Sieradz wbił się na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego

Haft sieradzki – z charakterystyczną różą i innymi kwiatami inspirowanymi florą regionu – został wpisany na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Łódzkie jest na niej reprezentowane m.in. przez kwiatowe dywany ze Spycimierza, kutnowskie tradycje rzeźbiarskie i folklor opoczyński.

Jak powstaje Haft Sieradzki?

.Haft sieradzki jest charakterystycznym elementem kultury ludowej i tradycji regionu sieradzkiego – od lat zdobił stroje ludowe oraz pościel, obrusy i serwety. Jest inspirowany naturą, a dominują w nim kwiaty, przede wszystkim odtworzona ze szczegółami róża.

„Róża jest wyjątkowa, ale mamy też niepowtarzalne stokrotki, piękne niezapominajki, chabry, dlatego haft sieradzki jest tak unikatowy” – wyjaśnia twórczyni ludowa Anna Curuł z powiatu sieradzkiego.

To ona, w sierpniu ubiegłego roku, złożyła wniosek do Narodowego Instytutu Dziedzictwa o wpisanie sieradzkiego haftu na listę tradycji, obyczajów, rzemiosła i rękodzieła, które wymagają szczególnej ochrony i zachowania dla kolejnych pokoleń. Panią Annę zainspirowały słynne kwietne dywany ze Spycimierza, które są zarówno na krajowej liście niematerialnego dziedzictwa, jak i na liście UNESCO.

„Pomyślałam, że mamy swój haft, który może nie jest tak znany, ale czas wyciągnąć go z szuflady i się nim chwalić, bo jest wyjątkowy” – dodała.

Depozytariuszką wniosku była Aleksandra Adamas, twórczyni z Warty, która motywy z tkanin wykorzystuje nawet na wielkanocnych kraszankach. Jak wspomina, wyszywała już jako dziecko z mamą, a obecnie o tradycjach hafciarskich opowiada podczas wystaw czy lekcji w szkołach. O to, by motyw sieradzkiej róży był znany kolejnym pokoleniom dbają również inne twórczynie, m.in. Kazimiera Balcerzak i Grażyna Kwapisz. Współcześnie ręcznie haftowane kwiaty można spotkać nie tylko na tradycyjnych strojach ludowych, ale również na obrazkach promujących powiat sieradzki, torbach czy sukienkach.

Do wybuchu pierwszej wojny światowej, haft sieradzki był prostszy i mniej kolorowy. Więcej barw i bardziej skomplikowanych ściegów przybyło w międzywojniu i już po II wojnie światowej. Barwne kwiaty wyszywano na tradycyjnych koszulach świątecznych, zarówno kobiecych, jak i męskich – zdobiły kołnierzyki i mankiety. Haftowano również fartuchy. Do wykonania wzorów stosuje się kilka technik m.in. haft płaski, cieniowany, haft na tiulu oraz haft marszczony, tzw. wodę, który daje efekt strukturalny.

Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego liczy 112 pozycji. Z Łódzkiego są na niej: procesja Bożego Ciała w Łowiczu (od 2014 roku), procesja Bożego Ciała z tradycją kwietnych dywanów w Spycimierzu (2018), tradycje rzeźbiarskie ośrodka w Kutnie (2023) oraz opoczyński folklor (2024).

Cały świat coraz bardziej docenia znaczenie niematerialnego dziedzictwa kulturowego

.”Stopniowe dochodzenie na poziomie międzynarodowym do potrzeby ochrony tego dziedzictwa stanowiło złożony proces zwieńczony przyjęciem w 2003 r. konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. W tym roku obchodzimy 20-lecie konwencji i jest to w naszym przekonaniu właściwy moment, aby podkreślić wysoki poziom ochrony dziedzictwa niematerialnego w kraju oraz zaangażowanie Polski w międzynarodowej debacie w tym zakresie na szerokim forum UNESCO” – pisze prof. Michał KLEIBER, redaktor naczelny Wszystko co Najważniejsze.

Dziedzictwo kulturowe jest ze swej natury heterogeniczne na poziomie zarówno krajowym, jak i globalnym, a różnorodność przejawów dziedzictwa niematerialnego potwierdza tezę o różnorodności dziedzictwa kulturowego. Dziedzictwo materialne i dziedzictwo niematerialne to pojęcia nakładające się na siebie. Nie można zatem mówić o dychotomicznym, zupełnym podziale na dziedzictwo materialne i niematerialne, albowiem elementy dziedzictwa niematerialnego tworzą ważny fragment dziedzictwa materialnego. Konwencja UNESCO stanowi instrument prawa międzynarodowego regulujący ochronę niematerialnych wytworów dziedzictwa kultury, chociaż elementy ochrony tego dziedzictwa pojawiają się także w innych aktach.

Zgodnie z konwencją niematerialne dziedzictwo kulturowe jest stale odtwarzane i przekazywane z pokolenia na pokolenie przez wspólnoty i grupy społeczne w relacji z ich otoczeniem, środowiskiem, historią, oddziaływaniem przyrody. Dla niektórych społeczności dziedzictwo niematerialne jest źródłem tożsamości i ciągłości istnienia. W konwencji wyróżnia się trzy kluczowe komponenty opisu dziedzictwa niematerialnego: przejaw dziedzictwa (jego manifestację), wspólnoty i grupy z nim związane oraz przestrzeń kulturową.

Celem ochrony dziedzictwa niematerialnego jest utrzymanie ciągłości tradycji, które nieodłącznie związane są z udziałem jednostki lub grupy w ich kultywowaniu, aby przetrwały. Ciągłość obejmuje też zmiany zachodzące w elementach dziedzictwa niematerialnego, które jak każdy „żywy organizm” mogą ewoluować. Dlatego też nie należy mówić o stałości ugruntowanego dziedzictwa niematerialnego, ponieważ zmiany są jego immanentną częścią.

Na podstawie Konwencji utworzono dwie listy międzynarodowe i rejestr dobrych praktyk: Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości, Listę elementów dziedzictwa wymagającego pilnej ochrony i Rejestr dobrych praktyk w zakresie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Obecnie na Liście reprezentatywnej niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości znajduje się pięć wpisów polskich: szopkarstwo krakowskie (2018), bartnictwo (2020), tradycja dywanów kwiatowych na procesje Bożego Ciała (2021), sokolnictwo, żywa tradycja ludzkości (rozszerzenie wpisu międzynarodowego) (2021), oraz flisactwo (2022). Pierwszy polski wpis dotyczył szopkarstwa krakowskiego. Kluczową rolę odgrywają jego depozytariusze, w tym przypadku twórcy szopek, podtrzymujący od pokoleń tradycję i promujący szopkarstwo. Krakowskie szopki są wyjątkowe w skali świata i wyróżniają się zarówno pod względem kunsztu wykonania, w tym figur często zawierających miniatury budynków historycznych z dodatkową mechaniczną konstrukcją, sprawiającą, że prezentowana scena wedle intencji twórców staje się dynamiczna, wręcz ożywa. Niezwykłym elementem polskiego dziedzictwa jest niewątpliwie tradycja sypania dywanów kwiatowych podczas pochodów procesji Bożego Ciała w Spycimierzu. Mieszkańcy usypują barwne kompozycje z kwiatów na trasie procesji, zgodnie z tradycją sięgającą dwustu lat. Przykładem wspólnoty tradycji w skali globalnej jest natomiast rozszerzenie dwa lata temu decyzją Międzyrządowego Komitetu ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego wpisu o nazwie „sokolnictwo” o dodatkowe kraje, w tym Polskę.

Tekst dostępny na łamach Wszystko co Najważniejsze: https://wszystkoconajwazniejsze.pl/alicja-jagielska-burduk-michal-kleiber-tradycja-wpisanie-poloneza/

PAP/MB