Kalendarz rocznic 16-22 czerwca

Jakie rocznice przypadają w dniach 16-22 czerwca? Przedstawiamy kalendarz rocznic, na które warto zwrócić uwagę w nadchodzącym tygodniu.

16 czerwca

1835 – W Tarnowie urodził się Józef Szujski, współtwórca tzw. krakowskiej szkoły historycznej, publicysta, polityk, jeden z przywódców krakowskich konserwatystów – stańczyków.

1895 – Urodził się Antoni Chruściel, w czasie II wojny światowej komendant Okręgu Warszawa ZWZ-AK, bezpośredni dowódca oddziałów walczących w Powstaniu Warszawskim.

1898 – W Krakowie odsłonięto pomnik Adama Mickiewicza.

1923 – Urodził się Henryk Czyż, dyrygent czołowych polskich orkiestr symfonicznych, a podczas II wojny światowej żołnierz AK, po akcji „Burza” aresztowany i wywieziony do obozu w Kałudze.

1924 – We Lwowie urodził się Adam Hanuszkiewicz, reżyser, aktor, współtwórca i pierwszy reżyser naczelny Teatru Telewizji; dyrektor teatrów warszawskich: Powszechnego, Narodowego i Nowego.

1943 – Niemcy zakończyli ostatnią akcję wysiedleńczą w getcie lwowskim, mordując lub wywożąc do obozów pracy ponad 20 tys. Żydów; w czasie trwania akcji doszło do zbrojnego wystąpienia żydowskiego ruchu oporu.

1944 – W Jewłaszach nad Niemnem w walce z Niemcami poległ Jan Piwnik „Ponury” – cichociemny, oficer „Wachlarza”, szef Kedywu Okręgu Radomsko-Kieleckiego Armii Krajowej, dowódca partyzanckich zgrupowań walczących w Górach Świętokrzyskich i oddziału dywersyjnego na Nowogródczyźnie.

1946 – W Krakowie zmarł Józef Feldman, historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

1947 – W Warszawie urodziła się Małgorzata Niemirska, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Indeks”, „Spotkanie na Atlantyku”, a także w serialu „Czterej pancerni i pies”.

1983 – Rozpoczęła się druga wizyta papieża Jana Pawła II w Polsce. W mszach i spotkaniach z nim wzięło udział 8 mln osób. Miesiąc po jej zakończeniu władze zniosły stan wojenny.

1999 – W Starym Sączu papież Jan Paweł II kanonizował księżnę Kingę, żonę księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego.

2006 – W Warszawie zmarł Igor Śmiałowski, aktor, przez wiele lat występował na scenach Teatru Narodowego w Warszawie, następnie w Teatrze Komedia i Teatrze Polskim; zagrał w filmach „Miasto nieujarzmione”, „Młodość Chopina”, „Znachor”, a także w serialach „Stawka większa niż życie”, „Chłopi” i „Kariera Nikodema Dyzmy”.

2017 – Zmarł Mieczysław Kalenik, aktor znany najbardziej z roli Zbyszka z Bogdańca w filmie „Krzyżacy” Aleksandra Forda.

2023 – W Warszawie zmarła Hanna Zembrzuska, aktorka filmowa i teatralna. Grała na deskach teatrów warszawskich: Ateneum (1957-59), Narodowego (1959-69), Polskiego (1969-75), Na Woli (1983-86) oraz Teatru Kwadrat (do 2012). Przez ponad 60 lat była żoną Jana Kobuszewskiego.

17 czerwca

1025 – Zmarł król Bolesław I Chrobry, władca Polski od 992 r.

1501 – W Toruniu zmarł król Jan I Olbracht, panujący od 1492 r.

1620 – W Krakowie zmarł Mikołaj Zebrzydowski, marszałek wielki koronny, wojewoda krakowski, przywódca rokoszu sandomierskiego (1606-1609) przeciwko królowi Zygmuntowi III Wazie; założyciel Kalwarii Zebrzydowskiej.

1696 – W Wilanowie zmarł król Jan III Sobieski, panujący od 1674 r.

1793 – W Grodnie rozpoczął obrady, zwołany na żądanie Rosji, ostatni Sejm I Rzeczypospolitej; pod presją przebywających tam rosyjskich wojsk zatwierdził II rozbiór Polski oraz ustalił nową organizację państwa, która niemal całkowicie unieważniała ustawodawstwo Sejmu Wielkiego.

1794 – Insurekcja Kościuszkowska: Rada Najwyższa Narodowa powołała Sąd Najwyższy Kryminalny, którego zadaniem było osądzenie członków Targowicy i innych współpracowników Rosjan.

1834 – W Paryżu ukończono druk pierwszego wydania „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza.

1835 – Zmarła księżna Izabela Czartoryska, mecenaska sztuki, kolekcjonerka; założycielka rezydencji w Puławach.

1908 – We Lwowie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego powołany został Związek Walki Czynnej, tajna organizacja, której celem było przyszłe powstanie zbrojne w zaborze rosyjskim; na czele ZWC stanął Kazimierz Sosnkowski.

1915 – Urodził się Grzegorz Korczyński, w latach 1965-1971 był wiceministrem obrony narodowej; w grudniu w 1970 r. dowodził oddziałami pacyfikującymi robotnicze protesty na Wybrzeżu.

1920 – W Tczewie utworzono Szkołę Morską.

1921 – Powstała Biblioteka Polska PAN w Rzymie po przekazaniu przez Józefa Michałowskiego prywatnego księgozbioru Ośrodkowi Polskich Studiów Akademii Umiejętności.

1925 – W Genewie podpisany został protokół o zakazie używania w czasie wojny gazów trujących i broni bakteriologicznej; wśród sygnatariuszy dokumentu był rząd Polski.

1931 – Urodził się Ignacy Gogolewski, aktor, przez wiele lat związany z Teatrem Polskim w Warszawie, następnie Teatrem Narodowym.

1934 – Ukazał się dekret prezydenta RP Ignacego Mościckiego o utworzeniu obozu w Berezie Kartuskiej. Oficjalnie nazywany „izolacyjnym” w rzeczywistości służył do uwięzienia bez wyroków sądowych przeciwników władzy.

1939 – W Warszawie urodził się Krzysztof Zanussi, reżyser, scenarzysta, autor takich filmów jak „Struktura kryształu” i „Barwy ochronne”, „Cwał”, „Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową”.

1939 – Urodziła się Ludmiła Jakubczak, piosenkarka, tancerka.

1940 – W Warszawie urodził się Jakub Karpiński, socjolog, historyk, politolog, w PRL-u działacz opozycji.

1944 – W Warszawie urodził się Adam Kreczmar, poeta, satyryk.

1945 – W Moskwie rozpoczęły się rozmowy na temat utworzenia w Polsce Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej.

1945 – Polskie wojsko zajęło polską część Cieszyna.

1971 – Na emigracji w Kanadzie zmarł gen. Antoni Szyling, w czasie kampanii wrześniowej dowódca Armii „Kraków”.

1972 – W Warszawie urodził się Michał Żebrowski, aktor, znany m.in. z roli Jana Skrzetuskiego w ekranizacji „Ogniem i mieczem” oraz Tadeusza Soplicy w „Panu Tadeuszu”.

1983 – W Warszawie zmarł Miron Białoszewski, poeta, prozaik, twórca teatralny, autor „Pamiętnika z powstania warszawskiego”.

1985 – SB aresztowała w Warszawie Tadeusza Jedynaka, członka Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność” z regionu Śląsko-Dąbrowskiego.

1991 – W Bonn premier Jan Krzysztof Bielecki i kanclerz Helmut Kohl podpisali polsko-niemiecki traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy.

1999 – Papież Jan Paweł II zakończył ósmą (i najdłuższą) wizytę w Polsce.

2000 – W Charkowie z udziałem premiera Polski Jerzego Buzka i premiera Ukrainy Wiktora Juszczenki uroczyście otwarto Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu; w Charkowie-Piatichatkach spoczęły szczątki 4302 polskich ofiar NKWD, z których zdecydowaną większość stanowili więźniowie obozu w Starobielsku, w tym ośmiu generałów; w dołach śmierci, wraz z polskimi oficerami, leży także około 2,8 tys. ofiar stalinowskiego terroru z lat 1937-38.

2004 – W Warszawie zmarł Jacek Kuroń, wieloletni więzień polityczny PRL, współtwórca Komitetu Obrony Robotników, czołowy doradca kierownictwa NSZZ „Solidarność”, uczestnik obrad Okrągłego Stołu, parlamentarzysta, minister pracy i polityki socjalnej, historyk, publicysta, wychowawca, społecznik.

2010 – W Nowym Jorku zmarła Elżbieta Czyżewska, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Mąż swojej żony”, „Zaduszki”, „Gdzie jest generał”, „Godzina pąsowej róży”, „Milczenie”, „Żona dla Australijczyka”, „Giuseppe w Warszawie”, „Rysopis”, „Niekochana”, „Małżeństwo z rozsądku” i „Wszystko na sprzedaż”.

2019 – Zmarł Zbigniew Nowek, w PRL-u działacz opozycji, w latach 1998-2001 szef Urzędu Ochrony Państwa, a od 2005 do 2008 r. – Agencji Wywiadu.

18 czerwca

1574 – Król Henryk Walezy na wieść o śmierci brata – Karola IX, króla Francji – potajemnie opuścił Polskę, aby objąć tron francuski.

1792 – Pod Zieleńcami wojska polskie dowodzone przez ks. Józefa Poniatowskiego pokonały wojska rosyjskie; dla uczczenia tego zwycięstwa król Stanisław August Poniatowski ustanowił Order Wojenny Virtuti Militari – najwyższe polskie odznaczenie wojskowe.

1861 – Car Aleksander II wydał ukaz ustanawiający w Królestwie Polskim Radę Stanu oraz samorząd gubernialny i powiatowy.

1896 – Urodził się Władysław Langner, w czasie kampanii wrześniowej 1939 r. jako generał dowodził odcinkiem „Węgry” w Armii „Karpaty”, a następnie obroną Lwowa.

1905 – Początek kilkudniowych walk robotników z rosyjskim wojskiem i kozakami w Łodzi; łącznie w wyniku starć trwających do 23 czerwca w mieście zginęło około 160 osób, a kilkakrotnie więcej zostało rannych.

1913 – W Zakopanem urodził się Stanisław Marusarz, wszechstronny narciarz, czterokrotny uczestnik igrzysk olimpijskich, wicemistrz świata w skokach narciarskich w 1938 r.; w czasie II wojny światowej kurier tatrzański, aresztowany przez gestapo w 1940 r., uciekł z więzienia przy ul. Montelupich w Krakowie i przedostał się na Węgry.

1923 – W Łucku urodził się Szymon Szurmiej, aktor, reżyser, scenarzysta, działacz organizacji żydowskich; dyrektor naczelny i artystyczny Teatru Żydowskiego w Warszawie (1969-2014).

1930 – Urodził się Henryk Machalica, aktor, występował w Teatrze Narodowym, a także na innych warszawskich scenach: w Teatrze Dramatycznym, Powszechnym, Polskim, Ochoty i Ateneum; znany m.in. z serialu „Złotopolscy”, zagrał również w filmach „Pensja pani Latter”, „Wilczyca”, „Wierna rzeka”.

1938 – W Warszawie zmarł Stanisław Car, prawnik, polityk obozu piłsudczykowskiego, jeden z przywódców BBWR, współtwórca konstytucji kwietniowej, marszałek Sejmu (1935-1938).

1938 – W Warszawie prezydent Ignacy Mościcki otworzył nowy gmach Muzeum Narodowego, zaprojektowany przez Tadeusza Tołwińskiego i Antoniego Dygata.

1940 – Hans Frank jako szef Generalnego Gubernatorstwa wydał rozporządzenie o wznowieniu działalności szkół podstawowych i zawodowych z bardzo ograniczonym programem nauczania.

1940 – W wyniku niemieckiego bombardowania stacji kolejowej w Thouars we francuskiej Akwitanii zginęło i zmarło z ran 36 polskich żołnierzy, w tym 28 oficerów.

1941 – Urodził się Leszek Długosz, aktor, literat, kompozytor.

1945 – W Moskwie rozpoczął się proces przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, podstępnie aresztowanych kilka miesięcy wcześniej przez NKWD.

1949 – W Warszawie urodził się Lech Kaczyński, prawnik, w PRL-u działacz opozycji demokratycznej, minister stanu w kancelarii prezydenta Wałęsy, prezes Najwyższej Izby Kontroli (1992-95), minister sprawiedliwości (2000-2001); współzałożyciel PiS; prezydent Warszawy (2002-05), współtwórca Muzeum Powstania Warszawskiego; w latach 2005-10 prezydent RP, zginął w katastrofie samolotu w Smoleńsku.

1949 – W Warszawie urodził się Jarosław Kaczyński, prawnik, w PRL-u działacz opozycji demokratycznej, redaktor naczelny „Tygodnika Solidarność” (1989-91), szef Kancelarii prezydenta Wałęsy (do 1991 r.), premier w latach 2006-2007; prezes Porozumienia Centrum, a następnie PiS.

1951 – Premier Józef Cyrankiewicz ogłosił zasady Narodowej Pożyczki Rozwoju Sił Polski.

1955 – W Warszawie zmarł Aleksander Zelwerowicz, aktor, reżyser teatralny, pedagog; związany przez wiele lat z Teatrem Polskim w Warszawie; zagrał m.in. w filmach „Rok 1863”, „Księżna Łowicka”, „Serce matki”; dyrektor teatrów w Łodzi, Warszawie i w Wilnie.

1959 – W Krakowie urodził się Jan Maria Rokita, w PRL-u działacz opozycji demokratycznej, w stanie wojennym internowany; uczestnik obrad Okrągłego Stołu; poseł na Sejm w latach 1989-2007; w rządzie Hanny Suchockiej minister – szef Urzędu Rady Ministrów; członek Unii Demokratycznej, Unii Wolności, następnie Stronnictwa Konserwatywno-Ludowego oraz Platformy Obywatelskiej.

1969 – W Warszawie tragiczną śmiercią zmarł Jerzy Zawieyski, pisarz, dramaturg, publicysta i działacz katolicki związany ze środowiskiem „Tygodnika Powszechnego”, współzałożyciel i prezes Klubu Inteligencji Katolickiej, poseł na Sejm oraz wieloletni członek Rady Państwa.

1989 – Odbyła się druga tura wyborów parlamentarnych; do urn wyborczych udało się 25 proc. uprawnionych do głosowania; ostatecznie kandydaci Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” zdobyli w czerwcowych wyborach wszystkie spośród 161 mandatów, które mogli uzyskać w Sejmie, oraz 99 mandatów na 100 w Senacie; łącznie 260 miejsc w 560-osobowym Zgromadzeniu Narodowym.

1990 – W Warszawie zmarł Henryk Leliwa-Roycewicz, pułkownik WP, jeździec, srebrny medalista Igrzysk Olimpijskich w Berlinie w 1936 r. uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r.; żołnierz Armii Krajowej, w czasie Powstania Warszawskiego dowódca batalionu „Kiliński”.

1992 – Rozpoczęła działalność pierwsza polska sieć analogowej telefonii komórkowej PTK Centertel.

1997 – Prezydent Aleksander Kwaśniewski podpisał ustawę lustracyjną uchwaloną przez Sejm w kwietniu 1997 roku; ustawa weszła w życie 1 sierpnia 1997 roku.

1998 – Sejm RP przyjął uchwałę potępiającą totalitarny system komunistyczny.

2010 – W Krakowie zmarła Halina Gryglaszewska, aktorka teatralna i filmowa, reżyserka teatralna, profesor PWST w Krakowie.

2012 – W Londynie zmarł Kazimierz Draczyński, oficer kawalerii w kampanii wrześniowej 1939 r., oficer Armii Krajowej, walczył w Powstaniu Warszawskim. W 2007 r. prezydent Lech Kaczyński nadał mu stopień generała.

2023 – Zmarła Jolanta Wadowska-Król, nazywana „Matką Boską Szopienicką”. W latach 70. jako lekarz pediatra odkryła, że dzieci w robotniczej dzielnicy Katowic zapadają na ołowicę. Dzięki jej staraniom tysiące chorych wysłano do sanatoriów, a władze nakazały zburzenie domów stojących w okolicy huty cynku.

2024 – Zmarł Łukasz Lipiński, wicenaczelny tygodnika „Polityka”, a wcześniej dziennikarz i redaktor „Gazety Wyborczej”.

19 czerwca

1205 – Pod Zawichostem polskie wojska Leszka Białego i Konrada Mazowieckiego pokonały oddziały ruskie księcia halicko-włodzimierskiego Romana, który poległ w bitwie.

1431 – Zakon krzyżacki zawarł przymierze z buntującym się przeciwko Polsce wielkim księciem litewskim Świdrygiełłą, co doprowadziło do trwającej cztery lata wojny polsko-krzyżackiej.

1669 – Zebrana na Woli pod Warszawą szlachta wybrała na króla Polski Michała Korybuta Wiśniowieckiego.

1768 – Konfederacja barska: Wojska rosyjskie zdobyły Bar.

1926 – W Warszawie odbyła się prapremiera opery „Król Roger” Karola Szymanowskiego.

1930 – Do portu w Gdyni wpłynął zakupiony we Francji (początkowo niemiecki) żaglowiec szkolny „Dar Pomorza”.

1932 – W Antwerpii Janusz Kusociński pobił rekord świata w biegu na 3000 m; jego wynik wynosił 8 minut 18,8 sekundy.

1933 – W Szopienicach (obecnie dzielnicy Katowic) urodził się Janusz Sidło, najlepszy oszczepnik w historii polskiej lekkoatletyki, rekordzista świata, srebrny medalista olimpijski z Melbourne (1956).

1935 – W Krakowie urodził się Krzysztof Litwin, aktor, grafik i malarz.

1943 – Na Pawiaku zmarł zakatowany przez Niemców Jan Piekałkiewicz, ekonomista, działacz Stronnictwa Ludowego, od 1940 r. w SL „Roch”; od sierpnia 1942 r. Delegat Rządu RP na Kraj.

1947 – W ambasadzie polskiej w Londynie zdeponowano ponad 200 kg złota pochodzącego z przedwojennego Funduszu Obrony Narodowej. Przekazali je wbrew woli rządu polskiego na uchodźstwie gen. Stanisław Tatar i płk Marian Utnik, którzy wkrótce potem wrócili do kraju.

1949 – W Warszawie rozpoczął się proces Adama Doboszyńskiego, przedwojennego działacza Obozu Wielkiej Polski i Stronnictwa Narodowego. W 1936 r. zorganizował atak endeckiej bojówki na policję w Myślenicach, w czasie wojny nawoływał do obalenia premiera Sikorskiego i został internowany na Wyspie Węży. W 1946 r. wrócił do kraju, licząc na wybuch nowej wojny. Został oskarżony o współpracę z obcym wywiadem, skazany na śmierć i stracony.

1955 – Na Górze św. Anny odsłonięto pomnik Czynu Powstańczego zaprojektowany przez Xawerego Dunikowskiego.

1955 – W Białymstoku zmarł Romuald Jałbrzykowski, sekretarz generalny Konferencji Episkopatu Polski (1925-1926), arcybiskup metropolita wileński w latach 1926-1955.

1957 – Reaktywowano krakowski „Znak”, jego redaktorem naczelnym został Jacek Woźniakowski.

1963 – Rozpoczął się I Festiwal Piosenki Polskiej w Opolu, jego laureatami zostali Ewa Demarczyk i Bohdan Łazuka.

1967 – W czasie VI Kongresu Związków Zawodowych I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka, odnosząc się do wojny na Bliskim Wschodzie, powiedział: „W związku z tym, że agresja Izraela na kraje arabskie spotkała się z aplauzem w syjonistycznych środowiskach Żydów – obywateli polskich, pragnę oświadczyć co następuje: nie czyniliśmy przeszkód obywatelom polskim narodowości żydowskiej w przeniesieniu się do Izraela, jeśli tego pragnęli. Stoimy na stanowisku, że każdy obywatel polski powinien mieć tylko jedną ojczyznę – Polskę Ludową”.

1970 – W Zakopanem urodził się Krzysztof Trebunia-Tutka, muzyk, założyciel i lider zespołu Trebunie-Tutki.

1972 – W Muzeum Narodowym w Warszawie otwarto stałą ekspozycję fresków z Faras.

1982 – W Warszawie zmarła Lidia Zamkow, aktorka, reżyserka teatralna, pedagog.

1994 – W Polsce odbyły się wybory samorządowe.

2024 – Zmarła Halina Bortnowska, współzałożycielka Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka (w latach 2007-2012 była przewodniczącą), wieloletnia redaktorka miesięcznika „Znak”, założycielka pierwszego w Polsce hospicjum, w stanie wojennym krótko internowana.

20 czerwca

1566 – W więzieniu na zamku Gripsholm w Szwecji urodził się przyszły król Polski Zygmunt III Waza – syn Katarzyny Jagiellonki i księcia Jana Wazy.

1624 – Wojska polskie pod wodzą hetmana Stanisława Koniecpolskiego zwyciężyły nad Tatarami w bitwie pod Martynowem.

1793 – Urodził się Aleksander Fredro, komediopisarz, poeta i pamiętnikarz, autor m.in. „Zemsty” i „Ślubów panieńskich”.

1808 – Zmarł Franciszek Ksawery Dmochowski, poeta, publicysta; w czasie powstania kościuszkowskiego kierownik Wydziału Insurekcji w Radzie Najwyższej Narodowej; współzałożyciel Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

1815 – W Warszawie uroczyście ogłoszono powstanie Królestwa Polskiego.

1863 – Powstanie styczniowe: przegrana powstańców pod dowództwem gen. Zygmunta Jordana w bitwie pod Komorowem.

1917 – Urodził się Igor Śmiałowski, aktor, przez wiele lat występował na scenach Teatru Narodowego w Warszawie, następnie w Teatrze Komedia i Teatrze Polskim; zagrał w filmach „Miasto nieujarzmione”, „Młodość Chopina”, „Znachor”.

1918 – Urodził się Robert Satanowski, dyrygent, dyrektor artystyczny Teatru Wielkiego w Warszawie (1982-91), wieloletni prezes Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków; w czasie II wojny światowej dowodził oddziałem partyzanckim.

1922 – Wojsko Polskie pod dowództwem gen. Stanisława Szeptyckiego przejęło część Górnego Śląska przyznaną Polsce decyzją Konferencji Ambasadorów.

1923 – Urodził się Jerzy Nowak, aktor, przez kilkadziesiąt lat związany ze Starym Teatrem w Krakowie, gdzie m.in. ponad 600 razy wcielił się w postać Hirsza Singera w spektaklu „Ja jestem Żyd z Wesela”, występował też w Teatrze im. Słowackiego; w filmie „Ziemia obiecana” stworzył niezapomnianą kreację jako Zucker.

1923 – Zmarł Józef Ostrowski, ziemianin, członek Stronnictwa Polityki Realnej; poseł do rosyjskiej Dumy (1906-10); w latach 1917-18 w składzie Rady Regencyjnej.

1925 – Urodziła się Irena Dziedzic, dziennikarka, prezenterka telewizyjna, stworzyła pierwszy w PRL talk-show „Tele-Echo”.

1929 – W Aleppo w Syrii odbyła się ekshumacja szczątków gen. Józefa Bema, które sprowadzono do Polski i złożono w mauzoleum w Tarnowie.

1930 – Urodziła się Magdalena Abakanowicz – rzeźbiarka, która zrewolucjonizowała tkaninę artystyczną, nadając jej formę przestrzenną.

1931 – Urodziła się Urszula Kozioł, poetka, prozaiczka, autorka utworów dramatycznych, felietonistka.

1933 – Urodziła się Katarzyna Łaniewska, aktorka teatralna i filmowa, znana m.in. z serialu „Plebania”, wystąpiła także w serialach „Czterdziestolatek” i „Gruby”.

1940 – Premier Władysław Sikorski opuścił terytorium Francji, odlatując do Londynu; ewakuacja polskich władz emigracyjnych do Wielkiej Brytanii.

1940 – W Palmirach w ciągu dwóch dni (20-21 czerwca) Niemcy rozstrzelali 378 więźniów z Pawiaka i al. Szucha; wśród nich m.in. Mieczysława Niedziałkowskiego, Macieja Rataja i Janusza Kusocińskiego.

1943 – W Warszawie urodził się Wojciech Gąssowski, piosenkarz, gitarzysta, kompozytor.

1944 – W Warszawie żołnierze oddziału „993/W” Wydziału Bezpieczeństwa i Kontrwywiadu Oddziału II KG AK wykonali wyrok śmierci na Eugeniuszu Świerczewskim, agencie gestapo w wywiadzie AK i bezpośrednim sprawcy aresztowania Komendanta Głównego AK gen. Stefana Roweckiego „Grota”.

1944 – Litewska policja, współpracująca z Niemcami, dokonała pacyfikacji polskiej wsi Glinciszki na Wileńszczyźnie, mordując 38 Polaków.

1945 – W Warszawie uruchomiono pierwszą po wojnie linię tramwajową łączącą ul. Kawęczyńską z ul. Wiatraczną.

1954 – W Warszawie urodził się Jan Wołek – malarz, poeta, pisarz i pieśniarz, laureat Studenckiego Festiwalu Piosenki w Krakowie i Festiwalu Artystycznego Młodzieży Akademickiej FAMA; związany z Kazimierzem Dolnym nad Wisłą.

1954 – W Warszawie rozegrano I Memoriał Janusza Kusocińskiego.

1961 – W Nowym Targu urodził się Piotr Cyrwus, aktor, występował w Starym Teatrze w Krakowie, od 2012 r. w Teatrze Polskim w Warszawie; w 1989 r. zagrał główną rolę w przedstawieniu Teatru Telewizji „Do piachu” w reżyserii Kazimierza Kutza; znany m.in. z serialu „Klan”.

1969 – W Hamburgu odbyła się prapremiera opery Krzysztofa Pendereckiego „Diabły z Loudun”.

1970 – Pod zarzutem próby obalenia ustroju aresztowano działaczy „Ruchu”, którzy planowali wysadzenie pomnika i Muzeum Lenina w Poroninie; wśród zatrzymanych przez SB byli m.in. Andrzej Czuma i Stefan Niesiołowski.

1974 – Premiera filmu „Chinatown” w reżyserii Romana Polańskiego.

2002 – Sejm RP przyjął ustawę wprowadzającą bezpośredni wybór wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.

2003 – W Maissons-Laffitte zmarła Zofia Hertz – wydawca, współzałożycielka Instytutu Literackiego i „Kultury”, współpracowniczka Jerzego Giedroycia.

2008 – W Warszawie zmarł Piotr Łazarkiewicz, reżyser, scenarzysta.

2010 – Odbyła się pierwsza tura wyborów prezydenckich: Bronisław Komorowski otrzymał 41,25 proc. głosów poparcia, a Jarosław Kaczyński 36,21 proc.; frekwencja 54,94 proc.

2013 – W Nowej Soli zmarł kapucyn ojciec Medard (Stanisław Parysz), kapelan Powstania Warszawskiego.

2022 – W Warszawie zmarł Józef Władysław Walaszczyk – Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, który podczas wojny uratował 53 Żydów.

2024 – Zmarł Andrzej Mularczyk, autor scenariuszy do wielu filmów i seriali, takich jak: „Sami swoi”, „Nie ma mocnych”, „Kochaj albo rzuć”, „Rodzina Połanieckich”, „Dom”, „Droga” oraz „Katyń” (wspólnie z Andrzejem Wajdą).

21 czerwca

1305 – W Pradze zmarł Wacław II z dynastii Przemyślidów, król czeski i polski.

1768 – W czasie kozacko-chłopskiego powstania na Ukrainie, zwanego koliszczyzną, doszło do rzezi w Humaniu, w wyniku której powstańcy zamordowali co najmniej kilka tysięcy szlachty, Żydów i księży unickich.

1791 – Powołano Komisję Policji Obojga Narodów, której zadaniem było nadzorowanie miast królewskich w imieniu Sejmu i Straży Praw.

1807 – Car Aleksander I podpisał w Taurogach zawieszenie broni, które poprzedziło traktat pokojowy z Napoleonem Bonaparte z Tylży. W rezultacie tego porozumienia powstało Księstwo Warszawskie.

1866 – Zmarł gen. Piotr Szembek, jeden z dowódców polskich w powstaniu listopadowym.

1877 – W Krakowie urodził się Ludwik Puget, rzeźbiarz, malarz, historyk sztuki.

1882 – Urodził się Ludwik Kolankowski, historyk, badacz epoki Jagiellonów, profesor Uniwersytetu Wileńskiego i Uniwersytetu Lwowskiego; po II wojnie światowej organizator i pierwszy rektor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

1885 – Urodził się Janusz Jędrzejewicz, jeden z czołowych przedstawicieli sanacji po zamachu majowym, członek tzw. grupy pułkowników. Był premierem, ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego, posłem oraz senatorem. Wcześniej – podczas I wojny światowej – żołnierzem Legionów Polskich i POW.

1911 – Urodziła się Hanna Malewska, pisarka, autorka powieści historycznych, w latach 1957-73 redaktorka pisma katolickiego „Znak”.

1918 – Na Zamku Królewskim w Warszawie odbyło się inauguracyjne posiedzenie Rady Stanu.

1918 – Zmarł Edward Abramowski, socjolog, psycholog, działacz społeczny, teoretyk spółdzielczości; członek II Proletariatu, współzałożyciel PPS.

1928 – Urodził się biskup Alojzy Orszulik; od 1980 r. sekretarz Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu PRL i Episkopatu Polski; uczestnik rozmów przygotowujących Okrągły Stół; od 1989 do 1994 r. zastępca sekretarza Episkopatu Polski; w latach 1992-2004 pierwszy biskup diecezji łowickiej.

1945 – Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR w Moskwie ogłosiło wyrok w sprawie aresztowanych przez NKWD przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, wśród skazanych byli m.in. Komendant Armii Krajowej Leopold Okulicki oraz delegat Rządu na Kraj Jan Stanisław Jankowski.

1945 – Urodził się Adam Zagajewski, poeta, prozaik, eseista, krytyk, tłumacz; współzałożyciel „Zeszytów Literackich”, autor takich prac jak „Płótna”, „Ziemia Ognista”, „Ciepło, zimno”, „Cienka kreska”, „Solidarność i samotność”.

1946 – W Poznaniu rozpoczął się proces Arthura Greisera, niemieckiego nazistowskiego zbrodniarza, w czasie II wojny światowej gauleitera tzw. Kraju Warty (Warthegau).

1948 – W Łodzi urodził się Andrzej Sapkowski, pisarz, autor powieści i opowiadań fantasy.

1949 – W Warszawie na Konferencji Architektów Partyjnych ogłoszono, że realizm socjalistyczny będzie obowiązującą doktryną w architekturze; zgodnie z proklamacją rozpoczęto prace nad budową m.in. MDM i placu Konstytucji w Warszawie oraz Nowej Huty.

1951 – W Krakowie zlikwidowana została Polska Akademia Umiejętności.

1971 – W Radomiu urodził się Tomasz Karolak, aktor, znany m.in. z filmu „Testosteron”.

1976 – W Londynie zmarł Juliusz Mieroszewski, dziennikarz, publicysta, pisarz, korespondent i współpracownik paryskiej „Kultury”.

1990 – Parlamenty RFN i NRD uznały nienaruszalność zachodniej granicy Polski.

1999 – W warszawskim kinie Capitol po raz pierwszy przyznano Orły – Polskie Nagrody Filmowe.

2012 – W Warszawie zmarł Henryk Bereza, krytyk literacki, odkrywca Marka Hłaski i Edwarda Stachury, redaktor miesięcznika „Twórczość”.

2024 – Zmarł Józef Buszman, w 1989 r. jeden z założycieli i liderów Związku Górnośląskiego, katowicki samorządowiec.

22 czerwca

1596 – Otwarto Bibliotekę Rady Miasta Gdańska (Bibliotheca Senatus Gedanensis); obecnie to Biblioteka Gdańska PAN.

1789 – Sejm Czteroletni uchwalił przeprowadzenie pierwszego w Polsce spisu powszechnego.

1792 – Na wniosek króla Stanisława Augusta Poniatowskiego dla upamiętnienia zwycięstwa nad wojskami rosyjskimi pod Zieleńcami ustanowiony został Order Virtuti Militari, przyznawany za męstwo na polu bitwy; pierwsze odznaczenia otrzymało 44 żołnierzy, którzy wyróżnili się w bitwie pod Zieleńcami.

1812 – W Wyłkowyszkach w Księstwie Warszawskim Napoleon Bonaparte w rozkazie dziennym do armii ogłosił „początek II wojny polskiej”, co oznaczało wojnę z Rosją.

1897 – Urodził się Henryk Dobrzański – „Hubal”, dowódca Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego, na czele którego prowadził walkę partyzancką z Niemcami do wiosny 1940 r.

1898 – Urodził się Zenon Kosidowski, pisarz, autor książek o religiach i kulturach starożytnych, m.in. „Gdy słońce było bogiem” i „Opowieści biblijnych”.

1904 – Urodził się Michał Choromański – pisarz i dramaturg, autor powieści „Biali bracia”, „Zazdrość i Medycyna”, „Schodami w górę, schodami w dół”, „Słowacki wysp tropikalnych”, „Skandal w Wesołych Bagniskach”.

1906 – W Suchej Beskidzkiej urodził się Billy Wilder, amerykański scenarzysta, reżyser, producent; twórca m.in. „Bulwaru Zachodzącego Słońca”, „Pół żartem, pół serio” i „Pocałuj mnie, głuptasie”.

1913 – W Warszawie urodził się Władysław Siła-Nowicki, adwokat, żołnierz ZWZ-AK, członek Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość; więziony przez władze komunistyczne (1947-1956); członek opozycji antykomunistycznej i obrońca w procesach politycznych; prezes Chrześcijańsko-Demokratycznego Stronnictwa Pracy (1990-1992); poseł (1991-1993).

1926 – W Nowej Wilejce urodził się Tadeusz Konwicki, pisarz, reżyser i scenarzysta; autor powieści „Rojsty”, „Sennik współczesny”, „Wniebowstąpienie”, „Kompleks polski”, „Mała Apokalipsa”, „Kronika wypadków miłosnych” i „Bohiń” oraz filmów „Ostatni dzień lata”, „Zaduszki”, „Salto”, „Jak daleko stąd, jak blisko”, „Dolina Issy” i „Lawa”.

1935 – W Warszawie zmarł Szymon Askenazy, historyk, dyplomata, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, autor książek „Napoleon a sprawa polska” i „Książę Józef Poniatowski”.

1936 – W nocy z 22 na 23 czerwca miał miejsce tzw. najazd na Myślenice, zorganizowany przez działacza Stronnictwa Narodowego Adama Doboszyńskiego, w czasie którego podpalono synagogę i niszczono sklepy żydowskie.

1938 – Walery Sławek został wybrany na marszałka Sejmu RP, zastąpił na tym stanowisku zmarłego Stanisława Cara.

1939 – W Łodzi urodził się Jerzy Grzegorzewski, reżyser teatralny, scenograf, dyrektor artystyczny Teatru Narodowego w Warszawie w latach 1997-2003.

1941 – Początek operacji „Barbarossa” – atak Niemiec na ZSRR.

1944 – Armia Czerwona rozpoczęła operację „Bagration”, która doprowadziła do całkowitej klęski niemieckiej Grupy Armii „Środek” oraz osiągnięcia przez Sowietów linii Bugu, a następnie Wisły.

1945 – W Moskwie rozpoczęło się spotkanie przywódców Polski i Czechosłowacji dotyczące spornych kwestii granicznych.

1946 – W Nowym Sączu urodził się Józef Oleksy, w III RP jeden z założycieli i liderów Sojuszu Lewicy Demokratycznej, w latach 1993-95 i 2004-05 marszałek Sejmu, a od 1995 do 1996 r. premier. Ustąpił po oskarżeniu o kontakty z rosyjskim wywiadem (zarzuty się nie potwierdziły).

1960 – W Gdańsku powstał zespół muzyczny Czerwono-Czarni.

1973 – Urodził się Marcin Dorociński, aktor, związany z warszawskim Teatrem Ateneum; znany m.in. z filmów „Jack Strong”, „Róża”, „Obława”, „Rewers”, „Ogród Luizy”.

1989 – W Warszawie zmarła Halina Mikołajska, aktorka, związana m.in. z Teatrem Narodowym w Warszawie, pedagog warszawskiej PWST; działaczka opozycji demokratycznej, członek Komitetu Samoobrony Społecznej KOR, internowana w stanie wojennym.

2004 – W Warszawie zmarła Anna Zawadzka, w czasie wojny harcerka i uczestniczka Powstania Warszawskiego. Jej bratem był Tadeusz Zawadzki „Zośka”.

2016 – W Warszawie zmarł Andrzej Kondratiuk – reżyser filmowy, scenarzysta i aktor; twórca filmów „Hydrozagadka”, „Wniebowzięci”, „Big Bang”, „Wrzeciono czasu”, „Słoneczny zegar”.

2018 – W Warszawie zmarł Marek Andrzej Karewicz, artysta fotografik specjalizujący się w zdjęciach muzyków jazzowych i rockowych, dziennikarz muzyczny, animator jazzu.

2018 – W Gdańsku zmarła Olga Krzyżanowska, działaczka opozycyjna w czasach PRL, po 1989 r. posłanka, wicemarszałek Sejmu, senator, córka generała Aleksandra Krzyżanowskiego – dowódcy Armii Krajowej na Wileńszczyźnie.

Newsletter „Piękno Historii” dla czytelników „Wszystko co Najważniejsze”

Ruszył nowy projekt redakcji „Wszystko co Najważniejsze” – newsletter „Piękno Historii”.

Nasz newsletter to przestrzeń dla każdego, kto interesuje się historią – zarówno na co dzień, jak i okazjonalnie. Co tydzień prezentujemy wybór najważniejszych i najciekawszych wydarzeń historycznych, których rocznice obchodzimy w danym tygodniu. Znajdą tu Państwo również jakościowe teksty na temat historii autorstwa profesjonalnych historyków, napisane w sposób przystępny i ciekawy.

Newsletter „Piękno Historii” to także szansa na zapoznanie się z głosem z epoki, w który warto się wsłuchać. Prezentujemy go pod postacią cytatu z wybranego źródła historycznego. Proponujemy ponadto zdjęcie bądź obraz z epoki, dzięki którym obcowanie z przeszłością będzie ciekawsze. Znajdą tu Państwo również polecenia książek historycznych, po jakie warto sięgnąć. Co tydzień przedstawimy także sylwetkę polskiego naukowca, wynalazcy, myśliciela lub artysty, którego dokonania  wpłynęły na świat, jaki znamy dziś. 

Zapraszamy do subskrybowania!

Link do zapisów: [Zapisz się].

PAP/MB