
Chełm – miasto realizmu magicznego
Ponad 80 proc. mieszkańców miasta stanowili przesiedleńcy ze Wschodu, dlatego też właśnie tu powstanie Muzeum Ofiar Wołynia oraz Instytut Prawdy i Pojednania im. Lecha Kaczyńskiego. Nie ma prawdziwego pojednania bez prawdy – pisze Jakub BANASZEK
Każde miasto ma swoją historię. Nie w każdym jednak tak pulsują historia i mity polskie. Ilekroć czytamy Czarodziejską górę Tomasza Manna, powinniśmy myśleć o Chełmie, który jest miastem, gdzie czas zdaje się zatrzymywać w majestacie świata wczorajszego.
Chełm jest 60-tysięcznym miastem, ulokowanym nad rzeką Uherką, położonym niespełna 30 km od przejścia granicznego z Ukrainą. Realnym świadectwem świata polskich Kresów. Narodziny miasta wiążą się z początkiem polskiej państwowości w X wieku. Historia tego szczególnego miejsca wciąż czeka na odkrycie. Od kilku lat na terenie najwyższego wzniesienia w mieście, Górce Chełmskiej, trwają prace archeologiczne. Te prace, w których poszukuje się początków Chełma, dotyczą też korzeni Polski. Od starosłowiańskiego słowa „cholm”, czyli „wzgórze”, pochodzi nazwa miasta.
Nie byłoby realizmu magicznego miasta bez tajemnic chełmskich podziemi. W końcu Chełm słynie z zabytkowej kopalni kredy. Jej opiekunem i strażnikiem jest duch Bieluch, według legendy duch białego niedźwiedzia, który uchronił miasto przed najazdem wojsk tatarskich.
Odwołując się do języka Manna, można powiedzieć, że Chełm to góra możliwości, ogromny potencjał drzemiący w kredowym wzgórzu. Potencjał turystyczny i gospodarczy, który dotąd nie był odpowiednio wykorzystany, a który – przy zaangażowaniu i determinacji – można przekuć w dobrze prosperujące, tętniące życiem i atrakcyjne miasto, istną bramę Europy Środkowo-Wschodniej.
Nie ma piękna bez przyrody. Las Kumowa Dolina, las Borek i kąpielisko Glinianki, a także pięć parków miejskich tworzą unikalny ekosystem, pozwalający uciec od świata architektury zdefiniowanej przez Corbusiera. Jeden z nich, położony na Górze Chełmskiej, zamieni się w Ogród Botaniczny.
Miasto przez ponad 800 lat czerpało z ukrytego pod ziemią skarbu – kredy piszącej. Dziedzictwo tamtych czasów stanowią dzisiaj unikalne w skali Europy podziemne korytarze przecinające kredowe wzgórze i bogata historia, znajdująca odzwierciedlenie w ciekawej architekturze. Wejście do kopalni znajduje się przy placu Dr. Edwarda Łuczkowskiego, centralnego punktu miasta, który już niebawem – podobnie jak parki – zmieni swoje oblicze. Nieopodal znajduje się zabytkowy kiosk, przed ponad stu laty będący pierwszym oknem na świat ówczesnych mieszkańców.
Transgraniczne położenie Chełma sprzyja przyciąganiu inwestorów. Funkcjonuje tu m.in. Specjalna Strefa Ekonomiczna, a swoje siedziby od niedawna mają Centra Usług Wspólnych instytucji rządowych. Już niebawem dzięki współpracy miasta i Agencji Rozwoju Przemysłu Chełm będzie się wyróżniał także hubem logistycznym, funkcjonującym przy powstającej spółce kolejowej PKP Linia Chełmska Szerokotorowa. Ważnym przedsięwzięciem jest także budowa Chełmskiego Centrum Aktywności Gospodarczej, które będzie najnowocześniejszym obiektem biurowo-przemysłowym zarówno w Chełmie, jak i na terenie dawnych miast wojewódzkich Lubelszczyzny.
Świat magii długo kojarzony był z lataniem. O lataniu marzył Leonardo da Vinci. W mieście ma siedzibę Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, uczelnia znana w całej Polsce za sprawą Instytutu Nauk Technicznych i Lotnictwa, który szkoli pilotów śmigłowców i samolotów pasażerskich. PWSZ stawia na dynamiczny rozwój, finalizowane są prace związane z budową betonowego, pierwszego w regionie pasa startowego na lotnisku w Depułtyczach Królewskich.
Chełm jest miastem skrzyżowania kultur: polskiej, ruskiej i żydowskiej. W najbliższym czasie w Chełmie powstanie Centrum Dialogu Kultur na Górze Chełmskiej. Pojałtańska Polska straciła swoje Kresy, ale Chełm jest i zawsze będzie strażnikiem pamięci o polskim kresowym świecie.
W swoich dziejach Chełm był też miejscem „postoju” wszystkich ocalałych z rzezi wołyńskiej. Według spisów około 1948 roku ponad 80 proc. mieszkańców miasta stanowili przesiedleńcy ze Wschodu, dlatego też właśnie w Chełmie powstanie Muzeum Ofiar Wołynia oraz Instytut Prawdy i Pojednania imienia Lecha Kaczyńskiego. Instytut będzie zajmował się najtrudniejszymi kartami naszej historii. Nie ma prawdziwego pojednania bez prawdy.
Na tym jednak ambitne plany miasta się nie kończą. Niebawem w nowoczesne centrum kultury zamieni się stary i zaniedbany dotąd Młyn Michalenki. Zrewitalizowany obiekt ma przyciągać mieszkańców oraz turystów i stanowić ważne społecznie miejsce na kulturalnej mapie Chełma i województwa lubelskiego. W obiekcie znajdą się m.in. teatr, zaplecza z garderobami, warsztaty, sale muzealne i restauracja.
Prawdziwą perłą Niedźwiedziego Grodu jest zabytkowe Osiedle Dyrekcja. To tam w okresie międzywojennym miała zostać ulokowana Wschodnia Dyrekcja Kolei Państwowych. Ostatecznie przeniesienie urzędów kolejowych z Radomia do Chełma uniemożliwił wybuch II wojny światowej, jednak zespół urbanistyczny, powstały w latach 1928–1939, stanowi obecnie jedną z wizytówek miasta. W najbliższym czasie ogłoszony zostanie konkurs architektoniczny na koncepcję rewitalizacji tego wyjątkowego miejsca.
W ramach konkursów architektonicznych, które zostaną ogłoszone po raz pierwszy w historii miasta, opracowana zostanie również koncepcja Parku Nauki. Chełmski odpowiednik warszawskiego Centrum Nauki Kopernik będzie oferował mieszkańcom szereg interaktywnych ekspozycji i wystaw. Chełm stawia także na sport, dzięki ministerialnemu wsparciu w ramach programu Sportowa Polska zostaną zbudowane m.in. Stadion Lekkoatletyczny i Arena Lodowa oraz zostanie zmodernizowany Stadion Miejski.
.Od tradycji polskiego oświecenia, poprzez powieści Isaaca Singera, po imponujące zbiory sztuki nowoczesnej każdy znajdzie dla siebie w Chełmie coś inspirującego. Realizm magiczny Chełma to nie tylko podróż przez unikalną polską kresową historię, wielkie punkty zwrotne dziejów, marzenia o podboju nieba albo wędrówka do świata podziemi – to także odkrywanie prawdy o tym, gdzie leży granica między wyobraźnią a rzeczywistością w tym niezwykłym mieście, będącym polską bramą Europy Środkowo-Wschodniej.
Jakub Banaszek
Tekst ukazał się w nr 23 miesięcznika opinii „Wszystko Co Najważniejsze” [LINK].