Rocznice najważniejsze [27 października - 2 listopada]

Przypominamy o rocznicach niektórych wydarzeń związanych z historią Polski od 27 października do 2 listopada. Oto najważniejsze rocznice w tym tygodniu.

27 października

1430 – W Trokach zmarł wielki książę litewski Witold Kiejstutowicz, brat stryjeczny króla Władysława Jagiełły.

1548 – W Lidzbarku Warmińskim zmarł Jan Dantyszek, biskup warmiński, dyplomata, poeta, bliski doradca króla Zygmunta I Starego.

1779 – Zmarł Wacław Rzewuski, magnat i autor wielu utworów dramatycznych, w rezydencji w Podhorcach niedaleko Lwowa urządził jeden z najlepszym w Europie teatrów, w 1767 r. razem z innymi przywódcami obozu antyrosyjskiego został porwany z polecenia rosyjskiego ambasadora i na pięć lat uwięziony w Kałudze k. Moskwy.

1900 – Urodził się płk Franciszek Niepokólczycki, w czasie II wojny światowej oficer ZWZ-AK; od 1943 r. zastępca komendanta Kierownictwa Dywersji KG AK; w latach 1945-1946 prezes Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”.

1914 – Urodził się Jan Kott, krytyk literacki i teatralny, eseista, tłumacz. Był profesorem Uniwersytetu Warszawskiego i wyższych uczelni amerykańskich, autorem szkiców „Mitologia i realizm”, „Szkoła klasyków”, „Postęp i głupstwo”. Jego najgłośniejszymi pracami były interpretacje dramatów Szekspira: „Szkice o Szekspirze” i „Szekspir współczesny”.

1916 – Urodził się Kazimierz Brandys, prozaik, eseista; autor m.in. „Matki Królów”, „Jak być kochaną” i „Nierzeczywistości”.

1920 – Rada Ambasadorów proklamowała Gdańsk Wolnym Miastem.

1924 – W archikatedrze św. Jana w Warszawie odbyła się uroczystość złożenia szczątków Henryka Sienkiewicza, sprowadzonych z Vevey w Szwajcarii.

1930 – W Gdyni powołano Ligę Morską i Kolonialną.

1933 – W Krakowie urodził się Andrzej Czeczot, grafik, autor rysunków satyrycznych i humorystycznych, projektant grafiki użytkowej, takiej jak plakaty, afisze, okładki.

1939 – Niemiecka policja aresztowała prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego.

1942 – Początek drugiej akcji deportacyjnej w krakowskim getcie: do obozów zagłady w Bełżcu i Auschwitz Niemcy wywieźli około 7 tys. Żydów.

1953 – Zmarł Zdzisław Jachimecki, muzykolog, krytyk muzyczny i teatralny, kompozytor, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

1966 – Leszek Kołakowski został wykluczony z PZPR. Bezpośrednią przyczyną był referat wygłoszony na zebraniu ZMS w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, w którym powiedział m.in., że „socjalizm jest z natury samej brakiem swobód politycznych, brakiem krytyki, a wobec tego każde żądanie swobód politycznych jest automatycznie żądaniem powrotu do kapitalizmu”.

1977 – Sejm przyjął ustawę o zaopatrzeniu emerytalnym i rentowym rolników.

1985 – W Warszawie zmarła Tola Mankiewiczówna, jedna z najpopularniejszych aktorek w międzywojennej Polsce, piosenkarka, śpiewaczka operowa, znana m.in. z filmów „Co mój mąż robi w nocy…” i „Pani minister tańczy”.

1990 – W Brwinowie pod Warszawą zmarł Wacław Kowalski, aktor, niezapomniany Pawlak z komedii „Sami swoi” i dozorca Popiołek z serialu „Dom”.

1991 – W Polsce odbyły się pierwsze w pełni demokratyczne wybory parlamentarne. Do Sejmu weszli przedstawiciele 29 ugrupowań, najwięcej mandatów uzyskały: Unia Demokratyczna 62, Sojusz Lewicy Demokratycznej 60, Wyborcza Akcja Katolicka 49, Polskie Stronnictwo Ludowe 48, Konfederacja Polski Niepodległej 46, Porozumienie Obywatelskie Centrum 44, Kongres Liberalno-Demokratyczny 37, Porozumienie Ludowe 28 i NSZZ „Solidarność” 27. W wyborach do Senatu najwięcej miejsc zdobyła UD – 21.

1991 – W Londynie zmarł Andrzej Panufnik, kompozytor, dyrygent; pierwsze większe utwory, m.in. dwie symfonie, ukończył w czasie II wojny światowej; podczas wojny stworzył muzykę do piosenki „Warszawskie dzieci”; w 1954 r. wyemigrował do Wielkiej Brytanii, gdzie powstała większość jego znanych kompozycji, w tym symfonii i innych utworów orkiestrowych.

1992 – Zmarł Jan Legowicz, filozof, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, autor m.in. „Zarysu historii filozofii” i „Historii filozofii średniowiecznej Europy Zachodniej”.

2019 – W Cambridge zmarł Władimir Bukowski, rosyjski pisarz, dysydent, obrońca praw człowieka, komentator stosunków polsko-rosyjskich.

28 października

1138 – Zmarł książę Bolesław III Krzywousty.

1423 – W Warcie sejm walny uchwalił Statut warcki, zatwierdzony następnie przez króla Władysława II Jagiełłę. Dawał on rycerstwu możliwość wykupu gospodarstw bogatych chłopów.

1611 – Na mocy przywileju króla Zygmunta III Wazy Kolegium Jezuickie w Poznaniu zostało przekształcone w szkołę akademicką, uzyskując status uniwersytecki.

1763 – W Dreźnie zmarł Heinrich von Brühl, słynący z korupcji i olbrzymiej kolekcji peruk bliski doradca króla Augusta III Sasa. W Warszawie był właścicielem pałacu, zniszczonego pod koniec II wojny światowej przez Niemców, który ma zostać odbudowany razem z sąsiednim pałacem Saskim.

1844 – Rozpoczęła się budowa Kanału Elbląskiego.

1845 – W Grodnie urodził się Zygmunt Wróblewski, fizyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; w 1883 r. wraz z prof. Karolem Olszewskim dokonał pierwszego w dziejach skroplenia tlenu i azotu.

1887 – Urodził się Karol Popiel, w II RP przywódca Narodowej Partii Robotniczej, w 1930 r. razem z innymi przywódcami antysanacyjnej opozycji uwięziony w twierdzy brzeskiej. Na emigracji stanął na czele utworzonego z połączenia NPR i chadecji Stronnictwa Pracy; w czasie II wojny światowej minister w rządzie RP na uchodźstwie; po wojnie poseł do KRN (1945-1946); w 1947 r. wyemigrował do USA.

1897 – Urodził się Karol Maleczyński, historyk – mediewista, badacz dziejów Śląska, tłumacz, przed II wojną światową – profesor Uniwersytetu Lwowskiego, po wojnie – Wrocławskiego.

1915 – Urodził się Jan Nielubowicz, chirurg, pionier transplantacji nerek w Polsce, profesor Akademii Medycznej w Warszawie.

1917 – Urodziła się Maria Hiszpańska-Neumannm, polska artystka zajmująca się grafiką i malarstwem, a także ilustratorka książek.

1918 – W Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna; która wobec rozpadu Austro-Węgier przejęła władzę w części Galicji. W jej skład weszli m.in. Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski i Wincenty Witos.

1918 – Rada Regencyjna w Warszawie powołała gen. Tadeusza Jordan Rozwadowskiego na szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.

1926 – Urodził się Henryk Bereza, krytyk literacki, eseista.

1938 – Władze III Rzeszy deportowały do Polski około 17 tys. Żydów, którzy mieszkali w Niemczech, ale posiadali polskie obywatelstwo; najwięcej z nich zmuszono do przekroczenia polskiej granicy w rejonie Zbąszynia. Władze polskie długo odmawiały wpuszczenia wypędzonych – większość w ciężkich warunkach pozostała w Zbąszyniu aż do 1939 r.

1948 – Urodził się Krzysztof Materna, satyryk, aktor, konferansjer, reżyser i producent telewizyjny.

1950 – Sejm uchwalił ustawy o reformie walutowej oraz o zakazie posiadania walut obcych, monet złotych, złota i platyny.

1956 – Po trzech latach internowania (Rywałd, Stoczek Klasztorny, Prudnik, Komańcza) do Warszawy powrócił prymas Stefan Wyszyński.

1974 – Polscy siatkarze, trenowani przez Huberta Wagnera, zdobyli złoty medal na mistrzostwach świata rozgrywanych w Meksyku. Na turnieju w Meksyku wygrali wszystkie 11 spotkań. Był to pierwszy tytuł polskiej drużyny w grze zespołowej w historii sportu.

1975 – W Warszawie zakończył się IX Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina, którego zwycięzcą został Krystian Zimerman.

1981 – Na wezwanie władz NSZZ „Solidarność” w całej Polsce przeprowadzony został godzinny strajk ostrzegawczy.

1981 – W Poznaniu urodził się Jan Komasa, reżyser, scenarzysta; autor filmów „Miasto 44”, „Powstanie Warszawskie”, „Sala samobójców”.

1989 – Powstało Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe (ZChN), ugrupowanie polityczne wywodzące się z ruchu solidarnościowego, nawiązujące do przedwojennych tradycji narodowodemokratycznych i chrześcijańskiej demokracji. Pierwszym przewodniczącym partii został Wiesław Chrzanowski.

1992 – Terytorium Polski opuściły ostatnie jednostki bojowe armii rosyjskiej.

1999 – Leszek Cichy, jako pierwszy Polak, wspiął się na najwyższe szczyty wszystkich kontynentów, tego dnia skompletował „Koronę Ziemi”.

2003 – Zmarł Edward Hartwig, artysta fotografik, legenda polskiej fotografii, jeden z założycieli Związku Polskich Artystów Fotografików.

2008 – Zmarł Witold Pograniczny, dziennikarz muzyczny, jeden z pierwszych redaktorów Programu III Polskiego Radia.

2010 – We Wrocławiu zmarł Stanisław Lenartowicz, reżyser, scenarzysta, autor filmów „Giuseppe w Warszawie” oraz „Czerwone i złote”.

2013 – W Warszawie zmarł Tadeusz Mazowiecki, w PRL-u działacz opozycji demokratycznej, pierwszy redaktor naczelny „Tygodnika Solidarność”; uczestnik obrad Okrągłego Stołu, pierwszy niekomunistyczny premier w Polsce po II wojnie światowej (1989-1991); w latach 90. wysłannik ONZ na Bałkanach.

2014 – W Warszawie prezydenci Polski i Izraela otworzyli wystawę główną w Muzeum Historii Żydów Polskich; na ekspozycję składa się osiem galerii, które prezentują 1000 lat historii polskich Żydów.

2018 – W Warszawie zmarł Edward Dwurnik, jeden z najbardziej rozpoznawalnych polskich malarzy współczesnych, twórca około 5 tysięcy obrazów i 10 tysięcy rysunków.

2024 – Zmarła aktorka Elżbieta Zającówna, popularna od ról Natalii w filmie „Vabank” i strażniczki blokhauzu w „Seksmisji”.

29 października

1611 – W Warszawie odbył się triumfalny wjazd hetmana Stanisława Żółkiewskiego, zwycięzcy spod Kłuszyna; w orszaku przejeżdżającym przez miasto był m.in. wzięty do niewoli car Wasyl IV Szujski, który na Zamku Królewskim złożył hołd przed królem polskim Zygmuntem III Wazą.

1817 – Urodził się Antoni Bronikowski, pedagog, latynista, hellenista, poeta, tłumacz dzieł literatury antycznej: Ksenofonta, Platona, Homera, Tukidydesa.

1822 – Urodził się Mieczysław Ledóchowski, arcybiskup metropolita gnieźnieński i poznański, kardynał; więziony przez władze pruskie (1874-1876) i pozbawiony archidiecezji.

1824 – Urodził się Juliusz Kossak, malarz, ilustrator; autor wielu obrazów przedstawiających sceny historyczne i batalistyczne.

1871 – Urodził się Tadeusz Grabowski, historyk literatury, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Poznańskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności.

1884 – W Genewie zmarł Wincenty Gostkowski, powstaniec listopadowy, prawnik, przedsiębiorca, zegarmistrz, współzałożyciel firmy zegarmistrzowskiej Patek Philippe.

1892 – We Lwowie urodził się Stanisław Ostrowski, prezydent Lwowa (1936-1939), po agresji ZSRR więziony do 1941 r. W latach 1972-1979 prezydent RP na uchodźstwie.

1903 – Urodził się Mieczysław Jastrun, poeta, eseista, tłumacz. Autor tomów poezji: „Godzina strzeżona”, „Rzecz ludzka”, „Sezon w Alpach” i esejów: „Wolność wyboru”, „Mit śródziemnomorski”.

1909 – Powstało Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR).

1912 – We Lwowie powołane zostały Polowe Drużyny Sokole, których działalność wzorowana była na ruchu strzeleckim; jednym z ich organizatorów był Józef Haller.

1914 – Bitwa Legionów Polskich z wojskami rosyjskimi pod Mołotkowem.

1918 – W Warszawie urodził się Paweł Hertz, poeta, tłumacz, pisarz, eseista, edytor. Zadebiutował w kręgu Skamandra w 1934 roku w „Wiadomościach Literackich”, autor szkiców: „Domena polska”, „Ład i nieład”, „Świat i dom”, felietonów literackich „Notatnik obserwatora”, „Dziennik lektury”, oraz powieści biograficznej „Portret Słowackiego”.

1922 – W Warszawie urodził się Zbigniew Wójcik, historyk, badacz dziejów XVI-XVII wieku.

1924 – We Lwowie urodził się Zbigniew Herbert, jeden z najważniejszych polskich poetów XX wieku, twórca cyklu poetyckiego „Pan Cogito”, autor esejów „Barbarzyńca w ogrodzie”, „Martwa natura z wędzidłem” i „Labirynt nad morzem”.

1930 – Na mocy prezydenckiego rozporządzenia ustanowione zostały Krzyż Niepodległości i Medal Niepodległości.

1930 – Urodził się Mariusz Dmochowski, aktor, reżyser, dyrektor teatrów; znany m.in. z roli Wokulskiego w „Lalce”, Augusta II Mocnego w „Hrabinie Cosel” i hetmana Sobieskiego w „Panu Wołodyjowskim”.

1939 – Dekret Prezydium Rady Najwyższej ZSRR o nadaniu obywatelstwa radzieckiego osobom zamieszkującym tereny zajęte przez Armię Czerwoną na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow.

1942 – Na mocy wyroku Żydowskiej Organizacji Bojowej zabity został Jakub Lejkin, zastępca komendanta Żydowskiej Służby Porządkowej w warszawskim getcie.

1944 – 1 Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka wkroczyła do Bredy.

1944 – Urodziła się Magdalena Zawadzka, aktorka, znana m.in. z roli Basi Wołodyjowskiej w filmie „Pan Wołodyjowski” oraz serialu „Przygody Pana Michała”.

1944 – W Taszkencie urodził się Michaj Burano, wokalista, kompozytor, gwiazda big-bitu, także autor tekstów piosenek i aktor romskiego pochodzenia. Jego kariera zaczęła się od występów z zespołami „Czerwono-Czarni” i „Niebiesko-Czarni” w latach 60. W grudniu 1963 roku wystąpił wraz z Niebiesko-Czarnymi w paryskiej Olimpii jako pierwszy artysta zza żelaznej kurtyny.

1945 – Do Polski powróciło z Francji 2 tys. polskich żołnierzy walczących w czasie wojny we francuskim ruchu oporu i polskich formacjach 1 Armii Francuskiej.

1946 – Zmarł Paweł Hulka-Laskowski, pisarz, publicysta, tłumacz m.in. „Przygód dobrego wojaka Szwejka”.

1947 – W Polanicy-Zdroju urodził się Jerzy Fedorowicz, aktor, reżyser teatralny; dyrektor Teatru Ludowego w Nowej Hucie (1989-2012).

1948 – We Wrocławiu urodził się Wiesław Saniewski, reżyser, scenarzysta filmowy.

1949 – Urodził się prof. Tomasz Nałęcz, historyk i polityk związany z lewicą; poseł w latach 1993-1997 i 2001-2005 (w tej drugiej kadencji był wicemarszałkiem Sejmu i przewodniczącym komisji badającej aferę Rywina. W latach 2010-2015 był doradcą prezydenta RP Bronisława Komorowskiego.

1956 – Premiera filmu „Nikodem Dyzma” w reżyserii Jana Rybkowskiego.

1967 – Zmarł Wacław Lednicki, historyk literatury słowiańskiej, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

1976 – We Władysławowie zmarł Augustyn Necel, pisarz związany z Kaszubami, autor powieści historycznych.

1992 – W Wołominie koło Warszawy otwarto Muzeum imienia Zofii Nałkowskiej.

1993 – W Zakopanem zmarł Stanisław Marusarz, wszechstronny narciarz, czterokrotny uczestnik igrzysk olimpijskich, wicemistrz świata w skokach narciarskich w 1938 r.; w czasie II wojny światowej kurier tatrzański, aresztowany przez Gestapo w 1940 r., uciekł z więzienia przy ul. Montelupich w Krakowie i przedostał się na Węgry.

2002 – Zmarł Andrzej Bolewski, profesor, jeden z wykładowców aresztowanych przez Niemców w 1939 r. podczas „Sonderaktion Krakau”.

2004 – W Rzymie przywódcy państw UE podpisali Traktat Konstytucyjny.

2010 – W Krakowie zmarł Ludwik Jerzy Kern, pisarz, poeta, satyryk, tłumacz, autor kilkudziesięciu książek dla dzieci.

2012 – Polska spłaciła ostatnią ratę (297 mln dolarów) zadłużenia zagranicznego, zaciągniętego w czasie rządów Edwarda Gierka.

2017 – W Warszawie zmarł aktor filmowy i teatralny Władysław Kowalski, związany m.in. z warszawskimi teatrami: Ateneum, Teatrem Powszechnym, Teatrem Dramatycznym. Wystąpił m.in. w filmach „Jarzębina czerwona”, „Szpital przemienienia”, „Medium”, „Ucieczka z kina Wolność”, „Pan Tadeusz”, „Bogowie”, „Paniach Dulskich” i serialu „Kolumbowie”.

2020 – W Krakowie zmarł prof. Andrzej Półtawski, filozof, etyk, powstaniec warszawski, żołnierz AK i przyjaciel Karola Wojtyły. Był członkiem Papieskiej Rady ds. Rodziny. Prywatnie był mężem Wandy Półtawskiej.

2020 – W Warszawie zmarł biskup pomocniczy diecezji łowickiej Józef Zawitkowski, autor wielu książek i modlitewników podpisanych pseudonimem „ksiądz Tymoteusz”, śpiewników, kazań, autor znanej pieśni „Panie dobry jak chleb”.

2021 – W Jeleniej Górze zmarła Alina Obidniak, reżyser, wieloletnia dyrektor Teatru im. Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze, animatorka życia teatralnego, między innymi ruchu teatrów ulicznych.

30 października

1790 – Urodził się Karol Lipiński, wirtuoz skrzypiec, kompozytor, nazywany „polskim Paganinim”.

1813 – Po śmierci księcia Józefa Poniatowskiego (zginął w bitwie pod Lipskiem), naczelnym wodzem wojsk Księstwa Warszawskiego został gen. Jan Henryk Dąbrowski.

1835 – Urodził się Cyprian Godebski, rzeźbiarz, autor pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie.

1849 – W Paryżu, po uroczystościach żałobnych w kościele św. Magdaleny, na cmentarzu Pere Lachaise odbył się pogrzeb Fryderyka Chopina; jego serce zostało przewiezione do Polski i umieszczone w kościele św. Krzyża w Warszawie.

1869 – Urodził się Edmund Dalbor, arcybiskup metropolita gnieźnieński i poznański; od 1919 r. kardynał i pierwszy prymas Polski po odzyskaniu niepodległości.

1870 – Urodził się Franciszek Lilpop, architekt, prezes Warszawskiego Koła Architektów i przedstawiciel pierwszej generacji modernistów. Zaprojektował wiele budynków w Warszawie, m.in.: szkołę Ronthalera przy ul. Śniadeckich, gmach Instytutu Higieny Dziecięcej przy ul. Litewskiej, Dom Towarowy Braci Jabłkowskich oraz Zakłady Mechaniczne „Ursus”.

1876 – W Petersburgu zmarł Aleksander Czekanowski, geolog, geograf, badacz Syberii, na którą trafił jako zesłaniec po powstaniu styczniowym; na jego cześć jedno z górskich pasm w Jakucji nazwano Górami Czekanowskiego.

1895 – W Samarze urodziła się Maria Kuncewiczowa, pisarka, eseistka, autorka powieści „Cudzoziemka”.

1904 – We Lwowie odsłonięto pomnik Adama Mickiewicza (przetrwał tam pomimo wojen i zmian granic).

1905 – Car Mikołaj II wydał manifest zapowiadający przyznanie ludności „niewzruszonych swobód obywatelskich” oraz zwołanie Dumy, posiadającej uprawnienia ustawodawcze.

1918 – Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie przejęła władzę nad Zachodnią Małopolską.

1921 – W Warszawie urodził się Wacław Bojarski, publicysta i krytyk literacki, poeta pokolenia Kolumbów.

1933 – W Sopocie urodził się Tadeusz Chyła, piosenkarz, kompozytor, znanego przede wszystkim z twórczości kabaretowej i estradowej, autor ballad o „Cysorzu, co ma klawe życie” czy „Złotej karocy”.

1935 – Na mocy decyzji Walerego Sławka rozwiązany został Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR).

1936 – Zmarł Ferdynand Ruszczyc, malarz, grafik, scenograf, jeden z najwybitniejszych twórców okresu Młodej Polski, wielki promotor Wilna w Europie.

1939 – W Konstancinie pod Warszawą zmarł Wacław Gąsiorowski, powieściopisarz, działacz społeczny, prezes Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej we Francji; autor powieści „Huragan”, „Rok 1809”, „Szwoleżerowie gwardii” i „Księżna Łowicka”.

1939 – Zarządzenie szefa SS Heinricha Himmlera o przesiedleniu do Generalnego Gubernatorstwa ludności polskiej i żydowskiej z ziem polskich włączonych do Rzeszy.

1942 – Przy budowanej przez IG Farbenindustrie fabryce kauczuku syntetycznego powstał podobóz Buna, przemianowany następnie na Auschwitz III – Monowitz.

1944 – Dekret PKWN „O ochronie państwa”, przewidujący wysokie kary m.in. karę śmierci dla „wrogów demokratycznego ustroju”.

1947 – Urodził się Krzysztof Daukszewicz, satyryk, poeta, kompozytor, piosenkarz.

1949 – W Łodzi urodził się Andrzej Rybiński, piosenkarz, gitarzysta i kompozytor, wokalista i gitarzysta popularnego w latach 70. zespołu Andrzej i Eliza.

1951 – Powołana została Polska Akademia Nauk.

1954 – Utworzono parki narodowe: Tatrzański, Babiogórski i Pieniński.

1979 – W pożarze w kopalni „Silesia” w Czechowicach-Dziedzicach zginęło 22 górników.

1984 – Ze zbiornika na Wiśle pod Włocławkiem wyłowione zostało ciało zamordowanego przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa ks. Jerzego Popiełuszki.

1986 Zmarł Andrzej Markowski, kompozytor, dyrygent, organizator orkiestry kameralnej w Krakowie, jeden z inicjatorów zorganizowania festiwalu „Vratislavia Cantans”.

1989 – Premiera filmu „300 mil do nieba” w reżyserii Macieja Dejczera.

1992 – W Tel Awiwie zmarł tragicznie Artur Eisenbach, polski historyk żydowskiego pochodzenia, po II wojnie światowej dyrektor archiwum i dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego, skąd wyrzucono go po marcu 1968 r. Do Izraela wyjechał dopiero w 1987 r.

2010 – Zmarł Ryszard Czekała, reżyser i scenarzysta filmów animowanych.

2020 – W Warszawie zmarła Agnieszka Fatyga, aktorka teatralna i telewizyjna, śpiewaczka i pianistka. Występowała w teatrach Narodowym, Ateneum i Operetce Warszawskiej.

31 października

1353 – Kapituła warmińska wydała przywilej lokacyjny dla miasta Olsztyna.

1424 – W Krakowie urodził się przyszły król polski i węgierski Władysław III Warneńczyk.

1517 – Według tradycji Marcin Luter przybił na drzwiach kaplicy elektorskiej w Wittenberdze 95 tez przeciwko odpustom; obecnie Święto Reformacji.

1885 – W rodzinie polskich Żydów we Lwowie urodził się Karol Radek (nazwisko obrał po jednym z bohaterów „Syzyfowych prac” Żeromskiego). W młodości socjalista, potem czołowa postać w otoczeniu Lenina. W konflikcie między Trockim i Stalinem poparł tego pierwszego, co przypłacił zesłaniem do łagru, tam zaś został zabity.

1888 – Urodził się Andrzej Małkowski, propagator skautingu, jeden z twórców harcerstwa w Polsce; żołnierz Legionów Polskich i Armii Polskiej we Francji.

1901 – W Teatrze Miejskim w Krakowie odbyła się prapremiera dramatu „Dziady” Adama Mickiewicza; spektakl wyreżyserował Stanisław Wyspiański.

1908 – W Londynie zakończyły się IV Letnie Igrzyska Olimpijskie. W barwach USA wystąpił Jerzy Gajdzik, zdobywając brązowy medal w skokach do wody.

1911 – Urodził się Włodzimierz Sedlak, ksiądz, antropolog, pedagog, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego; twórca polskiej szkoły bioelektroniki.

1918 – Polska Komisja Likwidacyjna przejęła władzę w Krakowie.

1918 – W Krakowie i we Lwowie grupa dziennikarzy przejęła oddziały Wiedeńskiego Biura Korespondencyjnego (agencji austriackiej), tworząc zalążek Polskiej Agencji Telegraficznej (PAT).

1918 – Początek walk ukraińsko-polskich we Lwowie; w obronie miasta bohaterską kartę zapisała ochotnicza młodzież gimnazjalna – „Orlęta Lwowskie”.

1929 – Marszałek Sejmu Ignacy Daszyński, broniąc zasad demokracji parlamentarnej, stanowczo odmówił otwarcia sesji sejmowej w obecności ponad stu uzbrojonych oficerów towarzyszących marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu.

1930 – W Warszawie urodził się Zdzisław Najder, historyk literatury, znawca twórczości Josepha Conrada; w latach 1982-1987 dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

1930 – Premiera filmu „Na Sybir” w reżyserii Henryka Szaro.

1936 – W Bystrej koło Cieszyna zmarł Ignacy Daszyński, działacz socjalistyczny, współzałożyciel Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska, następnie jeden z przywódców PPS; premier Tymczasowego Rządu powołanego w Lublinie w listopadzie 1918 r.; wicemarszałek i marszałek Sejmu w okresie II RP.

1938 – W Lublinie urodził się Bohdan Łazuka, aktor, piosenkarz, związany m.in. z warszawskimi teatrami Syrena i Komedia; wystąpił w filmach „Kochajmy syrenki”, „Małżeństwo z rozsądku”, „Przygoda z piosenką” oraz „Nie lubię poniedziałku”.

1939 – W trakcie obrad Rady Najwyższej ZSRR Wiaczesław Mołotow nazwał Polskę „poczwarnym bękartem Traktatu Wersalskiego, który żył kosztem niepolskich narodowości”.

1940 – Koniec zasadniczej fazy bitwy o Anglię: W ciągu trzech miesięcy walk lotniczych nad Wielką Brytanią i kanałem La Manche lotnictwo niemieckie straciło 1733 samoloty i ponad 2,5 tys. lotników; RAF stracił 1087 samolotów oraz 544 pilotów; w bitwie wzięło udział 144 polskich pilotów, walczących w polskich dywizjonach myśliwskich i bombowych oraz w jednostkach brytyjskich – 29 z nich poległo w czasie walk; polscy lotnicy zestrzelili 170 samolotów przeciwnika.

1945 – W Krakowie zmarł Wincenty Witos, przywódca ruchu ludowego, lider PSL „Piast”, trzykrotny premier II RP, przez sanację osadzony razem z innymi przywódcami opozycji w twierdzy brzeskiej, a następnie skazany w tzw. procesie brzeskim na więzienie. By go uniknąć, do 1939 r. przebywał na emigracji w Czechosłowacji. W czasie wojny odmówił współpracy z Niemcami.

1945 – Stanisław Mikołajczyk został prezesem Polskiego Stronnictwa Ludowego po śmierci Wincentego Witosa.

1947 – Zmarł Jan Mazurkiewicz, lekarz psychiatra, pionier kierunku psychofizjologicznego w polskiej psychiatrii.

1960 – Premiera filmu „Nikt nie woła” w reżyserii Kazimierza Kutza.

1980 – W szpitalu psychiatrycznym w Górnej Grupie w powiecie świeckim wybuchł pożar, w wyniku którego zginęło 55 pacjentów, a 26 zostało ciężko poparzonych.

1982 – Zmarł Karol Musioł, badacz dziejów polskiej kultury muzycznej.

1985 – W Świdniku wyprodukowano ostatni motocykl WSK.

1988 – Rząd Mieczysława Rakowskiego postawił Stocznię Gdańską w stan likwidacji. Decyzja ta została odebrana jako atak na kolebkę „Solidarności”.

1995 – Zmarł Mirosław Szonert, aktor, reżyser teatralny, przez kilkadziesiąt lat związany ze sceną Teatru Powszechnego w Łodzi.

1997 – W Warszawie zmarł Tadeusz Janczar, aktor; w czasie II wojny światowej członek Szarych Szeregów, żołnierz AK, a następnie 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki; znany z filmów „Piątka z ulicy Barskiej”, „Pokolenie”, „Kanał”, „Pożegnania” oraz serialu „Dom”.

1997 – Zaprzysiężony został rząd Jerzego Buzka.

2005 – Prezydent Aleksander Kwaśniewski powołał rząd Kazimierza Marcinkiewicza.

2013 – W Krakowie zmarł prof. Henryk Markiewicz, historyk i teoretyk literatury, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, w latach 1989-2002 redaktor naczelny „Polskiego Słownika Biograficznego”.

2021 – W Warszawie zmarł Andrzej Zaorski, aktor i satyryk, współtwórca słuchowisk radiowych i wielu programów telewizyjnych, między innymi legendarnego „Polskiego zoo”.

1 listopada

1335 – W Wyszehradzie rozpoczął obrady zjazd, na którym spotkali się król Polski Kazimierz III Wielki, władca Czech Jan Luksemburski oraz król Węgier Karol Robert.

1485 – W Gdańsku urodził się Jan Dantyszek, biskup warmiński, dyplomata, poeta, bliski doradca króla Zygmunta I Starego.

1496 – W Krakowie zmarł Filip Kallimach (właściwie Filippo Buonaccorsi), włoski humanista, poeta, pisarz polityczny.

1526 – W Krakowie urodziła się Katarzyna Jagiellonka, córka króla Polski Zygmunta I Starego i Bony Sforzy; żona Jana III Wazy, królowa Szwecji w latach 1569-1583; matka Zygmunta III Wazy, króla Polski (1587-1632).

1585 – W Kurzelowie koło Włoszczowy urodził się Jan Brożek, matematyk, astronom, medyk, profesor i rektor Akademii Krakowskiej.

1703 – W Iwanowicach urodził się Władysław Łubieński, arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski w latach 1759-1767.

1705 – Król August II Mocny ustanowił Order Orła Białego. To najstarsze i najwyższe odznaczenie RP było przyznawane w Polsce przedrozbiorowej, Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim oraz w latach 1921-1939, przywrócone ustawą z 16 października 1992 r.

1822 – Urodził się Zygmunt Szczęsny Feliński, arcybiskup metropolita warszawski; po wybuchu powstania styczniowego protestował przeciwko carskim represjom; skazany na 20-letnie zesłanie do Jarosławia nad Wołgą; beatyfikowany w 2002 r.

1845 – Urodził się Zygmunt Gorazdowski, uczestnik powstania styczniowego, katolicki duchowny, działający we Lwowie na rzecz ubogich i bezdomnych, założyciel Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Józefa; kanonizowany w 2005 r.

1848 – Wiosna Ludów: we Lwowie doszło do walk pomiędzy polską Gwardią Narodową a wojskami austriackimi; na rozkaz gen. Wilhelma Hammersteina miasto zostało ostrzelane przez artylerię, zginęło około 100 jego mieszkańców; w konsekwencji Lwów skapitulował.

1855 – Urodził się Kazimierz Dłuski, współzałożyciel i pierwszy prezes Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (TOPR).

1862 – W Krakowie urodził się Feliks Koneczny, historyk i historiozof, profesor Uniwersytetu Wileńskiego, autor m.in. „Cywilizacji bizantyńskiej” i „Dziejów Rosji”.

1875 – Urodził się Witold Chodźko, lekarz psychiatra, higienista, członek Polskiej Akademii Umiejętności, profesor Uniwersytetu imienia Marii Skłodowskiej-Curie w Lublinie.

1893 – W Krakowie zmarł Jan Matejko, najwybitniejszy przedstawiciel polskiego malarstwa historycznego w XIX w.; autor obrazów „Bitwa pod Grunwaldem”, „Kazanie Skargi”, „Hołd pruski”, „Sobieski pod Wiedniem”, „Reytan na sejmie warszawskim 1773 roku”, „Unia lubelska”, „Stańczyk” (pełny tytuł obrazu Jana Matejki to „Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska”), „Batory pod Pskowem”, „Konstytucja 3 Maja”, „Kościuszko pod Racławicami”, a także cyklu „Poczet królów i książąt polskich”.

1908 Urodził się Jerzy Kondracki, geograf, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, zajmował się geografią fizyczną i kartografią.

1918 – W Lublinie rozpoczął się zjazd organizacji skautowych, w czasie którego utworzono Związek Harcerstwa Polskiego.

1918 – Urodził się Tadeusz Brzozowski, malarz, rysownik, scenograf, pedagog, zajmował się również malarstwem ściennym, witrażem i projektowaniem tkanin.

1931 – Urodził się Kazimierz Zemła, rzeźbiarz i pedagog. Jest jednym z najbardziej znanych współczesnych polskich rzeźbiarzy.

1932 – W Paryżu zmarł Tadeusz Makowski, malarz, grafik.

1933 – Warszawski port lotniczy przeniesiono z Pól Mokotowskich na Okęcie.

1939 – Rada Najwyższa ZSRR podjęła decyzję o przyłączeniu anektowanych ziem wschodnich RP do republik – Białoruskiej oraz Ukraińskiej.

1939 – Wzięci do niewoli na terenach zajętych przez ZSRR oficerowie zostali umieszczeni w obozach w Kozielsku i Starobielsku, natomiast funkcjonariusze policji, KOP i więziennictwa w obozie w Ostaszkowie.

1940 – W Londynie w wyniku niemieckiego bombardowania zginął mjr Bolesław Waligóra, kierownik Archiwum Sztabu Naczelnego Wodza, wieloletni szef Centralnego Archiwum Wojskowego.

1941 – Niemcy rozpoczęli budowę obozu zagłady w Bełżcu.

1941 – W Krakowie odbyło się pierwsze przedstawienie konspiracyjnego Teatru Rapsodycznego. W powstanie teatru zaangażował się Karol Wojtyła, który występował w niektórych spektaklach organizowanych w prywatnych mieszkaniach jego przyjaciół.

1944 – Na zaproszenie władz Nowej Zelandii z Persji do Wellington przybyła grupa 732 w większości osieroconych polskich dzieci oraz ich 102 opiekunów; byli oni ofiarami sowieckich deportacji z lat 1940-1941, w 1942 r. zostali ewakuowani z ZSRS do Persji wraz z Armią Polską gen. Władysława Andersa.

1946 – Karol Wojtyła otrzymał święcenia kapłańskie.

1947 – W Radomyślu Wielkim urodził się Leszek Wosiewicz, reżyser, scenarzysta, autor filmów „Kornblumenblau”, „Cynga” i „Kroniki domowe”.

1948 – W Toruniu urodził się Piotr Cieślak, aktor, reżyser teatralny, związany m.in. z Teatrem Studio, Teatrem Powszechnym w Warszawie oraz łódzkim Teatrem Jaracza, reżyserował również w Teatrze Narodowym i w poznańskim Teatrze Nowym; w latach 1993-2007 pełnił funkcję dyrektora artystycznego Teatru Dramatycznego w Warszawie; wystąpił w filmie „Człowiek z marmuru” Andrzeja Wajdy; wieloletni pedagog warszawskiej PWST.

1956 – Rząd Węgier ogłosił neutralność kraju i wystąpienie z Układu Warszawskiego; premier Imre Nagy o uznanie neutralności Węgier poprosił ONZ.

1970 – Na lotnisku w Karaczi doszło do nieudanego zamachu na goszczącego w Pakistanie przewodniczącego Rady Państwa Mariana Spychalskiego; zginął wiceminister spraw zagranicznych Zygfryd Wolniak. Ataku dokonała prawdopodobnie osoba o zaburzeniach psychicznych.

1971 – W Warszawie zmarła Jadwiga Smosarska, aktorka, gwiazda polskiego kina okresu międzywojennego, znana z ról w filmach „Trędowata”, „Księżna Łowicka”, „Barbara Radziwiłłówna”.

1975 – Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami po raz pierwszy prowadził publiczną zbiórkę pieniędzy na terenie cmentarza.

1982 – Stan wojenny: w Warszawie w mieszkaniu Ewy Dałkowskiej odbyła się pierwsza premiera działającego poza oficjalnym obiegiem Teatru Domowego.

1985 – Po dziewięciu latach w Polsce zniesiono reglamentację cukru.

1986 – W Warszawie zmarł gen. Mieczysław Moczar, w latach 1964-1968 minister spraw wewnętrznych, przywódca partyjnej „frakcji partyzantów”, odpowiedzialny m.in. za zwalczanie powojennego podziemia niepodległościowego i antysemicką nagonkę w latach 1967-1968.

1993 – Wszedł w życie Traktat z Maastricht o Unii Europejskiej.

1996 – Zmarła mediewistka Maria Dembińska. W swoich badaniach skupiała się na historii materialnej, w szczególności na historii żywienia. Profesorka PAN.

1998 – W Strasburgu rozpoczął działalność nowy zreformowany Europejski Trybunał Praw Człowieka.

2003 – W Warszawie zmarł Henryk Machalica; aktor, występował w Teatrze Narodowym, a także na innych warszawskich scenach: w Teatrze Dramatycznym, Powszechnym, Polskim, Ochoty i Ateneum; znany m.in. z serialu „Złotopolscy”, zagrał również w filmach „Pensja pani Latter”, „Wilczyca”, „Wierna rzeka”.

2005 – Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych uchwaliło, że 27 stycznia – będzie obchodzony jako Międzynarodowy Dzień Pamięci Ofiar Holokaustu; 27 stycznia 1945 r. Armia Czerwona wyzwoliła niemiecki obóz zagłady Auschwitz-Birkenau.

2 listopada

1667 – Urodził się Jakub Ludwik Sobieski, syn Jana Sobieskiego i Marii Kazimiery d’Arquien, książę oławski, starosta pucki.

1777 – Urodził się Alojzy Gonzaga Żółkowski, aktor.

1830 – Fryderyk Chopin wyjechał z Warszawy, rozpoczynając tym samym okres swojej emigracji.

1836 – W Wilnie urodził się Michał Andriolli, rysownik, ilustrator, malarz. W swojej posiadłości nad Świdrem wybudował kilkanaście domów na wynajem według własnego projektu, nadając im specyficzny styl, dla którego określenia upowszechniła się nazwa „świdermajer”.

1848 – Po zbombardowaniu miasta przez Austriaków skapitulował Lwów.

1860 – Urodził się Marcin Kasprzak, działacz socjalistyczny, członek II Proletariatu, PPS zaboru pruskiego i SDKPiL; rozstrzelany przez władze carskie w 1905 r. na stokach warszawskiej Cytadeli.

1866 – W Zułowie na Wileńszczyźnie urodził się Bronisław Piłsudski, brat Józefa Piłsudskiego, etnograf, lingwista, muzeolog; za udział w przygotowaniach do zamachu na cara Aleksandra III w 1887 r. skazany został na 15 lat zesłania i ciężkich prac na Sachalinie.

1879 – Urodził się Walery Sławek, jeden z najbliższych współpracowników Józefa Piłsudskiego, współtwórca OB PPS, żołnierz Legionów Polskich, członek Komendy Naczelnej POW, oficer WP, twórca BBWR, trzykrotny premier i marszałek Sejmu.

1881 – Zmarł Jan Nepomucen Bobrowicz, powstaniec 1830 roku, adiutant gen. Józefa Bema.

1882 – Przed bazyliką Świętego Krzyża w Warszawie ustawiono brązową figurę Chrystusa dźwigającego krzyż.

1891 – Urodził się Zenon Klemensiewicz, językoznawca, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Nauk.

1904 – Działacz lewicowego ruchu niepodległościowego Marcin Kasprzak został skazany na karę śmierci za zastrzelenie 4 rosyjskich żandarmów.

1925 – W Warszawie utworzono Grób Nieznanego Żołnierza.

1932 – Józef Beck został ministrem spraw zagranicznych (był nim do wybuchu wojny).

1932 – Urodziła się Sława Przybylska, piosenkarka; wykonawczyni piosenek „Pamiętasz była jesień”, „Gdzie są kwiaty z tamtym lat” i „Miasteczko Bełz”.

1937 – W Warszawie urodziła się Barbara Borys-Damięcka, reżyserka telewizyjna i teatralna; dyrektorka warszawskiego Teatru Syrena w latach 1997-2007.

1940 – Urodził się Jerzy Łapiński, aktor, grał między innymi w filmach: „Godzina pąsowej róży”, „Krajobraz po bitwie”, „Wolna sobota”, „Aktorzy prowincjonalni”, „Świąteczna przygoda”, występował w serialach telewizyjnych „Miodowe lata”, „Plebania”, „Złotopolscy”.

1942 – Niemcy zakończyli akcję likwidacji getta w Tomaszowie Mazowieckim, wywożąc jego mieszkańców do obozu zagłady w Treblince.

1944 – W Żyrardowie zmarł Karol Irzykowski, krytyk literacki, pisarz.

1949 – Aresztowany został gen. Stanisław Tatar. Został oskarżony o szpiegostwo i skazany na dożywocie, ale wyszedł na wolność w 1956 r.

1971 – We Wrocławiu zakłady „Polar”, jako pierwsze w Polsce, rozpoczęły produkcję pralek automatycznych.

1971 – Zmarła Janina Porazińska, prozaiczka, redaktorka, tłumaczka literatury skandynawskiej i literatury szwedzkojęzycznej.

1976 – W Stanach Zjednoczonych Jimmy Carter wygrał wybory prezydenckie; jego doradcą ds. bezpieczeństwa narodowego został Zbigniew Brzeziński.

1985 – W szpitalu w Olsztynie zmarł Marcin Antonowicz, student Uniwersytetu Gdańskiego, zatrzymany 19 października 1985 r. przez funkcjonariuszy ZOMO i ciężko pobity.

1996 – W Warszawie zmarł Artur Międzyrzecki, poeta, prozaik, tłumacz, krytyk literacki.

1996 – W Warszawie zmarł Janusz Warmiński, aktor, reżyser, wieloletni dyrektor Teatru Ateneum.

2000 – Zmarła Sue Ryder, od 1979 r. lady Ryder of Warsaw, brytyjska filantropka, w czasie II wojny światowej w polskiej sekcji SOE (Special Operations Executive – Kierownictwie Operacji Specjalnych) – tajnej rządowej agencji brytyjskiej wspierającej m.in. ruch oporu w państwach okupowanych przez nazistowskie Niemcy.

2003 – Zmarł Peregryn Ziobro, polski franciszkanin, który większość życia poświęcił pracy duszpastersko-społecznej w Boliwii.

2017 – W Poznaniu zmarł Ireneusz Cieślak, pilot balonowy. W 1983 r., wraz ze Stefanem Makné, zwyciężył w pierwszej powojennej edycji Pucharu Gordona Bennetta.

2018 – W Krakowie prof. Jerzy Wyrozumski, historyk specjalizujący się w dziejach średniowiecza, wieloletni prezes Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa i wieloletni sekretarz generalny Polskiej Akademii Umiejętności, autor m.in. „Historii Polski do roku 1505”, „Dziejów Polski średniowiecznej”, biografii „Kazimierz Wielki” oraz „Dziejów Krakowa”.

2022 – W Ostrowi Mazowieckiej otwarto Muzeum Dom Rodziny Pileckich. 

2024 – W wieku 90 lat zmarła Ewa Boniecka, dziennikarka („Życia Warszawy”), autorka wywiadów z politykami i książek o USA i Wielkiej Brytanii. 

Newsletter „Piękno Historii” dla czytelników „Wszystko co Najważniejsze”

.Ruszył nowy projekt redakcji „Wszystko co Najważniejsze” – newsletter „Piękno Historii”.

Nasz newsletter to przestrzeń dla każdego, kto interesuje się historią – zarówno na co dzień, jak i okazjonalnie. Co tydzień prezentujemy wybór najważniejszych i najciekawszych wydarzeń historycznych, których rocznice obchodzimy w danym tygodniu. Znajdą tu Państwo również jakościowe teksty na temat historii autorstwa profesjonalnych historyków, napisane w sposób przystępny i ciekawy.

Newsletter „Piękno Historii” to także szansa na zapoznanie się z głosem z epoki, w który warto się wsłuchać. Prezentujemy go pod postacią cytatu z wybranego źródła historycznego. Proponujemy ponadto zdjęcie bądź obraz z epoki, dzięki którym obcowanie z przeszłością będzie ciekawsze. Znajdą tu Państwo również polecenia książek historycznych, po jakie warto sięgnąć. Co tydzień przedstawimy także sylwetkę polskiego naukowca, wynalazcy, myśliciela lub artysty, którego dokonania  wpłynęły na świat, jaki znamy dziś. 

Zapraszamy do subskrybowania!

Link do zapisów: [Zapisz się].

PAP/ LW