Prof. Maciej URBANOWSKI we „Wszystko co Najważniejsze”

24 lutego 1965 r. urodził się prof. Maciej URBANOWSKI, historyk literatury polskiej, krytyk literacki, edytor, nauczyciel akademicki związany z Uniwersytetem Jagiellońskim. Redakcja przypomina z tej okazji tekst autorstwa prof. Macieja URBANOWSKIEGO, który ukazał się we „Wszystko co Najważniejsze”.

Rzecz o Józefie Czapskim

.„Czy Józef Czapski był pisarzem zaangażowanym? ie był, jeżeli utożsamiać zaangażowanie z pisarstwem tendencyjnym, z literaturą w służbie ideologii czy taktyki partyjnej. Takim, które klasyfikuje świat wedle kryteriów politycznej poprawności, słuszności albo zgodności z odgórnie narzucanymi pisarzowi dyrektywami. Jak było chociażby w przypadku socrealizmu, o którym Czapski wypowiadał się rzadko, a jeżeli już, to z krytycyzmem. (…) Ale Czapski był pisarzem zaangażowanym, gdy słowo to rozumieć jako synonim literatury dającej nie tylko świadectwo swojego czasu, ale także chcącej aktywnie wpływać na bieg dziejów, a zwłaszcza: stawiać opór temu, co prowadzi do ludzkiej krzywdy, cierpienia, zła” – pisze prof. Maciej URBANOWSKI w tekście „Józef Czapski – pisarz zaangażowany”.

Doświadczenia Czapskiego

.„Przypominam: w roku 1917 jest Czapski świadkiem rewolucji w Rosji. Potem bierze udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Szuka – pomordowanych przez bolszewików, jak się okaże – zaginionych polskich ułanów. Potem jest 17 września 1939 roku, sowiecka niewola i właściwie cudowne ocalenie przed egzekucją w Katyniu, a następnie uporczywe i nieskuteczne poszukiwanie swoich kolegów z obozu w Starobielsku. I szlak bojowy wraz z 2 Korpusem przez Bliski Wschód do Włoch. Potem – już do śmierci – blaski i cienie życia emigracyjnego z pracą na rzecz miesięcznika »Kultura« na czele” – pisze prof. Maciej URBANOWSKI.

Dodaje, że „te doświadczenia wymuszały nieufność wobec literatury omfaloskopicznej, czyli zapatrzonej we własny pępek, jak rzecz nazywał Jerzy Stempowski, czołowy autor »Kultury«. Zwłaszcza że Czapski widział na rosyjskiej »nieludzkiej ziemi«, jak ważna jest literatura dla wspólnoty, jak sięgano do niej w sytuacjach granicznych, że właśnie wtedy potrafiła budzić ducha wolności, oporu czy nadziei”.

„O potrzebie literatury angażującej się w świat, chcącej go zmieniać, nieobojętnej na los drugiego człowieka, przekonywali zresztą Czapskiego jego mistrzowie. Adam Mickiewicz mówiący: »A jak nie krzyczeć, kiedy ojczyzna zabita«. Stefan Żeromski chcący »rozrywać rany polskie, żeby się nie zabliźniły błoną podłości«. I Stanisław Brzozowski. Jego Legendę Młodej Polski przypadkowo przeczytał w roku 1919 w przychodni krakowskiego dentysty. Książka ta wyczuliła go na niemoralność »bezdziejowości«, a więc przekonanie, że jednostka nie ma wpływu na historię i że nic od niej nie zależy, wobec tego i ona nie ma żadnych obowiązków wobec świata. I że Polska jest jedynym medium dla Polaka, aby być współtwórcą losów tego świata. Medium i zarazem zadaniem, od którego nie można się uchylić. Lekcję tę Czapski zapamiętał do końca życia” – pisze prof. Maciej URBANOWSKI.

Protest przeciw zobojętnieniu sumień

.„Pisarstwo zaangażowane Czapskiego było także protestem przeciw zobojętnieniu sumień i jednocześnie wezwaniem do aktywności przeciwko politycznemu i moralnemu złu. Autor Na nieludzkiej ziemi dostrzegał jego przejawy w postawie Zachodu wobec Polski i krajów Europy Środkowej, pozostawionych po II wojnie na pastwę Związku Sowieckiego” – twierdzi prof. Maciej URBANOWSKI.

Jak podkreśla, „zaangażowanie to miało, jak widać, rozmaite kierunki, choć cel był zawsze podobny: sprzeciwianie się złu i niezgoda na bierność. Zawsze też miało wymiar etyczny i personalistyczny. To nadawało zaangażowanemu pisarstwu Czapskiego rys indywidualny, charakterystyczny dla jego inteligenckiej i chrześcijańskiej formacji intelektualnej”.

WszystkoCoNajważniejsze/SN