Mikrobiom jelitowy – drugi mózg człowieka?

Jeszcze do niedawna jelita kojarzono głównie z procesem trawienia, a ich rola w organizmie wydawała się prosta i jednoznaczna. Dziś jednak naukowcy coraz częściej mówią o nich jako o „drugim mózgu”. Nie tylko ze względu na ich skomplikowaną sieć neuronalną, ale przede wszystkim przez wpływ mikrobiomu jelitowego na funkcjonowanie całego organizmu, w tym układu nerwowego. Czy rzeczywiście możemy mówić o „mózgu” w naszych jelitach? Jak bakterie jelitowe wpływają na zdrowie psychiczne i fizyczne człowieka? Dlaczego tak ważny jest mikrobiom jelitowy?

Mikrobiom jelitowy – czym jest i jak działa?

.Mikrobiom jelitowy to złożony ekosystem mikroorganizmów zasiedlających przewód pokarmowy człowieka. Szacuje się, że składa się on z około 100 bilionów bakterii, co oznacza, że liczebnie przewyższają one komórki ludzkiego organizmu nawet dziesięciokrotnie. W jego skład wchodzą bakterie, wirusy, grzyby i inne drobnoustroje, które razem tworzą złożoną społeczność regulującą kluczowe procesy w naszym ciele.

Dawniej mikroflora jelitowa była traktowana jako bierny element trawienia, pomagający w rozkładzie składników odżywczych. Dziś wiadomo, że jej rola jest znacznie większa. Wpływa na metabolizm, odporność, a nawet funkcjonowanie mózgu i układu nerwowego.

Jelitowy układ nerwowy – drugi mózg?

.Nasze jelita są wyposażone w niezwykle rozbudowaną sieć neuronów, którą określa się mianem jelitowego układu nerwowego (ENS – enteric nervous system). Składa się on z około 500 milionów neuronów, czyli więcej niż w rdzeniu kręgowym. Dzięki temu jelita mogą funkcjonować w dużej mierze niezależnie od mózgu. Koordynować perystaltykę, regulować wydzielanie enzymów trawiennych i kontrolować reakcje immunologiczne.

Ale to nie wszystko. Jelita są w stałej komunikacji z mózgiem poprzez oś jelitowo-mózgową, której głównym „przewodem” jest nerw błędny. Badania pokazują, że mikrobiom jelitowy może wpływać na poziom neurotransmiterów, takich jak serotonina, dopamina czy GABA, które odpowiadają za nasz nastrój, poziom stresu i zdolność koncentracji. Co ciekawe, aż 90% serotoniny – hormonu szczęścia – produkowane jest właśnie w jelitach, a nie w mózgu. Zaburzenia mikroflory mogą więc prowadzić do stanów depresyjnych, lęków i innych problemów psychicznych.

Mikrobiom jelitowy a zdrowie psychiczne – czy depresja zaczyna się w jelitach?

.Kiedy mówimy o zdrowiu psychicznym, zazwyczaj koncentrujemy się na procesach zachodzących w mózgu. Tymczasem coraz więcej badań wskazuje, że zaburzenia mikrobiomu jelitowego mogą być powiązane z depresją, lękami, a nawet chorobami neurodegeneracyjnymi, takimi jak Alzheimer czy Parkinson. W eksperymentach przeprowadzonych na myszach wykazano, że przeszczepienie mikrobioty od zwierząt cierpiących na depresję do zdrowych osobników powodowało u nich objawy lękowe i depresyjne. Z kolei u ludzi obserwuje się, że osoby zmagające się z depresją mają mniej różnorodną florę bakteryjną.

Jednym z mechanizmów odpowiedzialnych za ten proces jest stan zapalny. Zaburzenia mikrobiomu mogą prowadzić do zespołu nieszczelnego jelita, w którym toksyny i bakterie przedostają się do krwiobiegu, wywołując reakcję zapalną. To z kolei może wpływać na pracę mózgu i prowadzić do obniżenia nastroju.

Mikrobiom a odporność – pierwsza linia obrony organizmu

.Jelita nie są tylko „drugim mózgiem”, są również głównym centrum odporności. Szacuje się, że ponad 70% komórek układu odpornościowego znajduje się właśnie w jelitach. Mikrobiom pełni kluczową rolę w obronie przed patogenami, ucząc nasz organizm, które mikroorganizmy są bezpieczne, a które stanowią zagrożenie.

Kiedy mikrobiom jest w równowadze, chroni nas przed infekcjami i chorobami autoimmunologicznymi. Natomiast jego zaburzenia mogą prowadzić do problemów takich jak alergie, przewlekłe stany zapalne czy choroby autoimmunologiczne, np. Hashimoto czy reumatoidalne zapalenie stawów.

Skoro mikrobiom ma tak ogromny wpływ na nasze zdrowie, warto wiedzieć, jak go wspierać. Kluczową rolę odgrywa dieta bogata w błonnik i naturalne probiotyki, czyli produkty zawierające korzystne bakterie. Należą do nich:
• Sfermentowane produkty – jogurt naturalny, kefir, kiszona kapusta, kimchi, miso
• Produkty bogate w błonnik – warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe
• Polifenole – znajdujące się w zielonej herbacie, kakao, oliwie z oliwek, czerwonym winie

Z kolei czynniki negatywnie wpływające na mikrobiom to dieta wysokoprzetworzona, antybiotyki, przewlekły stres i brak snu.

Czy mikrobiom to przyszłość medycyny?

.Badania nad mikrobiomem są obecnie jednym z najgorętszych tematów w nauce. Coraz częściej mówi się o możliwościach przeszczepów mikrobioty jako terapii nie tylko chorób jelitowych, ale także depresji, autyzmu czy chorób metabolicznych.

Eksperci podkreślają, że przyszłość medycyny może opierać się na personalizowanej terapii mikrobiomowej, dostosowanej do indywidualnej flory bakteryjnej pacjenta. Już teraz pojawiają się testy diagnostyczne pozwalające określić skład mikrobiomu i dobrać optymalną dietę czy probiotyki.

Mikrobiom jelitowy to nie tylko zbiór bakterii, to złożony ekosystem, który wpływa na nasze zdrowie fizyczne i psychiczne. Jelita rzeczywiście można nazwać „drugim mózgiem”, ponieważ komunikują się z układem nerwowym, regulują nastrój, odporność i metabolizm.

Zrozumienie roli mikrobiomu otwiera nowe możliwości w medycynie i psychologii. Być może w przyszłości leczenie depresji, lęków czy chorób neurodegeneracyjnych będzie opierało się nie tylko na farmakologii, ale także na dbaniu o zdrową mikroflorę jelitową. Bo, jak się okazuje, droga do zdrowego umysłu może prowadzić… przez jelita.

Oprac. Laura Wieczorek