Kalendarz rocznic 25 listopada - 1 grudnia

Przedstawiamy kalendarz rocznic na nadchodzący tydzień. Na co zwrócić uwagę w dniach 11-17 listopada?

25 listopada

1735 – We Lwowie urodził się Grzegorz Piramowicz, jezuita, pedagog, sekretarz Komisji Edukacji Narodowej i Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk, autor wielu publikacji dotyczących oświaty.

1764 – W kolegiacie św. Jana w Warszawie Stanisław Poniatowski został koronowany jako król polski i wielki książę litewski Stanisław II August.

1795 – Abdykacja króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

1795 – W Warszawie zmarł Jan Chrystian Kamsetzer, architekt działający od 1773 r. na dworze króla Stanisława Augusta Poniatowskiego; współautor projektu przebudowy Zamku Królewskiego w Warszawie i pałacu w Łazienkach Królewskich.

1862 – W Warszawie władze carskie pod nazwą Szkoły Głównej reaktywowały uniwersytet.

1866 – W Warszawie zmarł hrabia Fryderyk Skarbek, ekonomista, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, pisarz i publicysta.

1899 – W Tamanowicach koło Mościsk urodził się Tadeusz Białoszczyński, aktor, wystąpił m.in. w filmach „Kościuszko pod Racławicami”, „Krzyżacy”, „Panny z Wilka”, „Ziemia obiecana” oraz w serialu „Stawka większa niż życie”.

1904 – W Toruniu urodziła się Helena Grossówna, aktorka, tancerka; uczestniczka Powstania Warszawskiego.

1909 – W Paryżu zmarł Cyprian Godebski, rzeźbiarz, autor pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie.

1914 – W Warszawie powstał Komitet Narodowy Polski; w jego skład weszli przedstawiciele Narodowej Demokracji, Stronnictwa Polityki Realnej oraz bezpartyjni.

1937 – Odbyło się uroczyste podniesienie polskiej bandery na niszczycielu „Błyskawica”.

1945 – W Warszawie ukazał się pierwszy numer katolickiego tygodnika „Dziś i jutro”.

1945 – Na Woli założony został cmentarz Powstańców Warszawskich; spoczywają na nim szczątki ponad 100 tys. osób – powstańców i ludności cywilnej stolicy.

1960 – Premiera filmu „Szatan z siódmej klasy” w reżyserii Marii Kaniewskiej.

1967 – W Teatrze Narodowym w Warszawie odbyła się premiera „Dziadów” w inscenizacji Kazimierza Dejmka; zdjęcie tego przedstawienia przez władze PRL stało się początkiem tzw. wydarzeń marcowych, czyli kryzysu politycznego związanego z falą studenckich protestów oraz walką polityczną wewnątrz PZPR, rozgrywaną w atmosferze antysemickiej i antyinteligenckiej propagandy.

1976 – Telewizja Polska wyemitowała pierwszy odcinek serialu kryminalnego „07 zgłoś się” w reżyserii Krzysztofa Szmagiera.

1981 – W Wyższej Oficerskiej Szkole Pożarnictwa w Warszawie rozpoczął się strajk okupacyjny.

1985 – Sąd Wojewódzki w Słupsku skazał za współpracę z podziemną „Solidarnością” dwóch oficerów SB: Adama Hodysza (na 3 lata) i Piotra Siedlińskiego (na 1,5 roku).

1990 – W Polsce odbyła się pierwsza tura wyborów prezydenckich; największe poparcie uzyskali w niej Lech Wałęsa – 39,96 proc., i Stanisław Tymiński – 23,1 proc.

1991 – Pierwsze posiedzenie Sejmu I kadencji.

2005 – Minister obrony narodowej Radosław Sikorski ogłosił ujawnienie archiwaliów Układu Warszawskiego.

2008 – Na wniosek śledczych z Instytutu Pamięci Narodowej w krypcie katedry wawelskiej dokonano ekshumacji zwłok gen. Władysława Sikorskiego, której celem miało być wyjaśnienie okoliczności śmierci premiera RP w katastrofie gibraltarskiej.

2020 – W Białej Podlaskiej zmarł Marcin Król, historyk idei, wieloletni wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego, w PRL-u działacz opozycji antykomunistycznej.

26 listopada

1335 – Zjazd w Wyszehradzie: Władca Czech Jan Luksemburski oraz król Węgier Karol Robert ogłosili wyrok w sporze polsko-krzyżackim: Polska miała odzyskać Kujawy i ziemię dobrzyńską, Pomorze Gdańskie miało pozostać we władzy Zakonu Krzyżackiego.

1715 – W Tarnogrodzie zawiązano konfederację skierowaną przeciwko królowi Augustowi II Mocnemu.

1855 – W Stambule zmarł Adam Mickiewicz, czołowy twórca romantyzmu polskiego; autor „Ody do młodości”, „Ballad i romansów”, poematów historycznych „Grażyna” i „Konrad Wallenrod”, „Sonetów krymskich”, „Dziadów”, a także poematu „Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie”, autor broszury publicystycznej „Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego”, publicysta, działacz polityczny; jego ciało zostało przewiezione do Paryża i pochowane na cmentarzu w podparyskim Montmorency; w 1890 r. szczątki poety sprowadzono do Polski i złożono w krypcie na Wawelu.

1869 – W Krakowie urodził się Stanisław Estreicher, historyk prawa, bibliograf, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, w latach 1919-1921 jego rektor; po wybuchu II wojny światowej aresztowany przez Niemców podczas „Sonderaktion Krakau”; zmarł 28 grudnia 1939 r. w niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen.

1880 – W Wenecji urodził się Kazimierz Junosza-Stępowski, aktor, reżyser.

1880 – W Warszawie urodził się Władysław Konopczyński, historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, założyciel i redaktor „Polskiego Słownika Biograficznego”; poseł na Sejm RP w latach 1922-1927, związany z Narodową Demokracją.

1895 – W Kościankach koło Wrześni urodził się Witold Hulewicz, poeta, prozaik, tłumacz; uczestnik powstania wielkopolskiego; w okresie międzywojennym pracownik i dyrektor Polskiego Radia w Wilnie, następnie kierownik działu literackiego w Polskim Radiu w Warszawie; w czasie niemieckiej okupacji redaktor podziemnego pisma „Polska żyje”; zamordowany przez Niemców w Palmirach w czerwcu 1941 r.

1905 – W Ustroniu urodził się Andrzej Wantuła, teolog, duchowny Kościoła ewangelicko-augsburskiego; więzień niemieckich obozów koncentracyjnych Dachau i Mauthausen-Gusen; profesor i rektor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej; biskup Kościoła ewangelicko-augsburskiego w Polsce (1959-1975); w latach 1963-1970 wiceprezydent Światowej Federacji Luterańskiej w Genewie.

1913 – W Kwilczu k. Międzychodu w Wielkopolsce urodził się Łukasz Ciepliński; komendant Obwodu ZWZ Rzeszów (1940-1941), a następnie komendant Inspektoratu Rejonowego ZWZ-AK Rzeszów (1941-1945); w 1945 r. pełnił istotne funkcje w Delegaturze Sił Zbrojnych; w styczniu 1947 r. stanął na czele IV Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”; aresztowany przez UB w listopadzie 1947 r.; po okrutnym śledztwie skazany przez władze komunistyczne na karę śmierci; rozstrzelany 1 marca 1951 r. w więzieniu mokotowskim w Warszawie.

1914 – Wojska austro-węgierskie powstrzymały ofensywę Rosjan w bitwie pod Krakowem.

1917 – Rada Regencyjna za zgodą władz okupacyjnych nominowała Jana Kucharzewskiego na stanowisko Prezydenta Ministrów w Królestwie Polskim (premiera rządu).

1918 – W Przemyślanach pod Lwowem urodził się Leopold Kozłowski, pianista, kompozytor, dyrygent, nazywany ostatnim klezmerem Galicji.

1919 – W Białymstoku urodził się Ryszard Kaczorowski, harcerz, członek Szarych Szeregów; w 1940 r. skazany przez władze sowieckie na karę śmierci za działalność konspiracyjną, wyrok zamieniono na 10 lat łagru; wywieziony na Kołymę; odzyskał wolność po podpisaniu układu Sikorski-Majski; w 1942 r. wstąpił do armii gen. Władysława Andersa; przeszedł szlak bojowy 2. Korpusu Polskiego; w 1947 r. osiadł w Londynie; prezydent RP na uchodźstwie w latach 1989-1990; po wyborze Lecha Wałęsy na prezydenta przekazał na jego ręce insygnia władzy prezydenckiej II RP. Zginął 10 kwietnia 2010 r. w katastrofie samolotu Tu-154 pod Smoleńskiem.

1921 – W Wolnym Mieście Gdańsku powołana została Macierz Szkolna.

1921 – W Krakowie urodził się Andrzej Nadolski, historyk wojskowości, archeolog.

1939 – U wybrzeży wschodniej Anglii zatonął MS „Piłsudski”, statek pasażerski, transatlantyk, przebudowany po wybuchu wojny na wojskowy transportowiec; spośród liczącej 260 osób załogi zginęło kilku ludzi, wśród nich dowódca kpt. Mamert Stankiewicz; przyczyny zatonięcia statku nie zostały do dziś ustalone, ale najprawdopodobniej wszedł on na miny pozostawione przez niemieckie okręty.

1949 – W Ciechanowie urodził się Andrzej Rzepliński, prawnik, kierownik Katedry Kryminologii i Polityki Kryminalnej Uniwersytetu Warszawskiego; związany z Helsińską Fundacją Praw Człowieka; w latach 2010-2016 prezes Trybunału Konstytucyjnego.

1950 – W Warszawie urodził się Krzysztof Kiersznowski, aktor, wystąpił w filmach „Vabank”, „Vabank II, czyli riposta”, „Kiler”, „Cześć Tereska”, „Boisko bezdomnych” i „Pod Mocnym Aniołem”.

1955 – Premiera filmu „Irena do domu!” w reżyserii Jana Fethke.

1955 – W Krakowie odsłonięto zrekonstruowany pomnik Adama Mickiewicza, zniszczony przez Niemców w 1940 r.

1965 – W Londynie zmarł Antoni Pająk, działacz socjalistyczny, żołnierz Legionów Polskich i POW; w okresie międzywojennym członek Rady Naczelnej PPS, poseł na Sejm (1927-1930); w 1940 r. deportowany przez władze sowieckie na Syberię; po zwolnieniu m.in. delegat ambasady RP w Jakucji; od 1947 r. na emigracji w Londynie; w latach 1955-1965 premier rządu RP na uchodźstwie.

1969 – W Miliczu urodził się Marek Bukowski, aktor, wystąpił w filmach „Nad rzeką, której nie ma”, „Pożegnanie z Marią”, a także w serialu „Dom”.

1972 – Premiera serialu telewizyjnego „Chłopi” w reżyserii Jana Rybkowskiego.

1974 – W Warszawie zmarł Hilary Minc, działacz komunistyczny, ekonomista; członek Biura Politycznego KC PZPR (1948-1954); w latach 1949-1956 wicepremier; współodpowiedzialny za wprowadzanie w Polsce sowieckiego modelu gospodarki.

1981 – W całej Polsce rozpoczęły działalność Wojskowe Terenowe Grupy Operacyjne.

1989 – W Warszawie rozpoczął obrady XI Nadzwyczajny Kongres Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, który podjął decyzję o zakończeniu działalności ZSL i powołaniu Polskiego Stronnictwa Ludowego „Odrodzenie”.

1991 – Polska została członkiem Rady Europy.

2006 – W Polsce odbyła się II tura wyborów wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.

2008 – W katedrze wawelskiej odbył się ponowny (po ekshumacji) pogrzeb gen. Władysława Sikorskiego.

2010 – Duma Państwowa, izba niższa rosyjskiego parlamentu, przyjęła uchwałę w sprawie zbrodni katyńskiej; mord na polskich oficerach wiosną 1940 r. uznano w niej za zbrodnię reżimu stalinowskiego.

2010 – W Jerozolimie zmarł Pinchas Menachem Joskowicz, naczelny rabin Polski w latach 1988-1999; urodził się w 1924 r. w Zduńskiej Woli w rodzinie chasydzkiej; w czasie II wojny światowej przebywał w getcie łódzkim, skąd został wywieziony do niemieckiego obozu Auschwitz-Birkenau; po zakończeniu wojny wyemigrował do Izraela.

2012 – W Sopocie zmarła Joanna Bogacka, aktorka teatralna i filmowa, znana z ról w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku, ról w filmach „Linia” (1974) w reż. Kazimierza Kutza, „Sto koni do stu brzegów” (1978) oraz serialach „Szaleństwo Majki Skowron”, „07 zgłoś się”, „W piątą stronę świata”, „Tygrysy Europy”, „Boża podszewka II”, „Na kocią łapę”, „Siostry”.

27 listopada

1522 – W Oświęcimiu urodził się Andrzej Patrycy Nidecki, biskup, filolog, humanista.

1605 – W Krakowie odbył się ślub per procura cara Rosji Dymitra Samozwańca I i Maryny Mniszchówny.

1806 – Napoleon Bonaparte przybył do Poznania. Francuskie wojska zajęły opuszczoną przez Prusaków Warszawę.

1815 – Car Aleksander I Romanow nadał konstytucję Królestwu Polskiemu; zgodnie z jej treścią miało ono być na zawsze połączone z Rosją unią personalną.

1845 – W Domaszowicach koło Kielc urodził się Walery Przyborowski, autor powieści historycznych; uczestnik powstania styczniowego.

1866 – W Irkucku władze carskiej Rosji wykonały wyroki śmierci na przywódcach powstania zabajkalskiego, które wybuchło 24 czerwca 1866 r.; byli to polscy zesłańcy, którzy trafili na Syberię po powstaniu styczniowym.

1874 – W Motolu na Polesiu urodził się Chaim Weizmann, wieloletni przewodniczący Światowej Organizacji Syjonistycznej, pierwszy prezydent Izraela (1949-1952).

1875 – W Porębie Wielkiej koło Limanowej urodził się Władysław Orkan, poeta, pisarz, publicysta; oficer Legionów Polskich.

1877 – W Krakowie zmarł Lucjan Siemieński, uczestnik powstania listopadowego, pisarz, tłumacz.

1890 – W Zwierzyńcu pod Krakowem urodził się Józef Olszyna-Wilczyński, generał Wojska Polskiego; we wrześniu 1939 r. dowódca Grupy Operacyjnej „Grodno”; rozstrzelany przez sowieckich żołnierzy po wzięciu do niewoli.

1903 – W Saratowie urodził się Jerzy Pichelski, aktor, żołnierz Armii Krajowej; wystąpił m.in. w filmach „Ludzie Wisły”, „Granica”, „Biały murzyn” i „Lotna”.

1915 – W Kodymie na Ukrainie urodził się Stanisław Skalski, as polskiego lotnictwa, uczestnik Bitwy o Anglię; w czasie II wojny światowej zestrzelił 22 niemieckie samoloty; w latach 1948-1956 więziony przez władze komunistyczne.

1922 – W Warszawie odbyło się ostatnie posiedzenie Sejmu Ustawodawczego.

1925 – W Paryżu urodził się Claude Lanzmann, reżyser, autor filmów dokumentalnych „Shoah” oraz „Raport Karskiego”.

1940 – W Warszawie urodził się Maciej Małecki, kompozytor, pianista; w latach 1993-1999 prezes Związku Kompozytorów Polskich.

1942 – Początek niemieckiej akcji pacyfikacyjnej i wysiedleń na Zamojszczyźnie.

1944 – W Lublinie rozpoczął się pierwszy proces niemieckich zbrodniarzy – funkcjonariuszy obozu koncentracyjnego na Majdanku.

1947 – W Zabrzu aresztowany został przez UB ppłk Łukasz Ciepliński, żołnierz ZWZ-AK, prezes IV ZG Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”.

1947 – Do Polski z emigracji powróciła Kazimiera Iłłakowiczówna, poetka, tłumaczka; w latach 1926-1935 sekretarka marszałka Józefa Piłsudskiego w Ministerstwie Spraw Wojskowych.

1949 – W auli Politechniki Warszawskiej rozpoczął się Kongres Jedności Ruchu Ludowego, w wyniku którego powstało Zjednoczone Stronnictwo Ludowe.

1953 – W Nowej Rudzie urodziła się Edyta Geppert, piosenkarka, wykonawczyni m.in. piosenek „Jaka róża, taki cierń” i „Och, życie, kocham cię nad życie”.

1975 – Premiera filmu „Zaklęte rewiry” w reżyserii Janusza Majewskiego.

1978 – Premiera filmu „Bez znieczulenia” w reżyserii Andrzeja Wajdy.

1981 – W Warszawie otwarto most Generała Stefana Grota-Roweckiego.

1990 – Po przegranej pierwszej turze wyborów prezydenckich premier Tadeusz Mazowiecki zgłosił dymisję swojego gabinetu.

2013 – W Warszawie zmarł Waldemar Świerzy, grafik, artysta plakatu.

2014 – W Warszawie zmarł Stanisław Mikulski, aktor, odtwórca roli Hansa Klossa w serialu „Stawka większa niż życie”, wystąpił również w filmach „Kanał”, „Ewa chce spać”, „Pan Samochodzik i templariusze”.

2014 – W Poznaniu w wieku 103 lat zmarła Wanda Błeńska, misjonarka, współtwórczyni nowoczesnych metod leczenia trądu, lekarka zwana „matką trędowatych”. Błeńska ponad 40 lat spędziła w Ugandzie, oddając się służbie chorym. W październiku 2020 r. rozpoczął się jej proces beatyfikacyjny.

2021 – Do Polski sprowadzono prochy Maurycego Mochnackiego. Działacz emigracyjny, pisarz, uczestnik powstania listopadowego, autor rozprawy „Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831” został pochowany tego samego dnia na warszawskich Powązkach.

2023 – W Gdańsku zmarł Paweł Huelle; pisarz, poeta, dramatopisarz i krytyk literacki, autor m.in. powieści „Weiser Dawidek”, za którą w 1988 r. otrzymał Nagrodę Fundacji im. Kościelskich.

2023 – Zaprzysiężony został trzeci rząd pod przewodnictwem Mateusza Morawieckiego.

28 listopada

1058 – W Poznaniu zmarł Kazimierz I Odnowiciel, władca Polski w latach 1034-1058.

1561 – W Wilnie zawarty został pakt dotyczący sekularyzacji państwa Zakonu Kawalerów Mieczowych oraz wcielenia Inflant do Polski i Litwy; mistrz Gotard Kettler złożył oznaki swej godności i jako świecki książę otrzymał w dziedziczne lenno Kurlandię i Semigalię.

1627 – Pod Oliwą polska flota, dowodzona przez admirała Arendta Dickmanna, odniosła zwycięstwo nad szwedzkimi okrętami.

1844 – Otwarto pierwszy odcinek Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej; podróż na trasie Warszawa – Pruszków trwała 26 minut.

1871 – W Lublinie urodził się Andrzej Strug, właściwie Tadeusz Gałecki, pisarz, publicysta, działacz socjalistyczny i niepodległościowy.

1894 – W Poznaniu urodził się Arkady Fiedler, podróżnik, pisarz; uczestnik powstania wielkopolskiego, żołnierz POW, w czasie II wojny światowej w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie; autor ponad 30 książek, m.in. „Dywizjonu 303” i „Kanady pachnącej żywicą”.

1897 – Cesarz Franciszek Józef I zdymisjonował hrabiego Kazimierza Badeniego ze stanowiska austriackiego premiera; Badeni funkcję prezesa Rady Ministrów sprawował w Wiedniu od września 1895 r.

1907 – W Krakowie zmarł Stanisław Wyspiański, dramaturg, poeta, malarz, reformator teatru; autor „Wesela”, „Nocy listopadowej”, „Wyzwolenia” i „Warszawianki”.

1908 – W Teatrze Miejskim w Krakowie odbyła się prapremiera „Nocy listopadowej” Stanisława Wyspiańskiego.

1918 – Józef Piłsudski, jako Tymczasowy Naczelnik Państwa, wydał dekrety o ordynacji wyborczej i wyborach do Sejmu Ustawodawczego.

1918 – Naczelnik Państwa Józef Piłsudski powołał Polską Marynarkę Wojenną.

1924 – Arcybiskup lwowski Bolesław Twardowski poświęcił kaplicę na cmentarzu Obrońców Lwowa.

1927 – Rozwiązanie Sejmu i Senatu I kadencji.

1937 – W ramach Wielkiego Terroru Józef Stalin podpisał dekret o „oczyszczeniu” Komunistycznej Partii Polski na terenie Związku Sowieckiego.

1942 – W Warszawie zastrzelony został sekretarz KC PPR Marceli Nowotko; okoliczności jego śmierci nigdy nie zostały do końca wyjaśnione.

1942 – W Mizoczu na Wołyniu urodził się Jonasz Kofta, poeta, dramaturg, satyryk, piosenkarz; autor tekstów do piosenek „Pamiętajcie o ogrodach”, „Jej portret”, „Wakacje z blondynką”, „Autobusy zapłakane deszczem” i „Samba przed rozstaniem”.

1943 – W Teheranie rozpoczęła się konferencja „Wielkiej Trójki”, w której uczestniczyli Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt i Józef Stalin.

1948 – W Warszawie urodziła się Agnieszka Holland, reżyserka, scenarzystka; autorka filmów „Aktorzy prowincjonalni”, „Gorączka”, „Samotna kobieta”, „Gorzkie żniwa”, „Zabić księdza”, „Europa, Europa”, „Całkowite zaćmienie”, „Tajemniczy ogród”, „W ciemności”, „Gorejący krzew”, „Pokot”.

1965 – W Warszawie otwarte zostało Muzeum Więzienia Pawiak.

1967 – W warszawskiej FSO na Żeraniu wyprodukowano pierwszego Fiata 125p.

1982 – W Krakowie odsłonięto pomnik Stanisława Wyspiańskiego.

1987 – W Warszawie zmarł Stanisław Szenic, pisarz, varsavianista.

1989 – Kanclerz RFN Helmut Kohl przedstawił dziesięciopunktowy program szybkiego zjednoczenia Niemiec.

1990 – W Rzymie zmarł kardynał Władysław Rubin; w czasie II wojny światowej więzień sowieckich łagrów, następnie żołnierz Armii Polskiej gen. Władysława Andersa; duszpasterz polskich uchodźców; rektor Papieskiego Kolegium Polskiego w Rzymie (1958-1964); biskup pomocniczy archidiecezji gnieźnieńskiej (1964); delegat prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego do opieki nad emigracją i uchodźstwem polskim (1964-1980); sekretarz generalnego Synodu Biskupów w Rzymie (1967-1980); w latach 1980-1985 prefekt watykańskiej Kongregacji dla Kościołów Wschodnich.

2008 – Premiera filmu „Mała Moskwa” w reżyserii Waldemara Krzystka.

2011 – W Zakopanem zmarł Paweł Komorowski, reżyser, twórca seriali „Przygody pana Michała”, „Syzyfowe prace”, a także filmu „Oko proroka”.

2011 – Prezydenci Polski i Ukrainy wmurowali akt erekcyjny pod budowę polskiego cmentarza wojskowego w Bykowni pod Kijowem.

2019 – Do służby w Marynarce Wojennej weszła korweta patrolowa ORP „Ślązak”.

29 listopada

1766 – W Warszawie zakończył obrady Sejm, w czasie którego odrzucono popierany przez Katarzynę II wniosek dysydentów domagających się pełnej tolerancji religijnej i równouprawnienia; nie przyjęto również wniosku Stanisława Augusta dot. ograniczenia liberum veto.

1830 – W Warszawie wybuchło powstanie listopadowe; na ulicach Warszawy w noc listopadową zginęło z rąk powstańców sześciu polskich generałów: Maurycy Hauke, Stanisław Trębicki, Stanisław Potocki, Ignacy Blumer, Tomasz Siemiątkowski i Józef Nowicki, oraz kilku innych polskich oficerów.

1831 – W Carskim Siole zmarła Joanna Grudzińska, księżna łowicka, żona wielkiego księcia Konstantego Pawłowicza.

1860 – W Warszawie w 30. rocznicę wybuchu powstania listopadowego odbyły się liczne manifestacje patriotyczne.

1866 – W Lublinie urodził się Józef Pankiewicz, malarz, grafik, profesor krakowskiej ASP; jeden z pionierów impresjonizmu i symbolizmu w polskiej sztuce.

1892 – W Kwilczu koło Poznania urodził się Franciszek Brodniewicz, aktor, gwiazdor polskiego kina międzywojennego; wystąpił m.in. w filmach „Śluby ułańskie”, „Pan Twardowski”, „Ułan księcia Józefa”, „Trędowata”, „Wrzos”, „Doktor Murek”, „Ordynat Michorowski”.

1896 – W Samarze urodził się Stanisław Hryniewiecki, komandor porucznik polskiej Marynarki Wojennej; w kampanii 1939 r. dowódca stawiacza min ORP „Gryf”; po przedostaniu się do Wielkiej Brytanii dowodził niszczycielami ORP „Grom” – zatopionym w rejonie Narwiku w maju 1940 r., ORP „Błyskawica” (1940) i ORP „Piorun” (1942), a następnie niszczycielem ORP „Orkan”, który 8 października 1943 r. zatonął na północnym Atlantyku trafiony niemiecką torpedą – zginęło co najmniej 178 członków załogi, wśród nich dowódca kmdr por. Stanisław Hryniewiecki.

1913 – W Warszawie urodziła się Elżbieta Barszczewska, aktorka, w okresie międzywojennym wystąpiła m.in. w filmach „Trędowata”, „Znachor”, „Profesor Wilczur”, „Dziewczęta z Nowolipek” i „Granica”.

1918 – W Warszawie przy Nowym Świecie otwarto kawiarnię artystyczną Pod Picadorem; jej założycielami byli poeci należący później do grupy literackiej Skamander: Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński.

1921 – W Warszawie urodził się Zdzisław Stroiński, poeta, w czasie wojny związany z konspiracyjnym pismem „Sztuka i Naród”, żołnierz Armii Krajowej; poległ w Powstaniu Warszawskim.

1928 – W Krakowie urodził się Andrzej Kijowski, prozaik, eseista, krytyk literacki, scenarzysta filmowy.

1929 – W Warszawie odbyła się uroczysta inauguracja działalności Akademii Wychowania Fizycznego.

1936 – Zwodowano ORP „Gryf” – stawiacz min.

1939 – Dekret Prezydium Rady Najwyższej ZSRS o nadaniu sowieckiego obywatelstwa polskim obywatelom, którzy w dniach 1 i 2 listopada 1939 r. znajdowali się na wschodnich terenach Rzeczypospolitej Polskiej wcielonych do Związku Sowieckiego.

1944 – Tomasz Arciszewski objął stanowisko premiera RP na uchodźstwie.

1946 – W Londynie w rocznicę wybuchu powstania listopadowego utworzono Polskie Towarzystwo Historyczne w Wielkiej Brytanii.

1954 – W Łopusznie urodził się Zbigniew Bujak, działacz NSZZ „S”, przewodniczący Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego Mazowsze, od 1981 r. przewodniczący Zarządu Regionu Mazowsze; członek prezydiów Krajowej Komisji Porozumiewawczej i Komisji Krajowej; po wprowadzeniu stanu wojennego w podziemnej TKK; aresztowany przez SB w 1986 r.; zwolniony na mocy amnestii; od 1986 r. w Tymczasowej Radzie NSZZ „S” przy Lechu Wałęsie; członek Klubu Obywatelskiego (1988-1990); uczestnik Okrągłego Stołu; współzałożyciel (1992) i wiceprzewodniczący Unii Pracy; poseł na Sejm (1991-1997); prezes Głównego Urzędu Ceł (1999-2001).

1954 – Zmarł Arka Bożek, polski działacz na Opolszczyźnie, uczestnik powstań śląskich; w czasie II wojny światowej członek Rady Narodowej RP; wicewojewoda śląsko-dąbrowski (1945-1950); działacz PSL, a następnie ZSL; poseł do KRN i Sejmu Ustawodawczego (1947-1952).

1956 – W Warszawie rozpoczął obrady Walny Zjazd Delegatów Związku Literatów Polskich, który wybrał na prezesa Antoniego Słonimskiego.

1957 – W warszawskim Teatrze Dramatycznym odbyła się prapremiera sztuki Witolda Gombrowicza „Iwona, księżniczka Burgunda” w reżyserii Haliny Mikołajskiej.

1962 – W Filharmonii Narodowej odbyło się prawykonanie „Stabat Mater” Krzysztofa Pendereckiego.

1966 – Władze komunistyczne po raz drugi nie wyraziły zgody na przyjazd papieża Pawła VI do Polski; pierwsza odmowa miała miejsce w marcu 1966 r.

1976 – Premiera filmu „Trędowata” w reż. Jerzego Hoffmana.

1987 – Władze PRL przeprowadziły referendum na temat tempa i zakresu reform gospodarczych i politycznych; propozycje rządowe nie uzyskały akceptacji społeczeństwa.

1990 – Zlikwidowano restrykcje w sprzedaży napojów alkoholowych, które można było znowu kupować przed godz. 13.

2005 – W Londynie zmarł Józef Garliński, oficer Komendy Głównej AK, więzień KL Auschwitz, długoletni prezes Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, historyk, działacz emigracyjny.

2006 – W Łodzi zmarł Leon Niemczyk, aktor; do historii kina przeszły jego kreacje w „Nożu w wodzie” Romana Polańskiego czy „Pociągu” Jerzego Kawalerowicza.

2010 – W Londynie zmarła Irena Anders, aktorka, artystka rewiowa, pieśniarka, działaczka polonijna; wdowa po gen. Władysławie Andersie.

2012 – W Warszawie zmarł Jacek Woźniakowski, historyk sztuki, pisarz, publicysta, współzałożyciel wydawnictwa Znak.

2020 – W Chicago zmarł Włodzimierz Wander, saksofonista, kompozytor, wokalista. Jeden z prekursorów muzyki rockandrollowej w Polsce. Występował w zespołach Polanie, Wanderpol oraz Niebiesko-Czarni.

30 listopada

1427 – W Krakowie urodził się przyszły król Polski Kazimierz IV Jagiellończyk.

1591 – W Strachocinie koło Sanoka urodził się Andrzej Bobola, jezuita, zamordowany przez Kozaków w czasie rzezi w Janowie Poleskim w 1657 r.; kanonizowany przez papieża Piusa XI w 1938 r.; w 2002 r. ogłoszony patronem Polski.

1735 – W Czerniejewie w Wielkopolsce urodził się Onufry Kopczyński, pijar, pedagog, gramatyk; członek Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych i Towarzystwa Przyjaciół Nauk; autor podręcznika „Gramatyka dla szkół narodowych”.

1768 – W Żninie urodził się Jędrzej Śniadecki, chemik, lekarz. Twórca polskiego słownictwa chemicznego i autor pierwszego polskiego podręcznika chemii.

1783 – Urodził się Andrzej Dybek, lekarz, chirurg wojskowy w latach 1812-1813 naczelny chirurg armii polskiej podczas rosyjskiej kampanii Napoleona.

1808 – Szarża polskiego 3 szwadronu 1 Pułku Szwoleżerów Gwardii Cesarskiej na przełęcz Somosierra otworzyła Napoleonowi drogę na Madryt.

1864 – W majątku Hucisko w Kaliskiem urodził się Andrzej Mielęcki, lekarz, założyciel polskich towarzystw i organizacji na Śląsku; w 1920 r. członek Polskiej Komisji Plebiscytowej w Katowicach; zamordowany przez niemieckich nacjonalistów w sierpniu 1920 r.

1868 – W Poznaniu zmarł Hipolit Cegielski, przemysłowiec, założyciel fabryki narzędzi i maszyn rolniczych w Poznaniu; poseł do sejmu pruskiego (1849); wydawca „Gazety Polskiej” i „Dziennika Poznańskiego”; współzałożyciel Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk; od 1865 r. prezes Centralnego Towarzystwa Gospodarczego.

1869 – Urodził się Stanisław Wyrzykowski, poeta, pisarz, tłumacz okresu Młodej Polski.

1880 – W Warszawie urodził się Adam Czerniaków, inżynier, pedagog, działacz społeczny i samorządowy, senator RP; w czasie niemieckiej okupacji przewodniczący Rady Żydowskiej w warszawskim getcie; popełnił samobójstwo 23 lipca 1942 r. w obliczu rozpoczętej przez Niemców likwidacji getta i wywozu ludności żydowskiej do obozu zagłady w Treblince.

1888 – W Krzyworówni na Huculszczyźnie urodził się Stanisław Vincenz, prozaik, eseista, filozof kultury; autor powieści „Na wysokiej połoninie”, uhonorowany medalem Sprawiedliwy wśród Narodów świata za pomoc Żydom w czasie II wojny światowej.

1889 – Urodził się Andrzej Teslar, poeta, tłumacz literatury, major Wojska Polskiego.

1904 – W Kowenicach koło Sambora urodził się Andrzej Kuśniewicz, prozaik, eseista, poeta; autor „Lekcji martwego języka”, „Króla Obojga Sycylii”, „Mieszanin obyczajowych”.

1913 – W Jabłonce w powiecie brzozowskim urodził się kpt. Romuald Rajs, „Bury”; dowódca 1 kompanii szturmowej 3 Brygady Wileńskiej AK (1944), II szwadronu 5 Brygady Wileńskiej AK, następnie 3 Brygady Wileńskiej NZW; odpowiedzialny za pacyfikację w 1946 r. kilku białoruskich wsi nieopodal Bielska Podlaskiego, w których zginęło około 80 cywilów, w tym kobiety i dzieci; aresztowany przez UB w 1948 r.; skazany na karę śmierci i stracony w grudniu 1949 r.

1917 – Urodziła się Joanna Guze, historyk sztuki, popularyzatorka malarstwa, tłumaczka literatury francuskiej i rosyjskiej.

1922 – W Łęczycy urodził się Józef Szczepański, ps. „Ziutek”, poeta, członek Grup Szturmowych Szarych Szeregów; w Powstaniu Warszawskim dowodził jedną z drużyn „Parasola”, z którą walczył na Woli i Starym Mieście; ranny, zmarł 10 września 1944 r. w szpitalu powstańczym.

1930 – Urodził się Andrzej Gąsienica-Roj, narciarz, alpejczyk, wielokrotny mistrz i reprezentant Polski, olimpijczyk z Oslo w 1952 i Cortiny d’Ampezzo w 1956 r.

1941 – Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych i premier Rządu na Uchodźstwie gen. Władysław Sikorski przyleciał do Kujbyszewa na inspekcję formujących się tam polskich oddziałów.

1960 – W Waszyngtonie zmarł gen. Antoni Chruściel, „Nurt”, „Monter”, komendant Okręgu Warszawa ZWZ-AK, bezpośredni dowódca sił zbrojnych w czasie Powstania Warszawskiego. Po kapitulacji powstania przebywał w oflagu koło Norymbergi. Po wojnie był w Londynie zastępcą szefa Sztabu Głównego Polskich Sił Zbrojnych, później – Inspektorem Komisji Likwidacyjnej. Władze PRL pozbawiły go polskiego obywatelstwa, decyzję tę uchylono dopiero 11 lat po jego śmierci. Trzykrotnie odznaczony krzyżem Virtuti Militari i trzykrotnie Krzyżem Walecznych.

1961 – W Warszawie zmarł Stanisław Kazuro, kompozytor, dyrygent, pedagog muzyczny.

1962 – W Warszawie w trakcie prac związanych z poszerzaniem Trasy W-Z przesunięto o 21 metrów zabytkowy kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny.

1988 – Debata szefa prorządowego Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych Alfreda Miodowicza z liderem „Solidarności” Lechem Wałęsą, bezpośrednio transmitowana przez telewizję.

1993 – Premiera filmu „Lista Schindlera” w reżyserii Stevena Spielberga.

1993 – W Stanach Zjednoczonych zmarł prof. Wacław Jędrzejewicz, żołnierz Legionów Polskich, dyplomata, polityk, historyk, jeden z twórców i wieloletni prezes Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku.

1994 – W Krakowie zostało otwarte Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha”.

2010 – W Warszawie zmarła Gabriela Kownacka, aktorka, występowała m.in. w warszawskich teatrach Kwadrat, Współczesny, Studio i w Teatrze Narodowym; odtwórczyni roli Anity w komedii muzycznej „Hallo Szpicbródka”, telewizyjnej publiczności znana jako Anka z serialu „Rodzina zastępcza”.

2016 – Kapitan Katarzyna Mazurek została pierwszą kobietą w historii polskiej wojskowości, która objęła dowodzenie okrętem Marynarki Wojennej (ORP „Lublin”).

2017 – W Warszawie zmarł Maciej Kijowski, operator filmowy, autor zdjęć do takich filmów, jak: „Przerwany lot”, „Wyspa złoczyńców”, „Wszystko na sprzedaż”, „Dancing w kwaterze Hitlera”, „Dzięcioł”.

2022 – Polska przegrała z Argentyną 0:2 w swym trzecim meczu grupowym podczas rozgrywanych w Katarze 22. Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej, ale mimo to po raz pierwszy od 1986 r. awansowała do fazy pucharowej turnieju.

1 grudnia

1018 – W Merseburgu zmarł Thietmar, kronikarz, biskup merseburski; jego kronika jest jednym z najważniejszych źródeł do poznania wydarzeń z czasów panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego, między innymi zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 r.

1338 – Pojawił się pierwszy opis Warszawy w pozwie dotyczącym zatargu pomiędzy królem Polski Kazimierzem Wielkim a Zakonem Krzyżackim.

1415 – W Brzeźnicy urodził się Jan Długosz, kronikarz, historyk, autor „Roczników, czyli kronik sławnego Królestwa Polskiego”, kanonik krakowski, arcybiskup nominat lwowski.

1734 – W Gdańsku urodził się Adam Kazimierz Czartoryski, generał ziem podolskich (1758-1794), członek Familii, od 1768 r. komendant Szkoły Rycerskiej; działacz Komisji Edukacji Narodowej; poseł na Sejm Czteroletni, zwolennik Konstytucji 3 maja; pisarz, krytyk literacki, mecenas sztuki.

1815 – Car i Król Polski Aleksander I mianował gen. Józefa Zajączka namiestnikiem Królestwa Polskiego oraz wydał ukaz wprowadzający system monetarny, w którym 1 złoty polski był równy 30 groszom.

1825 – W Taganrogu nad Morzem Azowskim zmarł Aleksander I Romanow, cesarz rosyjski panujący od 1801 r., król Polski od 1815 r.

1830 – W Warszawie powstało Towarzystwo Patriotyczne (Klub Patriotyczny), którego prezesem został Joachim Lelewel.

1867 – W Mierzanowie w pow. ciechanowskim urodził się Ignacy Mościcki, działacz niepodległościowy, chemik technolog, profesor Politechniki Lwowskiej, autor ponad 60 prac i patentów; od 1922 r. dyrektor naczelny Państwowej Fabryki Związków Azotowych w Chorzowie; prezydent RP w latach 1926-1939.

1869 – W Warszawie urodził się Eligiusz Niewiadomski, malarz, krytyk sztuki, związany ideowo z Narodową Demokracją; 16 grudnia 1922 r. w warszawskiej Zachęcie dokonał zamachu na prezydenta RP Gabriela Narutowicza; skazany na karę śmierci i rozstrzelany.

1880 – Zmarł Adolf Schuch, architekt, twórca wielu warszawskich budowli, m.in. Pałacu Mniszchów.

1896 – W Paryżu w wypadku zginął Stefan Szolc-Rogoziński, podróżnik, badacz Afryki, w szczególności Kamerunu.

1899 – W Paryżu zmarł Edmund Chojecki, pisarz, publicysta, podróżnik.

1905 – Urodził się Szczepan Skorupka, malarz, autor portretów, pejzaży, scen rodzajowych i martwej natury.

1910 – Urodził się Zdzisław Gozdawa, komediopisarz, poeta, autor tekstów piosenek, satyryk, także kompozytor.

1912 – Komisja Tymczasowa Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych powierzyła Józefowi Piłsudskiemu funkcję komendanta głównego polskich sił wojskowych.

1916 – Do Warszawy uroczyście wkroczyli żołnierze Legionów Polskich, których entuzjastycznie witali mieszkańcy miasta; był to pierwszy od powstania listopadowego przemarsz regularnych wojsk polskich przez stolicę Polski.

1918 – Rozkaz Sztabu Generalnego WP wprowadzający biało-czerwoną szachownicę jako oficjalne oznakowanie polskich samolotów wojskowych.

1923 – Urodził się Jan Adamczewski, dziennikarz, prozaik, publicysta, miłośnik Krakowa.

1926 – W Kowalewku urodził się Mieczysław Rakowski, działacz komunistyczny, dziennikarz, publicysta; redaktor naczelny tygodnika „Polityka” (1958-1982); członek Biura Politycznego KC PZPR (1987-1990); ostatni I sekretarz KC PZPR (1989-1990); wicepremier (1981-1985) i premier PRL (1988-1989).

1926 – W Warszawie urodził się Tadeusz Drewnowski, krytyk literacki.

1926 – W Słonimiu urodził się Zbigniew Chmielewski, reżyser, scenarzysta; autor seriali „Daleko od szosy” i „Blisko, coraz bliżej”.

1939 – Niemieckie władze okupowanej Warszawy wydały zarządzenie o obowiązku noszenia przez Żydów powyżej 12. roku życia opasek z gwiazdą Dawida oraz o oznakowaniu żydowskich sklepów i przedsiębiorstw.

1939 – W Paryżu powstał Polski Uniwersytet na Obczyźnie; od 1940 r. działający w Londynie.

1942 – W Łodzi na wyodrębnionym terenie Litzmannstadt Ghetto Niemcy utworzyli obóz dla polskich dzieci i młodzieży.

1943 – W Teheranie zakończyła się konferencja Wielkiej Trójki, w której uczestniczyli Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt i Józef Stalin; podczas rozmów ustalono, że wschodnią granicą Polski będzie linia Curzona, natomiast zachodnią linia Odry i Nysy; Polska miała też uzyskać część Prus Wschodnich: Warmię i Mazury.

1973 – W Ramat Gan zmarł Dawid Ben Gurion, działacz syjonistyczny; w latach 1948-1953 i 1955-1963 premier i minister obrony Izraela; urodzony w 1886 r. w Płońsku.

1976 – W Żywcu urodził się Tomasz Adamek, bokser, zawodowy mistrz świata w wadze półciężkiej i junior ciężkiej.

1977 – W Watykanie papież Paweł VI spotkał się z I sekretarzem KC PZPR Edwardem Gierkiem.

1980 – W Warszawie rozpoczęło obrady VII plenum KC PZPR, na którym podjęto decyzję o usunięciu z KC byłego I sekretarza Edwarda Gierka.

1982 – Stan wojenny: prezydent Warszawy gen. Mieczysław Dębicki rozwiązał na wniosek ministra kultury i sztuki Związek Artystów Scen Polskich (ZASP).

1989 – Premiera filmu „Ostatni prom” w reżyserii Waldemara Krzystka.

1993 – Prymas Polski kardynał Józef Glemp dokonał oficjalnego otwarcia Katolickiej Agencji Informacyjnej.

1994 – Zmarła Wanda Szuman, działaczka społeczna, pedagog. Jej zainteresowania naukowe obejmowały głównie rozwój sierot i dzieci chowanych w izolacji, dzieci niepełnosprawnych, niewidomych, głuchych.

2006 – W Warszawie zmarł płk Zbigniew Brym „Zdunin”, oficer w wojnie obronnej 1939 r., żołnierz Armii Krajowej, dowódca „Żelaznej Reduty” w Powstaniu Warszawskim; autor fotografii z powstania, po wojnie działał w antykomunistycznej opozycji niepodległościowej.

2013 – W Warszawie zmarł Jerzy Matałowski, aktor znany m.in. z roli Kolumba w serialu Janusza Morgensterna „Kolumbowie”.

2021 – W Krakowie zmarł prof. Stanisław Tabisz, rektor krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w latach 2012-2020, malarz, rysownik, grafik, scenograf, krytyk i teoretyk sztuki.

„Piękno Historii”

.Ruszył nowy projekt redakcji „Wszystko co Najważniejsze” – newsletter „Piękno Historii”.

Nasz newsletter to przestrzeń dla każdego, kto interesuje się historią – zarówno na co dzień, jak i okazjonalnie. Co tydzień prezentujemy wybór najważniejszych i najciekawszych wydarzeń historycznych, których rocznice obchodzimy w danym tygodniu. Znajdą tu Państwo również jakościowe teksty na temat historii autorstwa profesjonalnych historyków, napisane w sposób przystępny i ciekawy.

Newsletter „Piękno Historii” to także szansa na zapoznanie się z głosem z epoki, w który warto się wsłuchać. Prezentujemy go pod postacią cytatu z wybranego źródła historycznego. Proponujemy ponadto zdjęcie bądź obraz z epoki, dzięki którym obcowanie z przeszłością będzie ciekawsze. Znajdą tu Państwo również polecenia książek historycznych, po jakie warto sięgnąć. Co tydzień przedstawimy także sylwetkę polskiego naukowca, wynalazcy, myśliciela lub artysty, którego dokonania  wpłynęły na świat, jaki znamy dziś. 

Zapraszamy do subskrybowania!

Link do zapisów: [Zapisz się].

PAP/WszystkoCoNajważniejsze/MJ