Rocznice najważniejsze 22-28 września

Kto urodził się w dniach 22 – 28 września? Która z wielkich polskich postaci zmarła? Jakie w tych dniach w historii odbywały się ważne bitwy i inne ważne wydarzenia? Przypominamy o rocznicach niektórych wydarzeń związanych z historią Polski od 22 do 28 września.

Kto urodził się 22 września? Ważne rocznice 

967 – Zwycięstwo wspieranych przez Czechów wojsk Mieszka I w bitwie z Wolinianami pod dowództwem Wichmana; dokładne miejsce starcia pozostaje nieznane.

1364 – Początek zjazdu monarchów w Krakowie, w trakcie którego odbyła się uczta u Wierzynka. Na zaproszenie Kazimierza Wielkiego przyjechali m.in. król Czech (a jednocześnie cesarz) Karol IV i król Węgier Ludwik Andegaweński (późniejszy król Polski).

1879 – W Warszawie urodził się Edward Wittig, rzeźbiarz, autor Pomnika Lotnika w Warszawie.

1907 – Urodził się Zbigniew Przybyszewski, komandor porucznik, obrońca Helu w 1939 r., odznaczony orderem Virtuti Militari; aresztowany w 1950 r. i oskarżony o „próbę obalenia władzy ludowej”, skazany na karę śmierci; wyrok wykonano 16 grudnia 1952 r.

1920 – Urodził się Henryk Zieliński, historyk, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego i Uniwersytetu Śląskiego.

1929 – Radio Kraków przeprowadziło pierwszą w kraju transmisję radiową meczu piłkarskiego (Wisła-Cracovia).

1939 – Oddziały Armii Czerwonej wkroczyły do opuszczonego przez Niemców Białegostoku i Brześcia; w Brześciu odbyła się tzw. defilada zwycięzców.

1939 – Załoga Lwowa pod dowództwem gen. Władysława Langnera, nie chcąc oddać miasta w ręce Niemców, skapitulowała przed oddziałami Armii Czerwonej.

1939 – Bitwa pod Łomiankami koło Warszawy – ostatni epizod bitwy nad Bzurą. Za cenę dużych strat (800 zabitych i 4 tys. rannych) resztki armii „Poznań” i „Pomorze” przedarły się do stolicy.

1939 – Na Targówku w trakcie niemieckiego ataku na Warszawę zginął gen. Werner von Fritsch, były naczelny dowódca niemieckich wojsk lądowych, jedyny generał Wehrmachtu zabity we wrześniu 1939 r.

1939 – Początek drugiej bitwy pod Tomaszowem Lubelskim, w trakcie której wsławiła się dowodzona przez gen. Władysława Andersa Nowogródzka Brygada Kawalerii.

1939 – III Rzesza i ZSRR uzgodniły w Moskwie przebieg tzw. Linii demarkacyjnej na ziemiach polskich.

1939 – Armia Czerwona po dwudniowych walkach zajęła Grodno i zamordowała około 300 wziętych do niewoli cywilów oraz żołnierzy.

1939 – Bój pod Kodziowcami w okolicach Grodna – największe starcie w trakcie agresji ZSRR na Polskę.

1940 – Niemieckie siły policyjne rozpoczęły Aktion Saybusch, akcję wysiedlania polskiej ludności z Żywiecczyzny do Generalnego Gubernatorstwa. Łącznie dotknęła ona około 20 tys. osób.

1940 – W Orzyszu zmarł Michał Kajka, poeta ludowy, działacz mazurski.

1942 – Niemcy rozpoczęli akcję deportacji Żydów z getta w Częstochowie, w jej wyniku ponad 40 tys. osób wywiezionych zostało do obozu zagłady w Treblince; chorych, słabych lub stawiających opór zabijano na miejscu w getcie.

1947 – W Szklarskiej Porębie rozpoczęła się narada przedstawicieli dziewięciu partii komunistycznych, w czasie której podjęto uchwałę o powołaniu Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych (Kominformu). Siedzibą Biura miał być Belgrad.

1953 – Przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie zakończył się proces biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka oraz kilku innych księży i świeckich pracowników kurii. Zostali oskarżeni m.in. o kolaborację z Niemcami w czasie wojny, szpiegostwo na rzecz USA i Watykanu oraz próbę obalenia ustroju. Bp. Kaczmarka skazano na 12 lat więzienia, ale wyszedł na wolność w 1956 r.

1964 – W Warszawie na Wiśle uruchomiono tzw. Grubą Kaśkę – jedno z najważniejszych ujęć wody w stolicy Polski.

1970 – W Warszawie zmarł Tadeusz Manteuffel, historyk mediewista, w latach 1940-1944 kierownik studium historycznego tajnego Uniwersytetu Warszawskiego; twórca i wieloletni dyrektor Instytutu Historii PAN.

1975 – Premiera filmu „Noce i dnie” w reżyserii Jerzego Antczaka.

1980 – W Sądzie Wojewódzkim w Warszawie Ogólnopolski Komitet Założycielski złożył wniosek o rejestrację Niezależnego Zrzeszenia Studentów.

1986 – Premiera filmu „C.K. Dezerterzy” w reżyserii Janusza Majewskiego.

1989 – Decyzją Sądu Najwyższego Niezależne Zrzeszenie Studentów (NZS), zdelegalizowane po wprowadzeniu stanu wojennego, zostało ponownie zarejestrowane.

1989 – Izba Wojskowa Sądu Najwyższego uchyliła wyrok wobec Zdzisława Najdera, skazanego w 1983 r. na karę śmierci.

1997 – Wojskowa Prokuratura Okręgowa w Warszawie umorzyła śledztwo przeciwko płk. Ryszardowi Kuklińskiemu, uznając, że podejmując współpracę z amerykańskim wywiadem działał na rzecz Polski oraz w stanie „wyższej konieczności”.

2000 – Po zakończeniu budowy Mostu Świętokrzyskiego został zamknięty tymczasowy Most Syreny w Warszawie.

2000 – W Bielsku-Białej zakończono produkcję samochodu Fiat 126 p.

2005 – Zmarł Janusz Bukowski, aktor, wystąpił w filmach „C.K. Dezerterzy”, „Prywatne śledztwo”, „Symetria”, a także w serialu „Pogranicze w ogniu”.

2021 – W wieku 98 lat zmarł Józef Zbigniew Polak, żołnierz AK, powstaniec warszawski, a następnie żołnierz dywizji kościuszkowskiej, kawaler Orderu Virtuti Militari, po wojnie architekt i rysownik.

2023 – Zmarł Tadeusz Olszański, dziennikarz sportowy (relacjonował sześć igrzysk olimpijskich), publicysta, tłumacz literatury węgierskiej.

Rocznice 23 września

1492 – W katedrze wawelskiej odbyła się koronacja Jana I Olbrachta.

1648 – Początek bitwy pod Pilawcami, jednej z największych klęsk polskich w trakcie powstania Chmielnickiego.

1816 – W Marymoncie na terenie dzisiejszej Warszawy powołano Instytut Agronomiczny – pierwszą wyższą szkołę rolniczą na ziemiach polskich, z którego w późniejszym czasie powstała Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego.

1898 – W Warszawie urodziła się Jadwiga Smosarska, aktorka, gwiazda polskiego kina okresu międzywojennego, znana z ról w filmach „Trędowata”, „Księżna Łowicka”, „Barbara Radziwiłłówna”.

1922 – Sejm Ustawodawczy przyjął ustawę o budowie portu w Gdyni.

1934 – Franciszek Hynek i Władysław Pomaski wygrali zawody balonowe o Puchar Gordona Bennetta rozgrywane w Warszawie.

1939 – Po uszkodzeniu niemieckimi pociskami elektrowni rozgłośnia Polskiego Radia w Warszawie przerwała nadawanie stałego programu.

1939 – Urodził się Janusz Gajos, aktor teatralny (m.in. w „Kolacji na cztery ręce” Kutza i „Herbatce u Stalina” Morgensterna) i filmowy. Grał w takich filmach jak „Kler”, „Kamerdyner”, „Przesłuchanie”, „Ucieczka z kina Wolność”, „Psy”, „Trzy kolory. Biały”, „Śmierć jak kromka chleba”, „Akwarium”, „Żółty szalik”, „Zemsta”, „Przedwiośnie”, „Jasminum”, „Układ zamknięty”, „Body/Ciało”, a po raz pierwszy popularność zdobył dzięki serialowi „Czterej pancerni i pies”.

1942 – Niemcy przeprowadzili likwidację getta w Szydłowcu, w którym zamkniętych było około 16 tys. Żydów; większość z nich wywieziona została do obozu zagłady w Treblince.

1943 – Niemcy zakończyli ostatni etap likwidacji getta w Wilnie; Żydzi deportowani zostali do obozów zagłady w Sobiborze i na Majdanku oraz do obozów pracy na terenie Łotwy i Estonii.

1944 – Początek wizyty w Moskwie delegacji PKWN z Bolesławem Bierutem na czele.

1946 – Krajowa Rada Narodowa powołała Komisję Specjalną do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym; z jej powodu do obozów pracy trafiło ponad 84 tys. osób, a ponad 200 tys. otrzymało karę grzywny.

1953 – W Józefowie pod Warszawą urodził się Grzegorz Markowski, muzyk rockowy, wokalista zespołu Perfect.

1976 – Powstał Komitet Obrony Robotników (KOR), będący reakcją na represje, które w 1976 r. spotkały protestujących robotników z Radomia, Ursusa i Płocka. Głównym celem Komitetu było niesienie pomocy prawnej i finansowej represjonowanym przez peerelowskie władze robotnikom i ich rodzinom.

1980 – Z powodu wywiadu udzielonego dziennikowi „Der Spiegel” aresztowany został lider KPN Leszek Moczulski (uwolniony zaledwie trzy tygodnie wcześniej razem z innymi opozycjonistami w wyniku porozumień sierpniowych). Moczulski w wywiadzie wprost powiedział, że jego celem jest „niepodległa suwerenna Polska, wolna od dominacji sowieckiej i totalitarnej dyktatury PZPR”.

1980 – Premiera filmu „Urodziny młodego warszawiaka” w reżyserii Ewy i Czesława Petelskich.

1992 – Premiera filmu „Gorzkie gody” w reżyserii Romana Polańskiego.

1994 – W Morągu zmarł Zbigniew Nienacki, pisarz, dziennikarz, autor cyklu powieści przygodowych o Panu Samochodziku, a także książki „Raz w roku w Skiroławkach”.

2001 – Odbyły się wybory parlamentarne, w wyniku których do władzy po czterech latach wróciła koalicja SLD-PSL.

2001 – W Kowarach zmarł Henryk Tomaszewski, aktor, mim, tancerz, choreograf, założyciel i dyrektor Wrocławskiego Teatru Pantomimy.

2013 – We Wrocławiu zmarł Stanisław Szozda, kolarz szosowy, medalista mistrzostw świata i igrzysk olimpijskich, zwycięzca „Wyścigu Pokoju”.

2017 – W Warszawie przy al. Wojska Polskiego odsłonięto wzniesiony z inicjatywy ambasady Holandii pomnik generała Stanisława Sosabowskiego.

2021 – W Warszawie zmarł Zbigniew Galperyn „Antek” – żołnierz Szarych Szeregów i Armii Krajowej, powstaniec warszawski ze Zgrupowania „Chrobry I”, prezes Związku Powstańców Warszawskich i odznaczony Krzyżem Walecznych (1944), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2006), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2014).

2022 – W Warszawie zmarł Franciszek Pieczka, jeden z najbardziej znanych i cenionych polskich aktorów, odtwórca ról w filmach „Żywot Mateusza” i „Austeria”, niezapomniany Gustlik z serialu „Czterej pancerni i pies” i Stach Japycz w serialu „Ranczo”. W 2017 r. został odznaczony Orderem Orła Białego.

Rocznice 24 września

1621 – W czasie wyprawy chocimskiej przeciwko Turkom zmarł hetman wielki litewski i wojewoda wileński Jan Karol Chodkiewicz.

1793 – II rozbiór Rzeczypospolitej: w nocy z 23 na 24 września Sejm obradujący na zamku grodzieńskim przeprowadził cesję terytorium Rzeczypospolitej na rzecz Prus.

1816 – W Warszawie w wyniku wypadku (stratowany przez konia na Placu Saskim) zmarł gen. Michał Sokolnicki, inżynier, uczestnik wojny z Rosją w 1792 r., Powstania Kościuszkowskiego oraz wojen napoleońskich.

1821 – Urodził się Cyprian Kamil Norwid, poeta, prozaik, dramatopisarz, rzeźbiarz, malarz i rysownik; niedoceniany za życia, po latach wyniesiony do panteonu polskich wieszczów.

1856 – Urodził się Ludwik Waryński, działacz i ideolog polskiego ruchu socjalistycznego, twórca Międzynarodowej Socjalno-Rewolucyjnej Partii „Proletariat” – pierwszej polskiej partii robotniczej.

1896 – W Warszawie urodził się Tadeusz Sygietyński, kompozytor, dyrygent, założyciel zespołu „Mazowsze”.

1914 – W Warszawie urodził się Andrzej Panufnik, kompozytor, dyrygent; pierwsze większe utwory, m.in. dwie symfonie, ukończył w czasie II wojny światowej; twórca muzyki do pieśni „Warszawskie dzieci”; w 1954 r. wyemigrował do Wielkiej Brytanii, tam powstała większość jego znanych kompozycji, w tym symfonii i innych utworów orkiestrowych; za zasługi dla kultury muzycznej uhonorowany przez królową Elżbietę II tytułem szlacheckim.

1918 – Urodził się Hieronim Dekutowski, „Zapora”, żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, cichociemny, legendarny dowódca oddziałów partyzanckich AK i WiN; skazany na karę śmierci, stracony 7 marca 1949 r. w więzieniu MBP na warszawskim Mokotowie.

1922 – Na przyłączonej do Polski części Górnego Śląska odbyły się wybory do Sejmu Śląskiego I kadencji. Spośród 48 mandatów 18 zdobył kierowany przez Wojciecha Korfantego Blok Narodowy, 8 – Polska Partia Socjalistyczna, 7 – Narodowa Partia Robotnicza, 1 – ludowcy, a pozostałe 14 ugrupowania niemieckie.

1926 – Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o utworzeniu przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe.

1939 – W Warszawie zmarł na skutek obrażeń odniesionych w czasie niemieckiego bombardowania Oskar Sosnowski, profesor Politechniki Warszawskiej, architekt, teoretyk sztuki, konserwator zabytków; autor kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP w Warszawie oraz kościoła św. Rocha w Białymstoku.

1941 – W Wielkiej Brytanii członkowie koalicji antyhitlerowskiej podpisali Kartę Atlantycką; uznano w niej m.in. prawo wszystkich narodów do posiadania własnych rządów i własnego niepodległego państwa.

1943 – Żołnierze Armii Krajowej uwolnili z niemieckiego więzienia w Biłgoraju około 100 osób.

1944 – Powstanie Warszawskie: Niemcy zdobyli przyczółek czerniakowski, broniony przez powstańców i żołnierzy LWP, mordując następnie ok. 200 rannych.

1958 – I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka ogłosił hasło budowy tysiąca szkół na tysiąclecie państwa polskiego.

1971 – Premiera filmu „Życie rodzinne” w reżyserii Krzysztofa Zanussiego.

1980 – W Sądzie Wojewódzkim w Warszawie został złożony wniosek o rejestrację NSZZ „Solidarność” z siedzibą w Gdańsku.

1980 – W Warszawie odbyło się pierwsze od 1967 r. posiedzenie Komisji Wspólnej Rządu i Episkopatu.

2004 – Sejm RP przyjął raport sejmowej komisji śledczej badającej tzw. aferę Rywina.

2004 – Premiera filmu „Mój Nikifor” w reżyserii Krzysztofa Krauzego.

2010 – W Krakowie pod Rynkiem Głównym otwarto podziemną ekspozycję i trasę turystyczną „Śladami europejskiej tożsamości Krakowa”.

2013 – W Skolimowie zmarła Teresa Szmigielówna, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Celuloza”, „Pętla”, „Eroica”, „Pociąg”, „Szczęściarz Antoni” i „Wszyscy święci”.

2016 – W Krościenku nad Dunajcem zmarł Adam Skarbiński, jeden z najwybitniejszych konstruktorów szybowcowych w dziejach polskiego lotnictwa, w czasie Powstania Warszawskiego starszy strzelec ps. Ryś w szeregach Pułku Baszta AK.

Rocznice 25 września

1604 – Hetman polny litewski Jan Karol Chodkiewicz pokonał wojska szwedzkie w bitwie pod Białym Kamieniem w Inflantach.

1866 – W Warszawie zmarł hrabia Fryderyk Skarbek, ekonomista, prof. Uniwersytetu Warszawskiego, pisarz i publicysta.

1893 – Urodził się Michał Kozal, przed II wojną światową rektor prymasowskiego seminarium duchownego w Gnieźnie, a od 1939 r. biskup pomocniczy diecezji włocławskiej; zamordowany w 1943 r. w niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau; beatyfikowany w 1987 r.

1895 – W Gorlicach urodził się Marian Porwit – wykładowca szkół wojskowych, znakomity teoretyk i historyk wojskowości; autor takich prac jak „Obrona Warszawy”, „Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku”.

1902 – W Warszawie urodziła się Hanka Ordonówna, piosenkarka, aktorka, tancerka; jedna z największych gwiazd przedwojennych scen kabaretowych i teatralnych, jej szlagiery „Na pierwszy znak” czy „Miłość ci wszystko wybaczy” należą do klasyki polskiej muzyki.

1909 – W Warszawie urodził się Anatol Fejgin, działacz komunistyczny, członek KPP, PPR i PZPR; funkcjonariusz Głównego Zarządu Informacji WP (1945-1949), następnie dyrektor Departamentu X Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (1951-1954); odpowiedzialny za terror i zbrodnie komunistyczne; po październikowej „odwilży”, w 1957 r. skazany na 12 lat więzienia za „łamanie socjalistycznej praworządności”.

1911 – Pionier lotnictwa Michał Scipio del Campo dokonał oblotu pierwszego polskiego samolotu skonstruowanego przez przedsiębiorstwo „Awiata”.

1912 – W Skierniewicach urodziła się Jadwiga Kuryluk, aktorka znana m.in. z serialu „Jan Serce”, żołnierz AK, uczestniczka Powstania Warszawskiego.

1919 – Urodził się Stanisław Hadyna, kompozytor, dyrygent, pisarz, założyciel i wieloletni kierownik Państwowego Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk”.

1921 – We Lwowie Stefan Fedak, należący do ukraińskiej konspiracyjnej organizacji bojowej, dokonał nieudanego zamachu na Józefa Piłsudskiego.

1926 – W Łodzi urodził się Tadeusz Pluciński, aktor, związany z warszawskimi teatrami Współczesnym, Polskim i Syreną; wystąpił m.in. w filmach „Hydrozagadka”, „Co mi zrobisz jak mnie złapiesz” i „Sekret Enigmy”.

1930 – W Starachowicach urodził się Bogusz Bilewski, aktor, znany z ról w filmach „Pan Wołodyjowski”, „Potop”, „Aria dla atlety” oraz serialu „Janosik”.

1931 – W wyniku obrażeń doznanych w wypadku samochodowym koło Ostrowa Wielkopolskiego zmarł Aleksander Skrzyński, dyplomata, minister spraw zagranicznych, w latach 1925-1926 premier RP.

1935 – Premiera filmu „Dwie Joasie” w reżyserii Mieczysława Krawicza.

1939 – Przygotowanie do niemieckiego szturmu generalnego na Warszawę – najsilniejsze podczas oblężenia bombardowanie lotnicze i artyleryjskie miasta.

1939 – Na Helu bateria nadbrzeżna im. Heliodora Laskowskiego podjęła zwycięski pojedynek z niemieckimi pancernikami szkolnymi „Schlesien” i „Schleswig-Holstein”.

1940 – W niemieckim szpitalu w Bielawie zmarł komandor Stefan Frankowski, we wrześniu 1939 r. był dowódcą Morskiej Obrony Wybrzeża; a po kapitulacji Helu trafił do obozu jenieckiego w Silberberg (Srebrnej Górze) na Dolnym Śląsku.

1943 – Franz Kutschera objął funkcję dowódcy SS i policji na dystrykt warszawski Generalnego Gubernatorstwa.

1944 – W czasie Powstania Warszawskiego zginął ppor. AK Eugeniusz Lokajski „Brok”, przedwojenny lekkoatleta, w latach 30. należący do światowej czołówki oszczepników, olimpijczyk z Berlina (1936); autor ponad 850 fotografii dokumentujących walkę i życie codzienne warszawskich powstańców.

1946 – Powstał Komitet Porozumiewawczy Organizacji Demokratycznych Polski Podziemnej.

1950 – W Dobromierzu na Dolnym Śląsku urodził się Stanisław Szozda, kolarz szosowy, medalista mistrzostw świata i igrzysk olimpijskich, zwycięzca „Wyścigu Pokoju”.

1953 – W Warszawie aresztowany został prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński. Do aresztu trafił również biskup Antoni Baraniak, którego przy pomocy tortur funkcjonariusze UB chcieli zmusić do obciążających Wyszyńskiego zeznań.

1954 – W Warszawie urodził się Jacek Skubikowski, wokalista, gitarzysta, kompozytor i autor tekstów piosenek.

1958 – urodził się Wacław Wieczorek, jeden z najlepszych polskich sportowych pilotów, zdobywca 20 indywidualnych medali mistrzostw świata i Europy w lataniu precyzyjnym i rajdowym.

1965 – Premiera filmu „Popioły” w reżyserii Andrzeja Wajdy.

1967 – W Londynie zmarł gen. Stanisław Sosabowski, organizator i dowódca 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, na czele której walczył w 1944 r. pod Arnhem.

1973 – Premiera filmu „Zazdrość i medycyna” w reżyserii Janusza Majewskiego.

1985 – W Warszawie zmarła Zofia Jaroszewska, aktorka, pedagog, przez wiele lat związana z Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie; wystąpiła w filmach „Dwanaście krzeseł”, „Granica”, „Panny z Wilka”, a także w serialu „Lalka”.

2005 – Odbyły się wybory parlamentarne, po których rząd utworzyło PiS w nieformalnej, a potem oficjalnej koalicji z „Samoobroną” i Ligą Polskich Rodzin.

2010 – W Orleanie zmarł Kazimierz Romanowicz, żołnierz 2 Korpusu Polskiego, jedna z czołowych postaci polskiej emigracji, twórca księgarni i wydawnictwa „Libella” w Paryżu.

2021 – W wieku 101 lat zmarł mjr Józef Rusak ps. Bylina, w czasie II wojny światowej żołnierz 5. Wileńskiej Brygady AK (pod dowództwem słynnego Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”). Za działalność w powojennym podziemiu spędził w więzieniu pięć lat.

2021 – Otwarto Centrum Szyfrów Enigma w Poznaniu, poświęcona dziejom maszyny szyfrującej Enigma i trzem polskim kryptologom: Marianowi Rejewskiemu, Henrykowi Zygalskiemu i Jerzemu Różyckiemu.

Rocznice 26 września

1629 – W Altmarku podpisany został polsko-szwedzki rozejm, na mocy którego we władaniu Szwecji pozostawały zdobyte przez nią porty i miasta inflanckie.

1815 – W Paryżu władcy Rosji, Austrii i Prus podpisali Akt Świętego Przymierza, którego celem było utrwalenie postanowień Kongresu Wiedeńskiego oraz zwalczanie ruchów demokratycznych i narodowych w Europie.

1836 – We Wrześni urodził się Edward Likowski, arcybiskup gnieźnieński i poznański, prymas Polski (1914-1915).

1867 – urodził się Józef Leśniewski, generał WP, dowódca 3 Dywizji Strzelców I Korpusu Polskiego w Rosji (1917-1918); w latach 1919-1920 minister spraw wojskowych i członek Rady Obrony Państwa.

1878 – W Warszawie przy ul. Tłomackie uroczyście otwarto Wielką Synagogę; 16 maja 1943 r. po stłumieniu przez Niemców powstania w warszawskim getcie została ona wysadzona w powietrze na rozkaz gen. SS Jurgena Stroopa.

1908 – W Bezdanach pod Wilnem Organizacja Bojowa PPS dowodzona przez Józefa Piłsudskiego przeprowadziła akcję na rosyjski wagon pocztowy, w wyniku której zdobyto ponad 200 tys. rubli.

1923 – W Nowym Sączu urodził się Stanisław Zaczyk, aktor filmowy i teatralny, wystąpił w serialach „Stawka większa niż życie”, „Polskie drogi”, „Dom”, a także w filmach „Czekam w Monte-Carlo” i „Jezioro osobliwości”.

1939 – Armia Czerwona zajęła Zamość, ale na początku października w myśl zapisów paktu Ribbentrop-Mołotow przekazała to miasto Niemcom.

1939 – Naczelny Wódz marszałek Edward Śmigły-Rydz wydał ostatni rozkaz dla dowódcy Armii „Warszawa” gen. Juliusza Rómmla, w którym dziękował wszystkim żołnierzom za bohaterską obronę stolicy.

1946 – Rząd na wniosek marszałka Michała Roli-Żymierskiego pozbawił obywatelstwa polskiego ponad 70 dowódców Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, którzy przystąpili do utworzonego w Wielkiej Brytanii Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Wśród nich znalazł się gen. Władysław Anders.

1946 – W Warszawie urodziła się Barbara Toruńczyk, publicystka, w latach 1977-1979 sekretarz redakcji niezależnego kwartalnika „Zapis”, od 1983 r. redaktor naczelny „Zeszytów Literackich”.

1958 – W Krakowie zmarł Kazimierz Nitsch, polski językoznawca, slawista, ostatni przed likwidacją prezes Polskiej Akademii Umiejętności.

1978 – W Warszawie zmarł Jan Parandowski, prozaik, eseista, tłumacz, znawca kultury starożytnej Grecji i Rzymu.

1981 – W Gdańsku rozpoczęła się druga tura I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”.

1987 – Wiceprezydent USA George Bush rozpoczął w Polsce oficjalną wizytę – była pierwszą tej rangi od wprowadzenia w Polsce stanu wojennego.

1991 – W Gdańsku zmarł Jerzy Afanasjew, poeta, reżyser, współzałożyciel teatru studenckiego Bim-Bom w Gdańsku.

1997 – Premiera filmu „Szczęśliwego Nowego Jorku” w reżyserii Janusza Zaorskiego.

2003 – Premiera filmu „Żurek” w reżyserii Ryszarda Brylskiego.

2009 – W Hamburgu zmarł Zygmunt Chychła, bokser; w 1952 r. na igrzyskach w Helsinkach zdobył dla Polski pierwszy po II wojnie światowej złoty medal olimpijski; dwukrotny mistrz Europy.

2013 – W Warszawie zmarł Ferdynand Jarocha, żołnierz Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej, rzeźbiarz, absolwent Wydziału Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, brał udział w powojennych pracach rekonstrukcyjnych i konserwatorskich warszawskich zabytków, autor ponad 700 rzeźb i pomników.

Rocznice 27 września

1271 – W Pradze urodził się Wacław z dynastii Przemyślidów, władca Czech, książę krakowski, w latach 1300-1305 król Polski.

1331 – Pod Płowcami wojska króla Władysława Łokietka pokonały oddziały Zakonu Krzyżackiego.

1387 – We Lwowie hospodar Mołdawii Piotr I Muszatowicz złożył hołd lenny królowi Władysławowi Jagielle i Jadwidze Andegaweńskiej.

1422 – Nad jeziorem Melno koło Grudziądza Polska i Litwa zawarły pokój z Zakonem Krzyżackim.

1533 – Urodził się Stefan Batory, król Polski w latach 1576-1586.

1605 – Pod Kircholmem w okolicach Rygi polsko-litewskie wojska dowodzone przez hetmana Jana Karola Chodkiewicza pokonały armię szwedzką króla Karola IX Sudermańskiego.

1612 – W Krakowie zmarł Piotr Skarga, jezuita, teolog, pisarz, nadworny kaznodzieja króla Zygmunta III Wazy; pierwszy rektor Akademii Wileńskiej (1579-1584); zdecydowany przeciwnik reformacji, współtwórca unii brzeskiej z 1596 r.; autor „Kazań sejmowych” i „Żywotów świętych”.

1858 – Urodził się Michał Kajka, poeta ludowy, działacz mazurski.

1885 – Urodził się Stanisław Pigoń, historyk literatury, edytor; profesor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, w latach 1927-1928 jego rektor; od 1931 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim; zajmował się m.in. epoką romantyzmu i twórczością Adama Mickiewicza.

1939 – W Warszawie powstała konspiracyjna Służba Zwycięstwu Polski, na czele której stanął gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski; Stanowiła zalążek przyszłego Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej.

1939 – W Warszawie powołano Szare Szeregi, konspiracyjną organizację Związku Harcerstwa Polskiego; Szare Szeregi były najliczniejszą młodzieżową organizacją konspiracyjną, która w połowie 1944 r. skupiała ponad 15 tys. członków, w tym ok. 7 tys. harcerek.

1939 – Dowództwo obrony Warszawy podjęło decyzję o poddaniu miasta Niemcom.

1940 – Niemcy, Włochy i Japonia podpisały pakt trójstronny, w którym Japonia uznała prawo Niemiec i Włoch do budowy nowego ładu w Europie; z kolei Niemcy i Włochy zaakceptowały prawo Japonii do ustanowienia nowego ładu w Azji.

1940 – W bitwie o Anglię zginął por. Ludwik Witold Paszkiewicz, pilot Dywizjonu 303, as myśliwski.

1942 – Delegatura Rządu powołała z inicjatywy Zofii Kossak i Wandy Krahelskiej-Filipowicz Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom im. Konrada Żegoty, przekształcony 4 grudnia 1942 r. w Radę Pomocy Żydom „Żegota”.

1944 – Kapitulacja powstańców warszawskich walczących na Mokotowie.

1956 – Początek procesów uczestników Poznańskiego Czerwca ’56.

1959 – Premiera filmu „Lotna” w reżyserii Andrzeja Wajdy.

1971 – W Szczecinie urodziła się Agata Kulesza, aktorka; znana m.in. z kreacji w filmach „Róża” Wojciecha Smarzowskiego oraz „Ida” Pawła Pawlikowskiego, za które w 2012 i 2014 r. otrzymała Polską Nagrodę Filmową – Orła w kategorii najlepsza główna rola kobieca.

1975 – W Warszawie zmarł Kazimierz Moczarski, żołnierz AK, więzień stalinowski, dziennikarz; autor „Rozmów z katem” opisujących 255 dni, które spędził w jednej celi z Juergenem Stroopem, niemieckim zbrodniarzem, oprawcą warszawskiego getta.

1981 – W Grudziądzu w wypadku samochodowym zginął Bronisław Malinowski, lekkoatleta, mistrz olimpijski z Moskwy.

1983 – Prokuratura Wojskowa skierowała do sądu akt oskarżenia przeciwko członkom Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”: Jackowi Kuroniowi, Adamowi Michnikowi, Zbigniewowi Romaszewskiemu i Henrykowi Wujcowi.

1987 – Przebywający w Polsce wiceprezydent USA George Bush spotkał się z Lechem Wałęsą.

1988 – Mieczysław F. Rakowski objął stanowisko premiera.

1990 – Sejm dokonał nowelizacji Konstytucji i przyjął ustawę o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; zgodnie z ustawą wybór prezydenta odbywa się w głosowaniu powszechnym.

1991 – W Warszawie zmarł Stefan Kisielewski, pisarz, kompozytor, krytyk muzyczny i felietonista m.in. „Tygodnika Powszechnego”.

1991 – W Warszawie zmarł Eryk Lipiński, grafik, karykaturzysta, współzałożyciel i redaktor tygodnika „Szpilki”, organizator Muzeum Karykatury w Warszawie.

2002 – Janusz Śniadek został wybrany na nowego przewodniczącego NSZZ „Solidarność”, zastępując na tym stanowisku Mariana Krzaklewskiego.

2015 – W Warszawie odbyły się uroczystości odsłonięcia Panteonu-Mauzoleum na Łączce na Wojskowych Powązkach, poświęconego Żołnierzom Wyklętym i innym ofiarom powojennego reżimu komunistycznego.

2022 – We Wrocławiu zmarła Zofia Teliga-Mertens, Sybiraczka, działaczka społeczna i charytatywna, zaangażowana w repatriację polskich rodzin z Kazachstanu, Dama Orderu Orła Białego (2017).

Kto urodził się 28 września? Rocznice

1466 – Wojna trzynastoletnia: wojska polskie zdobyły Chojnice.

1651 – Po bitwie pod Białą Cerkwią podpisana została krótkotrwała ugoda pomiędzy Rzeczpospolitą i Kozakami.

1864 – W Londynie utworzono Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników, nazwane I Międzynarodówką.

1865 – W Operze Warszawskiej odbyła się prapremiera „Strasznego Dworu” Stanisława Moniuszki, która zakończyła się manifestacją patriotyczną.

1873 – W Warszawie urodził się Wacław Berent, powieściopisarz, eseista, tłumacz.

1878 – W Krakowie w sali ratuszowej zaprezentowano publiczności obraz Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”.

1883 – Władze carskie aresztowały Ludwika Waryńskiego, działacza rewolucyjnego, założyciela i przywódcę I Proletariatu.

1884 – W Lublinie urodził się Wacław Kostek-Biernacki. W 1914 r. służył w I Brygadzie Legionów Polskich. Złą sławę zdobył w 1930 r. jako komendant twierdzy brzeskiej, w której osadzeni zostali bezprawnie przywódcy antysanacyjnej opozycji, a następnie organizator obozu w Berezie Kartuskiej. W latach 1945-1955 więziony m.in. za „faszyzowanie kraju”.

1896 – W Łodzi urodził się Wacław Lipiński, historyk, żołnierz Legionów Polskich, członek POW, działacz piłsudczykowski; w czasie II wojny światowej współorganizator Konwentu Organizacji Niepodległościowych (1942); po wojnie założyciel i przewodniczący podziemnego Stronnictwa Niezawisłości Narodowej (1946), członek Komitetu Porozumiewawczego Organizacji Polski Podziemnej (1946-1947); aresztowany w 1947 r. i skazany na karę śmierci, zamienioną na dożywocie; zmarł w więzieniu we Wronkach w 1949 r.

1901 – W Łodzi uroczyście otwarto Teatr Wielki, wśród gości honorowych byli m.in. Henryk Sienkiewicz i Henryk Siemiradzki.

1929 – W Warszawie urodził się Jan Matyjaszkiewicz, aktor teatralny, radiowy i telewizyjny; przez wiele lat związany z warszawskim Teatrem Ateneum.

1930 – W Lublinie urodził się Mieczysław Czechowicz, aktor, znany z występów w Kabarecie Starszych Panów, komediowych ról w filmach „Poszukiwana, poszukiwany”, „Nie ma róży bez ognia”, a także serialu „Janosik”; swojego głosu użyczył serialowej postaci Misia Uszatka.

1936 – W Rouvroy we Francji urodziła się Stenia Kozłowska, piosenkarka.

1937 – W Muzeum Narodowym w Warszawie otwarto pierwszą wystawę wykopalisk ekspedycji polskich w Egipcie.

1939 – O godz. 13.15 podpisany został akt kapitulacji Warszawy.

1939 – W Zakroczymiu koło Nowego Dworu Niemcy zamordowali wziętych do niewoli 500 żołnierzy polskich z Twierdzy Modlin oraz grupę 100 cywilów.

1939 – Rozpoczęła się trzydniowa bitwa pod Szackiem na Wołyniu. Licząca ok. 4 tys. żołnierzy grupa gen. Wilhelma Orlika-Rueckemanna starła się z 52 Dywizją Strzelecką Armii Czerwonej. Za cenę dużych strat przedarła się na zachodni brzeg Bugu.

1939 – Gen. Władysław Sikorski objął dowództwo Armii Polskiej we Francji.

1939 – W Moskwie ministrowie spraw zagranicznych Niemiec Joachim von Ribbentrop i ZSRR Wiaczesław Mołotow podpisali układ „o granicy i przyjaźni”, ustalający linię graniczną na obszarze Polski wzdłuż linii: Pisa-Narew-Bug-San, co oznaczało niewielką korektę w stosunku do uzgodnień z 23 sierpnia. Niemcy otrzymały nieco większą część Polski, a w zamian zgodziły się na oddanie Litwy do strefy wpływów ZSRR.

1939 – Armia Czerwona przejęła od Niemców część Przemyśla za Sanem (do 1941 r. rzeka ta rozgraniczała obie strefy okupacyjne).

1944 – Do Moskwy przybyła delegacja uznawanego przez Stalina za jedyny legalny polski rząd Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego

1953 – Biskupi, pod naciskiem władz komunistycznych, wybrali nowego przewodniczącego Episkopatu Polski, został nim ordynariusz łódzki biskup Michał Klepacz.

1954 – Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa i Głos Ameryki rozpoczęły nadawanie relacji Józefa Światły, byłego wicedyrektora X Departamentu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, który uciekł na Zachód.

1956 – W Zakopanem urodził się Waldemar Dziki, reżyser, producent filmowy.

1958 – W katedrze wawelskiej Karol Wojtyła otrzymał sakrę biskupią z rąk arcybiskupa krakowskiego Eugeniusza Baziaka.

1986 – W Warszawie zmarła Ewa Szelburg-Zarembina, pisarka, autorka utworów dla dzieci.

1987 – W Poznaniu zmarł Roman Brandstaetter, poeta, dramaturg, tłumacz.

1990 – Nadawanie rozpoczęło Radio Gazeta (dziś: Radio Zet) – druga po RMF FM komercyjna stacja radiowa w Polsce.

2007 – W Lusace w Zambii zmarł kardynał Adam Kozłowiecki, jezuita, więzień niemieckich obozów koncentracyjnych Auschwitz i Dachau; od 1946 r. przebywał w Rodezji Północnej (obecnie Zambia), gdzie jako misjonarz, a następnie pierwszy metropolita Lusaki, spędził ponad 60 lat.

2019 – W Warszawie zmarł Jan Kobuszewski, wybitny aktor teatralny i filmowy, komik, reżyser, wykonawca skeczy i piosenek. Największą popularność zdobył dzięki występom w kabarecie „Dudek” i Kabarecie Olgi Lipińskiej. Wystąpił m.in. w „Wojnie domowej”, „Alternatywach 4” „Poszukiwany, poszukiwana”, „Nie ma róży bez ognia” i „Hallo Szpicbródka”. W 2012 r. odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi dla kultury polskiej, za osiągnięcia w pracy artystycznej”.

2024 – Na terenie Cytadeli Warszawskiej otwarto siedzibę Muzeum Historii Polski.

Kalendarium rocznic 2025

.Mniej szczegółowe, ale bardziej perspektywiczne kalendarium rocznic obchodzonych w roku 2025 „Wszystko co Najważniejsze” opublikowało w pierwszych dniach stycznia. Robimy tak co roku. Warto zapoznać się z tym, o czym warto pamiętać również w październiku, listopadzie czy grudniu. Całe Kalendarium Rocznic 2025 r. znajduje się tutaj>>

PAP/ad