Wybory w Turcji. Recep Tayyip Erdogan i Kemal Kilicdaroglu. Życiorys, program, szanse

W niedzielnych wyborach prezydenckich w Turcji zmierzą się obecny szef państwa Recep Tayyip Erdogan, wywodzący się z partii islamskich, i reprezentujący większość opozycji Kemal Kilicdaroglu, obwołany przez media, gdy pracował w resorcie finansów, „urzędnikiem roku”.

.Erdogan, polityk nawiązujący silnie do tradycji islamu, urodził się 26 lutego 1954 roku w Stambule i wychował w położonej na północnym brzegu Złotego Rogu robotniczej dzielnicy Kasimpasa. Wykształcenie średnie otrzymał w szkole religijnej, wyższe – studiując zarządzanie – na Uniwersytecie Marmara. Jako dziecko – podają biografowie – sprzedawał lemoniadę i sezamowe precle, by zarobić kieszonkowe; jako nastolatek półprofesjonalnie trenował piłkę nożną.

Recep Tayyip Erdogan – życiorys

.W politykę zaangażował się w latach 70. XX w., gdy działał w kółkach islamistycznych. W następnej dekadzie dołączył do proislamskiej Partii Dobrobytu Necmettina Erbakana, z której ramienia w latach 90. zdobył fotel burmistrza Stambułu – największej tureckiej metropolii. Władzę w stolicy utracił po czterech latach, gdy trafił do więzienia za „wzniecanie nienawiści” z powodu przeczytania wiersza, w którym padają słowa: „meczety są naszymi barakami, kopuły naszymi hełmami, minarety naszymi bagnetami, a wierzący naszymi żołnierzami”. Do polityki wrócił po czterech miesiącach.

Po wprowadzeniu zakazu działalności Partii Dobrobytu – za łamanie zasad sekularyzmu – Erdogan powołał konserwatywną i odwołującą się do islamu Partię Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP), na której czele stoi do dziś. Rok po jej utworzeniu, w 2003 roku, został premierem. Po trzech kadencjach na stanowisku szefa rządu Erdogan wygrał w 2014 roku wybory prezydenckie i stoi na czele państwa już drugą kadencję. Za jego rządów wzrost gospodarczy nabrał tempa, miliony Turków wydobyło się z ubóstwa, a kraj przeszedł modernizację. W ostatnich latach doszło jednak w Turcji do drastycznego wzrostu inflacji i ogólnego spadku poziomu życia. Prezydent próbuje zwalczać wzrost cen niekonwencjonalną metodą obniżania stóp procentowych wywiedzioną z islamu. Jednym z momentów przełomowych w rządach Erdogana były protesty, które wybuchły w 2013 roku w Stambule przeciwko przekształceniu parku Gezi w centrum handlowe. Demonstracje szybko stały się protestem wobec coraz bardziej autorytarnych rządów premiera. Brutalne interwencje policji doprowadziły do śmierci pięciu osób, a rannych zostały tysiące.

Nieudany pucz z lipca 2016 r.

.Kolejnym momentem definiującym ponad 20-letnie rządy Erdogana był lipiec 2016 roku, gdy doszło do próby puczu, któremu zapobiegli cywile blokując drogę czołgom i żołnierzom. W starciach zginęło niemal 300 osób. Po nieudanym zamachu stanu zwolniono około 150 tys. pracowników administracji publicznej, zatrzymano 50 tys. osób, w tym dziennikarzy, akademików, policjantów, prawników, czy żołnierzy.

Rok później Erdogan przeprowadził referendum, w którym otrzymał mandat do wprowadzenia w Turcji systemu prezydenckiego. Za rządów przywódcy AKP zniesiono zakaz noszenia przez kobiety chust w urzędach, policji, wojsku i sądownictwie. Erdogan wycofał kraj z międzynarodowego porozumienia mającego na celu ochronę kobiet przed przemocą domową. Jego najważniejszym zapleczem wyborczym są konserwatywne anatolijskie miasteczka i wsie. W 2019 roku jego partia przegrała wybory w trzech największych miastach kraju: Stambule, Ankarze i Izmirze.

Polityka zbliżenia z Rosja w wykonaniu Erdogana

.W polityce zagranicznej Erdogan doprowadził do zbliżenia z Rosją, wspierał w innych krajach regionu ruchy islamistyczne oraz demonstrantów podczas „arabskiej wiosny”, przeprowadził interwencje wojskowe m.in. w Syrii i Iraku. Zwolennicy Erdogana cenią sukcesy ekonomiczne pierwszej dekady jego rządów, bezkompromisowość na arenie międzynarodowej, aktywną politykę w regionie oraz sprzeciw wobec jedno- lub dwubiegunowej wizji świata. „Za rządów Erdogana staliśmy się państwem, z którym trzeba się liczyć. Prezydent umie rozmawiać z każdym, dbając o interes Turcji” – mówi Yusuf, młody wyborca AKP. „Dzięki niemu nie musimy kryć się ze swoją religią i przekonaniami, jesteśmy krajem muzułmańskim i w końcu nie musimy ani się tego wstydzić, ani tego kryć” – zauważa Zeynep.

„Erdogan kreuje się na figurę ojca, co ma ogromne znaczenie w patriarchalnym społeczeństwie, jakim jest Turcja. Niektórym się to podoba, mnie nie” – zaznacza Nazli. „Przez niego na najważniejszych stanowiskach znajdują się mierni, ale wierni. Jego przeciwnicy nie mogą czuć się bezpieczni, kobiety nie czują się bezpieczne” – dodaje. Wiele osób – w tym byli wyborcy AKP – obwinia Erdogana, który władzę nad krajem skupił w swych rękach, za obecny kryzys gospodarczy.

Kemal Kilicdaroglu – życiorys

.W niedzielnych wyborach z prezydentem zmierzy się wspierany przez większość opozycji lider Republikańskiej Partii Ludowej (CHP), Kemal Kilicdaroglu. Urodzony 17 grudnia 1948 roku polityk należy do stanowiącej w Turcji mniejszość religijną społeczności alewickiej. Pochodzi ze wschodu kraju, z wioski Ballica – zamieszkałej w większości przez alewitów. W młodości chciał zostać nauczycielem – szkołę średnią ukończył jako najlepszy w swojej klasie. Studiował ekonomię i finanse na Uniwersytecie w Ankarze, po czym podjął pracę w ministerstwie skarbu i finansów. W 1994 roku turecka prasa, doceniając jego staranność i oddanie pracy, nadała mu przydomek „urzędnika roku”.

Kemal Kilicdaroglu polityką zajął się w 2002 roku, kiedy z ramienia CHP wszedł do Wielkiego Zgromadzenia Narodowego (parlamentu) Turcji. W 2010 roku stanął na czele CHP; za jego rządów ugrupowanie stało się bardziej liberalne i inkluzywne. Jednak Kilicdaroglu bywał w partii krytykowany za takie posunięcia jak przyjęcie w jej szeregi kurdyjskiego aktywisty czy związkowca, co miało „rozmyć” tradycyjne kemalistyczne wartości CHP. Kilicdaroglu otworzył jednak swe ugrupowanie na różnorodne światopoglądy, a w 2020 roku zrezygnował z tradycyjnego w CHP sprzeciwu wobec noszenia przez kobiety islamskich chust.

Program kandydata tureckiej opozycji

.Kandydata opozycji popierają partie reprezentujące szerokie spektrum polityczne, od lewicy do islamistów, których łączyć wydaje się jedynie sprzeciw wobec Erdogana. Wybór Kilicdaroglu na kandydata na prezydenta poprzedził spór pomiędzy dwiema największymi partiami sojuszu, zakończony jednak ostatecznie zatwierdzeniem jego kandydatury. Nawet jednak zwolennicy opozycji zarzucają Kilicdaroglu „nieumiejętność wygrywania” i brak charyzmy.

Głównym postulatem wyborczym za którym optuje Kemal Kilicdaroglu jest przywrócenie systemu parlamentarnego, zbliżenie z Zachodem i powrót do polityki „pokój w domu, pokój na świecie”. „W Kilicdaroglu podobają mi się najbardziej jego zdolności pojednawcze; nie jest postacią polaryzującą” – mówi Nazli. „Głosuję na niego, bo sytuacja ekonomiczna w kraju jest tak zła, że potrzebujemy zmiany, koniecznie, jakiejkolwiek” – przyznaje Hazal.

„Nie wiem, jak można dopuścić do władzy kogoś, kogo popierają islamiści, Kurdowie, lewicowcy; to kompletny chaos i przepis na katastrofę” – ocenia Hasan. Sondaże dają kilkuprocentową przewagę kandydatowi opozycji, jednak nie przyznają mu większości głosów pozwalającej na wygraną w pierwszej turze. Trzecim kandydatem na prezydenta w niedzielnym głosowaniu jest Sinan Ogan, którego popiera około 5 proc. wyborców. Turę drugą zaplanowano na 28 maja.

Historia relacji polsko-tureckich

.Na temat historii relacji polsko-tureckich na łamach “Wszystko Co Najważniejsze” pisze prof. Yücel OĞURLU w tekście “Pięć wieków “wiecznego pokoju”. Stosunki Turcja – Polska“.

“Relacje Turcja – Polska mają znacznie dłuższą historię, niż się powszechnie sądzi. Pierwsze relacje zostały nawiązane już w XIII wieku między Złotą Ordą a Królestwem Polskim. Pozostałością tego okresu są Tatarzy i Karaimi, którzy do dziś określają się jako ludy tureckie żyjące w Polsce i na Litwie.Podboje Imperium Osmańskiego w Europie od XIV wieku oczywiście spotykały się z odpowiedzią Królestwa Polskiego. Polacy wspomogli swoich sąsiadów, Węgrów, w bitwie pod Nikopolis w 1396 r., stoczonej przez Imperium Osmańskie przeciwko Europie. Było to zrozumiałe posunięcie Polski”.

”Stosunki dyplomatyczne między Polakami a Turkami należą do najstarszych przykładów dyplomacji w Europie – zostały zapoczątkowane w 1414 roku. Według zapisków Jana Długosza, polskiego kronikarza tego okresu, polscy ambasadorowie Jakub Skarbek i Grzegorz Ormianin z Góry zostali przyjęci przez sułtana Mehmeda I w Bursie, która była wówczas stolicą państwa osmańskiego, i byli pierwszymi zachodnimi dyplomatami w osmańskim pałacu. Świadczy to o tym, że Imperium Osmańskie traktowało Polskę w sposób szczególny. Były też okresy negatywnych stosunków Królestwa Polskiego z Imperium Osmańskim, które doprowadziły nawet do wielkiej wojny, po której nastąpiła seria porozumień. Konflikty te zakończył układ zawarty w 1640 r.”.

.”Gdy w 1654 r. Królestwo Polskie zostało zaatakowane od wschodu przez Rosję, a od północy przez Królestwo Szwecji, Imperium Osmańskie wsparło Polaków. Oblężenie Wiednia przez Turcję w 1683 r. było jednym z punktów zwrotnych w stosunkach polsko-tureckich. Wiedeń został uratowany dzięki pomocy Rzeczypospolitej Obojga Narodów, która opowiedziała się po stronie Świętego Cesarstwa Rzymskiego pod panowaniem Habsburgów. W 1699 r. Królestwo Polskie i Imperium Osmańskie zawarły pokój w Karłowicach, który oznaczał koniec ekspansji Imperium Osmańskiego na Zachodzie. Po tym porozumieniu rozpoczął się okres pokoju w stosunkach Turcja – Polska. Wówczas umocniła się Rosja, która zaczęła ingerować w wewnętrzne sprawy Polski, a jednocześnie stanowiła problem również dla Imperium Osmańskiego, więc oba zagrożone państwa zbliżyły się do siebie. Zainteresowanie Rosji tym regionem nie wygasło przez setki lat” – pisze prof. Yücel OĞURLU.

PAP/Jakub Bawołek/WszystkoCoNajważniejsze/MJ