Prof. Krzysztof ŁAZARSKI we „Wszystko co Najważniejsze”

21 lutego 1953 r. urodził się prof. Krzysztof ŁAZARSKI, polski historyk, politolog, wykładowca akademicki. Redakcja przypomina z tej okazji teksty autorstwa prof. Krzysztofa ŁAZARSKIEGO opublikowane na łamach „Wszystko co Najważniejsze”.

Dwa kraje, dwa umysły

.„W sposobie walki z pandemią widać zasadnicze różnice między Francją i Wielką Brytanią. Skąd się one biorą? To wynik procesów historycznych trwających od średniowiecza” – pisze prof. Krzysztof ŁAZARSKI w tekście „Dwa kraje, dwa umysły”.

Jak podkreśla, „nie da się nie zauważyć zupełnie odmiennego biegu dziejów [Francji i Anglii – red.]. Francja, zaczynając od słabej władzy w średniowieczu, wstępuje w okresie wczesnonowożytnym na drogę wiodącą do rządów arbitralnych, których nie może się pozbyć mimo rewolucyjnych konwulsji i buntów”.

„Dążenie Francuzów do wolności ma niejako destruktywny charakter: chcąc stworzyć lepszy ład, odrzucają to, co jest, na rzecz ideału, którego wprowadzenie ma zapewnić silna władza. Być może to miał na myśli Lord Acton, określając Francuzów jako niezdolnych do wolności. Z angielskiej perspektywy to pewnie tak wygląda” – pisze prof. Krzysztof ŁAZARSKI.

Dodaje, że „Anglia z kolei, zaczynając od znacznie silniejszej władzy, tworzy swój polityczny porządek drogą ewolucji. Wprawdzie nie unika gwałtownych przemian, ale poza zerwaniem z katolicyzmem (brutalność tego procesu zaczyna dostrzegać dopiero najnowsza historiografia) jej rewolucje i bunty są krótkie i od schyłku XVII w. bezkrwawe. Anglia rozwija swój ustrój drogą ewolucyjną, bez radykalnych zmian, za to adresując konkretne potrzeby i wyzwania. Jej polityczna stabilność kontrastuje z rewolucyjnymi zmianami ekonomicznymi i społecznymi w wieku XIX. Przewaga, którą wtedy zdobywa Anglia, nie trwa jednak wiecznie i w wieku XX powoli wchodzi w okres schyłkowy, a w rezultacie powojennych rządów laburzystów wkracza w stan rozkładu. Ewolucyjne zmiany, jak widać, wymagają od czasu do czasu wstrząsu. Premier Thatcher dokonała tego w latach 80., a teraz podobnym takim wstrząsem może stać się brexit”.

Czy myśl Lorda Actona o wolności może być odpowiedzią na wyzwania naszych czasów?

.W tekście „Czy myśl Lorda Actona o wolności może być odpowiedzią na wyzwania naszych czasów?” prof. Krzysztof ŁAZARSKI „przedstawił pokrótce poglądy Actona na wolność polityczną i jej dzieje, na liberalizm – ten fałszywy i pożądany – oraz na demokrację, ten potencjalnie najlepszy z praktycznych ustrojów, ale również niosący koszmarne zagrożenia, dla których sam Acton nie miał nazwy i dopiero XX wiek określił je jako totalitaryzm”.

Jak twierdzi, „wolność dla Actona była pierwszą, najbardziej fundamentalną zasadą wspólnoty politycznej, wyższą niż wszystkie inne. Osadził ją jednak na fundamentach wyższego prawa i moralności oraz rodzimej tradycji, obywatelskiej aktywności i odpowiedzialności, bez których staje się ona samowolą, siłą destrukcyjną, niszczącą wspólnotę i cywilizację. Jego ewolucyjny liberalizm domaga się więc wolności uporządkowanej, szanującej tradycję oraz organicznego wzrostu praw, instytucji, obyczajów i swobód. Interpretując Actońskie dzieje wolności, można stwierdzić, że liberalizm organiczny ma długą historię, korzeniami sięga form przed- lub protoliberalnych w starożytnym Izraelu, Atenach, Rzymie i średniowieczu, aby rozwinąć się w »dojrzałą wolność« we wczesnonowożytnej Anglii i Ameryce”.

Historyk dodaje, że „liberalizm organiczny wyklucza inżynierię socjalną, przymus i ukryte rządy elit (de facto rodzaj oligarchii). Nie potrzebuje ich, ponieważ wbudowane weń mechanizmy same prowadzą do doskonalszych form wolności. Ewoluujące systemy Anglii i Ameryki stały niegdyś najbliżej prawdziwego liberalizmu. Nieodległe mu też były Szwajcaria, Holandia i Austro-Węgry. Mając na uwadze polskiego czytelnika, z żalem trzeba stwierdzić, że Acton nie zauważał republikańskich instytucji, obywatelskości i wolności w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, tak bliskich jego ideałom wolnego, zróżnicowanego etnicznie społeczeństwa”.

Zdaniem prof. Krzysztofa ŁAZARSKIEGO „Actoński liberalizm jest nie tylko ostrzeżeniem przed zbliżającym się koszmarem i propozycją alternatywnego rozwiązania. Zawiera w sobie wyraźnie optymistyczne przesłanie na przyszłość. Obywatelska wolność, ta centralna zasada jego liberalizmu, wspierana jest przez Opatrzność. To dlatego wolność jest osią historii; to dlatego jej pragnienie nie zanika w sercach ludzi; i to dlatego jest ona niezniszczalna tak długo, jak długo będzie istniał gatunek ludzki”.

Liberalizm zabija marzenia

.„Poczucie tryumfu lat 1989–1991 usunęło w liberalizmie wszelkie hamulce przed doktrynerstwem. Zaczyna on dziś głosić to, co stanowi zaprzeczenie jego własnych podstaw” – pisze prof. Krzysztof ŁAZARSKI w tekście „Liberalizm zabija marzenia”.

Jego zdaniem „Liberałowie nie zauważali sprzeczności czy choćby napięcia między wolnością a równością, postrzegając poszerzającą się równość jako metodę zwiększania wolności dla coraz większej liczby ludzi (utylitaryzm). Początkowo celem była to równość ludzi (de facto mężczyzn); następnym zadaniem stała się emancypacja kobiet; w połowie XX wieku była nią równość rasowa; od około trzech dekad na czoło wysuwa się równość seksualnych upodobań. Obecnie coraz wyraźniej celem jest jednakowość, bez żadnych różnic”.

„Przeszło 100 lat temu sarkastyczny futuryzm Nietzschego ostrzegał nas przed taką przyszłością. Jego »ostatni człowiek« żyje w zaawansowanej cywilizacji, która spełniła wszystkie doczesne marzenia ludzkości. Jest jak liberalizm, ale i komunizm, które osiągnęły wszystkie swoje cele. Ostatni człowiek nie zna ani niedostatku, ani cierpienia, ani nierówności. Ma wszystko, czego zapragnie: cierpienie nie istnieje; równość oznacza jednakowość, bez żadnej dystynkcji między jednostkami; wszyscy są życzliwi wobec wszystkich; seks jest na zawołanie; życie jest przedłużone, a śmierć jest bezbolesna. Ofiarą tego »porządku« stają się marzenia – ostatni człowiek jest do nich niezdolny – a nade wszystko miłość: nie może istnieć, ponieważ zaprzecza równości oraz naraża człowieka na cierpienie” – pisze prof. Krzysztof ŁAZARSKI.

WszystkoCoNajważniejsze/SN