Rocznice najważniejsze 26 maja - 1 czerwca

Przypominamy rocznice niektórych wydarzeń związanych z historią Polski od 26 maja do 1 czerwca. Najważniejsze rocznice przypadające w dniach 26 maja – 1 czerwca obejmują wydarzenia historyczne, rocznice, najważniejsze bitwy mające wpływ na naszą historię, rocznice urodzin i daty śmierci bohaterów naszej zbiorowej wyobraźni.

26 maja

1331 – W Chęcinach rozpoczął się zwołany przez króla Władysława Łokietka zjazd możnych. Wydarzenie to uznawane jest za narodziny polskiego parlamentaryzmu.

1569 – Województwa wołyńskie i bracławskie, wcześniej należące do Wielkiego Księstwa Litewskiego, zostały włączone do ziem koronnych.

1584 – Za próbę zamachu na króla Stefana Batorego został stracony Samuel Zborowski.

1648 – Powstanie Chmielnickiego: Klęska wojsk polskich pod Korsuniem w bitwie z Kozakami Bohdana Chmielnickiego i wspierającymi ich Tatarami. Do niewoli dostali się hetman wielki koronny Mikołaj Potocki oraz hetman polny koronny Marcin Kalinowski.

1831 – Powstanie listopadowe: W bitwie pod Ostrołęką dowodzone przez gen. Jana Skrzyneckiego wojska polskie zostały pokonane przez wojsko rosyjskie dowodzone przez gen. Iwana Dybicza. Następstwem tej porażki była utrata inicjatywy strategicznej przez siły polskie.

1863 – Powstanie styczniowe: w czasie starcia z wojskami rosyjskimi niedaleko wsi Porzecze na terenie Białorusi poległ Henryk Dmochowski – dowódca oddziału powstańczego, rzeźbiarz, uczestnik powstania listopadowego.

1891 – W Wiedniu urodził się Oskar Halecki, historyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego; od 1939 r. na emigracji; współzałożyciel, dyrektor i prezes Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku.

1915 – I wojna światowa: I Brygada Legionów Polskich zakończyła ciężkie walki z wojskami rosyjskimi pod Konarami; zginęło w nich ponad 150 legionistów, a ponad 600 zostało rannych.

1926 – W Paryżu zamordowany został Semen Petlura, przywódca Ukraińskiej Republiki Ludowej i naczelny dowódca jej wojsk; sprzymierzeniec Polski w wojnie z bolszewikami.

1939 – Prezydent Ignacy Mościcki otrzymał od Sejmu uprawnienia do wydawania dekretów w zakresie obrony państwa.

1939 – Urodził się Andrzej Milczanowski, prawnik i polityk, w czasach PRL opozycjonista, współpracował z KOR, w 1989 r. brał udział w obradach Okrągłego Stołu, w latach 1990-1992 był szefem Urzędu Ochrony Państwa, a w latach 1992-1995 ministrem spraw wewnętrznych.

1944 – Rząd RP na żądanie władz brytyjskich oddał Brygadę Spadochronową do dyspozycji alianckiego dowództwa.

1945 – w Katowicach odbył się pierwszy koncert Filharmonii Śląskiej.

1947 – W Londynie powstała Liga Niepodległości Polski, skupiająca członków działającego w czasie II wojny światowej w Wielkiej Brytanii Związku Piłsudczyków; na czele Ligi stanął Juliusz Łukasiewicz.

1950 – W Warszawie zmarł prof. Stanisław Kętrzyński, historyk, dyplomata.

1952 – W prasie opublikowano projekt Konstytucji PRL.

1956 – W Krakowie oficjalnie otwarto Piwnicę pod Baranami, którą założył Piotr Skrzynecki i studenci krakowskich uczelni.

1962 – W Szczecinie urodził się Krzysztof Warlikowski, wybitny reżyser teatralny i operowy, założyciel i dyrektor artystyczny Nowego Teatru w Warszawie.

1966 – W Brzegu z powodu decyzji władz o eksmisji wikarych z zajmowanego przez nich budynku doszło do starć ludności z milicją.

1966 – W Warszawie urodził się Artur Żmijewski, artysta sztuk wizualnych.

1988 – W Łodzi otwarto Szpital Centrum Zdrowia Matki Polki.

1993 – W Paryżu zmarł Jacek Bierezin, poeta, działacz opozycji w PRL, taternik, współzałożyciel ukazującego się poza cenzurą czasopisma „Puls” (1977-1981).

2006 – Papież Benedykt XVI odprawił mszę na pl. Piłsudskiego w Warszawie.

2009 – W Warszawie zmarł Marek Walczewski, aktor, znany m.in. z ról w filmach „Wesele”, „Ziemia obiecana”, „Śmierć prezydenta”, „Golem”, a także z serialu „Polskie drogi”.

2017 – Zmarł Zbigniew Brzeziński, polski politolog, sowietolog, geostrateg, doradca ds. bezpieczeństwa narodowego w czasie prezydentury Jimmy’ego Cartera (1977-1981), wcześniej doradca prezydentów Lyndona Johnsona oraz Johna F. Kennedy’ego.

2019 – Wybory do Parlamentu Europejskiego. W Polsce najwięcej głosów padło na listę PiS (partia ta zdobyła 27 mandatów). Z listy Koalicji Europejskiej (m.in. PO i PSL) mandat uzyskały 22 osoby, zaś z listy Wiosny Roberta Biedronia – 3 osoby.

2024 – zmarła Ludwika Wujec, w PRL-u działaczka opozycji demokratycznej, m.in. Komitetu Obrony Robotników, pomagała osobom represjonowanym po protestach w Ursusie i Radomiu w 1976 r. oraz internowanym w stanie wojennym.

27 maja

1353 – W Budzie odbył się ślub króla (a przyszłego cesarza) Karola IV Luksemburskiego z Anną Świdnicką z dynastii Piastów.

1638 – W Łowiczu zmarł Jan Wężyk, arcybiskup gnieźnieński, prymas Polski (1627-1638).

1643 – Wojewoda malborski Jakub Wejher założył Wejherowo.

1727 – W Warszawie otwarty został dla publiczności Ogród Saski.

1862 – W Wielicznej koło Węgrowa urodziła się Feliksa Magdalena Kozłowska, założycielka wspólnoty mariawitów.

1876 – W Wysokiem Mazowieckiem urodził się Jan Kucharzewski, polityk, historyk, publicysta; premier rządu Rady Regencyjnej (1917-1918).

1878 – W Lucynie na Łotwie urodził się Ferdynand Ossendowski, pisarz, publicysta, podróżnik, badacz.

1885 – W Derebczynie koło Jampola urodził się Zbigniew Pronaszko, malarz, rzeźbiarz, scenograf.

1894 – Uruchomiona została jedna z pierwszych linii tramwajowych na terenie obecnej Polski. Łączyła Bytom z odległymi o kilkanaście kilometrów Piekarami Śląskimi.

1895 – Urodził się Karol Ziemski, „Wachnowski”, generał WP, oficer Komendy Głównej AK; w czasie Powstania Warszawskiego dowódca Grupy „Północ”, broniącej Starego Miasta.

1914 – W Warszawie urodził się Bohdan Arct, pilot myśliwski; w czasie II wojny światowej w Polskich Siłach Powietrznych w Wielkiej Brytanii, m.in. dowódca eskadry „B” w Dywizjonie 303; autor wielu publikacji historycznych i wspomnień.

1931 – Premierem został Aleksander Prystor, jeden z członków tzw. grupy pułkowników, zwolennik Piłsudskiego, zdymisjonowany przez niego po dwóch latach. W 1940 r. został aresztowany przez NKWD i rok później zmarł w więzieniu w Moskwie.

1935 – Urodził się Stefan Starczewski, socjolog, w PRL-u działacz opozycji demokratycznej; współzałożyciel podziemnego Komitetu Helsińskiego w Polsce (1982); uczestnik obrad okrągłego stołu; wieloletni dyrektor Fundacji Kultury.

1940 – W obozie koncentracyjnym Sachsenhausen zamordowany został Bolesław Roja, oficer Legionów Polskich, dowódca III Brygady (1917); generał WP, uczestnik walk z Ukraińcami w obronie Lwowa i wojny polsko-bolszewickiej.

1942 – W KL Auschwitz rozstrzelany został Ludwik Puget, rzeźbiarz, malarz, historyk sztuki.

1942 – Urodził się Andrzej Zoll, prawnik, sędzia, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; prezes Trybunału Konstytucyjnego (1993-1997); w latach 2000-2006 Rzecznik Praw Obywatelskich.

1943 – Zbrodnia Wołyńska: we wsi Niemilia (Komarnia-Jackowicze) ukraińscy nacjonaliści zamordowali 126 Polaków, wiele osób zostało rannych.

1946 – Wspólny atak oddziałów UPA i AK-WiN na Hrubieszów, skierowany przeciwko władzy komunistycznej.

1955 – W Warszawie urodziła się Magdalena Wołłejko, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Chłopi”, „Akcja pod Arsenałem”, „Pensja pani Latter” i „Kobieta w kapeluszu”.

1959 – W Lęborku urodził się Cezary Wodziński, filozof, znawca myśli Martina Heideggera, tłumacz i eseista; wykładowca m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Warszawskiego.

1960 – Polskie Radio nadało pierwszy odcinek słuchowiska „W Jezioranach”.

1981 – Film „Człowiek z żelaza” w reżyserii Andrzeja Wajdy zdobył główną nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes.

1983 – Żaglowiec „Dar Pomorza” został przekształcony w statek-muzeum.

1983 – W Los Angeles zmarł Józef Lejtes, reżyser filmowy, jeden z najważniejszych twórców polskiego kina w okresie międzywojennym; autor m.in. filmów „Barbara Radziwiłłówna”, „Dziewczęta z Nowolipek” i „Granica”.

1987 – W Warszawie przed kościołem ss. Wizytek odsłonięto pomnik kardynała Stefana Wyszyńskiego.

1989 – Na przełęczy Lho-La pod Everestem (8850 m) w lawinie zginęli polscy himalaiści: Zygmunt Andrzej Heinrich, Wacław Otręba, Mirosław Dąsal i Mirosław Gardzielewski, następnego dnia w wyniku odniesionych obrażeń zmarł Eugeniusz Chrobak.

1990 – Odbyły się pierwsze w powojennej Polsce wolne wybory samorządowe, pierwsze w pełni demokratyczne wybory w Polsce po 1945 roku. Kandydaci Komitetów Obywatelskich „Solidarność” zdobyli ponad 53 proc. głosów.

2000 – W Warszawie zmarł Kazimierz Leski „Bradl”, oficer wywiadu i kontrwywiadu Komendy Głównej ZWZ-AK; w latach 1945-1955 więziony przez władze komunistyczne.

2004 – W Bydgoszczy zmarł Ryszard Ber, reżyser, scenarzysta, twórca filmów „Droga”, „Cudzoziemka”, „Kamień na kamieniu”, a także seriali „Lalka” i „Kanclerz”.

2004 – W Warszawie otwarto Centrum Olimpijskie.

2011 – W Brisbane w Australii zmarła Małgorzata Dydek, jedna z najlepszych polskich koszykarek.

2024 – Zmarł prof. Jan Kieniewicz, historyk związany z Uniwersytetem Warszawskim, znawca dziejów Indii oraz Hiszpanii, był w tym drugim kraju ambasadorem w latach 1990-1994.

28 maja

1565 – W Wilnie zmarł Mikołaj Radziwiłł, nazywany Czarnym, kanclerz wielki litewski, wojewoda wileński; kalwin, protektor reformacji na Litwie; brat stryjeczny Barbary Radziwiłłówny; twórca potęgi rodu Radziwiłłów.

1817 – Urodził się Jerzy Henryk Lubomirski, poseł do galicyjskiego Sejmu Krajowego oraz austriackiej Rady Państwa i Izby Panów; kurator Ossolineum we Lwowie, mecenas kultury.

1871 – Upadek Komuny Paryskiej i zakończenie walk na ulicach Paryża, w których brali udział m.in. Jarosław Dąbrowski (naczelny wódz wojsk komuny, zginął w wyniku walk) i Walery Antoni Wróblewski.

1872 – Urodził się Marian Smoluchowski, fizyk, profesor Uniwersytetu Lwowskiego i Uniwersytetu Jagiellońskiego, jeden z najwybitniejszych uczonych polskich.

1877 – urodził się Oskar Miłosz, piszący po francusku poeta, litewski dyplomata, krewny Czesława Miłosza.

1887 – Urodził się Henryk Strasburger, prawnik, ekonomista, minister przemysłu i handlu (1921-1923), generalny komisarz RP w Gdańsku (1924-1932); od 1932 r. prezes Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów; w czasie II wojny światowej minister skarbu w rządzie gen. Władysława Sikorskiego.

1895 – W Gorlicach urodził się Bronisław Pieracki, oficer Legionów Polskich, członek POW, pułkownik WP; jeden z czołowych działaczy BBWR; zastępca szefa Sztabu Głównego WP (1928-1929); od 1929 r. wiceminister, a od 1931 r. minister spraw wewnętrznych; zginął w 1934 r. w wyniku zamachu dokonanego przez członka Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów.

1899 – W Jenisejsku na Syberii urodziła się Irena Krzywicka, pisarka, publicystka, zaangażowana w działania dotyczące edukacji seksualnej, planowania rodziny i równouprawnienia kobiet.

1904 – Urodził się Wincenty Pstrowski, górnik, który zainicjował w 1947 r. „socjalistyczny wyścig pracy” w górnictwie.

1917 – W Wiaźmie w Rosji urodził się Leonid Teliga, żeglarz, lotnik; w czasie II wojny światowej walczył m.in. w 300 dywizjonie lotnictwa bombowego „Ziemi Mazowieckiej”; jako pierwszy Polak odbył samotny rejs dookoła świata na jachcie Opty (1967-1969).

1921 – Rozpoczął się I Targ Poznański, impreza, która w następnych latach przerodziła się w targi o charakterze międzynarodowym.

1923 – Powstał rząd Wincentego Witosa, tworzony przez koalicję PSL „Piast”, Związek Ludowo Narodowy i Chrześcijańską Demokrację.

1929 – W Poznaniu urodził się Leszek Herdegen, aktor, literat; uczestnik Powstania Warszawskiego; występował w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, a następnie w warszawskich teatrach Studio i Powszechnym; zagrał m.in. w filmach „Kwiecień”, „Mansarda”, „Faraon”, „Potop”, a także w serialu „Stawka większa niż życie”.

1939 – W Warszawie urodził się Wojciech Karolak, pianista i kompozytor jazzowy.

1940 – Brygada Podhalańska, walcząca w składzie alianckich sił ekspedycyjnych, zdobyła Narvik.

1941 – Z więzienia na Pawiaku do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz wywieziono 304 mężczyzn, wśród nich znajdował się o. Maksymilian Rajmund Kolbe.

1942 – W Lesie Sękocińskim koło Magdalenki Niemcy rozstrzelali 223 więźniów Pawiaka.

1942 – W getcie krakowskim Niemcy rozpoczęli pierwszą akcję deportacyjną, która trwała do 8 czerwca; około 5 tys. Żydów wywieziono do niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu.

1944 – W Buffalo w USA rozpoczęło się spotkanie polskich działaczy społecznych, w czasie którego utworzono Kongres Polonii Amerykańskiej.

1974 – Premiera filmu „Nie ma mocnych” w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego.

1975 – Sejm uchwalił ustawę o nowym podziale administracyjnym kraju; zlikwidowane zostały powiaty, liczba województw wzrosła z 17 do 49.

1981 – W Warszawie zmarł kardynał Stefan Wyszyński, kapelan Powstania Warszawskiego, biskup lubelski, arcybiskup metropolita gnieźnieński i warszawski, od 1948 r. prymas Polski, nazwany Prymasem Tysiąclecia.

1983 – Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego zaocznie skazał oskarżonego o szpiegostwo Zdzisława Najdera na karę śmierci oraz kary dodatkowe: pozbawienia praw publicznych na zawsze i konfiskatę mienia w całości.

1991 – W Warszawie zmarł Konrad Nałęcki, reżyser, twórca m.in. serialu „Czterej pancerni i pies”.

1992 – Sejm przyjął uchwałę lustracyjną, zobowiązującą ministra spraw wewnętrznych do podania do 6 czerwca 1992 r. „pełnej informacji na temat urzędników państwowych od szczebla wojewody wzwyż, a także senatorów i posłów; do 2 miesięcy – sędziów, prokuratorów i adwokatów oraz do 6 miesięcy – radnych gmin i członków zarządów gmin – będących współpracownikami UB i SB w latach 1945-1990”.

1993 – Sejm przegłosował wotum nieufności dla rządu Hanny Suchockiej.

1999 – W Krakowie zmarł Jan Lebenstein, malarz, grafik.

2002 – W Warszawie zmarł Edward Wende, adwokat, obrońca w procesach politycznych, oskarżyciel posiłkowy w procesie zabójców księdza Jerzego Popiełuszki; senator, poseł, członek Trybunału Stanu.

2006 – Papież Benedykt XVI odprawił mszę na krakowskich Błoniach, a następnie udał się do byłego niemieckiego obozu zagłady Auschwitz.

2008 – W Świnoujściu zmarł Lechosław Goździk, przywódca strajków w warszawskiej FSO w 1956 r.

2009 – Były premier PRL i RP Tadeusz Mazowiecki, dziennikarz Michał Sumiński i pośmiertnie rotmistrz Witold Pilecki zostali Honorowymi Obywatelami miasta stołecznego Warszawy.

2021 – W Warszawie zmarł prof. Henryk Samsonowicz, historyk, znawca średniowiecza, minister edukacji w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, Kawaler Orderu Orła Białego, członek PAN i PAU, wiceprzewodniczący Rady Muzeum Historii Polski (2011–2019), rektor Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1980-1982. Był autorem ok. 800 prac naukowych, w tym 16 książek i podręczników uniwersyteckich, kilkuset artykułów i ponad 200 recenzji.

2024 – Na granicy polsko-białoruskiej, w okolicach wsi Dubicze Cerkiewne został ciężko ranny żołnierz Mateusz Sitek (zmarł kilka dni później w szpitalu). Sprawcą była osoba, która próbowała nielegalnie przedostać się do Polski. Zdarzenie to było częścią tzw. kryzysu migracyjnego.

29 maja

1493 – Wielki mistrz zakonu krzyżackiego Johann von Tieffen złożył w Poznaniu hołd lenny królowi Janowi I Olbrachtowi.

1768 – Poseł rosyjski w Warszawie Nikołaj Repnin wydał w imieniu carycy Katarzyny Wielkiej deklarację przeciwko konfederacji barskiej zawiązanej „pod sztandarem fanatyzmu i rebelii”.

1792 – Zawieszone zostały obrady Sejmu Wielkiego, które rozpoczęły się w październiku 1788 r.

1843 – W Oparach pod Samborem urodził się Władysław Łoziński – powieściopisarz, historyk, publicysta, kolekcjoner dzieł sztuki.

1861 – W Paryżu zmarł Joachim Lelewel, jeden z największych polskich uczonych, historyk, bibliograf, numizmatyk, działacz niepodległościowy, członek Rządu Narodowego w czasie powstania listopadowego; „Nauka była zatrudnieniem całego mego życia, jest ona moją drugą ojczyzną” – mawiał o sobie.

1865 – W Warszawie urodził się Piotr Drzewiecki, inżynier, przemysłowiec, działacz społeczno-gospodarczy; w latach 1917-1921 prezydent Warszawy; założyciel i prezes Ligi Pracy (1933-1939); w 1942 r. aresztowany przez Niemców; zmarł w 1943 r. w berlińskim więzieniu Moabit.

1878 – W Siedlcach urodził się Antoni Ponikowski, inżynier, profesor i rektor Politechniki Warszawskiej; w latach 1921-1922 premier RP oraz minister oświaty, kultury i sztuki; od 1928 r. w Chrześcijańskiej Demokracji; poseł na Sejm (1930-1935); w czasie II wojny światowej w Delegaturze Rządu RP na Kraj.

1916 – W Golbicach (pow. Łęczyca) urodził się Wacław Felczak, historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, znawca tematyki środkowoeuropejskiej; żołnierz AK, kurier i emisariusz rządu RP na uchodźstwie, po wojnie więziony przez władze komunistyczne.

1932 – W Warszawie przy ulicy Wawelskiej otwarto Instytut Radowy, który powstał z inicjatywy Marii Skłodowskiej-Curie; polska noblistka instytut otworzyła wspólnie z prezydentem RP Ignacym Mościckim.

1939 – W Rzymie zmarła Urszula Ledóchowska, założycielka Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego (urszulanek szarych); kanonizowana w 2003 r. przez papieża Jana Pawła II.

1943 – W Warszawie na terenie getta Niemcy rozstrzelali około 600 więźniów Pawiaka.

1957 – W Toronto zmarł Emil Przedrzymirski-Krukowicz, generał WP, w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowódca Armii „Modlin”, a następnie tzw. armii gen. Przedrzymirskiego, którą dowodził w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim.

1967 – Papież Paweł VI mianował kardynałem arcybiskupa metropolitę krakowskiego Karola Wojtyłę.

1974 – Sejm przyjął ustawę o przekazywaniu gospodarstw rolnych na własność państwa w zamian za rentę oraz ustawę o rentach dla inwalidów wojennych i rodzin po poległych żołnierzach.

1981 – W Warszawie zmarł Janusz Minkiewicz, poeta, satyryk; współpracował m.in. z „Przekrojem”, „Szpilkami”, „Cyrulikiem Warszawskim”.

1993 – Prezydent Lech Wałęsa rozwiązał Sejm i Senat, ogłaszając przedterminowe wybory.

2020 – W Kielcach zmarł Jerzy Pilch, pisarz, publicysta, dramaturg i scenarzysta filmowy, autor „Bezpowrotnie utraconej leworęczności”, „Pod Mocnym Aniołem”, kolejnych tomów „Dziennika”, „Miasta utrapienia”, „Nart Ojca Świętego”.

2022 – W Warszawie zmarła major Maria Mirecka-Loryś, działaczka obozu narodowego, Komendantka Narodowego Zjednoczenia Wojskowego Kobiet, działaczka Polonii amerykańskiej.

2023 – Prezydent RP Andrzej Duda podpisał ustawę o powołaniu komisji ds. badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Polski w latach 2007–2022.

30 maja

1159 – Zmarł książę Władysław II Wygnaniec, najstarszy syn Bolesława Krzywoustego.

1505 – Sejm radomski przyjął konstytucję „Nihil novi”, określającą podstawy ustrojowe Rzeczypospolitej szlacheckiej.

1649 – Król Jan II Kazimierz Waza poślubił Ludwikę Marię Gonzagę, wdowę po swym bracie Władysławie IV.

1861 – W Warszawie zmarł książę Michaił Gorczakow, rosyjski generał, w czasie wojny krymskiej dowódca armii na Krymie (1855); od 1856 r. namiestnik Królestwa Polskiego.

1890 – W Poznaniu zmarł Julius Dinder, arcybiskup gnieźnieński i poznański w latach 1886-1890.

1901 – W Warszawie urodził się Mieczysław Fogg, jeden z najpopularniejszych polskich piosenkarzy; w czasie II wojny światowej pomagał artystom pochodzenia żydowskiego, za co został uhonorowany po wojnie tytułem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

1918 – Powstał Związek Legionistów Polskich – organizacja kombatancka i niepodległościowa, skupiająca weteranów Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego; pierwszym komendantem związku był Edward Rydz-Śmigły.

1923 – Józef Piłsudski złożył dymisję ze stanowiska szefa Sztabu Generalnego WP i wycofał się na trzy lata z życia publicznego, osiedlając się z rodziną w Sulejówku.

1943 – Komendant Główny AK wydał rozkaz określający zasady scalenia Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich.

1943 – W Laffrey koło Grenoble zmarł Bolesław Miciński, filozof, eseista, poeta.

1948 – We Wrocławiu urodziła się Alicja Majewska, piosenkarka, wykonawczyni m.in. piosenek „Być kobietą”, „Jeszcze się tam żagiel bieli” i „Odkryjemy miłość nieznaną”.

1950 – W Lublinie urodził się Krzysztof Cugowski, wokalista Budki Suflera; wykonawca m.in. przebojów „Takie tango” i „Bal wszystkich świętych”.

1955 – W pożarze w Kopalni Węgla Kamiennego „Sośnica” w Gliwicach zginęło 42 górników. Była to jedna z największych katastrof w powojennej historii polskiego górnictwa.

1957 – W Trenton w stanie New Jersey zmarł Bolesław Cybis, malarz, rzeźbiarz, grafik.

1960 – W Zielonej Górze doszło do dużego protestu w obronie eksmitowanego przez władze PRL Domu Katolickiego. Z Milicją Obywatelską i oddziałami ZOMO starły się setki mieszkańców miasta.

1999 – W Warszawie odsłonięto Pomnik Bitwy o Monte Cassino, wzniesiony pomiędzy ul. gen. Władysława Andersa a bramą Ogrodu Krasińskich.

2001 – W Warszawie odbyła się pierwsza gala konkursu Mistrz Mowy Polskiej, którego celem jest popularyzacja języka polskiego. Wśród zwycięzców konkursu byli Bohdan Tomaszewski, Krzysztof Zanussi, Jerzy Trela.

2020 – We Wrocławiu zmarł Józef Grzesiak, pięściarz, brązowy medalista Letnich Igrzysk Olimpijskich w Tokio w 1964 r. w wadze lekkośredniej, mistrz Polski w latach 1964-1966.

31 maja

1592 – W Krakowie odbył się ślub Zygmunta III Wazy i Anny Habsburżanki oraz jej koronacja na królową Polski.

1640 – W Białym Kamieniu (dziś Ukraina) urodził się Michał Korybut Wiśniowiecki, król Polski w latach 1669-1673 i wielki książę litewski; inna podawana przez historyków data urodzin Wiśniowieckiego to 31 lipca.

1732 – Na Zamku Królewskim w Warszawie wybuchł pożar.

1800 – Zmarł Michał Kazimierz Ogiński, hetman wielki litewski (1768-1793), poeta, kompozytor; budowniczy Kanału Ogińskiego, łączącego dorzecze Dniepru i Niemna.

1822 – W Warszawie urodził się Edward Dembowski, działacz niepodległościowy, filozof, krytyk literacki, jeden z przywódców powstania krakowskiego w 1846 r.

1832 – Władze carskie rozpoczęły budowę Cytadeli Warszawskiej; kamień węgielny pod nią położył namiestnik Królestwa Polskiego gen. Iwan Paskiewicz.

1913 – W Warszawie urodził się Jerzy Wasowski, aktor, kompozytor, dziennikarz; wspólnie z Jeremim Przyborą stworzył „Kabaret Starszych Panów”.

1915 – W bitwie pod Bolimowem niedaleko Skierniewic Niemcy użyli gazu bojowego przeciwko wojskom rosyjskim. Była to największa taka operacja na froncie wschodnim podczas I wojny światowej.

1919 – W Warszawie z inicjatywy białoruskich działaczy narodowych Leona Witan-Dubiejkowskiego i Edwarda Woyniłłowicza powstało Polsko-Białoruskie Towarzystwo dla Politycznego Poparcia Idei Federacyjnej.

1926 – Józef Piłsudski został wybrany przez Zgromadzenie Narodowe na prezydenta RP, odmówił jednak przyjęcia stanowiska.

1931 – W Katowicach urodził się Bogumił Kobiela, aktor; niezapomniany Jan Piszczyk w „Zezowatym szczęściu” i sekretarz Drewnowski w „Popiele i diamencie”; znany również z ról w filmach „Eroica”, „Rękopis znaleziony w Saragossie”, „Małżeństwo z rozsądku”, „Ręce do góry”, „Człowiek z M-3” i „Wszystko na sprzedaż”; w latach 1955-1958, razem ze Zbigniewem Cybulskim, współtworzył w Gdańsku studencki teatrzyk Bim-Bom; występował w Teatrze Wybrzeże, Teatrze Ateneum i Teatrze Komedia, a także w kabaretach Wagabunda i Dudek.

1939 – Premiera filmu „Sportowiec mimo woli” w reżyserii Mieczysława Krawicza.

1940 – W Warszawie w Łazienkach Królewskich Niemcy wysadzili w powietrze pomnik Fryderyka Chopina.1943 – W ruinach warszawskiego getta Niemcy rozstrzelali grupę Polaków, więźniów Pawiaka, wśród nich poetę i satyryka Tadeusza Hollendra.

1944 – Na Wiśle w okolicach Machowa (woj. lubelskie) żołnierze Batalionów Chłopskich wspierani przez oddziały Armii Krajowej zatopili statek „Tannenberg” transportujący żołnierzy niemieckich.

1957 – W Skarżysku Kamiennej zmarł Leopold Staff, jeden z najwybitniejszych polskich poetów, związany z okresem Młodej Polski, debiutował tomikiem „Sny o potędze” w 1901 roku; także dramatopisarz, tłumacz.

1958 – W Warszawie zmarł Aleksander Żabczyński, jeden z najpopularniejszych polskich aktorów dwudziestolecia międzywojennego; uczestnik kampanii polskiej 1939 r., oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, ranny w bitwie pod Monte Cassino; wystąpił m.in. w filmach „Śluby ułańskie”, „Manewry miłosne”, „Panienka z poste restante”, „Pani minister tańczy”, „Królowa przedmieścia”, „Zapomniana melodia”, „Trzy serca”.

1972 – Prezydent USA Richard Nixon wracając z Moskwy zatrzymał się na dwudniowe rozmowy w Warszawie; była to pierwsza w historii stosunków polsko-amerykańskich wizyta w Polsce urzędującego prezydenta Stanów Zjednoczonych.

1978 – W Warszawie zmarła Maja Berezowska, malarka, ilustratorka, scenograf; w czasie II wojny światowej więziona w niemieckim obozie koncentracyjnym Ravensbrueck.

1981 – W Warszawie odbyły się uroczystości pogrzebowe kardynała Stefana Wyszyńskiego; prymas pochowany został w warszawskiej archikatedrze św. Jana Chrzciciela.

1984 – W Warszawie przed Sądem Wojewódzkim rozpoczął się proces w sprawie śmierci Grzegorza Przemyka, 19-letniego maturzysty, pobitego przez funkcjonariuszy MO; milicjanci zadali Przemykowi kilkadziesiąt ciosów pałkami w barki i plecy oraz kilkanaście ciosów w brzuch, przewieziony do szpitala zmarł po dwóch dniach.

1986 – W Warszawie SB aresztowała Zbigniewa Bujaka, przewodniczącego Regionu Mazowsze i członka podziemnej Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność”, ukrywającego się od wprowadzenia stanu wojennego.

1987 – Zebrana w Warszawie na zaproszenie Lecha Wałęsy grupa 63 intelektualistów i działaczy związkowych podpisała oświadczenie mówiące m.in. o prawie Polaków do wolności, niepodległości, demokracji i praworządności.

1989 – W Warszawie powołano Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, prezesem został Jan Józef Szczepański; legitymację nr 1 otrzymał Czesław Miłosz.

1990 – W Warszawie zmarł Jerzy Kaliszewski, aktor, reżyser, pedagog; występował m.in. w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, Starym Teatrze, a także w Teatrze Narodowym w Warszawie; zagrał w filmach „Bolesław Śmiały”, „Polonia Restituta” oraz w serialu „Stawka większa niż życie”.

1995 – Premiera filmu „Prowokator” w reżyserii Krzysztofa Langa.

1997 – Początek VI pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Polski.

2009 – Zmarł Stanisław Królak, kolarz szosowy, pierwszy polski zwycięzca „Wyścigu Pokoju” w 1956 r.

2012 – Zmarł prof. Łukasz Czuma, ekonomista, w PRL-u działacz opozycji antykomunistycznej, wykładowca Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W latach 1970-71 był więziony pod zarzutem przynależności do antykomunistycznej organizacji „Ruch”. Był też członkiem Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela.

1 czerwca

1434 – Zmarł Władysław II Jagiełło, Wielki książę litewski, a od 1386 r. król Polski. Zwyciężył wojska krzyżackie w bitwie pod Grunwaldem. W 1413 r. zawarł Unię w Horodle, która zacieśniała związek Polski i Litwy.

1496 – W czasie sejmu w Piotrkowie król Jan I Olbracht, w zamian za zgodę szlachty na jej udział w wyprawie mołdawskiej, ogłosił tzw. statuty piotrkowskie, które zwalniały towary szlacheckie od ceł, ograniczały prawa chłopów do opuszczania wsi oraz zakazywały mieszczanom nabywania dóbr ziemskich.

1652 – Powstanie Chmielnickiego: Początek bitwy pod Batohem, w której wojska polskie poniosły klęskę w starciu z połączonymi siłami kozackim i tatarskimi; po bitwie wszyscy polscy jeńcy zostali wymordowani.

1765 – Król Stanisław August Poniatowski powołał Komisję Dobrego Porządku dla Starej i Nowej Warszawy.

1769 – W Grodkowie na Opolszczyźnie urodził się Józef Elsner, kompozytor, pedagog, nauczyciel Fryderyka Chopina.

1792 – Zdymisjonowano dowódcę armii litewskiej księcia Ludwika Wirtemberskiego, któremu udowodniono zdradę i współpracę z Rosją.

1809 – Wojna polsko-austriacka: wojska austriackie zagrożone przez armię Księstwa Warszawskiego bez walki oddały Warszawę.

1856 – Urodził się Władysław Ślewiński, malarz, postimpresjonista.

1863 – Powstanie styczniowe: między Małkinią a Czyżewem dróżnik kolejowy dokonał sabotażu poprzez rozkręcenie szyn doprowadzając do katastrofy rosyjskiego pociągu, w wyniku której zginęło 20 oficerów i 600 żołnierzy.

1895 – Urodził się Tadeusz Bór-Komorowski, Komendant Główny Armii Krajowej (1943-1944); od kapitulacji Powstania Warszawskiego do końca wojny przebywał w niemieckiej niewoli, w latach 1947-1949 był premierem rządu RP na uchodźstwie, zmarł w okolicy Cardiff.

1906 – Powstało Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, które celem było popularyzowanie urody ziem polskich i rozbudzanie patriotyzmu; w 1950 r. przekształcono je w Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze.

1915 – W Warszawie urodził się Jan Twardowski, kapłan; autor ponad 20 tomików wierszy, m.in. „Znaki ufności”, „Niebieskie okulary”, „Który stwarzasz jagody”, „Na osiołku”, „Nie przyszedłem pana nawracać” , „Sumienie ruszyło”, „Niecodziennik”, „Nie martw się”.

1915 – Urodził się Tadeusz Kalinowski, aktor, związany z Teatrem im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach; wystąpił m.in. w filmach „Znicz olimpijski”, „Czerwone berety”, „Rzeczpospolita babska”, a także w serialu „Czterej pancerni i pies”.

1926 – Zgromadzenie Narodowe wybrało Ignacego Mościckiego na urząd prezydenta RP.

1927 – Rozporządzenie prezydenta RP o popieraniu rozbudowy i rozwoju gospodarczego miasta i portu Gdyni.

1929 – W Warszawie urodziła się Maria Bogucka, historyk, profesor Instytutu Historii PAN, autorka książki „Dzieje kultury polskiej do 1918 roku”.

1932 – Rozporządzenie ministra rolnictwa o utworzeniu Parku Narodowego w Pieninach.

1936 – Początek kilkudniowych rozruchów antyżydowskich w Mińsku Mazowieckim.

1940 – Urodziła się Barbara Kwiatkowska, aktorka, znana z filmów „Ewa chce spać” i „Jowita”.

1942 – W ramach akcji „Reinhard”, której celem była zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie Niemcy rozpoczęli budowę obozu w Treblince; do czasu likwidacji obozu w listopadzie 1943 r. Niemcy zamordowali w nim blisko 900 tys. Żydów, ogromna większość z nich, ok. 760 tys., pochodziła z Polski, wśród nich było 254 tys. z warszawskiego getta.

1943 – We wsi Sochy na Zamojszczyźnie Niemcy zamordowali ponad 180 osób, w tym wiele kobiet i dzieci.

1944 – W Warszawie urodził się Andrzej Rosiewicz, piosenkarz, kompozytor, satyryk, tancerz i choreograf.

1946 – W Krakowie ukazał się pierwszy numer miesięcznika katolickiego „Znak” pod redakcją Jerzego Radkowskiego.

1947 – W Rzymie ukazał się pierwszy numer „Kultury”, wydawanej przez Instytut Literacki prowadzony przez Jerzego Giedroycia; w 1947 r. redakcja miesięcznika została przeniesiona do Maisons-Laffitte pod Paryżem.

1949 – W Stanach Zjednoczonych zebrał się Komitet Wolnej Europy (m.in. przedstawiciele środowisk politycznych), który opowiedział się za wyzwoleniem krajów Europy Środkowo-Wschodniej spod dominacji Związku Sowieckiego; głównym narzędziem realizacji tego celu stało się Radio Wolna Europa.

1949 – W Warszawie rozpoczął obrady II Kongres Związków Zawodowych, który powołał Centralną Radę Związków Zawodowych (CRZZ).

1950 – W „Trybunie Ludu” Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych zamieściło propagandowy komunikat o zrzuceniu na Polskę przez USA masowych ilości stonki ziemniaczanej, która następnie rozpleniła się po całym kraju.

1953 – W Gdańsku urodziła się Dorota Stalińska, aktorka, znana m.in. z filmów „Bez miłości”, „Krzyk”, „Miłość ci wszystko wybaczy” i „Lata dwudzieste lata trzydzieste”.

1957 – W Łodzi urodziła się Dorota Kędzierzawska, reżyserka, scenarzystka; autorka filmów „Wrony”, „Jestem”, „Pora umierać”, „Jutro będzie lepiej” oraz „Inny świat”, którego głównym narratorem i bohaterem jest aktorka Danuta Szaflarska.

1975 – W Londynie zmarł Tadeusz Olsza, aktor, piosenkarz, tancerz; występował w kabaretach, teatrach rewiowych, m.in. w Qui Pro Quo, Morskim Oku i Cyruliku Warszawskim; zagrał w filmach „Uwiedziona” i „Jego wielka miłość”.

1982 – We Wrocławiu zmarł Henryk Worcell, pisarz, autor powieści „Zaklęte rewiry”.

1991 – Początek IV wizyty w Polsce papieża Jana Pawła II.

2000 – We Wrocławiu zmarł Eliasz Kuziemski, aktor, wystąpił m.in. w filmie „Sami swoi”, a także w serialach „Stawka większa niż życie” i „Znak orła”.

2016 – W Warszawie zmarł Janusz Ekiert, muzykolog, autor książek poświęconych muzyce, biografii Fryderyka Chopina, historii Konkursów Chopinowskich.

2022 – W Paryżu zmarł ks. Tadeusz Tomasiński, pallotyn, żołnierz Armii Krajowej, powstaniec warszawski, od 1953 r. pracujący w pallotyńskiej Regi Miłosierdzia Bożego we Francji. W okresie stanu wojennego był organizatorem Komitetu Pomocy dla Polski. Z zamiłowania był badaczem historii sztuki oraz dziejów Polski i Francji. 

Pełne kalendarium rocznic na każdy miesiąc 2025 r. można znaleźć na łamach „Wszystko co Najważniejsze” tutaj: >>https://wszystkoconajwazniejsze.pl/pepites/kalendarium-rocznic-2025-najwazniejsze-daty-i-wydarzenia/

PAP/MJ