Im gorzej śpimy, tym szybciej zużywamy mózg

Nowe badania pokazują, że niedobór snu może wpływać na nasz mózg, a dokładniej przyspieszać starzenie się mózgu. Naukowcy z Wielkiej Brytanii dowiedli, że osoby śpiące źle mają mózgi wyglądające na znacznie starsze, niż wskazuje ich metryka.

Dbanie o mózg to przede wszystkim jakościowy sen

.Sen zajmuje niemal jedną trzecią naszego życia, a mimo to często traktujemy go jak luksus, z którego można zrezygnować. Tymczasem nie jest to czas stracony, to kluczowy, aktywny proces, w którym organizm się regeneruje, a mózg oczyszcza i naprawia. Kiedy ten rytm zostaje zaburzony, skutki nie zawsze są natychmiastowe, ale z biegiem lat mogą się kumulować.

Największe dotąd badanie tego typu, przeprowadzone przez naukowców z Wielkiej Brytanii na grupie ponad 27 tysięcy dorosłych w wieku od 40 do 70 lat, pokazuje, że zła jakość snu może przyspieszać biologiczne starzenie się mózgu. Zespół wykorzystał szczegółowe dane z rezonansu magnetycznego (MRI) oraz algorytmy sztucznej inteligencji, aby porównać rzeczywisty wiek uczestników z „wiekiem mózgu”, czyli biologicznym wskaźnikiem jego kondycji.

Co to znaczy, że mózg wygląda „na starszy”? Choć wszyscy starzejemy się w tym samym tempie kalendarzowym, nasze organy mogą starzeć się szybciej lub wolniej. Dzięki nowym metodom obrazowania i analizom komputerowym naukowcy potrafią dziś określić wiek biologiczny mózgu, obserwując m.in. zanik tkanki nerwowej, ścieńczenie kory mózgowej i zmiany w naczyniach krwionośnych.

Jak zmienia się nasz mózg, gdy gorzej śpimy?

.W omawianym badaniu naukowcy najpierw „nauczyli” model sztucznej inteligencji, jak wygląda mózg zdrowych osób, których wiek biologiczny i kalendarzowy są zbliżone. Następnie porównali te dane z wynikami wszystkich uczestników. Okazało się, że u osób z problemami ze snem mózg wydawał się średnio o rok starszy niż powinien.

Dla każdego punktu mniej w tzw. „wyniku zdrowego snu” wiek mózgu zwiększał się o około pół roku. Osoby śpiące regularnie, odpowiednio długo i bez zaburzeń nie wykazywały takiego efektu.

Badacze skupili się na pięciu aspektach snu, które uczestnicy opisywali samodzielnie:
• chronotypie, czyli tym, czy ktoś jest „rannym ptaszkiem” czy „nocnym markiem”,
• długości snu (optymalnie 7–8 godzin),
• bezsenności,
• chrapaniu,
• senności w ciągu dnia.

Każdy z tych elementów ma znaczenie, ale dopiero ich kombinacja daje pełny obraz jakości snu. Osoby, które miały cztery lub pięć korzystnych cech, uznawano za śpiące zdrowo; te z dwiema–trzema – za umiarkowanie; a z jedną lub żadną – za mające zły profil snu. Najsilniej z przyspieszonym starzeniem się mózgu korelowały zbyt krótki lub zbyt długi sen oraz późny chronotyp, czyli chodzenie spać bardzo późno.

Starzenie się mózgu jest procesem nieuniknionym, ale jego tempo można spowolnić. Według autorów badania jednym z kluczowych mechanizmów jest zapalna reakcja organizmu. Zakłócony sen sprzyja wzrostowi poziomu stanów zapalnych, które mogą niszczyć naczynia krwionośne, zaburzać przepływ krwi i przyspieszać obumieranie komórek nerwowych.

Analiza próbek krwi pobranych od uczestników badania pokazała, że stan zapalny tłumaczył około 10% związku między jakością snu a przyspieszonym starzeniem mózgu.

Inną hipotezą jest rola tzw. układu glimfatycznego – systemu oczyszczania mózgu, który działa głównie podczas snu. Gdy sen jest krótki lub przerywany, system ten nie usuwa skutecznie toksyn, co sprzyja ich odkładaniu się w tkance nerwowej. Z czasem może to prowadzić do zaburzeń poznawczych, a nawet rozwoju chorób neurodegeneracyjnych, takich jak Alzheimer.

Sen jako inwestycja w przyszłość

.Choć przyspieszenie starzenia mózgu o rok może wydawać się niewielkie, z perspektywy czasu ma znaczenie. Nawet drobne zmiany w tempie starzenia kumulują się i zwiększają ryzyko demencji czy utraty sprawności poznawczej.

Dobrą wiadomością jest to, że sen można poprawić. Eksperci przypominają o prostych zasadach:
• utrzymuj regularny rytm snu i pobudki,
• unikaj kofeiny, alkoholu i ekranów przed snem,
• śpij w ciemnym, chłodnym i cichym pomieszczeniu.

Jak podkreślają autorzy badań, nie wszystkie zaburzenia snu da się wyleczyć szybko, ale świadoma troska o higienę snu może spowolnić biologiczne starzenie się mózgu.

.Badanie, opublikowane przez zespół brytyjskich naukowców, jest jednym z największych i najbardziej kompleksowych projektów poświęconych powiązaniom między snem a kondycją mózgu. Wskazuje jasno: sen to nie luksus, ale konieczność. Od jego jakości zależy nie tylko samopoczucie, lecz także to, jak długo nasz mózg pozostanie młody i sprawny.

Laura Wieczorek