którzy byli odpowiedzialni za zrujnowanie Warszawy. Oprócz gen. von dem Bacha-Zelewskiego znaleźli się na niej m.in. generałowie Rainer Stahel i Heinz Reinefarth.

11 września

– Odezwa gen. von dem Bacha-Zelewskiego do mieszkańców Warszawy, zrzucająca odpowiedzialność za fiasko polsko-niemieckich pertraktacji na dowództwo AK.

13 września

– Niemcy zniszczyli mosty: Poniatowskiego, Kierbedzia, Gdański i Średnicowy.

14 września

– Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych gen. Kazimierz Sosnkowski awansował płk. Chruściela „Montera” do stopnia generała brygady „za wybitne dowodzenie i przykład osobistego męstwa w walkach o Warszawę”.

– Józef Stalin podpisał w Moskwie rozkaz o zdobyciu Pragi.

– W walkach o Pragę zginęło, zostało rannych lub zaginęło 1792 żołnierzy 1. Dywizji Piechoty Ludowego Wojska Polskiego im. Tadeusza Kościuszki.

– Sowieckie zrzuty broni i żywności; samoloty sowieckie odbyły 282 loty nad walczącą stolicą.

– Natarcie wojsk niemieckich na Górny Czerniaków.

15 września

– Pierwsze oddziały 1. Dywizji Piechoty LWP wylądowały na przyczółku czerniakowskim.

16 września

– Początek walk 3 Dywizji Piechoty LWP o przyczółki warszawskie na lewym brzegu Wisły (16-23 września).

– Niemieckie lotnictwo zbombardowało budynek kina „Helgoland”, w którym powstańcy stworzyli obóz dla jeńców niemieckich.

17 września

– Część oddziałów 2 Dywizji Piechoty LWP przedostało się na Żoliborz.

– Nieudane próby nawiązania łączności telefonicznej dowództwa AK ze sztabem Armii Czerwonej.

18 września

– Nad Warszawą pojawiło się ponad 100 amerykańskich samolotów B-17, które dokonały zrzutów.

19 września

– Gen. Komorowski „Bór” w odezwie do powstańców wezwał do dalszego oporu zbrojnego przeciw Niemcom.

20 września

– Kolejne oddziały 2. Dywizji Piechoty LWP przeprawiły się przez Wisłę na przyczółek czerniakowski.

– Dowodzony przez ppłk. Mazurkiewicza „Radosława” oddział ok. 200 powstańców przedostał się kanałami z Czerniakowa na Mokotów.

– Gen. Komorowski „Bór” wydał rozkaz o utworzeniu Warszawskiego Korpusu AK – regularnych oddziałów Wojska Polskiego złożonych z sił powstańczych. Dowódcą korpusu mianowano gen. Chruściela „Montera”.

21 września

– Alianckie lotnictwo dokonało ostatnich zrzutów zaopatrzenia nad Warszawą.

– Walki 6 pułku piechoty LWP z Niemcami na Żoliborzu.

22 września

– Wydawany przez Niemców w języku polskim „Nowy Kurier Warszawski” napisał: „Zgliszcza i ruiny na ulicach – takie owoce wydawał szaleńczy pomysł generała Bora urządzenia powstania w Warszawie, przypłaconego życiem dziesiątek tysięcy niewinnych ofiar oraz gehenną setek tysięcy uchodźców”.

– Gen. Chruściel „Monter” wysłał do marszałka ZSRS Konstantego Rokossowskiego pismo, w którym zaoferował pomoc wojskową w planowanym sowieckim szturmie na Warszawę.

– Niemcy zdobyli przyczółek czerniakowski, broniony przez powstańców i żołnierzy LWP, mordując następnie ok. 200 rannych.

26 września

– Komendant Obwodu Mokotów AK ppłk Józef Rokicki „Karol” przeprowadził ewakuację swych wojsk z Mokotowa do Śródmieścia. Nie dotarł do niego rozkaz gen. Chruściela „Montera” nakazujący dalszą obronę Mokotowa.

– Niemcy rozstrzelali 98 powstańców, którzy wychodzili z kanału przy ul. Chocimskiej.

27 września

– Kapitulacja oddziałów powstańczych (ok. 2 tys. żołnierzy) na Mokotowie.

28 września

– Pertraktacje polsko-niemieckie w sprawie zakończenia walk w Warszawie.

29 września

– Do KL Stutthof trafił transport 1258 mieszkańców Warszawy i powstańców.

– Na Żoliborzu powstańcy wycofali się z Twierdzy Zmartwychwstanek przy ul. Krasińskiego.

– W bitwie pod Jaktorowem Niemcy rozbili Grupę AK „Kampinos”

30 września

– Prezydent RP na uchodźstwie Władysław Raczkiewicz zwolnił ze stanowiska Naczelnego Wodza PSZ gen. Sosnkowskiego i powołał na to stanowisko gen. Komorowskiego „Bora”.

– Za tłumienie powstania Adolf Hitler nadał dowódcom wojsk niemieckich w Warszawie wysokie odznaczenia wojskowe: gen. von dem Bach-Zelewski i SS-Oberfuehrer Dirlenwanger otrzymali Krzyże Rycerskie Żelaznego Krzyża, a gen. Reinefarth – Liście Dębowe do Krzyża Rycerskiego Żelaznego Krzyża.

– Kapitulacja oddziałów powstańczych na Żoliborzu; do niewoli trafiło 1490 żołnierzy AK.

1 października

– Gen. Komorowski „Bór” zapowiedział na 2 października wszczęcie rozmów kapitulacyjnych z Niemcami.

2 października

– W nocy z 2 na 3 października (o godz. 2.00) w kwaterze gen. von dem Bacha-Zelewskiego w Ożarowie przedstawiciele Komendy Głównej AK płk Kazimierz Iranek-Osmecki „Jarecki” i ppłk Zygmunt Dobrowolski „Zyndram” podpisali „Układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie”, przewidujący przerwanie walki o godz. 21.00 czasu warszawskiego.

– Rozpoczęła działalność komisja łącznikowa (jej organem wykonawczym był tzw. batalion osłonowy złożony z żołnierzy AK), której głównym celem było utrzymanie porządku w mieście oraz zabezpieczenie ewakuacji powstańców i cywilów.

Dla wielu Niemców przez całe dziesięciolecia Powstanie Warszawskie było jedynie epizodem – pisał na łamach „Wszystko co Najważniejsze” prod. Stanisław ŻERKO.

3 października

– Prezydent Raczkiewicz zarządził dwutygodniową żałobę w Polskich Siłach Zbrojnych.

– Gen. Komorowski „Bór” wydał pożegnalny rozkaz do żołnierzy AK. „Z wiarą w ostateczne zwycięstwo naszej słusznej sprawy, z wiarą w Ojczyznę umiłowaną, wielką i szczęśliwą, pozostajemy wszyscy nadal żołnierzami obywatelami Niepodległej Polski, wierni sztandarowi Rzeczypospolitej” – wyjaśnił nowy Naczelny Wódz.

– Mianowanie gen. Leopolda Okulickiego „Kobry” Komendantem Głównym AK.

4 października

– Powstańcze Polskie Radio i radiostacja „Błyskawica” nadały ostatnie audycje.

5 października

– Do niewoli niemieckiej trafiło 11 668 żołnierzy broniących Śródmieścia, a także członkowie naczelnego dowództwa powstania z gen. Komorowskim „Borem” na czele.

PAP/WszystkocoNajważniejsze/ad