Rocznice najważniejsze 20-26 października

Przypominamy o rocznicach niektórych wydarzeń związanych z historią Polski od 20 do 26 października. Oto najważniejsze rocznice w tym tygodniu.

20 października 

.Dnia 1595 r. Bitwa pod Cecorą (w pobliżu dzisiejszej granicy Rumunii i Mołdawii), zwycięstwo wojsk polskich dowodzonych przez hetmana Jana Zamoyskiego nad chanem krymskim Gazi II Girejem, który dowodził wojskami tatarsko-tureckimi. 25 lat później w tym samym miejscu klęskę poniósł Stanisław Żółkiewski.

1655 – W Kiejdanach książę Janusz II Radziwiłł i jego stryjeczny brat książę Bogusław Radziwiłł podpisali ze Szwedami układ, w którym uznawali Karola X Gustawa za króla Polski i zgadzali się na detronizację Jana II Kazimierza.

1677 – We Lwowie urodził się Stanisław Leszczyński, król Polski w latach 1704-1709 i 1733-1736; książę Lotaryngii, filozof, pisarz i mecenas kultury.

1709 – Traktat w Toruniu zawarty między królem Augustem II Mocnym a carem Piotrem Wielkim. Oznaczał faktyczne podporządkowanie Polski Rosji – po klęsce Karola XII pod Połtawą tron stracił Stanisław Leszczyński, a car stał się gwarantem władzy Augusta II.

1733 – Urodził się Adam Naruszewicz, biskup, historyk, poeta, dramatopisarz.

1791 – Sejm Czteroletni uchwalił akt „Zaręczenia Wzajemnego Obojga Narodów”, który oznaczał przekształcenie Rzeczpospolitej z polsko-litewskiej federacji w państwo unitarne.

1820 – Powstała Warszawska Resursa Kupiecka, stowarzyszenie skupiające kupców i przedstawicieli inteligencji, z siedzibą (w latach 1861-1939) przy Krakowskim Przedmieściu 64.

1822 – Otwarty został Teatr Stary w Lublinie, najstarsza tego typu polska placówka po Teatrze im. Heleny Modrzejowskiej w Krakowie.

1860 – w Krakowie powstało Towarzystwo Wzajemnych Ubezpieczeń, pierwsza tego typu placówka w zaborze austriackim.

1860 – W Warszawie rozpoczął się zjazd monarchów, podczas którego spotkali się m.in. car Aleksander II, cesarz Franciszek Józef oraz pruski następca tronu, przyszły cesarz Wilhelm I. Kulminacyjnym momentem był bal na Zamku Królewskim rozpoczęty od odtańczenia poloneza. Formalny cel zjazdu – zapobieżenie ruchom rewolucyjnym – nie został osiągnięty.

1866 – W Warszawie urodził się Aleksander Janowski, krajoznawca, popularyzator turystyki, współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.

1866 – Urodził się Kazimierz Twardowski, filozof, psycholog.

1892 – W Krakowie urodził się Jan Stanisław Bystroń, historyk kultury, autor m.in. Dziejów obyczajów w Dawnej Polsce.

1895 – Urodził się Franciszek Jóźwiak, jedna z czołowych osób w obozie władzy do 1956 r., członek Biura Politycznego KC PZPR i wicepremier, a wcześniej komendant główny Milicji Obywatelskiej. W 1956 r. należał do „natolińczyków” – frakcji popierającej Władysława Gomułkę, ale ten po zdobyciu władzy opowiedział się za „puławianami”, co Jóźwiak przypłacił zepchnięciem na tor boczny.

1898 – Urodził się Tadeusz Faliszewski, w dwudziestoleciu międzywojennym aktor rewiowy (m.in. w warszawskim teatrzyku Morskie Oko), wykonawca takich przebojów jak „Tango andrusowskie” i „Zapomnisz o mnie”. Prowadził teatr rewiowy nawet w obozie koncentracyjnym w Gusen, gdzie został osadzony w 1940 r.

1919 – W Krakowie powstała Akademia Górnicza, na bazie której założono później Akademię Górniczo-Hutniczą.

1921 – Rada Ambasadorów zatwierdziła decyzję Rady Ligi Narodów o podziale Górnego Śląska między Polskę i Niemcy.

1922 – Urodził się Tadeusz Maklakiewicz, kompozytor, juror konkursów piosenki w Sopocie, Zielonej Górze i Kołobrzegu.

1926 – Urodził Andrzej Waligórski, poeta, satyryk, wieloletni pracownik wrocławskiej rozgłośni Polskiego Radia, jeden z twórców „Studia 202”, współtwórca i autor kabaretu „Elita”.

1928 – Zmarł Józef Kotarbiński, aktor, reżyser i krytyk teatralny.

1937 – Zmarł Franciszek Lilpop, architekt, prezes Warszawskiego Koła Architektów. Zaprojektował wiele budynków w Warszawie, między innymi: szkołę Ronthalera, gmach Instytutu Higieny Dziecięcej, Dom Towarowy Braci Jabłkowskich.

1939 – Okupacyjny komisarz Rzeszy na Warszawę Helmut Otto podpisał obwieszczenie o natychmiastowej konfiskacie wszelkich aparatów radiowych, które należało oddać do 5 listopada.

1955 – W Londynie zmarł Stanisław Stroński, jeden z najpopularniejszych publicystów II RP. Autor sformułowania „Cud nad Wisłą” (bo odmawiał zasług Piłsudskiemu). Przez tegoż nazwany „zaplutym karłem”. Po zabójstwie prezydenta Narutowicza pisał „Ciszej nad tą trumną”, a gdy Piłsudski nie chciał zaakceptować woli sejmowej większości, zaapelował: „Niech podpisze, albo niech ustąpi”. Po zamachu majowym pobity przez sanacyjną bojówkę.

1956 – Urodził się Krzysztof Gosztyła, aktor filmowy i teatralny. Grał w filmach „Dziki”, „Ogniem i mieczem”, „Pułkownik Kwiatkowski”, „Jezioro Bodeńskie”, „Kobieta w kapeluszu”, „Dolina Issy”, „Przesłuchanie”.

1957 – W Chorzowie piłkarska reprezentacja Polski wygrała z ZSRR 2:1; obie bramki dla Polski strzelił Gerard Cieślik.

1970 – W Warszawie zmarł Antoni Bohdziewicz, reżyser, scenarzysta, pedagog; twórca filmów „Za wami pójdą inni”, „Szkice węglem”, „Kalosze szczęścia”, „Dziewczyna z dobrego domu”; podczas Powstania Warszawskiego kierował zespołem operatorów filmowych realizujących kroniki powstańcze; w latach 1948-1966 kierownik Katedry Reżyserii PWSF w Łodzi.

1972 – W Warszawie zmarła Magdalena Samozwaniec, pisarka, autorka popularnych powieści i opowiadań satyrycznych.

1976 – Zmarł Janusz Grabiański, grafik, plakacista, ilustrator książek dla dzieci, stworzył własny styl techniki akwarelowej.

1989 – Zmarł Jerzy Wittlin, pisarz i wydawca, wieloletni szef „Iskier”, autor felietonów oraz popularnej serii vademecum, np. grafomana czy petenta. Kierował oficyną Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.

1987 – W Katowicach zmarł Jerzy Chromik, lekkoatleta, trzykrotny rekordzista świata w biegu na 3000 m z przeszkodami, mistrz Europy ze Sztokholmu (1958).

1992 – Zmarł Jan Weber, muzykolog, krytyk muzyczny i dziennikarz, wybitny znawca twórczości Fryderyka Chopina i Franza Liszta.

1995 – Zmarł Andrzej Woyciechowski, dziennikarz, pomysłodawca i założyciel Radia Zet.

2008 – Zmarł Krzysztof Zaleski, reżyser teatralny, scenarzysta, aktor; wystąpił m.in. w filmach „Indeks”, „Szansa” i „Matka królów”; od 2007 r. dyrektor i redaktor naczelny Programu 2 Polskiego Radia.

2012 – Zmarł Przemysław Gintrowski, pieśniarz, kompozytor, współtwórca „Murów”, nieformalnego hymnu Solidarności.

2019 – Zmarł Andrzej Heidrich, grafik, autor okładek i ilustracji do książek, znaczków pocztowych, wzorów polskich banknotów (z władcami Polski), paszportów i dowodów osobistych.

2021 – Zmarł Dariusz Gnatowski, aktor teatralny i filmowy. Wystąpił m.in. w serialach „Ekstradycja”, „Siedlisko”, „13 posterunek”, „Pierwsza miłość”, ale największą popularność przyniosła mu rola Arnolda Boczka – sąsiada głównych bohaterów w „Świecie według Kiepskich”.

2024 – Zmarł Janusz Olejniczak, wielki pianista, zdobywca szóstego miejsca na konkursie chopinowskim w Warszawie w 1970 r., występował w najbardziej prestiżowych salach koncertowych świata, nagrał ścieżkę dźwiękową do filmu „Pianista” Polańskiego.

2024 – W wieku 99 lat zmarł Zbigniew Pawelski, w czasie wojny powstaniec warszawski, a później architekt (zaprojektował m.in. hotel Victoria w Warszawie).

21 października

1578 – Wojna o Inflanty: zwycięstwo wojsk polskich w bitwie pod Kiesią (obecnie Łotwa).

1702 – Początek Uniwersytetu Wrocławskiego – cesarz Leopold I Habsburg wydał bullę ustanawiającą jezuicką Akademię Leopoldyńską.

1827 – Po raz pierwszy zwołano składający się z przedstawicieli wszystkich stanów Sejm Wielkiego Księstwa Poznańskiego.

1831 – Koniec powstania listopadowego – kapitulacja twierdzy w Zamościu, ostatniego ważnego polskiego punktu oporu.

1854 – Zmarła księżna Maria Wirtemberska, twórczyni muzeum pamiątek narodowych w Puławach. Wywodziła się z rodu Czartoryskich (ale prawdziwym jej ojcem był prawdopodobnie Stanisław August Poniatowski, kochanek jej matki – Izabeli), a nazwisko zawdzięczała małżeństwu z niemieckim księciem – siostrzeńcem króla Fryderyka Wielkiego.

1869 – W Łodzi zmarł Ludwik Geyer, przemysłowiec rodem z Niemiec, właściciel Białej Fabryki, w której zainstalował pierwszą w Królestwie Polskim maszynę parową.

1893 – W Krakowie otwarto Teatr Miejski, od 1909 roku Teatr im. Juliusza Słowackiego.

1900 – W Warszawie urodził się Henryk Szaro, reżyser filmowy i teatralny; autor filmów „Przedwiośnie”, „Na Sybir”, „Rok 1914”, „Dzieje grzechu”, „Pan Twardowski”, „Ordynat Michorowski” i „Kłamstwo Krystyny”; zginął podczas II wojny światowej w warszawskim getcie.

1911 – Urodził się Adolf Forbert, fotograf, operator i reżyser filmowy, współzałożyciel i wieloletni profesor Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi, twórca filmów dokumentalnych „Podhale w ogniu”, „Bicz Boży”, a także operator fabularnych „Panienka z okienka”, „Od wulkanu do lodowca”.

1912 – Urodził się Ludwik Perski, podczas II wojny światowej współtwórca Czołówki Filmowej dywizji kościuszkowskiej, a potem jeden z szefów Polskiej Kroniki Filmowej, reżyser ponad 140 filmów dokumentalnych.

1930 – Zmarł Włodzimierz Perzyński, twórca z okresu Młodej Polski, autor dramatów, noweli, powieści, felietonów i poezji.

1932 – Utworzono Białowieski Park Narodowy. Leśnictwo „Rezerwat” zostało przekształcone w Park Narodowy w Białowieży.

1935 – W Łodzi urodziła się Jadwiga Barańska, aktorka, niezapomniana Barbara Niechcic z ekranizacji „Nocy i dni”, znana również z filmu „Hrabina Cosel”, w którym zagrała tytułową bohaterkę.

1941 – W Londynie zmarł Herman Lieberman, członek Rady Naczelnej PPS w latach 1920-1939, poseł na Sejm (1919-1933), razem z innymi przeciwnikami sanacji uwięziony w Brześciu i skazany w procesie brzeskim; od 1939 r. wiceprezes Rady Narodowej RP na uchodźstwie.

1947 – Stanisław Mikołajczyk, wobec groźby aresztowania, przy pomocy ambasady amerykańskiej potajemnie opuścił Polskę i przedostał się na Zachód.

1949 – Wodowanie pierwszego zbudowanego po II wojnie w Polsce statku pełnomorskiego SS „Sołdek”.

1956 – Przejęcie władzy przez Władysława Gomułkę – został wybrany na I sekretarza KC PZPR.

1963 – W trakcie milicyjnej obławy w Majdanie Kozic Górnych na Lubelszczyźnie zginął Józef Franczak, ps. „Laluś”, opisywany przez IPN jako ostatni tzw. żołnierz wyklęty.

1966 – W 10. rocznicę Października ’56 na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego odbyło się zebranie ZMS, w czasie którego prof. Leszek Kołakowski wygłosił referat krytykujący sytuację panującą w Polsce.

1969 – W Warszawie zmarł profesor Wacław Sierpiński, jeden z twórców tzw. warszawskiej szkoły matematycznej.

1999 – W Monachium, gdzie przez wiele lat był związany z Radiem Wolna Europa, zmarł Alfred Schütz, kompozytor, pianista; autor muzyki do pieśni „Czerwone maki na Monte Cassino”.

2007 – Wybory Do Sejmu wygrała Platforma Obywatelska, w rezultacie czego powstał rząd koalicyjny z PSL na czele z Donaldem Tuskiem.

2010 – Piotr Duda został wybrany na przewodniczącego NSZZ „Solidarność”.

2019 – W Warszawie zmarł prof. Waldemar Jan Dziak, politolog i specjalista z zakresu problematyki chińskiej i północnokoreańskiej.

22 października

1732 – Zmarł Augustyn Wincenty Locci, architekt, sekretarz i doradca artystyczny Jana III Sobieskiego. Twórca pałacu i parku w Wilanowie, a także autor przebudowy Zamku Królewskiego w Warszawie.

1798 – W trakcie egipskiej wyprawy Napoleona zginął jego adiutant, Józef Sułkowski. W 1792 r., po wojnie polsko-rosyjskiej, był jedną z pierwszych osób odznaczonych orderem Virtuti Militari.

1825 – Urodził się Karol Miarka, twórca pierwszego polskiego prasowego koncernu na Górnym Śląsku („Katolik), przeciwnik Kulturkampfu.

1870 – Urodził się Tadeusz Cieślewski (ojciec), malarz, grafik, tworzył pejzaże, portrety, sceny rodzajowe, kompozycje figuralne.

1885 – Urodził się Stanisław Kot, podczas II wojny światowej jeden z najbardziej wpływowych członków rządu Władysława Sikorskiego, a w latach 1941-1942 ambasador w Moskwie.

1907 – Urodził się Zdzisław Rajewski, archeolog. Przed wojną kierował badaniami w Biskupinie, a od 1948 r. był szefem muzeum archeologicznego w Warszawie.

1909 – Na Jasnej Górze z obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej skradziono dwie złote korony podarowane przez papieża Klemensa XI.

1914 – W Warszawie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego powstała Polska Organizacja Wojskowa (POW).

1914 – Początek bitwy pod Laskami i Anielinem (niedaleko twierdzy Dęblin). Stojące u boku wojsk austriackich Legiony Polskie przegrały z wojskiem rosyjskim.

1923 – Urodził się Henryk Jaskuła, pierwszy Polak i trzeci żeglarz w historii, który samotnie, bez zawijania do portów, okrążył Ziemię; dokonał tego na „Darze Przemyśla”, rejs trwał 344 dni i zakończył się w Gdyni 20 maja 1980 r.

1924 – W Warszawie zmarł Witold Jodko-Narkiewicz, współzałożyciel PPS.

1939 – Na terenach polskich zagarniętych przez ZSRR przeprowadzone zostały wybory do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi i Zachodniej Ukrainy.

1940 – Urodziła się Zofia Marcinkowska, aktorka, znana z filmów „Lunatycy” i „Nikt nie woła”.

1943 – Urodziła się Urszula Dudziak, wokalistka jazzowa.

1946 – W Zabrzu został aresztowany ukrywający się tam płk Franciszek Niepokólczycki, od 1945 r. prezes Zarządu Głównego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość; w czasie II wojny światowej oficer ZWZ-AK; od 1943 r. zastępca komendanta Kierownictwa Dywersji KG AK.

1946 – W Moskwie w więzieniu na Butyrkach zmarł Stanisław Jasiukowicz, pod koniec II wojny światowej zastępca Delegata Rządu na Kraj; w marcu 1945 r. aresztowany przez NKWD i razem z innymi przywódcami Polskiego Państwa Podziemnego skazany w tzw. „procesie szesnastu”.

1948 – W Warszawie zmarł prymas Polski kardynał August Hlond.

1949 – W Starym Teatrze w Krakowie odbyła się premiera „Niemców” Leona Kruczkowskiego.

1951 – Rząd wydał dekret nakładający na wszystkich dorosłych obywateli obowiązek posiadania dowodu osobistego.

1952 – W Warszawie urodził się Andrzej Supron, zapaśnik, mistrz świata (1979), dwukrotny mistrz Europy (1975, 1982), srebrny medalista igrzysk olimpijskich w Moskwie w 1980 r.

1957 – W „Świecie Młodych” ukazał się pierwszy odcinek komiksu „Tytus, Romek i A’Tomek” autorstwa Jerzego Chmielewskiego, znanego jako Papcio Chmiel.

1964 – Urodziła się Małgorzata Ostrowska-Królikowska, aktorka filmowa i teatralna (m.in. Grażynka Lubicz w telenowoli „Klan”).

1971 – Zmarł gen. Grzegorz Korczyński, od 1965 r. wiceminister obrony narodowej; w 1970 r. dowodził oddziałami pacyfikującymi robotnicze protesty na Wybrzeżu.

1978 – W Watykanie odbyła się uroczysta inauguracja pontyfikatu Jana Pawła II.

1999 – Premiera filmu „Pan Tadeusz” w reżyserii Andrzeja Wajdy.

2009 – W Warszawie zmarł Maciej Rybiński, dziennikarz, komentator polityczny, felietonista; współscenarzysta serialu „Alternatywy 4”.

2020 – Wyrok Trybunału Konstytucyjnego zaostrzający przepisy aborcyjne wywołał masowe protesty uliczne. W największym z nich, w Warszawie, wzięło udział 100 tys. osób.

2021 – Zmarł aktor Ryszard Filipski, odtwórca tytułowej roli w filmie „Hubal” Bohdana Poręby, wachmistrz Soroka w „Potopie” Jerzego Hoffmana i Piłsudski w wyreżyserowanym przez siebie „Zamachu stanu”. Zasłynął też z listu w 1976 r. do władz, w którym wzywał do obrony socjalizmu przed KOR, Michnikiem i Kuroniem.

23 października

1501 – Król Aleksander I Jagiellończyk zatwierdził unię mielnicką.

1793 – Kontrolowany przez Rosjan sejm w Grodnie ratyfikował II rozbiór Polski.

1817 – W Warszawie otwarto Instytut Głuchoniemych.

1843 – Urodził się Henryk Siemiradzki, malarz, autor monumentalnych obrazów o tematyce antycznej, autor takich dzieł jak „Pochodnie Nerona” i kurtyna Teatru Juliusza Słowackiego w Krakowie.

1870 – W Rapperswilu w Szwajcarii powstało Muzeum Polskie, jedna z najstarszych polskich placówek kulturalnych poza granicami kraju; założone jako Muzeum Narodowe po powstaniu styczniowym służyło zabezpieczeniu polskich zabytków historycznych i propagowaniu spraw polskich.

1885 – Urodził się Jan Czochralski, chemik, twórca metody wzrostu kryształów, stanowiącej podstawę współczesnej elektroniki.

1923 – Urodził się Wiktor Sadecki, aktor, związany m.in. z Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie oraz Starym Teatrem; wystąpił w filmach „Wodzirej”, „Lata dwudzieste… lata trzydzieste…”, a także w serialach „Janosik”, „Królowa Bona” i „Chłopi”.

1927 – Urodził się Leszek Kołakowski, filozof, historyk filozofii, eseista; wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego; od 1970 r. na emigracji, profesor Uniwersytetu w Oksfordzie; autor m.in. dzieła „Główne nurty marksizmu. Powstanie-rozwój-rozkład”.

1927 – Urodził się Andrzej Strumiłło, malarz, grafik, rzeźbiarz, scenograf, poeta, pisarz, fotograf.

1935 – W należących do Niemiec Gliwicach urodził się Egon Franke, zdobywca pierwszego w dziejach polskiej szermierki złotego medalu olimpijskiego (na igrzyskach w Tokio w 1964 r.), a wcześniej złotego medalu na mistrzostwach świata (w 1962 r. w drużynie w szabli).

1942 – Niemieckie władze okupacyjne wydały rozporządzenie o zmniejszeniu granic warszawskiego getta – po masowych deportacjach do obozu zagłady w Treblince zamieszkiwało je tylko ok. 60 tys. Żydów.

1943 – Na terenie ruin warszawskiego getta Niemcy rozstrzelali około 300 mężczyzn przywiezionych z więzienia na Pawiaku.

1944 – W Lublinie utworzono Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.

1947 – Urodził się Kazimierz Deyna, jeden z najlepszych polskich piłkarzy, zawodnik Legii Warszawa (a wcześniej ŁKS Łódź), kapitan reprezentacji na mistrzostwach świata w w 1974 r.

1956 – W Warszawie utworzono Klub Inteligencji Katolickiej.

1966 – W Warszawie zmarł Franciszek Jóźwiak, jedna z czołowych osób w obozie władzy do 1956 r., członek Biura Politycznego KC PZPR i wicepremier, a wcześniej komendant główny Milicji Obywatelskiej. W 1956 r. należał do „natolińczyków” – frakcji popierającej Władysława Gomułkę, ale ten po zdobyciu władzy opowiedział się za „puławianami”, co Jóźwiak przypłacił zepchnięciem na tor boczny.

1971 – Sąd Wojewódzki w Warszawie wydał wyrok w ostatnim procesie podziemnej organizacji „Ruch”, której członkom zarzucono dążenie do „obalenia przemocą ustroju socjalistycznego”. Stefan Niesiołowski i Andrzej Czuma zostali skazani na 7 lat więzienia. Skazano też 4 inne osoby.

1981 – Premiera filmu „Wielka majówka” w reżyserii Krzysztofa Rogulskiego.

1983 – Premiera serialu telewizyjnego „Blisko, coraz bliżej” w reżyserii Zbigniewa Chmielewskiego.

1993 – Zmarł Wacław Felczak, historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, w czasie wojny organizator służby kurierów tatrzańskich i budapeszteńskiej bazy łączności władz Polski podziemnej z emigracyjnym rządem w Paryżu i Londynie.

1996 – Sejm RP umorzył postępowanie w sprawie pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej osób decydujących o wprowadzeniu stanu wojennego (m.in. generałów Jaruzelskiego i Kiszczaka).

2005 – Odbyła się druga tura wyborów prezydenckich, w których Lech Kaczyński (54,04 proc.) pokonał Donalda Tuska (45,96 proc.).

2012 – W Żywcu zmarł Wilhelm Brasse, były więzień Auschwitz, fotograf, który wykonywał obozowe zdjęcia więźniów.

2015 – Zmarł Kazimierz Śliwa, w czasie II wojny światowej żołnierz armii Andersa, najmłodszy z cichociemnych przerzucony do okupowanej Polski (w 1944 r. miał 19 lat)

2019 – Zmarł Alfred Znamierowski, ceniony heraldyk, po wyjeździe na Zachód współpracownik Radia Wolna Europa i Głosu Ameryki oraz paryskiej Kultury. Należał też do Polski Walczącej.

2022 – W wieku 108 lat w Warszawie zmarł Marian Fuks, żołnierz września 1939 r., historyk, muzykolog. Przez wiele lat pracował w Żydowskim Instytucie Historycznym (ŻIH), gdzie zajmował się historią Żydów w Warszawie, historią żydowskiej prasy, kultury, biografistyką oraz Holokaustem.

24 października

1558 – We Lwowie urodził się Szymon Szymonowic, poeta, organizator Akademii Zamojskiej.

1725 – Urodził się Rafał Józef Czerwiakowski, lekarz, filozof, uznany za ojca chirurgii polskiej.

1795 – Rosja, Prusy i Austria podpisały traktat III rozbioru Rzeczypospolitej.

1843 – Urodził się Henryk Siemiradzki, malarz, przedstawiciel akademizmu; jego obraz „Pochodnie Nerona” został nagrodzony złotym medalem na Wystawie Powszechnej w Paryżu w 1878 r.

1892 – W Krakowie urodził się Rafał Malczewski, malarz, literat.

1893 – Urodził się Merian Cooper, reżyser filmowy, scenarzysta; pilot, ppłk Wojska Polskiego, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, organizator Eskadry Kościuszkowskiej.

1899 – W Warszawie urodził się Anatol Stern, poeta, prozaik, współtwórca polskiego futuryzmu.

1929 – Krach na giełdzie w Nowym Jorku – początek Wielkiego Kryzysu.

1934 – Prezydent Ignacy Mościcki podpisał rozporządzenie o utworzeniu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

1934 – Urodził się biskup Tadeusz Pieronek, sekretarz generalny Konferencji Episkopatu Polski (1993-1998); w latach 1998-2004 rektor Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie.

1935 – W Warszawie urodził się Marek Piwowski, reżyser, scenarzysta, aktor; twórca kultowej komedii „Rejs”, a także filmów „Przepraszam, czy tu biją?” i „Uprowadzenie Agaty”.

1936 – W Hiszpanii powstał walczący po stronie rządu republikańskiego (a przeciwko wspieranemu przez Hitlera generałowi Franco) Batalion im. Jarosława Dąbrowskiego.

1938 – Niemcy zaproponowały Polsce przystąpienie do Paktu Antykominternowskiego i gwarancję 25 lat pokoju w zamian za zgodę na budowę autostrady przez polskie Pomorze do Prus Wschodnich i anektowanie mającego status wolnego miasta Gdańska.

1942 – W odpowiedzi na egzekucję kilkudziesięciu więźniów Pawiaka Gwardia Ludowa dokonała zamachów bombowych na przeznaczone wyłącznie dla Niemców dwa lokale w Warszawie: Café Club na rogu Al. Jerozolimskich i Nowego Światu oraz restaurację Mitropa na Dworcu Głównym.

1945 – Weszła w życie Karta Narodów Zjednoczonych.

1946 – W Malinówce na Podkarpaciu zginął Antoni Żubryd, przez kilkanaście miesięcy dowódca oddziału partyzanckiego Narodowych Sił Zbrojnych. Zastrzelił go podstępnie jego towarzysz broni, jak się później okazało zwerbowany przez Urząd Bezpieczeństwa.

1947 – W Warszawie działalność rozpoczął Teatr Nowy.

1948 – W Łodzi urodził się Marek Siudym, aktor znany z Kabaretu Olgi Lipińskiej, a także ról w serialu „Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy” oraz filmów „Miś” i „Ubu Król”.

1956 – W Warszawie na placu Defilad odbył się wiec, którego kulminacyjnym momentem było wygłoszone do pół miliona osób przemówienie Władysława Gomułki.

1965 – Premiera serialu telewizyjnego „Wojna domowa” w reżyserii Jerzego Gruzy.

1980 – Sąd Wojewódzki w Warszawie zarejestrował NSZZ „Solidarność”.

1989 – Podczas wejścia na Lhotse (8516 m) nową drogą, przez niezdobytą wówczas południową ścianę, zginął Jerzy Kukuczka, alpinista, drugi człowiek na świecie, po Reinholdzie Messnerze, który zdobył Koronę Himalajów i Karakorum.

2017 – W wieku 100 lat zmarł w Londynie płk Zbigniew Makowiecki, ostatni kawalerzysta kampanii 1939 r., a później żołnierz dywizji gen. Stanisława Maczka.

2022 – Zmarł Tomasz Wójtowicz, jeden z najwybitniejszych polskich siatkarzy, mistrz świata z Meksyku z 1974 r., złoty medalista olimpijski z Montrealu z 1976, czterokrotny medalista mistrzostw Europy. W reprezentacji Polski rozegrał 325 meczów.

2023 – W Krakowie zmarła Wanda Półtawska, lekarka, w czasie II wojny światowej więźniarka obozu Ravensbrück, współpracowniczka i przyjaciółka Jana Pawła II.

25 października

1823 – W Krakowie ukończono budowę Kopca Kościuszki.

1844 – Carska policja aresztowała księdza Piotra Ściegiennego, działacza niepodległościowego i chłopskiego, przygotowującego wybuch powstania; ksiądz skazany został na karę śmierci, zamienioną ostatecznie na 25 lat katorgi.

1853 – Na Podkarpaciu urodził się Adam Prażmowski, naukowiec, biolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, uznawany za jednego z twórców mikrobiologii; opisał m.in. budowę i rozwój laseczki wąglika.

1867 – Urodził się Józef Dowbor-Muśnicki, do 1917 r. oficer i generał w armii rosyjskiej, po wybuchu rewolucji lutowej organizator i dowódca I Korpusu Polskiego w Rosji, później dowódca powstania wielkopolskiego.

1899 – Otwarto linię kolejową Chabówka – Nowy Targ – Zakopane.

1901 – Urodził się Władysław Jan Grabski, pisarz, autor powieści historycznych. Syn premiera z czasów II RP. W młodości związał się z ruchem narodowym, potem katolickim. W latach 1945-1948 współpracował z władzami jako pełnomocnik rządu do spraw Ziem Odzyskanych.

1918 – Rada Regencyjna Królestwa Polskiego ustanowiła urząd szefa Sztabu Wojsk Polskich.

1918 – Wojciech Korfanty w trakcie przemówienia w Reichstagu zażądał przyłączenia do Polski (która w tym momencie jeszcze nie odzyskała niepodległości) należących do Niemiec części Pomorza i Śląska.

1919 – W Warszawie urodziła się Barbara Skarga, humanistka, filozofka, etyczka, historyczka filozofii. W czasie okupacji była łączniczką AK.

1921 – W Belwederze w Warszawie odbył się ślub Józefa Piłsudskiego z Aleksandrą Szczerbińską.

1924 – Do Warszawy ze Szwajcarii specjalnym pociągiem sprowadzono szczątki Henryka Sienkiewicza, jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy.

1932 – W Warszawie urodził się Jerzy Pawłowski, szablista, wielokrotny medalista igrzysk olimpijskich i mistrzostw świata. Od 1964 r. agent CIA. W 1976 r. skazany za szpiegostwo na 25 lat więzienia, ale wyszedł na wolność w 1985 r. w zamian za wypuszczenie przez Amerykanów szpiegującego dla Polski Mariana Zacharskiego.

1934 – W Niedobczycach koło Rybnika urodził się Damian Zimoń, biskup katowicki od 1985 r., arcybiskup metropolita katowicki w latach 1992-2011.

1935 – Premiera filmu „Rapsodia Bałtyku” w reżyserii Leonarda Buczkowskiego.

1939 – Urodził się Aleksander Gawroński, aktor teatralny, filmowy i dubbingowy. Grał m.in. w filmach: „Czarny wąwóz”, „Gorzka miłość”, „Boża podszewka”, „Pierwszy milion”, „Bilet powrotny”.

1942 – Niemcy wywieźli do obozu koncentracyjnego na Majdanku 1,8 tys. lubelskich Żydów.

1943 – W Sieradzu urodził się Zbigniew Lew-Starowicz, psychiatra, seksuolog, założyciel Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego.

1945 – Ze Sztokholmu do Gdyni powróciły internowane w czasie wojny trzy okręty podwodne: „Ryś”, „Sęp” i „Żbik” oraz żaglowiec „Dar Pomorza”.

1945 – Urodził się Romuald Szeremietiew, w PRL działacz opozycji, członek Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela i KPN, szef Polskiej Partii Niepodległościowej. W rządach Jana Olszewskiego i Jerzego Buzka wiceminister obrony narodowej.

1945 – W Warszawie urodził się Krzysztof Piesiewicz, prawnik, współautor scenariuszy do 17 filmów Krzysztofa Kieślowskiego (Za „Trzy kolory. Czerwony” nominowany do Oscara), w latach 1991-2011 senator. Wycofał się z polityki wobec oskarżeń o branie narkotyków. Został oczyszczony z wszystkich zarzutów.

1952 – Doświadczalna stacja telewizyjna Instytutu Łączności nadała w Warszawie pierwszy po II wojnie światowej polski program telewizyjny.

1954 – W Warszawie urodziła się Laura Łącz, aktorka Teatru Polskiego w Warszawie. Grała m.in. w filmach: „Kamienne tablice” i „Polonia Restituta”.

1964 – Zmarł Bronisław Kopczyński, malarz, rysownik, grafik, dekorator teatralny.

1971 – Sejm uchwalił zniesienie obowiązkowych dostaw zbóż, ziemniaków i zwierząt rzeźnych, wprowadzając w zamian podatek gruntowy.

1972 – Maciej Szczepański zastąpił Włodzimierza Sokorskiego na stanowisku przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji.

1987 – Działająca w podziemiu Tymczasowa Komisja Koordynacyjna i Tymczasowa Rada NSZZ „Solidarność” powołały jednolite kierownictwo Związku – Krajową Komisję Wykonawczą NSZZ „Solidarność”. Na jej czele stanął Lech Wałęsa.

1993 – W Bydgoszczy odbył się pierwszy międzynarodowy konkurs młodych pianistów „Artur Rubinstein in memoriam”.

1996 – Premiera filmu „Panna Nikt” w reżyserii Andrzeja Wajdy.

2005 – Zmarła Mira Kubasińska, piosenkarka, legenda rocka i bluesa; wykonawczyni przebojów „Gdybyś kochał, hej” i „Na drugim brzegu tęczy”; sławę zdobyła w latach 60. i 70., występując z zespołem Breakout.

2010 – W Warszawie zmarł Andrzej Konic, reżyser, aktor filmowy i teatralny; reżyser seriali „Stawka większa niż życie”, „Czarne chmury”, „Pogranicze w ogniu” oraz wielu spektakli Teatru Telewizji.

2015 – W Warszawie zmarł Wojciech Fangor, malarz, rzeźbiarz i plakacista, jeden z najwybitniejszych polskich artystów XX w.; jako jedyny w historii polskiej sztuki miał indywidualną wystawę w nowojorskim Guggenheim Museum.

2015 – Prawo i Sprawiedliwość wygrało wybory parlamentarne, zdobywając 235 mandatów poselskich i 61 senackich, co pozwoliło tej partii na stworzenie samodzielnego (bez koalicjanta) rządu.

2016 – W Warszawie zmarł profesor Jerzy Szacki, jeden z najwybitniejszych polskich socjologów. Zajmował się historią polskiej myśli socjologicznej. W 2003 r. za syntezę „Historia myśli socjologicznej” otrzymał nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, która określana jest mianem polskiego Nobla naukowego.

26 października

1497 – Pod Koźminem (obecnie Ukraina) wycofujące się z Mołdawii wojska Jana I Olbrachta doznały porażki w bitwie z wojskami wołoskimi Stefana III Wielkiego.

1768 – Urodził się Eustachy Sanguszko, poseł na Sejm Czteroletni; brał udział w wojnie z Rosją w 1792 r., odznaczony za bitwę pod Zieleńcami jednym z pierwszych krzyży Virtuti Militari; uczestnik Powstania Kościuszkowskiego i wyprawy na Moskwę w 1812 r.

1775 – Urodził się gen. Maurycy Hauke, uczestnik wojny z Rosją w 1792 r., Powstania Kościuszkowskiego, oficer Legionów Polskich; generał wojsk Księstwa Warszawskiego; w kampanii 1813 r. dowodził obroną Twierdzy Zamość; od 1815 r. w armii Królestwa Polskiego, m.in. zastępca ministra wojny, senator; zaufany współpracownik wielkiego księcia Konstantego; zastrzelony w noc listopadową przez powstańców, bo ich przedsięwzięcie nazwał głupotą.

1780 – Zmarł Łukasz Smuglewicz, nadworny malarz króla Augusta III Sasa, twórca portretów rodziny królewskiej.

1866 – Urodził się Ignacy Daszyński, współzałożyciel i jeden z przywódców PPS, w listopadzie 1918 r. premier Tymczasowego Rządu powołanego w Lublinie. Do 1930 r. był marszałkiem Sejmu. 31 października 1929 r,, gdy do budynku weszła grupa uzbrojonych wojskowych na czele z Piłsudskim odmówił rozpoczęcia obrad: „Pod bagnetami, rewolwerami i szablami nie otworzę”.

1872 – We Lwowie urodził się Wacław Sobieski, historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

1883 – Na Politechnice w Rydze powstała polska korporacja akademicka „Welecja”.

1899 – Urodziła się Irena Dubiska, skrzypaczka i pedagog. W okresie międzywojennym koncertowała głównie za granicą. Była pierwszą wykonawczynią utworów skrzypcowych Karola Szymanowskiego.

1927 – Z Rapperswilu wraz ze zbiorami tamtejszego Muzeum Narodowego Polskiego sprowadzono do Polski urnę z sercem Tadeusza Kościuszki, a także dzieła sztuki, książki, manuskrypty, które w większości zostały zniszczone podczas Powstania Warszawskiego.

1929 – W Warszawie urodziła się Wanda Chotomska, pisarka, autorka wierszy, opowiadań, widowisk teatralnych i słuchowisk radiowych dla dzieci. Napisała ponad 200 książek dla dzieci i młodzieży.

1931 – W Warszawie rozpoczął się tzw. proces brzeski, w którym na ławie oskarżonych zasiedli przywódcy antysanacyjnej opozycji – Centrolewu, oskarżeni o przygotowywanie zamachu stanu.

1937 – Zmarł Józef Dowbor-Muśnicki; gen. armii rosyjskiej, po 1918 r. generał Wojska Polskiego; organizator i dowódca I Korpusu Polskiego w Rosji (1917-1918); w czasie powstania wielkopolskiego naczelny dowódca armii wielkopolskiej.

1937 – Premiera filmu „Dziewczęta z Nowolipek” w reżyserii Józefa Lejtesa.

1939 – Hans Frank podpisał proklamację o utworzeniu „Generalnego Gubernatorstwa dla okupowanych polskich obszarów”.

1940 – W Paryżu zmarła Olga Boznańska, jedna z najbardziej cenionych polskich malarek, przedstawicielka impresjonizmu, wybitna artystka okresu Młodej Polski. Jej najsławniejszym obrazem jest portret „Dziewczynka z chryzantemami” z 1894 r. Została odznaczona francuską Legią Honorową i orderem Polonia Restituta.

1941 – Do okupowanej Polski z Budapesztu potajemnie przedostał się marszałek Edward Śmigły-Rydz; zamieszkał w Warszawie; zmarł na atak serca 2 grudnia 1941 r., pochowany został na Cywilnym Cmentarzu na Powązkach pod nazwiskiem Adama Zawiszy.

1945 – Rząd powołał Polską Agencję Prasową.

1945 – Dekret Krajowej Rady Narodowej o przejściu wszystkich gruntów w granicach Warszawy na rzecz gminy miasta stołecznego (tzw. dekret Bieruta).

1947 – W Toruniu otwarto 13. odbudowaną po wojnie radiostację i rozgłośnię Polskiego Radia.

1951 – Korekta granicy pomiędzy ZSRR i Polską. W zamian za część Bieszczad (m.in. Ustrzyki Dolne) Polska oddała część powiatu Hrubieszowskiego (m.in. Bełz). Mieszkańców przesiedlono.

1952 – Odbyły się wybory do Sejmu PRL I kadencji. Wszystkie mandaty poselskie zdobył Front Narodowy, zdominowany przez PZPR.

1953 – W Wałbrzychu urodził się Krzesimir Dębski, kompozytor, aranżer, dyrygent, skrzypek, lider jazzowego zespołu String Connection. Twórca muzyki do takich filmów jak „Ogniem i mieczem” i „W pustyni i w puszczy”.

1956 – Prymas kardynał Stefan Wyszyński został zwolniony z internowania w Komańczy.

1958 – W Oblęgorku otwarto Muzeum Henryka Sienkiewicza.

1964 – W Warszawie rozpoczął się proces Melchiora Wańkowicza, oskarżonego o przekazywanie za granicę „fałszywych informacji, oczerniających stosunki w Polsce”.

1969 – Zmarł Stefan Bagiński, lekarz histolog, pionier badań histochemicznych w Polsce, autor licznych prac naukowych w tym „Zarysu embriologii człowieka”.

1971 – Podpisanie umowy licencyjnej z koncernem motoryzacyjnym FIAT na produkcję w Polsce Fiata 126p.

1981 – Początek strajku okupacyjnego w Wyższej Szkole Inżynieryjnej w Radomiu.

1982 – Sejm przyjął ustawę, która pozwalała karać grzywną, a nawet więzieniem osoby uchylające się od pracy.

1983 – Zmarł Alfred Tarski, urodzony w Warszawie matematyk, filozof, jeden z najwybitniejszych logików, twórca semantycznej definicji prawdy, profesor Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley.

1990 – W Warszawie zmarła Barbara Ludwiżanka, aktorka, związana z Teatrem Polskim w Warszawie oraz Teatrem Współczesnym; wystąpiła m.in. w filmach „Godzina pąsowej róży”, „Sublokator”, „Kłopotliwy gość”, a także w serialach „Chłopi” oraz „Noce i dnie”.

1991 – Podpisano układ o wycofaniu wojsk rosyjskich z Polski do końca 1993 r.

1993 – Prezydent Lech Wałęsa powołał rząd Waldemara Pawlaka.

2001 – W Drobinie na Mazowszu został uprowadzony, a następnie zamordowany Krzysztof Olewnik, syn znanego przedsiębiorcy. Była to jedna z najgłośniejszych spraw kryminalnych w Polsce na początku XXI wieku.

2007 – Zmarł Jerzy Pietrkiewicz, poeta, pisarz, badacz literatury i tłumacz polskiej literatury na język angielski, m.in. poezji Karola Wojtyły.

2022 – W wieku 98 lat zmarł Marian Markiewicz, w czasie wojny żołnierz Armii Krajowej, w 1944 r. brał udział w wyzwoleniu Wilna (Operacja Ostra Brama). W latach 1947-1955 więziony, w 1980 r. organizował struktury „Solidarności” w Głubczycach. 

Newsletter „Piękno Historii” dla czytelników „Wszystko co Najważniejsze”

.Ruszył nowy projekt redakcji „Wszystko co Najważniejsze” – newsletter „Piękno Historii”.

Nasz newsletter to przestrzeń dla każdego, kto interesuje się historią – zarówno na co dzień, jak i okazjonalnie. Co tydzień prezentujemy wybór najważniejszych i najciekawszych wydarzeń historycznych, których rocznice obchodzimy w danym tygodniu. Znajdą tu Państwo również jakościowe teksty na temat historii autorstwa profesjonalnych historyków, napisane w sposób przystępny i ciekawy.

Newsletter „Piękno Historii” to także szansa na zapoznanie się z głosem z epoki, w który warto się wsłuchać. Prezentujemy go pod postacią cytatu z wybranego źródła historycznego. Proponujemy ponadto zdjęcie bądź obraz z epoki, dzięki którym obcowanie z przeszłością będzie ciekawsze. Znajdą tu Państwo również polecenia książek historycznych, po jakie warto sięgnąć. Co tydzień przedstawimy także sylwetkę polskiego naukowca, wynalazcy, myśliciela lub artysty, którego dokonania  wpłynęły na świat, jaki znamy dziś. 

Zapraszamy do subskrybowania!

Link do zapisów: [Zapisz się].

PAP/ LW