Olej sojowy i żywność przetworzona zwiększają groźbę otyłości

Używany często w kuchni olej sojowy może przyczyniać się do powstawania otyłości – wynika z eksperymentów na myszach. Naukowcy dopiero poznają stojące za tym mechanizmy.

Kwas linolowy przekształca się w cząsteczki zwane oksylipinami

.Olej sojowy – jeden z najczęściej spożywanych olejów kuchennych i podstawowy składnik żywności przetworzonej – może przyczyniać się do otyłości. Dzieje się to poprzez mechanizm, który naukowcy dopiero zaczynają rozumieć.

Donosi o tym zespół z University of California, Riverside. W przeprowadzonych przez nich eksperymentach u większości myszy na diecie wysokotłuszczowej, bogatej właśnie w olej sojowy, odnotowano znaczny przyrost masy ciała. Jednak u myszy zmodyfikowanych genetycznie tak się nie stało. Zmienione osobniki wytwarzały nieco zmodyfikowaną formę białka wątroby, które wpływa na setki genów związanych z metabolizmem tłuszczów.

Wydaje się również, że to białko zmienia sposób, w jaki organizm przetwarza kwas linolowy – główny składnik oleju sojowego.

U ludzi występują obie wersje tego wątrobowego białka – HNF4?, jednak forma alternatywna jest zwykle produkowana tylko w określonych warunkach, takich jak przewlekła choroba lub stres metaboliczny spowodowany postem albo alkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby.

Ta zmienność, wraz z różnicami związanymi z wiekiem, płcią, stosowanymi lekami i genetyką, może pomóc wyjaśnić, dlaczego niektórzy ludzie są bardziej podatni niż inni na metaboliczne skutki działania oleju sojowego.

„Wiemy od czasu naszego badania z 2015 roku, że olej sojowy bardziej sprzyja otyłości, niż olej kokosowy” – mówi prof. Frances Sladek, autorka pracy opublikowanej na łamach „Journal of Lipid Research”, cytowana w informacji prasowej. – „Jednak teraz mamy najsilniejszy jak dotąd dowód na to, że nie chodzi o sam olej, ani nawet o kwas linolowy. Chodzi o to, w co tłuszcz przekształca się wewnątrz organizmu”.

Jak tłumaczą badacze, kwas linolowy przekształca się w cząsteczki zwane oksylipinami.

Nadmierne spożycie kwasu linolowego może więc prowadzić do zwiększonej ilości oksylipin, które są związane ze stanem zapalnym i odkładaniem tłuszczu.

Myszy zmodyfikowane genetycznie, wykorzystane w badaniu, miały znacząco mniej oksylipin, a ich wątroby wydawały się zdrowsze, mimo, iż przebywały na tej samej wysokotłuszczowej diecie z olejem sojowym, co zwykłe myszy. Co istotne, obserwowano u nich także lepszą funkcję mitochondrialną, co może pomóc wyjaśnić ich odporność na przybieranie na wadze.

Badacze zawęzili związki powiązane z otyłością do konkretnych typów oksylipin pochodzących z kwasu linolowego oraz kwasu linolenowego, czyli innego kwasu tłuszczowego obecnego w oleju sojowym. Te właśnie oksylipiny były niezbędne do przybierania na wadze u zwykłych myszy. Jednak nie działały na zwierzęta genetycznie zmodyfikowane.

Dodatkowa analiza wykazała, że zmodyfikowane myszy miały znacznie niższe poziomy dwóch kluczowych rodzin enzymów odpowiedzialnych za przekształcanie kwasu linolowego w oksylipiny. Co istotne, funkcja tych enzymów jest silnie zachowana u wszystkich ssaków, w tym u ludzi.

Wiadomo również, że poziomy tych enzymów mogą się znacznie różnić w zależności od genetyki, diety i innych czynników.

Olej sojowy jest coraz częstszym zamiennikiem

.Autorzy analiz zauważyli również, że tylko poziomy oksylipin w wątrobie, a nie we krwi, były skorelowane z masą ciała – co oznacza, że powszechne badania krwi mogą nie oddawać wiarygodnie wczesnych zmian metabolicznych związanych z dietą.

Badacze przypominają, że np. w Stanach Zjednoczonych spożycie oleju sojowego wzrosło pięciokrotnie w ciągu ostatniego stulecia – z około 2 proc. całkowitej liczby kalorii do niemal 10 proc.

Okazało się także, że spożycie oleju sojowego podnosiło poziom cholesterolu – mimo, że sam olej ten substancji nie zawiera.

Choć soja jest bogatym źródłem białka roślinnego, to nadmierne spożycie kwasu linolowego, także z żywności ultraprzetworzonej, może napędzać przewlekłe schorzenia metaboliczne – uważają naukowcy.

Autorzy odkrycia obecnie badają, w jaki sposób powstawanie oksylipin powoduje przybieranie na wadze i sprawdzają, czy podobne efekty występują w przypadku innych olejów bogatych w kwas linolowy, takich jak olej kukurydziany, słonecznikowy i z krokosza. „Olej sojowy sam w sobie nie jest zły. Jednak ilości, w jakich go spożywamy, uruchamiają w organizmie szlaki, do których nasze ciała nie ewoluowały” – podkreśla prof. Sladek.

Chociaż nie są planowane badania kliniczne z udziałem ludzi – zespół ma nadzieję, że wyniki te pomogą ukierunkować przyszłe badania i wpłyną na politykę żywieniową.

„Od pierwszego odnotowania związku między żuciem tytoniu a rakiem do wprowadzenia ostrzeżeń na paczkach papierosów minęło sto lat. Mamy nadzieję, że społeczeństwo nie będzie potrzebowało aż tyle czasu, aby dostrzec związek między nadmiernym spożyciem oleju sojowego a negatywnymi skutkami dla zdrowia” – podsumowuje prof. Sladek.

Czy dobre życie to sprawa medycyny?

.Koncepcja wellness tworzona była przez lekarzy, począwszy od lat 60. ubiegłego wieku, w czasach tzw. ruchu potencjału ludzkiego, i oznacza przede wszystkim jakość życia człowieka. Teoria wellness wnosi do medycyny przesłanie, że człowiek może prowadzić dobre życie, niezależnie od stanu swojego zdrowia – pisze Ewa STELMASIAK

Wdobie komercyjnej eksploatacji idei wellness — nie tylko w branży spa — warto wrócić do jej definicji i korzeni. Wszystko zaczęło się w latach 60. w USA, kiedy to lekarz medycyny zajmujący się zawodowo statystyką w ochronie zdrowia, Halbert L. Dunn, wygłosił serię krótkich wykładów w unitariańskim zborze w stanie Virginia. To właśnie on użył wtedy po raz pierwszy określenia High-Level Wellness, uwzględniającego zintegrowany sposób funkcjonowania, który prowadzi do maksymalizacji potencjału człowieka. W jego wykładach, wydanych później w formie książkowej pod tym samym tytułem, znaleźć można prawdziwe perły, dr Dunn bowiem potrafił na wskroś przejrzeć systemy, które inni brali za pewnik.

Mówił na przykład o tym, że lekarze za bardzo skupiają się na chorobie, a równie ważne jest budowanie u pacjentów tego, co dziś nazwalibyśmy dobrym życiem. Mówił, że zdrowie i wellness to dynamiczny proces, a nie statyczny stan. Mówił o konieczności ekspresji własnej indywidualności w świecie oraz że człowiek to kontinuum ciała, umysłu i ducha, które funkcjonuje w stale zmieniającym się otoczeniu i przepływie wydarzeń. To właśnie on stworzył termin „zdrowie pozytywne”, które w artykule pt. High-Level Wellness for Man and Society zdefiniował jako „nie płaską, mało interesującą sferę braku choroby, ale raczej fascynującą i stale zmieniającą się panoramę samego życia”.

Halbert L. Dunn to trudny do zaszufladkowania wizjoner o wielkim umyśle ukształtowanym przez wiedzę z zakresu statystyki, anatomii, fizjologii, medycyny, nauk o zdrowiu, a także psychologii, filozofii i duchowości. Koncepcje Halberta L. Dunna odnajdujemy w nurtach psychologii humanistycznej Carla Rogersa (stawanie się w pełni człowiekiem), Abrahama Maslowa (samoaktualizacja), psychologii pozytywnej Martina Seligmana (zdrowie pozytywne), pojęciu salutogenezy Aarona Antonovsky’ego i w innych modelach ilustrujących rozwój myśli o zdrowiu, takich jak holistyczne czy procesowe ujęcia zdrowia.

Aby w pełni zrozumieć wkład teorii wellness do medycyny, nie można pominąć modeli obrazujących powiązania między wellness i zdrowiem, stworzonych przez innego lekarza i specjalistę w zakresie zdrowia publicznego, który rozwinął i spopularyzował myśl Halberta L. Dunna. Jest nim John W. Travis, autor książki Wellness Workbook: How to achieve enduring health and vitality oraz modelu „Kontinuum Choroby/Wellness” (ang. ill-ness vs. well-ness), po raz pierwszy opublikowanego w 1975 roku. Wyróżnił on dwa paradygmaty: leczenie — paradygmat reprezentowany przez medycynę — oraz wellness — paradygmat wspomagający rozwój świadomości człowieka.

Przekaz płynący z jego modelu jest następujący: zdrowie i dobrostan podlegają gradacji, a proces leczenia, które zawiera się w paradygmacie wellness, może w najlepszym razie doprowadzić pacjenta do punktu neutralnego, w którym nie rozpoznaje on w sobie ani zdrowia, ani choroby. Człowiek, który znajduje się w tym miejscu, może wychodzić z założenia, że skoro nie jest chory, to znaczy, że jest zdrowy. Tymczasem w paradygmacie wellness chodzi o to, by nie zatrzymać się w punkcie neutralnym, ale pójść dalej ku świadomości, edukacji i rozwojowi. Paradygmat wellness nie ma na celu „zastąpić paradygmatu leczenia (…), ale w harmonijny sposób z nim współdziałać”. To właśnie tym obszarem zdrowia zajmuje się coaching wellness, odnosząc się do sfery myśli, emocji i ducha oraz ich powiązań ze zdrowiem fizycznym.

Tekst dostępny na łamach Wszystko co Najważniejsze: https://wszystkoconajwazniejsze.pl/ewa-stelmasiak-czy-dobre-zycie-to-sprawa-medycyny/

PAP/MB