Rocznice najważniejsze

Przypominamy o rocznicach niektórych wydarzeń związanych z historią Polski od 28 kwietnia do 4 maja.

28 kwietnia

1512 – W bitwie pod Wiśniowcem wojska polsko-litewskie, dowodzone przez hetmanów Mikołaja Kamienieckiego i Konstantego Ostrogskiego, pokonały Tatarów.

1520 – Król Zygmunt Stary wydał w Toruniu ordynację obrony kresów, która dotyczyła rozmieszczenia oddziałów obrony potocznej, broniących południowo-wschodnich granic Rzeczypospolitej, zwłaszcza przed najazdami tatarskimi.

1848 – Wiosna Ludów w Wielkopolsce: wkraczające do Grodziska Wielkopolskiego wojsko pruskie zostało zaatakowane przez polskich kosynierów, atak został odparty, zginęło lub zostało rannych kilkudziesięciu mieszkańców miasta.

1865 – Urodził się Piotr Bieńkowski, archeolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, organizator pierwszej w Polsce katedry archeologii klasycznej.

1877 – We Florencji zmarł Antonio Corazzi, architekt, któremu Warszawa zawdzięcza gmach Teatru Wielkiego, Pałac Staszica, Pałac Mostowskich i budynek, który jest obecnie siedzibą Prezydenta Warszawy.

1899 – W Radomiu urodził się Stanisław Lorentz, historyk sztuki, muzeolog, wieloletni dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie (1935-82).

1904 – W Krakowie urodził się Jan Sztaudynger, poeta, fraszkopisarz, satyryk, tłumacz literatury niemieckiej oraz redaktor pism poświęconych lalkarstwu.

1908 – Urodził się Oskar Schindler, niemiecki przemysłowiec który podczas II wojny światowej uratował przed zagładą grupę głównie krakowskich Żydów.

1924 – W Warszawie otwarto Bank Polski SA, który rozpoczął emisję nowej waluty – złotego polskiego.

1928 – W Warszawie urodziła się Mirosława Dubrawska, aktorka.

1932 – W Poznaniu urodziła się Wanda Warska, piosenkarka, wokalistka jazzowa.

1934 – W Warszawie odbyła się uroczystość otwarcia nowego cywilnego lotniska na Okęciu; wcześniej samoloty lądowały na aerodromie na Polach Mokotowskich.

1939 – Hitler zerwał polsko-niemiecką deklarację o nieagresji; jeden z ostatnich kroków do wybuchu wojny

1943 – Do Katynia na zaproszenie władz niemieckich przybyła grupa międzynarodowych ekspertów medycyny sądowej i kryminologii, pod przewodnictwem dr. Ferenca Orsosa.

1945 – Pierwszym polskim prezydentem Szczecina, w dwa dni po zdobyciu tego miasta przez Armię Czerwoną, został Piotr Zaremba.

1946 – Krajowa Rada Narodowa przyjęła ustawę o obywatelstwie państwa polskiego oraz narodowości polskiej ludności mieszkającej na Ziemiach Odzyskanych. Ustawa przyznawała polskie obywatelstwo wszystkim Polakom zamieszkującym ten obszar przed 1 stycznia 1945 r.

1947 – Grupa Operacyjna „Wisła” rozpoczęła wysiedlanie ludności ukraińskiej z południowo-wschodniej Polski; w ciągu trzech miesięcy na tzw. Ziemie Zachodnie i Północne przymusowo przesiedlono ponad 140 tys. Ukraińców.

1951 – Rząd powołał Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

1952 – Najwyższy Sąd Wojskowy wydał wyrok w tzw. sprawie kierownictwa konspiracji wojskowej; oskarżonymi byli płk Franciszek Skibiński oraz czterej inni oficerowie. Zostali skazani na karę śmierci, ale Bolesław Bierut wstrzymał wykonanie wyroków i kilka lat później wyszli na wolność.

1955 – W Nowym Jorku zmarł Stanisław Sielański, popularny w okresie międzywojennym aktor i artysta kabaretowy; wystąpił m.in. w filmach „Manewry miłosne” i „Pan Twardowski”.

1976 – Z połączenia kilku organizacji powstał Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej (ZSMP).

1976 – Premiera filmu „W środku lata” w reżyserii Feliksa Falka.

1983 – W Warszawie zmarł płk Jan Rzepecki, w czasie II wojny światowej szef Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK, a po jej zakończeniu założyciel i pierwszy komendant Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”.

1989 – Pierwsza przedwyborcza audycja Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” w Polskim Radiu.

1990 – Weszła w życie ustawa znosząca obchodzone 22 lipca Narodowe Święto Odrodzenia Polski (ustanowione w PRL dla upamiętnienia powołania PKWN) i przywracająca Święto Narodowe Trzeciego Maja.

1995 – Władysław Bartoszewski, polski minister spraw zagranicznych, wygłosił w Bonn przemówienie na uroczystym posiedzeniu obu izb parlamentu RFN z okazji rocznicy zakończenia II wojny światowej.

2010 – W Skolimowie zmarła Stefania Grodzieńska, pisarka, aktorka estradowa, tancerka, satyryk.

2019 – W Warszawie zmarł Karol Modzelewski, historyk mediewista, w czasach PRL jeden z liderów opozycji demokratycznej i więzień polityczny, w III RP odznaczony Orderem Orła Białego

29 kwietnia

1648 – Powstanie Chmielnickiego: Początek bitwy nad Żółtymi Wodami, w której armia kozacko-tatarska pokonała wojska polskie dowodzone przez Stefana Potockiego.

1775 – Urodził się Jakub Falkowski, pijar, pedagog, założyciel i rektor Instytutu Głuchoniemych w Warszawie.

1832 – Polska emigracja w Paryżu założyła Towarzystwo Literackie Polskie, prezesem został książę Adam Jerzy Czartoryski.

1848 – Wiosna Ludów w Wielkopolsce; wojsko pruskie pokonało oddział powstańczy pod Książem (około 60 km na południe od Poznania), a następnie spaliło to miasto.

1863 – Urodziła się Halka Ledóchowska, misjonarka, klawerianka, pisarka; założycielka Sodalicji św. Piotra Klawera; beatyfikowana w 1975 r.

1864 – Urodził się Witold Jodko-Narkiewicz, jeden z założycieli Polskiej Partii Socjalistycznej i bliski współpracownik Piłsudskiego; w II RP dyplomata, jeden z czterech Polaków, którzy podpisali się pod Traktatem Wersalskim.

1865 – Na Podlasiu władze carskie aresztowały księdza Stanisława Brzóskę, generała i naczelnego kapelana Powstania Styczniowego, ostatniego powstańca kontynuującego walkę.

1900 – W Łodzi zmarł Izrael Poznański, przemysłowiec, właściciel warsztatów tkackich w Łodzi; nazywany ostatnim, po Ludwiku Geyerze i Karolu Scheiblerze, łódzkim „królem bawełny”.

1919 – Sejm RP uchwalił ustawę ustanawiającą 3 maja świętem narodowym.

1923 – Z udziałem prezydenta Stanisława Wojciechowskiego i premiera Władysława Sikorskiego odbyło się w Gdyni uroczyste otwarcie „Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybaków”.

1927 – W Hajdukach Wielkich (obecnie dzielnicy Chorzowa), urodził się Gerard Cieślik, piłkarz, wielokrotny reprezentant Polski, zawodnik Ruchu Chorzów.

1929 – W Warszawie urodził się Waldemar Kazanecki, kompozytor, pianista; autor muzyki do kilkuset filmów, m.in. „Hrabiny Cosel”, „Nocy i dni” oraz serialu telewizyjnego „Czarne chmury”.

1933 – Sąd Okręgowy w Krakowie skazał na osiem lat więzienia Ritę Gorgonową, guwernantkę, pracującą u znanego lwowskiego architekta Stanisława Zaremby, oskarżoną o zamordowanie jego 17-letniej córki Lusi; sprawa Rity Gorgonowej była jednym z najsłynniejszych procesów sądowych II RP.

1942 – Podczas lotu bojowego nad kanałem La Manche zginął mjr Marian Pisarek, pilot, as myśliwski, dowódca 1 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego.

1943 – Z więzienia na Pawiaku wywieziono do KL Auschwitz 107 kobiet i 420 mężczyzn, wśród nich m. in. Tadeusza Borowskiego, poetę, prozaika.

1946 – W Szczecinku urodził się Aleksander Wolszczan, astronom, badacz pulsarów – gwiazd neutronowych, odkrywca pierwszych planet poza Układem Słonecznym.

1947 – W Warszawie urodziła się Stanisława Celińska, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Krajobraz po bitwie”, „Nie ma róży bez ognia”, „Noce i dnie”, „Panny z Wilka”, „Pieniądze to nie wszystko”.

1948 – Najwyższy Trybunał Narodowy w Gdańsku skazał na karę śmierci Alberta Forstera, nazistowskiego zbrodniarza, który w latach 1939-45 był namiestnikiem prowincji Gdańsk-Prusy Zachodnie; wyrok wykonano w 1952 r. w więzieniu na warszawskim Mokotowie.

1952 – Premiera filmu „Gromada” w reżyserii Jerzego Kawalerowicza.

1953 – Urodził się Jan Andrzej Paweł Kaczmarek, kompozytor, autor muzyki do ponad pięćdziesięciu filmów, laureat Oscara za muzykę do filmu „Marzyciel”.

1955 – Powstało Centralne Archiwum Filmowe; przemianowane w 1970 r. na Filmotekę Polską, a w 1987 r. na Filmotekę Narodową.

1970 – W Krakowie urodził się Paweł Deląg, aktor, wystąpił m.in. w filmach „Szamanka”, „Ciemna strona Wenus” i „Quo vadis”.

1970 – W Wiedniu w finałowym meczu Pucharu Zdobywców Pucharów Górnik Zabrze przegrał z Manchesterem City 1:2. Jedyny mecz tego szczebla rozgrywek z udziałem polskiej drużyny w historii piłki nożnej.

1975 – Urodził się Mateusz Kusznierewicz, żeglarz, mistrz olimpijski z Atlanty (1996) i brązowy medalista igrzysk w Atenach (2004); wielokrotny mistrz świata i Europy.

1978 – W Gdańsku powstał Komitet Założycielski Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, głównym działaczami WZZ byli Andrzej Gwiazda, Anna Walentynowicz, Krzysztof Wyszkowski i Bogdan Borusewicz.

1984 – W Krakowie zmarł prof. Karol Estreicher, historyk sztuki, dyrektor Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

1985 – Sejm uchwalił ustawę o Trybunale Konstytucyjnym.

1989 – W ramach przygotowań do wyborów w Stoczni Gdańskiej z Lechem Wałęsą spotkali się kandydaci na posłów i senatorów z ramienia Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”.

1996 – Premiera filmu „Cwał” w reżyserii Krzysztofa Zanussiego.

2010 – W Warszawie zmarł Ryszard Matuszewski, historyk literatury, krytyk literacki, eseista, tłumacz, autor podręczników.

2011 – W Warszawie zmarł Waldemar Baszanowski, dwukrotny mistrz olimpijski w podnoszeniu ciężarów – w Tokio (1964) i Meksyku (1968), pięciokrotny mistrz świata i sześciokrotny mistrz Europy.

2012 – W Warszawie zmarł Wiesław Chrzanowski, prawnik, żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego; w 1948 r. aresztowany przez władze za próbę „obalenia siłą ustroju Polski Ludowej”, skazany na osiem lat więzienia; w latach 1989-94 przewodniczący Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego; minister sprawiedliwości (1991), marszałek Sejmu (1991-93), senator (1997-2001).

2016 – W Warszawie zmarł Wojciech Zagórski – aktor teatralny i filmowy, zagrał w wielu filmach i serialach takich jak „Janosik”, „Chłopi”, „Ballada o Januszku”, „Konopielka”, „Brunet wieczorową porą”, „Pułkownik Kwiatkowski”.

2021 – W Warszawie zmarł dyrygent Kazimierz Kord, wieloletni dyrektor naczelny i artystyczny Filharmonii Narodowej w Warszawie, znany z kierowania wieloma orkiestrami symfonicznymi na całym świecie.

30 kwietnia

1310 – Urodził się Kazimierz III Wielki, król Polski w latach 1333-70.

1632 – W Warszawie zmarł Zygmunt III Waza, król Polski w latach 1587-1632.

1833 – Urodził się Benedykt Dybowski, lekarz, zoolog, badacz Syberii, działacz niepodległościowy; za udział w Powstaniu Styczniowym skazany przez władze carskie na zesłanie.

1848 – Wiosna Ludów w Wielkopolsce: oddziały Ludwika Mierosławskiego pokonały oddziały pruskie w bitwie pod Miłosławiem.

1861 – Urodził się Marian Zdziechowski, slawista, filozof kultury, krytyk literacki i publicysta, profesor Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie.

1911 – We Florencji zmarł Stanisław Brzozowski, filozof, publicysta, pisarz, krytyk literacki i teatralny; autor „Legendy Młodej Polski” i „Płomieni”.

1929 – W Warszawie urodził się Zygmunt Kubiak, autor „Mitologii Greków i Rzymian”, eseista, znawca kultury antycznej.

1940 – Getto łódzkie zostało całkowicie przez Niemców odizolowanie od reszty miasta; na obszarze 4 km kw. zamknięto ponad 160 tys. ludzi.

1940 – Pod Anielinem w walce z Niemcami poległ mjr Henryk Dobrzański „Hubal”.

1942 – W ramach akcji dezinformacyjnej Polskiego Państwa Podziemnego o kryptonimie „N” do ponad 200 zakładów pracy pod zarządem niemieckim w Generalnym Gubernatorstwie wysłano fałszywe zarządzenie nakazujące udzielenie 1 maja dnia wolnego wszystkim pracownikom, z obowiązkiem wypłaty pracownikom pełnego wynagrodzenia.

1943 – Raport w sprawie Zbrodni Katyńskiej amerykańskiego płk. Henry’ego Szymanskiego.

1946 – Do Krakowa powrócił razem z wieloma innymi dziełami sztuki zrabowanymi przez Niemców w czasie II wojny światowej Ołtarz Mariacki Wita Stwosza.

1947 – Do portu w Gdyni przypłynął z Wielkiej Brytanii po raz pierwszy od zakończenia wojny MS Batory.

1947 – W Zakładach Mechanicznych „Ursus” wyprodukowano pierwszy po wojnie ciągnik.

1950 – W więzieniu w Rawiczu zmarł lub został zamordowany Kazimierz Pużak, podczas II wojny światowej jeden z przywódców PPS-WRN, jeden z przywódców polskiego państwa podziemnego skazanych w 1945 r. Moskwie w „procesie szesnastu”, ponownie aresztowany wkrótce po powrocie do Polski.

1956 – Otwarto Warszawski Ośrodek Telewizyjny i stację nadawczą na Pałacu Kultury i Nauki. Tego samego dnia Telewizja Polska rozpoczęła emisję swego pierwszego programu informacyjnego „Wiadomości Dnia”, zastąpionego w 1958 r. przez „Dziennik Telewizyjny”.

1971 – Premiera filmu „Hydrozagadka” w reżyserii Andrzeja Kondratiuka.

1981 – Rząd wprowadził reglamentację (sprzedaż na kartki) podstawowych artykułów – masła, mąki pszennej, kaszy, płatków zbożowych i ryżu.

1982 – Premiera filmu „Jan Serce” w reżyserii Radosława Piwowarskiego.

1985 – Rząd przekazał majątek zdelegalizowanej „Solidarności” utworzonemu w listopadzie 1984 r. Ogólnopolskiemu Porozumieniu Związków Zawodowych (OPZZ). Część tego majątku „Solidarność” odzyskała po upadku PRL.

1995 – W Warszawie zmarła Jadwiga Kuryluk, aktorka, żołnierz AK, uczestniczka Powstania Warszawskiego.

2000 – W Rzymie odbyły się uroczystości kanonizacji siostry Faustyny Kowalskiej.

2010 – W Oddziale Informatyki PKP wyłączono ostatni działający w Polsce komputer Odra 1305.

2014 – Zmarł Mieczysław Wilczek – jako minister przemysłu w rządzie Mieczysława Rakowskiego (1988-1989) dopuścił prywatyzację, także z udziałem kapitału zagranicznego.

2020 – W Londynie zmarł płk Mieczysław Stachiewicz, działacz polonijny, honorowy prezes Instytutu Piłsudskiego w Londynie, kawaler Orderu Orła Białego.

1 maja

1576 – W katedrze wawelskiej odbył się ślub oraz wspólna koronacja Anny Jagiellonki i Stefana Batorego.

1808 – W Księstwie Warszawskim wszedł w życie Kodeks Napoleona.

1890 – Na ziemiach polskich po raz pierwszy obchodzono Święto Pracy.

1892 – Bunt łódzki – pierwszomajowe demonstracje robotników z Łodzi i okolic przerodziły się w krwawo stłumiony sześciodniowy strajk powszechny.

1866 – Urodził się Stanisław Patek, prawnik, obrońca w procesach politycznych przed carskimi sądami; uczestnik konferencji pokojowej w Wersalu, w II RP dyplomata; zginął w czasie Powstania Warszawskiego.

1899 – Urodził się Stanisław Skarżyński, pilot wojskowy, w 1933 r. ustanowił lotniczy rekord świata przelatując samotnie samolotem RWD-5 nad południowym Atlantykiem; w czasie II wojny światowej m.in. w 305 dywizjonie bombowym „Ziemi Wielkopolskiej”; zginął w czerwcu 1942 r.

1900 – Urodził się Aleksander Wat, poeta i prozaik, tłumacz, autor książki „Mój wiek”, redaktor „Miesięcznika Literackiego”.

1905 – W Warszawie wojsko rosyjskie ostrzelało uczestników demonstracji pierwszomajowej; zginęło 37 osób, a kilkadziesiąt zostało rannych; do podobnych wypadków doszło w Lublinie i Łodzi, gdzie zginęło po kilkanaście osób.

1908 – Urodziła się Krystyna Skarbek, W czasie II wojny światowej pracowała dla brytyjskiego wywiadu, uchodzi za jedną z najwybitniejszych agentek w historii.

1919 – Polska została członkiem Światowego Związku Pocztowego (UPU).

1929 – Urodził się Stanisław Mikulski, aktor, odtwórca roli Hansa Klossa w serialu „Stawka większa niż życie”, wystąpił również m.in. w filmach „Kanał”, „Ewa chce spać”, „Pan Samochodzik i templariusze”.

1931 – W Wilnie urodziła się Elwira Seroczyńska, łyżwiarka, wicemistrzyni olimpijska ze Squaw Valley (1960), mistrzyni świata (1962).

1940 – We Frampolu koło Białegostoku urodził się Edward Redliński, pisarz, autor „Konopielki”.

1942 – Do warszawskiego getta przyjechała niemiecka ekipa filmowa przygotowująca antyżydowski film propagandowy.

1944 – W KL Auschwitz zamordowany został Icchak Kacenelson, żydowski poeta i dramaturg, autor poematu „Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie”.

1945 – W nocy z 1 na 2 maja oddział Narodowych Sił Zbrojnych por. Romana Dziemieszkiewicza uwolnił z aresztu w Krasnosielcu koło Makowa Mazowieckiego kilkudziesięciu żołnierzy NSZ i Armii Krajowej.

1947 – W Warszawie urodziła się Grażyna Barszczewska, aktorka, od 1983 r. związana z Teatrem Polskim w Warszawie; wystąpiła m.in. w filmach „Anioł w szafie”, „Łabędzi śpiew”, „Wszystko, co najważniejsze”, a także w serialu „Kariera Nikodema Dyzmy”.

1947 – W Warszawie urodził się Krzysztof Knittel, kompozytor, pedagog.

1948 – Rozpoczął się pierwszy kolarski „Wyścig Pokoju”.

1948 – W Krakowie urodził się Tadeusz Huk, aktor, przez wiele lat związany ze Starym Teatrem w Krakowie; wystąpił m.in. w filmach „Aktorzy prowincjonalni”, „Danton”, „Demony wojny wg Goi”, „Operacja Samum”.

1950 – Marszałek Konstanty Rokossowski jako polski minister obrony narodowej (narzucony przez Stalina) wydał rozkaz, który rozpoczął „oczyszczanie” kadry oficerskiej z osób niepożądanych przez władze.

1950 – Utworzono Świętokrzyski Park Narodowy.

1951 – W Warszawie urodził się Michał Kwieciński, reżyser i producent filmowy; twórca m.in. filmu „Jutro idziemy do kina”.

1951 – W więzieniu NKWD we Włodzimierzu nad Klaźmą zmarł Klemens Szeptycki, wnuk Aleksandra Fredry, przełożony greckokatolickiego klasztoru studytów w Uniowie pod Przemyślanami, błogosławiony Kościoła katolickiego; pośmiertnie otrzymał tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

1953 – W Warszawie oddano do użytku Dom Partii, w którym mieściła się siedziba KC PZPR, a w latach 1991-2000 Giełda Papierów Wartościowych.

1953 – W Warszawie urodziła się Joanna Szczepkowska, aktorka, pisarka, prezes ZASP (2010).

1954 – Rozpoczął działalność warszawski Teatr Komedia.

1955 – Powstał Zespół Filmowy „Kadr”.

1980 – W Gdańsku urodził się Jacek Dehnel, poeta, pisarz i tłumacz.

1982 – Stan wojenny: W wielu miastach Polski odbyły się kontrpochody pierwszomajowe organizowane przez podziemną Solidarność.

1983 – Stan wojenny: Na wezwanie TKK NSZZ „Solidarność” odbyły się niezależne pochody i demonstracje; w Gdańsku, Gdyni, Warszawie, Wrocławiu, Szczecinie, Poznaniu, Krakowie i Nowej Hucie manifestantów zaatakowały oddziały ZOMO; w wyniku działań milicji śmierć ponieśli dwaj robotnicy: Ryszard Smagur i Bernard Łyskawa; zatrzymano około 1000 osób.

1986 – Urodził się Mateusz Kościukiewicz, aktor teatralny i filmowy, laureat Nagrody im. Zbyszka Cybulskiego za rolę w filmie „Matka Teresa od kotów”.

1987 – Papież Jan Paweł II beatyfikował Edytę Stein – niemiecką filozofkę pochodzenia żydowskiego, karmelitankę zamordowaną w 1942 r. w KL Auschwitz-Birkenau.

1989 – Zmarł Edward Ochab, w 1956 r. najważniejsza osoba w państwie jako szef PZPR (od śmierci Bieruta do powrotu Gomułki), a w latach 1964-68 nominalna głowa państwa jako przewodniczący Rady Państwa.

1990 – Utworzono Parki Narodowe: Poleski i Drawieński.

2004 – Polska weszła w skład Unii Europejskiej. Do wspólnoty dołączyły także Czechy, Słowacja, Węgry, Litwa, Łotwa, Estonia, Słowenia, Cypr i Malta.

2011 – W Rzymie odbyły się uroczystości beatyfikacyjne Jana Pawła II.

2018 – W Warszawie zmarła Wanda Wiłkomirska, wybitna skrzypaczka, solistka Filharmonii Narodowej w Warszawie, znana z prawykonań wielu polskich utworów, m.in. Grażyny Bacewicz i Krzysztofa Pendereckiego.

2 maja

1437 – Urodził się Kallimach (Filippo Buonaccorsi), humanista, pisarz polityczny, tworzący w języku łacińskim; przez ponad ćwierć wieku przebywający w Polsce.

1729 – W Szczecinie urodziła się Zofia Augusta Anhalt-Zerbst, przyszła cesarzowa Rosji Katarzyna II, w historii Polski zapisała się narzucając jej króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, a potem dokonując rozbiory.

1792 – W Warszawie na Woli założono cmentarz ewangelicko-augsburski.

1809 – Wojna polsko-austriacka: w nocy z 2 na 3 maja wojska Księstwa Warszawskiego pod dowództwem gen. Michała Sokolnickiego odniosły zwycięstwo w bitwie pod Ostrówkiem koło Góry Kalwarii.

1826 – W Warszawie zmarł Antoni Malczewski, poeta, autor „Marii”, pierwszej powieści poetyckiej w literaturze polskiej.

1846 – W Warszawie urodził się Zygmunt Noskowski, kompozytor, dyrygent, pedagog, krytyk muzyczny.

1892 – W Łodzi wybuchł strajk powszechny, w którym wzięło udział 70 tys. robotników; został on krwawo stłumiony, około 200 osób zostało zabitych.

1895 – Urodził się Wilm Hosenfeld, niemiecki oficer, który w czasie II wojny światowej pomagał Polakom i Żydom, m.in. Władysławowi Szpilmanowi; zmarł w 1952 r. w sowieckim łagrze; pośmiertnie uhonorowany medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

1915 – I wojna światowa: Po zwycięstwie pod Gorlicami wojska austriackie i niemieckie rozpoczęły wielką ofensywę na froncie wschodnim.

1916 – Urodził się Wacław Kowalski, aktor, niezapomniany Pawlak z komedii „Sami swoi” i dozorca Popiołek z serialu „Dom”.

1919 – W Warszawie Hugh Gibson złożył listy uwierzytelniające i został pierwszym posłem nadzwyczajnym i ministrem pełnomocnym (ambasadorem) USA w Polsce.

1921 – W nocy z 2 na 3 maja na Górnym Śląsku wybuchło III Powstanie Śląskie; na jego czele stanął Wojciech Korfanty.

1940 – Z więzienia na Pawiaku Niemcy wysłali pierwszy transport do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen; wśród około 1,5 tys. wywiezionych mężczyzn było wielu przedstawicieli polskich elit.

1942 – Urodził się Wojciech Pszoniak – wybitny aktor teatralny i filmowy, grał m.in. w filmach „Wesele”, „Ziemia obiecana”, „Danton”, „Korczak”, „Austeria”.

1942 – Urodził się Bogusław Kaczyński, popularyzator opery, operetki i muzyki poważnej, krytyk i publicysta muzyczny, konferansjer, teoretyk muzyki i pianista.

1945 – W zdobytym przez Armię Czerwoną i żołnierzy 1. Armii Wojska Polskiego Berlinie na Kolumnie Zwycięstwa zawieszona została polska flaga.

1946 – Funkcjonariusze UB w odwecie za pomoc oddziałom podziemia niepodległościowego dokonali pacyfikacji wsi Wąwolnica w powiecie puławskim.

1952 – W Warszawie rozpoczęła się budowa Pałacu Kultury i Nauki.

1952 – Wprowadzono reglamentowaną sprzedaż mydła i proszków do prania.

1953 – We Wrocławiu urodził się Lech Janerka, wokalista, gitarzysta, kompozytor.

1954 – Programem „To idzie młodość” zainaugurował w Warszawie działalność Studencki Teatr Satyryków.

1957 – W Cannes rozpoczął się Międzynarodowy Festiwal Filmowy, na którym Nagrodę Specjalną Jury – „Srebrną Palmę” – otrzymał „Kanał” Andrzeja Wajdy.

1958 – W Szczecinku urodziła się Małgorzata Ostrowska, wokalistka, liderka zespołu Lombard w latach 1981-91.

1982 – Stan wojenny: Na terenie całej Polski zniesiona została godzina milicyjna.

1986 – Premiera filmu „Kochankowie mojej mamy” w reżyserii Radosława Piwowarskiego.

1988 – W Stoczni Gdańskiej ogłoszono strajk będący kontynuacją fali protestów rozpoczętych kilka dni wcześniej i rozprzestrzeniających się po całym kraju; stoczniowcy wysuwali postulaty ekonomiczne i polityczne, głównie legalizacji Solidarności.

1988 – Premiera filmu „Kingsajz” w reżyserii Juliusza Machulskiego.

1992 – W Konstancinie zmarł Stefan Kieniewicz, historyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, wieloletni przewodniczący Komitetu Nauk Historycznych PAN i redaktor „Przeglądu Historycznego”.

1994 – W wyniku wypadku autobusu PKS w gdańskiej dzielnicy Kokoszki śmierć poniosły 32 osoby, a ponad 40 zostało rannych.

1999 – W Warszawie zmarł Włodzimierz Sokorski, jedna z najbardziej wpływowych osób w polskiej kulturze po 1945 r. (jako minister i przewodniczący Komitetu ds. Radia i Telewizji).

2004 – Po raz pierwszy obchodzono w Polsce Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej.

2004 – Leszek Miller złożył dymisję ze stanowiska premiera; prezydent Aleksander Kwaśniewski powołał Marka Belkę na szefa nowego rządu.

2006 – Powołanie Muzeum Historii Polski w Warszawie.

2020 – W Warszawie zmarł mecenas Stefan Hambura, prezes Światowego Kongresu Polaków, pełnomocnik części rodzin ofiar katastrofy smoleńskiej oraz prawnik reprezentujący polskie organizacje w Niemczech i zabiegający o uzyskanie przez Polskę odszkodowań za straty materialne poniesione w II wojnie światowej.

2021 – W Marcyporębie w Małopolsce zmarł Bronisław Cieślak, aktor i dziennikarz znany m.in. z roli porucznika Borewicza w serialu telewizyjnym „07 zgłoś się”.

3 maja

1620 – W Gdańsku urodził się Bogusław Radziwiłł, koniuszy wielki litewski; w 1655 r. wspólnie z księciem Januszem Radziwiłłem podpisał w Kiejdanach ze Szwedami układ, w którym uznawał Karola X Gustawa za króla Polski i zgadzał się na detronizację Jana II Kazimierza; w latach 1657-1669 gubernator Prus Książęcych; protektor kalwinizmu.

1660 – W Oliwie podpisano traktat pokojowy, kończący polsko-szwedzkie wojny o Inflanty.

1791 – Na Zamku Królewskim w Warszawie Sejm Wielki uchwalił Ustawę Rządową – Konstytucję 3 Maja, drugą na świecie i pierwszą w Europie ustawę zasadniczą regulującą organizację władz państwowych, prawa i obowiązki obywateli.

1791 – W Sławucie na Wołyniu urodził się Henryk Rzewuski, pisarz, publicysta, autor m.in. „Pamiątek Pana Seweryna Soplicy”.

1792 – W Warszawie wmurowano kamień węgielny pod Świątynię Opatrzności Bożej.

1815 – W Wiedniu zawarty został traktat pomiędzy Rosją, Prusami i Austrią dotyczący nowego podziału ziem polskich; jego konsekwencją było utworzenie związanego z Rosją Królestwa Polskiego, zależnego od Prus Wielkiego Księstwa Poznańskiego oraz Rzeczpospolitej Krakowskiej – będącej pod kontrolę trzech państw zaborczych.

1819 – W Warszawie mjr Walerian Łukasiński utworzył Wolnomularstwo Narodowe.

1844 – W Warszawie zmarł Mikołaj Chopin, nauczyciel języka francuskiego, guwerner, ojciec Fryderyka Chopina.

1863 – Powstańczy Tymczasowy Rząd Narodowy powołał Komitet Polski w Paryżu.

1891 – W Krakowie urodził się Tadeusz Peiper, poeta, prozaik, dramatopisarz i krytyk literacki.

1916 – W Warszawie ponad 200 tys. ludzi wzięło udział w manifestacji z okazji rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja.

1933 – Urodził się Stanisław Kociołek, jako szef Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku ponosił część odpowiedzialności za stłumienie robotniczych protestów w grudniu 1970 r.

1937 – W Warszawie zmarł Wacław Tokarz, historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Warszawskiego; badacz historii wojskowości i dziejów politycznych Polski przełomu XVIII i XIX w.

1938 – We Władysławowie otwarto port rybacki.

1940 – Do służby w Polskiej Marynarce Wojennej wszedł niszczyciel „Garland”.

1941 – Urodził się Kornel Morawiecki, fizyk, działacz opozycji antykomunistycznej, przywódca „Solidarności Walczącej” (1982-90).

1942 – W Chorzowie urodził się Antoni Piechniczek, trener piłkarskiej reprezentacji Polski, która w 1982 r. na mistrzostwach świata w Hiszpanii zajęła trzecie miejsce.

1944 – W nocy z 3 na 4 maja Odział Specjalny „Osjan” Kedywu Komendy Głównej AK zniszczył na wojskowym lotnisku na warszawskich Bielanach pięć niemieckich samolotów transportowych „Ju 52”, a trzy inne ciężko uszkodził.

1945 – 1 Armia Wojska Polskiego po dojściu do Łaby zakończyła swój szlak bojowy.

1945 – W Londynie powstał Instytut Historyczny im. gen. Władysława Sikorskiego.

1945 – Dekretem Krajowej Rady Narodowej Michał Rola-Żymierski został mianowany marszałkiem Polski.

1945 – Urodził się Tadeusz Rydzyk, redemptorysta; założyciel i dyrektor Radia Maryja.

1946 – W Krakowie odbyły się, zakazane przez komunistyczne władze, demonstracje z okazji Święta 3 Maja – interweniowała milicja, byli ranni i aresztowani.

1947 – Urodził się Lesław Ćmikiewicz, jeden z najlepszych polskich piłkarzy, z reprezentacją zdobył złoty medal na igrzyskach w 1972 r. i zajął trzecie miejsca na mistrzostwach świata 1974.

1948 – Urodził się Czesław Bielecki, architekt, publicysta, w PRL-u działacz opozycji demokratycznej.

1951 – W Krakowie urodziła się Grażyna Brodzińska, śpiewaczka operetkowa, operowa, aktorka.

1951 – Urodził się Jan Krzysztof Bielecki, ekonomista, premier w 1991 r., a potem m.in. przedstawiciel Polski w Europejskim Banku Odbudowy i Rozwoju oraz prezes Banku Pekao S.A.

1952 – Polska sekcja Radia Wolna Europa rozpoczęła z Monachium nadawanie stałych audycji w języku polskim. Jej pierwszym dyrektorem został Jan Nowak-Jeziorański kurier.

1961 – Film Jerzego Kawalerowicza „Matka Joanna od Aniołów” otrzymał Nagrodę Specjalną Jury na Festiwalu Filmowym w Cannes.

1966 – Na Jasnej Górze w Częstochowie odbyły się centralne uroczystości Milenium Chrztu Polski; mszę św. odprawił abp Karol Wojtyła, a kazanie wygłosił prymas Stefan Wyszyński.

1976 – W wydawanym w Londynie „Tygodniu Polskim” opublikowany został program powstałego w kraju Polskiego Porozumienia Niepodległościowego.

1978 – W warszawskiej FSO uruchomiono seryjną produkcję Poloneza.

1982 – Stan wojenny: W wielu miastach Polski odbyły się organizowane przez podziemną Solidarność pochody i manifestacje z okazji rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja.

1985 – W Krakowie zmarł Wojciech Belon, poeta, pieśniarz, kompozytor, założyciel i lider zespołu Wolna Grupa Bukowina.

1988 – Powstał Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie.

1991 – W Nowym Jorku zmarł tragicznie Jerzy Kosiński, pisarz, autor „Malowanego ptaka”.

1993 – Prezydent Lech Wałęsa nadał papieżowi Janowi Pawłowi II pierwszy po przywróceniu w 1992 r. Order Orła Białego.

1994 – Premiera filmu „Zawrócony” w reżyserii Kazimierza Kutza.

1999 – W Warszawie zmarł Władysław Terlecki, pisarz, autor powieści i opowiadań historycznych.

2007 – Na Litwie po raz pierwszy obchodzono święto narodowe w rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja.

2015 – W Poznaniu zmarł Piotr Piotrowski, historyk sztuki, kurator, w latach 2009-10 dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie.

2016 – W Warszawie zmarł Janusz Tazbir, historyk, badacz dziejów kultury i ruchów religijnych w Polsce, głównie w XVI i XVII w.

2016 – W Gdańsku zmarł abp Tadeusz Gocłowski, metropolita gdański w latach 1992-2008; członek Rady Stałej Episkopatu Polski; odegrał znaczącą rolę przy odbudowywaniu stosunków państwo-Kościół po 1989 r., kawaler Orderu Orła Białego.

4 maja

1505 – W Warszawie zmarł Władysław z Gielniowa, bernardyn, poeta, kaznodzieja; patron Warszawy; beatyfikowany w 1753 r.

1817 – Urodził się Florian Ceynowa, badacz folkloru kaszubskiego, działacz społeczny i polityczny, lekarz.

1834 – W Warszawie odbyła się uroczystość poświęcenia zbudowanej przez władze carskie Cytadeli.

1863 – Urodził się Edmund Osterloff, pionier polskiej fotografii artystycznej.

1863 – Powstanie Styczniowe: w nocy z 4 na 5 maja oddział Ignacego Mystkowskiego urządził pod Stokiem na Mazowszu zasadzkę na wojska rosyjskie, odnosząc jedno z największych polskich zwycięstw podczas Powstania.

1875 – W Leordzie na Bukowinie urodził się Wojciech Weiss, malarz, rysownik, grafik.

1887 – We Florencji zmarł Juliusz Ordon, oficer, uczestnik Powstania Listopadowego, w czasie którego dowodził obroną reduty na Woli, opisaną przez Adama Mickiewicza w utworze „Reduta Ordona”.

1909 – W Warszawie urodził się Wacław Komar, działacz komunistyczny, uczestnik wojny domowej w Hiszpanii; szef II Oddziału Sztabu Generalnego LWP (1945-47), wiceminister obrony narodowej i główny kwatermistrz LWP (1951-53); w 1953 r. aresztowany, zwolniony bez procesu w 1956 r.; od sierpnia 1956 r. dowódca Wojsk Wewnętrznych, usunięty ze stanowiska w 1960 r.

1910 – W Warszawie urodził się Jerzy Waldorff, krytyk muzyczny, znawca sztuki, obrońca zabytków, twórca Komitetu Ochrony Starych Powązek.

1915 – W Gorzycach koło Kościana urodził się Florian Marciniak, harcmistrz; współzałożyciel i Naczelnik Szarych Szeregów (1939-1943); aresztowany przez gestapo, zamordowany w lutym 1944 r. w niemieckim obozie koncentracyjnym Gross-Rosen.

1940 – Pod Narwikiem w wyniku niemieckiego ataku lotniczego zatonął niszczyciel ORP „Grom”, śmierć poniosło 59 marynarzy.

1944 – W Suchej na Pomorzu urodził się Edmund Wnuk-Lipiński, socjolog, nauczyciel akademicki, organizator i pierwszy dyrektor Instytutu Studiów Politycznych PAN (1990-1994) oraz Instytutu Spraw Publicznych (1995-96); pisarz science fiction.

1944 – Zbrojna potyczka pomiędzy polskimi oddziałami partyzanckimi w Owczarni na Lubelszczyźnie. Zginęło 18 partyzantów AK (w tym dowódca) oraz trzech partyzantów Armii Ludowej. Odpowiedzialny za to wydarzenie był dowódca AL.

1950 – We Wrocławiu urodził się Stanisław Bereś, poeta, krytyk literacki, historyk literatury, tłumacz.

1956 – Jakub Berman, jeden z najbliższych współpracowników zmarłego miesiąc wcześniej Bolesława Bieruta został odsunięty na tor boczny, stracił stanowiska wicepremiera i członka Biura Politycznego KC PZPR.

1960 – W Warszawie urodziła się Małgorzata Pieczyńska, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Wierna rzeka”, „Baryton”, „Jezioro Bodeńskie”.

1960 – W Lublinie urodziła się Beata Kozidrak, piosenkarka, wokalistka zespołu Bajm.

1973 – Premiera filmu „Motyle” w reżyserii Janusza Nasfetera.

1981 – Premiera filmu „Miś” w reżyserii Stanisława Barei.

1987 – W Paryżu zmarł Konstanty Jeleński, eseista, krytyk; współpracownik paryskiej „Kultury” i „Zeszytów Literackich”.

1988 – W Warszawie zmarł gen. Jan Mazurkiewicz „Radosław”; zastępca (1943-1944), a następnie szef Kedywu KG AK (1944); podczas Powstania Warszawskiego dowódca Zgrupowania „Radosław”.

1988 – W nocy z 4 na 5 maja oddziały ZOMO przy użyciu petard i granatów łzawiących wtargnęły na teren Huty im. Lenina.

1990 – Hutę im. Włodzimierza Lenina w Nowej Hucie przemianowano na Hutę im. Tadeusza Sendzimira.

2002 – W Warszawie zmarł Stanisław Niwiński, aktor, przez wiele lat związany z Teatrem Polskim w Warszawie; wystąpił m.in. w filmach „Hubal”, „Bołdyn”, „Virtuti”, a także w serialu „Czarne chmury”.

2014 – W Podkowie Leśnej zmarł Bohdan Skaradziński, w latach pięćdziesiątych dowódca podziemnej organizacji młodzieżowej, więzień polityczny, współpracownik miesięcznika „Więź”, działacz warszawskiego Klubu Inteligencji Katolickiej i podziemnej Solidarności, współpracownik organizacji polonijnych na wschodzie.

Newsletter „Piękno Historii” dla czytelników „Wszystko co Najważniejsze”

.Nasz newsletter to przestrzeń dla każdego, kto interesuje się historią – zarówno na co dzień, jak i okazjonalnie. Co tydzień prezentujemy wybór najważniejszych i najciekawszych wydarzeń historycznych, których rocznice obchodzimy w danym tygodniu. Znajdą tu Państwo również jakościowe teksty na temat historii autorstwa profesjonalnych historyków, napisane w sposób przystępny i ciekawy.

Newsletter „Piękno Historii” to także szansa na zapoznanie się z głosem z epoki, w który warto się wsłuchać. Prezentujemy go pod postacią cytatu z wybranego źródła historycznego. Proponujemy ponadto zdjęcie bądź obraz z epoki, dzięki którym obcowanie z przeszłością będzie ciekawsze. Znajdą tu Państwo również polecenia książek historycznych, po jakie warto sięgnąć. Co tydzień przedstawimy także sylwetkę polskiego naukowca, wynalazcy, myśliciela lub artysty, którego dokonania  wpłynęły na świat, jaki znamy dziś. 

Zapraszamy do subskrybowania!

Link do zapisów: [Zapisz się].

PAP/MJ