Kalendarz rocznic 7 - 13 kwietnia

Kalendarz rocznic obejmuje wydarzenia historyczne, rocznice, najważniejsze bitwy mające wpływ na naszą historię, rocznice urodzin i daty śmierci bohaterów naszej zbiorowej wyobraźni.

7 kwietnia

1656 – Pod Warką wojska polskie dowodzone przez Stefana Czarnieckiego pokonały armię szwedzką.

1656 – W Arciszewie pod Gdańskiem zmarł Krzysztof Arciszewski, generał artylerii koronnej, arianin; w służbie holenderskiej brał udział w Brazylii w walkach z wojskami portugalskimi i hiszpańskimi, uzyskując w 1638 r. stopień admirała, uczestnik bitew pod Piławcami i Zborowem w czasie powstania Chmielnickiego.

1763 – W Firlejowie zmarł Benedykt Chmielowski, ksiądz, pisarz, autor „Nowych Aten”, pierwszej encyklopedii polskiej, zawierającej słynną definicję konia: „koń jaki jest, każdy widzi”.

1833 – W Berlinie zmarł książę Antoni Radziwiłł, założyciel pruskiej linii tego rodu. Przez ożenek z bratanicą króla Fryderyka Wielkiego wszedł w krąg pruskich elit, w latach 1815-1831 namiestnik utworzonego z ziem zaboru pruskiego Wielkiego Księstwa Poznańskiego.

1882 – Urodził się Józef Rybak, przed I wojną światową w Krakowie szef wojskowego wywiadu w służbie austriackiej. Był oficerem prowadzącym Józefa Piłsudskiego (w tamtym czasie austriackiego agenta). W wojnie polsko-bolszewickiej dowódca Grupy Operacyjnej 3 Armii, a następnie zastępca Szefa Sztabu Głównego (Generalnego) Wojska Polskiego. Po zamachu majowym został odsunięty na boczny tor.

1884 – W Krakowie urodził się Bronisław Malinowski, antropolog społeczny, etnolog, religioznawca, podróżnik; autor prac „Argonauci Zachodniego Pacyfiku”, „Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji” i „Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich”.

1900 – Urodził się Adolf Dymsza, gwiazda polskiego kina i kabaretu w okresie międzywojennym (m.in. „Antek Policmajster”, „ABC miłości”, „Dodek na froncie”, „Paweł i Gaweł”).

1906 – W Nowym Sączu urodził się Artur Eisenbach, historyk, badacz dziejów Żydów polskich, dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego w latach 1966-1968, pracownik IH PAN.

1922 – Premiera filmu „Chłopi”, zrealizowanego przy pomocy Władysława Reymonta.

1922 – Zakłady Fablok z Chrzanowa przekazały PKP pierwszy wyprodukowany i częściowo zaprojektowany w Polsce parowóz towarowy serii Tr21. Maszyny te służyły w PKP do połowy lat siedemdziesiątych.

1933 – Premiera filmu „Jego ekscelencja subiekt” w reżyserii Michała Waszyńskiego.

1938 – Zdominowany przez sanację Sejm przyjął ustawę, w myśl której za naruszenie dobrego imienia Józefa Piłsudskiego groziła kara pięcioletniego więzienia. Wprowadzenie tego przepisu było następstwem artykułu w „Dzienniku Wileńskim”, w którym Piłsudski został nazwany kabotynem. Sam dziennikarz uniknął więzienia (prawo nie działa wstecz), ale został ciężko pobity przez oficerów – piłsudczyków.

1938 – Premiera filmu „Szczęśliwa 13-ka” w reżyserii Mariana Czauskiego.

1943 – W Warszawie postała Polska Armia Ludowa – konspiracyjna organizacja zbrojna, zrzeszająca lewicowe oddziały zbrojne: Milicję Ludową RPPS, Polską Ludową Akcję Niepodległościową i część oddziałów Komendy Obrońców Polski.

1946 – W Londynie ukazał się pierwszy numer „Wiadomości” (gazety polskiej emigracji) pod redakcją Mieczysława Grydzewskiego.

1947 – Urodził się Andrzej Nardelli, aktor, piosenkarz, wystąpił m.in. w filmach „Szkice warszawskie”, „Szklana kula” i „Nie lubię poniedziałku”.

1949 – Sejm przyjął ustawę o likwidacji analfabetyzmu.

1949 – Urodził się Janusz Anderman, pisarz, tłumacz, felietonista, autor m.in. książek „Zabawa w głuchy telefon”, „Gra na zwłokę”, „Fotografie” i scenariuszy do filmów „Białe tango”, „Mniejsze zło”.

1950 – Stanisław Skalski, as polskiego lotnictwa, uczestnik Bitwy o Anglię, został skazany przez sąd wojskowy w Warszawie na karę śmierci pod zarzutem szpiegostwa. Wyroku nie wykonano, w 1956 r. Skalski został uwolniony i zrehabilitowany.

1950 – W Katowicach urodził się Jerzy Grunwald, muzyk, kompozytor, członek zespołów Ślęzanie, Niebieski-Czarni i No To Co.

1962 – Na emigracji w Wielkiej Brytanii zmarł gen. Walerian Czuma, W kampanii wrześniowej dowodził obroną Warszawy, wcześniej był żołnierzem Legionów Polskich.

1966 – W Gdańsku urodził się Mikołaj Trzaska, muzyk, kompozytor, saksofonista, autor muzyki do filmów Wojciecha Smarzowskiego „Dom Zły”, „Drogówka”, „Pod Mocnym Aniołem”.

1972 – W Londynie zmarł August Zaleski, prezydent RP na uchodźstwie w latach 1947-72, a w czasach sanacji (przed Józefem Beckiem) minister spraw zagranicznych.

1981 – W Chicago zmarł Krzysztof Klenczon, kompozytor, wokalista i gitarzysta, członek zespołów Niebiesko-Czarni, Czerwone Gitary, Trzy Korony; autor przebojów „Taka jak Ty”, „Historia jednej znajomości”, „Wróćmy nad jeziora”, „Jesień idzie przez park”, „Kwiaty we włosach” i „Port”.

1982 – Urodziła się Agata Mróz, siatkarka, mistrzyni Polski i Hiszpanii, dwukrotna złota medalista mistrzostw Europy; zmarła w 2008.

1989 – Sejm wprowadził poprawki do Konstytucji, w myśl których miały powstać Senat i urząd prezydenta.

1995 – W Warszawie uruchomiono 18-kilometrowy odcinek I linii metra: Kabaty-Politechnika.

2020 – W Warszawie zmarł Wiktor Bater, dziennikarz, korespondent polskich mediów w Rosji.

2022 – W Warszawie zmarł Ludwik Dorn, polityk, działacz Komitetu Obrony Robotników, współzałożyciel Porozumienia Centrum, a następnie PiS. W latach 2005-2007 wicepremier, minister spraw wewnętrznych marszałek Sejmu.

2024 – wybory samorządowe w Polsce. W wyborach na radnych sejmików w dziewięciu województwach najwięcej głosów zdobyła Koalicja Obywatelska, a w pozostałych siedmiu – Prawo i Sprawiedliwość, ale ta ostatnia partia rządy objęła tylko w małopolskim, lubelskim, podkarpackim i świętokrzyskim. W 12 pozostałych województwach marszałkami zostali reprezentanci Koalicji Obywatelskiej (10) i PSL (dwóch). Na prezydenta miasta w pierwszej turze zostali wybrani m.in. Aleksandra Dulkiewicz (Gdańsk), Marcin Krupa (Katowice), Krzysztof Żuk (Lublin), Hanna Zdanowska (Łódź), Rafał Trzaskowski (Warszawa), Piotr Krzystek (Szczecin), Rafał Bruski (Bydgoszcz) i Tadeusz Truskolaski (Białystok)

8 kwietnia

1525 – W Krakowie Albrecht Hohenzollern, mistrz Zakonu Krzyżackiego podpisał traktat, na mocy którego uznał się lennikiem króla polskiego, został dziedzicznym świeckim władcą w Prusach.

1794 – Za zasługi w bitwie pod Racławicami naczelnik insurekcji Tadeusz Kościuszko mianował Bartosza Głowackiego chorążym regimentu grenadierów krakowskich.

1807 – W Poznaniu-Chwaliszewie urodził się Karol Libelt, działacz społeczny i polityczny, uczestnik Powstania Listopadowego, i Wiosny Ludów, przywódca Koła Polskiego w parlamencie pruskim, współzałożyciel Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

1858 – We Lwowie urodził się Jan Styka, malarz, uczeń Jana Matejki; autor obrazów o tematyce batalistycznej i patriotycznej, m.in. – wspólnie z Wojciechem Kossakiem – „Panoramy Racławickiej”.

1860 – Urodził się Józef Weyssenhoff, pisarz, poeta, krytyk literacki, wydawca; autor powieści „Soból i panna”.

1861 – Patriotyczna manifestacja na placu Zamkowym w Warszawie została krwawo rozpędzona przez rosyjskie wojsko, zginęło co najmniej 200 osób, a 500 zostało rannych.

1874 – Urodził się Stanisław Taczak, w 1919 r. pierwszy dowódca Powstania Wielkopolskiego, potem uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, generał WP.

1888 – Urodził się Julian Zborowski, etnograf, językoznawca, wieloletni dyrektor Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, członek Polskiej Akademii Umiejętności.

1890 – Urodził się Zygmunt Drzewiecki, pianista, pedagog, jeden z twórców Międzynarodowego Festiwalu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina, czterokrotny przewodniczący jury, profesor PWSM w Warszawie.

1891 – Urodził się Witold Wandurski, poeta, pisarz, dramaturg, komunista. W 1929 wyjechał do ZSRR, gdzie pięć lat później został skazany na śmierć pod zarzutem szpiegostwa.

1897 – W Warszawie urodził się Jan Żabiński, zoolog, fizjolog, organizator i dyrektor Ogrodu Zoologicznego w Warszawie; żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego; wraz z żoną Antoniną na terenie ogrodu zoologicznego ukrywał Żydów z warszawskiego getta; uhonorowany medalem „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata”.

1908 – Urodził się Tadeusz Kondrat, aktor filmowy i teatralny, znany m.in. z ról w filmach „Celuloza”, „Kwiecień”, „Gdzie jest trzeci król?”, „Sanatorium pod Klepsydrą” oraz roli Belzebuba w telewizyjnej adaptacji „Igraszek z diabłem” Jana Drdy.

1909 – W Newport Beach na Bay Island w stanie Kalifornia zmarła Helena Modrzejewska, jedna z najwybitniejszych polskich aktorek; za jej najwybitniejsze kreacje uznaje się m.in. szekspirowskie role Ofelii, Julii i Lady Makbet.

1918 – W Krakowie zmarł Lucjan Rydel, poeta, dramatopisarz, tłumacz, czołowy przedstawiciel literackiego nurtu Młodej Polski, autor jasełek „Betlejem polskie”, baśni „Zaczarowane koło” i trylogii scenicznej „Zygmunt August”.

1919 – Rząd powołał Akademię Górniczą (poprzedniczkę AGH) w Krakowie.

1923 – W Wilnie urodził się Jerzy Passendorfer, reżyser, scenarzysta; twórca filmów: „Zamach”, „Ostatnie dni”, „Kierunek Berlin”, „Barwy walki” oraz serialu „Janosik”.

1925 – Urodził się Józef Nowak, aktor, wykonawca piosenek, wystąpił m.in. w filmach „Celuloza”, „Drugi brzeg”, „Westerplatte”, „Hasło Korn”, „Hydrozagadka”, „Wiosna panie sierżancie”, a także w serialu „Dom”.

1932 – Urodził się Kazimierz Szołoch, jeden z przywódców strajku w Stoczni Gdańskiej w grudniu 1970 r. Później działał w Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Komitecie Obrony Robotników, Wolnych Związkach Zawodowych Wybrzeża, a od sierpniowych strajków w Stoczni Gdańskiej w „Solidarności”.

1933 – W Warszawie urodziła się Teresa Iżewska, aktorka, niezapomniana „Stokrotka” z filmu Andrzeja Wajdy „Kanał”, pamiętana także z ról w filmach „Baza ludzi umarłych”, „Nafta”.

1934 – W Warszawie zmarł Władysław Skoczylas, grafik, drzeworytnik, malarz, rzeźbiarz, autor m.in. „Pochodu zbójników”, „Teki zbójnickiej” i „Teki podhalańskiej”.

1940 – ORP „Orzeł” zatopił niemiecki statek „Rio de Janeiro”, przewożący niemiecki desant do Norwegii.

1941 – W więzieniu NKWD w Chersoniu zmarł Mariusz Zaruski, generał WP, twórca Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, pionier polskiego żeglarstwa; w latach 1914-1917 żołnierz 1 Pułku Ułanów Legionów, następnie adiutant Józefa Piłsudskiego i prezydenta Stanisława Wojciechowskiego.

1943 – Zbrodnia wołyńska: W kolonii Brzezina w powiecie Sarny ukraińscy nacjonaliści zamordowali około 130 Polaków – oddziałami UPA dowodził Iwan Łytwyńczuk „Dubowyj”.

1945 – W Gdyni żołnierze 1. Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte (wchodziła w skład armii Berlinga) dokonali symbolicznych zaślubin z Bałtykiem.

1950 – Urodził się Grzegorz Lato, piłkarz, król strzelców mistrzostw świata w RFN w 1974 r; w latach 2008-2012 prezes Polskiego Związku Piłki Nożnej.

1950 – W Londynie zmarł Wacław Niżyński, wybitny rosyjski tancerz i choreograf polskiego pochodzenia.

1953 – Urodził się Waldemar Fydrych „Major”, organizator masowych happeningów, działacz „Ruchu na Rzecz Nowej Kultury”, współtwórca Pomarańczowej Alternatywy.

1953 – Urodziła się Sławomira Łozińska, aktorka, znana m.in. z ról Bronki w serialu „Daleko od szosy”, Justyny w „Granicy” oraz serialu „W labiryncie”.

1958 – Premiera filmu „Król Maciuś I” w reżyserii Wandy Jakubowskiej.

1965 – Podpisanie Polsko-Radzieckiego Układu o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej, przedłużającego porozumienie zawarte w 1945 r. na następne 20 lat.

1975 – Premiera filmu Stanisława Lenartowicza „To ja zabiłem”.

1976 – Za szpiegostwo „na rzecz jednego z państw NATO” na 25 lat więzienia i przepadek mienia skazany został Jerzy Pawłowski, wybitny szermierz, reprezentant Polski, wielokrotny medalista igrzysk olimpijskich i mistrzostw świata.

1979 – Edward Raczyński objął urząd Prezydenta RP na uchodźstwie.

1986 – Kazimierz Sabbat zastąpił Edwarda Raczyńskiego na stanowisku prezydenta RP na uchodźstwie.

1989 – Weszła w życie tzw. nowela kwietniowa Konstytucji PRL, zakładająca przywrócenie Senatu i urzędu prezydenta.

1992 – W Warszawie zmarł Roman Zimand, historyk literatury, krytyk literacki.

1994 – Minister spraw zagranicznych RP Andrzej Olechowski złożył w Atenach formalny wniosek o przyjęcie Polski do Unii Europejskiej.

2005 – W Watykanie odbyły się uroczystości pogrzebowe papieża Jana Pawła II.

2008 – W Warszawie zmarł Ludwik Hass, historyk, działacz polityczny związany z ruchem trockistowskim, autor wielu prac z historii ruchu robotniczego i masonerii.

2012 – W Brush Prairie w USA zmarł Janusz Zawodny, ps. Miś, żołnierz Armii Krajowej, historyk, politolog, jeden z najwybitniejszych znawców problematyki katyńskiej, konsultant Rady Bezpieczeństwa Narodowego za prezydentury Jimmy’ego Cartera i Ronalda Reagana.

2020 – W Łodzi zmarł Andrzej Adamiak, gitarzysta, wokalista, kompozytor i autor tekstów, lider popularnego zespołu Rezerwat.

9 kwietnia

1241 – Pod Legnicą rycerstwo polskie, wspierane przez templariuszy i joannitów, poniosło klęskę w bitwie z Tatarami; poległ dowodzący siłami chrześcijańskimi książę Henryk II Pobożny.

1757 – Urodził się Wojciech Bogusławski, aktor, dramatopisarz, reżyser, twórca polskiego teatru narodowego, autor m.in. libretta opery „Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale”.

1831 – Powstanie Listopadowe: oddziały polskie dowodzone przez generałów Ludwika Kickiego i Józefa Dwernickiego pokonały Rosjan w bitwach pod Domanicami i Boremlem.

1887 – W Warszawie urodził się Konrad Tom, aktor, scenarzysta takich filmów jak „Antek policmajster”, „Czy Lucyna to dziewczyna?”, „Manewry miłosne”, „Ada to nie wypada”.

1901 – W Warszawie urodził się Stanisław Wigura, inżynier mechanik, konstruktor lotniczy, pilot sportowy; w 1929 r. wraz z Franciszkiem Żwirką odbył lot dookoła Europy samolotem RWD-2; zginął (wraz ze Żwirką) w 1932 r. w katastrofie lotniczej samolotu RWD-6 nad Cierlickiem Górnym koło Cieszyna.

1921 – Urodził się Anatol Potemkowski, satyryk, współpracownik kabaretów „Szpak”, „Dudek” i „Radiokroniki Decybel”, więzień niemieckich obozów koncentracyjnych Auschwitz i Mauthausen.

1924 – W Warszawie urodził się Jerzy Michalski, historyk, znawca XVIII-wiecznych dziejów Polski.

1927 – W Turynie urodził się Jacek Karpiński, inżynier, elektronik i informatyk, twórca pierwszego polskiego mikrokomputera K-202, w czasie II wojny światowej żołnierz harcerskiego batalionu „Zośka”, powstaniec warszawski.

1935 – W Warszawie urodził się Marek Nowicki, reżyser i operator filmowy, reżyser m.in. filmów „Widziadło”, „Miłość z listy przebojów”.

1936 – Dekret Prezydenta RP o utworzeniu Funduszu Obrony Narodowej.

1936 – W Grodnie urodził się Jerzy Maksymiuk, dyrygent, kompozytor i pianista.

1937 – W Warszawie zmarł Franciszek Fiszer, filozof, erudyta, autor wielu bon motów i anegdot, jedna z najbarwniejszych postaci międzywojennej Warszawy.

1937 – Urodził się Marek Walczewski, aktor, znany m.in. z ról w filmach „Wesele”, „Ziemia obiecana”, „Śmierć prezydenta”, „Golem”, a także serialu „Polskie drogi”.

1938 – W Teatrze Wielkim w Poznaniu odbyła się polska premiera baletu „Harnasie” Karola Szymanowskiego.

1939 – Premiera filmu „Doktór Murek ” w reżyserii Juliusza Gardana.

1941 – Niemcy utworzyli getto w okupowanej Częstochowie.

1945 – Po czterodniowych walkach z Wehrmachtem Armia Czerwona zdobyła Königsberg, przemianowany po włączeniu do ZSRR na Kaliningrad.

1945 – Powstały Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

1951 – W Szczecinie wybuchły rozruchy z powodu zabicia Polaka przez pijanego żołnierza radzieckiego; spontaniczne protesty pacyfikowali żołnierze KBW, milicja i UB, były ofiary śmiertelne i ranni.

1953 – Zmarł Stanisław Wojciechowski, w latach 1922-1926 prezydent RP; zrzekł się tego stanowiska po zamachu majowym.

1961 – Urodził się Mariusz Czajka, aktor teatralny i filmowy; wystąpił w filmach „Chłopaki nie płaczą”, „Ekstradycja” oraz w przedstawieniu „Złe zachowanie” w reżyserii Andrzeja Strzeleckiego.

1968 – W Bielsku-Białej zmarła Zofia Kossak-Szczucka, pisarka, publicystka, w czasie II wojny światowej współorganizatorka Frontu Odrodzenia Polski i Rady Pomocy Żydom „Żegota”, autorka m.in. książek „Krzyżowcy”, „Pożoga”, „Dziedzictwo”.

1971 – W Poznaniu urodził się Rafał Szukała, pływak, srebrny medalista Igrzysk Olimpijskich w Barcelonie, pięciokrotny medalista mistrzostw Europy (w tym dwa złote medale), mistrz świata na dystansie 100 metrów stylem motylkowym.

1991 – Początek wycofywania wojsk radzieckich z terytorium Polski; z garnizonu Borne Sulinowo wyjechał eszelon transportujący w kilkudziesięciu wagonach jednostkę rakietową; ostatnia jednostka bojowa opuściła Polskę 28 października 1992 r., czyli już kilka miesięcy po rozpadzie ZSRR.

1992 – W Katowicach zmarł Alfred Szklarski, pisarz, autor m.in. cyklu powieści przygodowych dla młodzieży o Tomku Wilmowskim oraz trylogii „Złoto Gór Czarnych”.

2004 – W Warszawie zmarła Daria Trafankowska, aktorka filmowa i teatralna, znana m.in. z ról w filmach „Zdjęcia próbne”, „Bołdyn”, seriali „Polskie drogi” i „Na dobre i na złe”.

2005 – W Warszawie zmarł Jerzy Grzegorzewski, reżyser teatralny, scenograf, dyrektor artystyczny Teatru Narodowego w Warszawie w latach 1997-2003.

2007 – W Warszawie zmarł Piotr Kuncewicz, pisarz, poeta, publicysta, krytyk literacki, autor m.in. książek „Samotni wobec historii”, „Agonia i nadzieja”, „Goj patrzy na Żyda. Dzieje braterstwa i nienawiści od Abrahama po współczesność”.

2018 – W wieku 103 lat w Manchesterze zmarł porucznik Stefan Mustafa Abramowicz, ułan 1 Szwadronu Tatarskiego 13 Pułku Ułanów Wileńskich w Nowej Wilejce, więzień sowieckich łagrów, żołnierz II Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Władysława Andersa, uczestnik kampanii włoskiej; uważany za ostatniego ułana Rzeczpospolitej.

2020 – W Suwałkach zmarł Andrzej Strumiłło, malarz, grafik, rzeźbiarz, fotograf, poeta, pisarz, scenograf. Razem z Czesławem Miłoszem i Tomasem Venclovą zainicjował wydanie publikacji „Księga Wielkiego Księstwa Litewskiego” zawierającej teksty historyków, pisarzy i artystów z Polski, Białorusi i Litwy, odwołującej się do tradycji i dziedzictwa Rzeczypospolitej.

2023 – Zmarł Maciej Prus, aktor, reżyser teatralny i operowy, dyrektor i kierownik artystyczny wielu teatrów, odznaczony m.in. Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi oraz Medalem Gloria Artis.

10 kwietnia

1520 – Wspierający Polskę mieszczanie Gdańska podjęli próbę zablokowania Cieśniny Piławskiej. Celem ich działań było odcięcie wojsk krzyżackich od posiłków z Rzeszy lub Danii. Operacja polegająca na zatopieniu w cieśninie obciążonych kamieniami statków się jednak nie powiodła. Część jednostek zatonęła przed planowanym miejscem zatopienia, a 7 dalszych zatopili krzyżacy, używając dział ustawionych na Mierzei Wiślanej.

1525 – Na rynku w Krakowie książę Albrecht Hohenzollern złożył uroczysty hołd lenny polskiemu królowi Zygmuntowi I Staremu.

1580 – Kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski wydał przywilej lokacyjny dla założonego przez siebie miasta – Zamościa.

1826 – Urodził się Konstanty Borzęcki, uczestnik Powstania Wielkopolskiego 1848 roku, rewolucji węgierskiej 1848-49; od 1849 roku przebywał w Turcji, gdzie jako Mustafa Dżaleddin Pasza dosłużył się stopnia generała dywizji.

1831 – Powstanie Listopadowe: W bitwie pod Iganiami oddziały polskie pod dowództwem gen. Ignacego Prądzyńskiego pokonały wojska rosyjskie.

1864 – W Warszawie władze carskie aresztowały Romualda Traugutta, dyktatora Powstania Styczniowego; 5 sierpnia 1864 r. został stracony na stokach Cytadeli Warszawskiej.

1865 – Urodził się Władysław Leopold Jaworski, prawnik, profesor UJ, publicysta, polityk konserwatywny; jeden z liderów Stronnictwa Prawicy Narodowej; poseł do galicyjskiego Sejmu Krajowego (1901-1914) i austriackiej Rady Państwa (1911-1918); w latach 1914-1916 prezes Naczelnego Komitetu Narodowego.

1880 – Urodził się Jan Dąbski, polityk, działacz ruchu ludowego, członek Naczelnego Komitetu Narodowego, żołnierz Legionów Polskich, poseł na Sejm II RP, przewodniczący polskiej delegacji na polsko-sowieckie rozmowy pokojowe w 1920 roku.

1899 – Urodziła się Ewa Szelburg-Zarembina, poetka, pisarka, pedagog, pierwszy Kanclerz Kapituły Orderu Uśmiechu, autorka licznych książek dla dzieci i młodzieży.

1908 – Urodził się Wiktor Weintraub, historyk literatury, dyplomata, pedagog, profesor Uniwersytetu Harvarda; od 1939 roku na emigracji, współpracownik paryskiej „Kultury” i londyńskich „Wiadomości”.

1917 – Podporządkowanie formacji legionowych niemieckim władzom wojskowym – powstanie Polskiej Siły Zbrojnej.

1920 – Urodził się Maciej Słomczyński, poeta, prozaik, tłumacz literatury angielskiej i anglojęzycznej, scenarzysta.

1922 – Urodził się Jerzy Lipman, operator filmowy, jeden z twórców polskiej szkoły filmowej; autor zdjęć do filmów „Pokolenie”, „Cień”, „Lotna”, „Zamach”, „Zezowate szczęście”, „Nóż w wodzie”, „Prawo i pięść”.

1928 – Urodził się Jerzy „Duduś” Matuszkiewicz, saksofonista, klarnecista, kompozytor jazzowy; autor muzyki do seriali „Janosik”, „Stawka większa niż życie”, „Kolumbowie”, „Czterdziestolatek”, „Wojna domowa” i „Przygody psa Cywila”.

1930 – Premiera filmu „Gwiaździsta eskadra” Leonarda Buczkowskiego.

1935 – Urodził się Jerzy Milian, muzyk, kompozytor, wibrafonista, malarz.

1943 – Do Katynia wyjechała zaproszona przez władze niemieckie polska delegacja, w skład której weszli m.in. dr Edmund Seyfried (dyrektor Zarządu Głównego Rady Głównej Opiekuńczej) oraz pisarze Ferdynand Goetel i Jan Emil Skiwski.

1943 – Organizacja Specjalnych Akcji Bojowych Armii Krajowej dokonała zamachu bombowego na dworcu kolejowym Friedrichstrasse w Berlinie, w wyniku którego zginęło 14 osób, a 60 zostało rannych.

1943 – W Warszawie zmarł Hipolit Gliwic, ekonomista, inżynier, działacz polityczny i gospodarczy, dyplomata, senator II RP.

1945 – Rząd RP na uchodźstwie mianował Stefana Korbońskiego Delegatem Rządu na Kraj.

1946 – Urodziła się Maja Wodecka, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Dancing w kwaterze Hitlera”, „Człowiek z M-3”, „Zbrodniarz, który ukradł zbrodnię”.

1947 – Urodziła się Ewa Dałkowska, aktorka, przez wiele lat związana z warszawskim Teatrem Powszechnym, artystka kabaretu „Pod Egidą”.

1947 – Urodziła się Halina Frąckowiak, piosenkarka, znana z przebojów „Serca gwiazd”, „Anna już tu nie mieszka”, „Papierowy księżyc”, „Mały elf”, „Tin Pan Alley”, „Idę dalej”, „Bądź gotowy dziś do drogi”, „Brzegi łagodne”.

1951 – W Warszawie zmarł Dobiesław Damięcki, aktor teatralny i filmowy, reżyser; w czasie II wojny światowej członek konspiracyjnej Rady Teatralnej; prezes ZASP (1945-48).

1952 – Przewodniczącym Stowarzyszenia PAX został Bolesław Piasecki.

1966 – Urodził się Artur Żmijewski, aktor, wystąpił m.in. w filmach „Lawa”, „Demony wojny wg Goi”, popularność przyniosły mu m.in. rola Jakuba Burskiego w serialu „Na dobre i na złe” oraz tytułowa rola w serialu „Ojciec Mateusz”.

1984 – Zmarł Jakub Berman, jedna z czołowych postaci obozu władzy w Polsce do 1956 r., bliski współpracownik Bolesława Bieruta.

1986 – Sejm uchwalił ustawę Prawo atomowe, regulujące zasady wykorzystania energii atomowej w Polsce.

1988 – W Warszawie zmarł Włodzimierz Boruński, aktor, reżyser, tłumacz, znany z kreacji w filmach „Zaduszki”, „Salto”, „Ziemia obiecana”, „Zazdrość i medycyna” oraz serialach „Lalka” i „Polskie drogi”.

2001 – W Monachium zmarł Tadeusz Chciuk-Celt, cichociemny, kurier rządu RP na uchodźstwie; po zakończeniu wojny redaktor i zastępca dyrektora Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

2004 – W Gdańsku zmarł Jacek Kaczmarski, poeta, pieśniarz, bard Solidarności.

2010 – katastrofa samolotu pod Smoleńskiem. Na pokładzie znajdowała się delegacja na czele z prezydente RP Lechem Kaczyńskim, która miała wziąć udział w uroczystościach katyńskich. Zginęli wszyscy pasażerowie i członkowie załogi.

2011 – We Wrocławiu zmarł Eugeniusz Get-Stankiewicz, grafik, rzeźbiarz.

2015 – W Warszawie zmarł Andrzej Ajnenkiel, historyk, profesor IH PAN, badacz historii najnowszej oraz dziejów parlamentaryzmu polskiego.

11 kwietnia

1065 – Książę Bolesław Szczodry ufundował klasztor benedyktynów w Mogilnie.

1079 – W Krakowie z wyroku sądu królewskiego stracony został biskup Stanisław ze Szczepanowa, skonfliktowany z królem Bolesławem Śmiałym; duchowny uznany za męczennika, ogłoszony został w 1254 r. świętym oraz patronem Polski.

1775 – W Warszawie zakończył obrady sejm, zwołany na żądanie zaborców w 1773 r., który ratyfikował traktaty rozbiorowe, legalizując podział ziem Rzeczypospolitej dokonany w 1772 r. przez Rosję, Austrię i Prusy; sejm powołał Komisję Edukacji Narodowej oraz Radę Nieustającą.

1787 – W Marsylii zmarł Kajetan Węgierski, poeta, tłumacz, podróżnik.

1848 – Powstanie Poznańskie: polsko-pruska ugoda w Jarosławcu, która przewidywała nadanie częściowej autonomii Wielkiemu Księstwu Poznańskiemu w zamian za ograniczenie na jego obszarze liczebności polskich oddziałów zbrojnych.

1852 – Urodził się Leon Wyczółkowski, malarz, grafik, rysownik, autor m.in. obrazów „Rybacy”, „Ujrzałem raz” i „Sarkofag św. Stanisława biskupa”.

1921 – Ksiądz Wincenty Tymieniecki został powołany na pierwszego biskupa diecezji łódzkiej.

1914 – W Berlinie zmarł Jakub Hirszberg, łódzki kupiec, przemysłowiec i działacz społeczny.

1925 – W Rzymie zmarł Jan Styka, malarz, uczeń Jana Matejki, autor obrazów o tematyce batalistycznej i patriotycznej, m.in. – wspólnie z Wojciechem Kossakiem – „Panoramy Racławickiej”.

1926 – W Warszawie powstał Polski Związek Szachowy.

1939 – Adolf Hitler podpisał Fall Weiss, plan niemieckiego zbrojnego ataku na Polskę.

1940 – Niemieckie władze okupacyjne zmieniły nazwę Łodzi na Litzmannstadt.

1940 – Niemiecka żandarmeria, SS i gestapo w odwecie za działania oddziału mjr. Henryka Dobrzańskiego „Hubala” dokonały pacyfikacji położonych w pobliżu Szydłowca Skłobów oraz innych okolicznych wsi; w czasie przeprowadzonej akcji Niemcy zamordowali 265 osób.

1940 – Urodził się Władysław Komar, lekkoatleta, mistrz olimpijski z Monachium w 1972 r. w pchnięciu kulą, dwukrotny brązowy medalista Mistrzostw Europy w tej dyscyplinie – w Budapeszcie (1966) i Helsinkach (1971).

1943 – Pierwszy oficjalny komunikat niemiecki dotyczący zbrodni katyńskiej: Agencja Transocean poinformowała na podstawie raportu niemieckich władz w Smoleńsku o „odkryciu masowego grobu ze zwłokami 3000 oficerów polskich”.

1945 – Wojska amerykańskie wyzwoliły niemiecki obóz koncentracyjny Buchenwald (koło Weimaru), w którym wśród 250 tys. osób różnych narodowości więzieni byli również Polacy.

1949 – W Gdańsku urodził się Stefan Chwin, prozaik, eseista, autor powieści „Hanemann”, „Esther”, „Złoty pelikan” i „Panna Ferbelin”.

1959 – W Otwocku zmarł Jerzy Kirchmayer – oficer sztabu Armii „Pomorze”, Komendy Głównej Armii Krajowej; współautor planu „Burza”; generał Ludowego Wojska Polskiego; w 1951 r. skazany na dożywocie w jednym z najgłośniejszych procesów pokazowych stalinowskiej Polski – tzw. procesie generałów.

1959 – W Warszawie urodziła się Hanna Śleszyńska, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Nic śmiesznego”, „Awantura o Basię”, „Kawalerskie życie na obczyźnie”.

1961 – W Jerozolimie rozpoczął się proces Adolfa Eichmanna, zbrodniarza, głównego organizatora „ostatecznego rozwiazania kwestii żydowskiej”, czyli

Holokaustu, którego ofiarami padło kilka milionów Żydów z terytorium Polski i innych krajów Europy.

1967 – Władze podjęły decyzję o zamknięciu Teatru Rapsodycznego w Krakowie, założonego w konspiracji w 1941 r. w czasie niemieckiej okupacji; do pierwszego zespołu teatru należał Karol Wojtyła.

1968 – Marian Spychalski zastąpił Edwarda Ochaba na stanowisku przewodniczącego Rady Państwa; gen. Wojciech Jaruzelski objął stanowisko ministra obrony narodowej.

1969 – Statek pasażerski „Stefan Batory” wypłynął w swój pierwszy rejs transoceaniczny.

1971 – Urodził się Tomasz Gollob, żużlowiec, siedmiokrotny mistrz świata: indywidualnie w sezonie 2010 oraz sześciokrotnie w drużynie; wielokrotny mistrz Polski.

1977 – Na emigracji w Londynie zmarł gen. Ludomił Rayski, pilot, inżynier; od 1926 r. Szef Departamentu Lotnictwa, a od 1936 do marca 1939 r. dowódca Lotnictwa WP; w sierpniu 1939 r. mianowany II wiceministrem spraw wojskowych.

1980 – Oświadczenie KSS KOR w 40. rocznicę zbrodni katyńskiej, wyrażające przekonanie, że ujawnienie stalinowskich zbrodni wobec obywateli polskich „będzie istotnym krokiem w kierunku braterstwa i przyjaźni z narodem rosyjskim”.

1984 – W Warszawie zmarł Władysław Liniarski, pułkownik WP, komendant Białostockiego Okręgu ZWZ-AK (1940-45), a następnie na terenie tego okręgu dowódca Armii Krajowej Obywatelskiej; aresztowany w 1945 r. przez UB, skazany na karę śmierci, wyrok zamieniony na 10 lat więzienia.

1990 – Sejm uchwalił ustawę „o uchyleniu ustawy o kontroli publikacji i widowisk”, co oznaczało zniesienie cenzury prasowej.

1997 – Sejm uchwalił ustawę lustracyjną.

2013 – W Filadelfii zmarł Hilary Koprowski, biolog, wirusolog, twórca pierwszej w świecie szczepionki przeciwko wirusowi polio, który powoduje chorobę Heinego-Medina.

12 kwietnia

1656 – Potop szwedzki: wojska hetmana wielkiego litewskiego Pawła Jana Sapiehy wyzwoliły Lublin z rąk szwedzkich.

1773 – W Warszawie zmarł Jakub Fontana, polski architekt włoskiego pochodzenia, przedstawiciel baroku i klasycyzmu; zaprojektował m.in. gmach Collegium Nobilium, pracował przy przebudowie Zamku Królewskiego w Warszawie; w 1755 r. otrzymał tytuł architekta królewskiego.

1850 – Ogłoszono decyzję cesarza Franciszka Józefa o budowie Twierdzy Kraków.

1861 – W Poznaniu zmarł Tytus Działyński, działacz społeczny i polityczny, uczestnik Powstania Listopadowego, kawaler Orderu Virtuti Militari; mecenas sztuki, wydawca źródeł historycznych, założyciel Biblioteki Kórnickiej.

1863 – W okolicach Rawicza w pojedynku sprowokowanym przez przeciwników politycznych zginął Stefan Bobrowski, członek tajnego Komitetu Centralnego Narodowego; od stycznia 1863 r. właściwy kierownik Powstania Styczniowego, organizator i członek Tymczasowego Rządu Narodowego.

1905 – Urodził się Bohdan Korzeniewski, historyk i krytyk teatru, reżyser, tłumacz, pedagog.

1929 – Urodził się Konstanty Puzyna, krytyk teatralny, eseista, poeta; kierownik literacki Teatru „Wybrzeże”, Teatru Dramatycznego i Teatru Ateneum w Warszawie; badacz twórczości Witkacego.

1929 – W stoczni we francuskim Hawrze zwodowano podwodny stawiacz min ORP „Wilk”, pierwszą jednostkę podwodną polskiej Marynarki Wojennej.

1940 – Rozpoczęła się druga od zajęcia przez ZSRR polskich kresów wschodnich deportacja ludności polskiej. Ofiarami wywózki padło 61 tys. osób, w tym rodziny rozstrzeliwanych w tym samym czasie w Katyniu polskich jeńców wojennych.

1940 – Rozkaz Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego o formowaniu w Syrii Brygady Strzelców Karpackich pod dowództwem płk. Stanisława Kopańskiego.

1944 – W Hucisku w powiecie Bóbrka w Galicji Wschodniej oddział UPA, wsparty przez członków samoobrony ukraińskiej, zamordował ponad 100 Polaków.

1945 – 1 Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka wyzwoliła niemiecki obóz jeniecki w Oberlangen, w którym więziono uczestniczki Powstania Warszawskiego.

1946 – W Brookwood w Wielkiej Brytanii zmarł Marian Zyndram-Kościałkowski, żołnierz Legionów Polskich, współtwórca POW, działacz BBWR; premier RP w latach 1934-35.

1950 – W Kamiennej Górze urodził się Ryszard Bosek, siatkarz, mistrz świata z Meksyku (1974) i złoty medalista olimpijski z Montrealu (1976); trener.

1963 – Premiera filmu „Godzina pąsowej róży” w reżyserii Haliny Bielińskiej.

1963 – W Warszawie zmarł Kazimierz Ajdukiewicz, filozof, logik, przedstawiciel szkoły lwowsko-warszawskiej.

1982 – Stan wojenny: W Warszawie pierwszą audycję nadało podziemne Radio „Solidarność”, którego twórcami byli m.in. Zofia i Zbigniew Romaszewscy.

1982 – Premiera filmu „Znachor” w reżyserii Jerzego Hoffmana z Jerzym Bińczyckim w roli głównej.

1985 – W Warszawie Sąd Wojewódzki zarejestrował Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ).

1991 – W Warszawie podpisano akt założycielski Giełdy Papierów Wartościowych.

1991 – Premiera filmu „Pogrzeb kartofla” Jana Jakuba Kolskiego.

2001 – W Warszawie został zastrzelony były minister sportu Jacek Dębski.

2007 – Zmarł Andrzej Kurylewicz, kompozytor, pianista, i dyrygent. Autor muzyki do filmów „Nad Niemnem”, „Polskie drogi” i „Lalka”.

2012 – Zmarł Jerzy Woźniak, w czasie II wojny światowej żołnierz Armii Krajowej. W latach 1947-1956 więzień polityczny. Po wyjściu na wolność dokończył studia medyczne i został pulmonologiem. W 1989 r. był jednym z założycieli Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego, a w latach 2001-2002 kierownikiem Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

2024 – Zmarł Marian Gańcza, aktor i kaskader, grał w takich filach jak „Sól ziemi czarnej”. „Pan Wołodyjowski”, „Noce i dnie” i „Jak rozpętałem drugą wojnę światową”. W tych trzech ostatnich odpowiadał też za popisy kaskaderskie.

13 kwietnia

1603 – Wojska Rzeczypospolitej pod dowództwem hetmana polnego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza zdobyły bronioną przez Szwedów twierdzę Dorpat w Inflantach.

1881 – W Łodzi zmarł Karol Scheibler, przemysłowiec, działacz gospodarczy i społeczny.

1883 – Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego Zygmunt Wróblewski i Karol Olszewski jako pierwsi na świecie dokonali skroplenia azotu.

1893 – Urodziła się Maja Berezowska; malarka, ilustratorka; autorka cyklu karykatur Adolfa Hitlera opublikowanych we Francji w 1934 r.; w 1942 r. aresztowana w Warszawie przez gestapo; więziona na Pawiaku i w KL Ravensbrueck.

1909 – We Lwowie urodził się Stanisław Ulam, matematyk, absolwent Politechniki Lwowskiej; od 1936 r. w USA; wykładowca m.in. Uniwersytetu Harvarda, profesor Uniwersytetu Wisconsin w Madison; od 1943 r. pracował w ośrodku badań jądrowych w Los Alamos, współtwórca pierwszej amerykańskiej bomby wodorowej.

1923 – Ferdinand Foch mianowany został marszałkiem Polski.

1930 – W Łodzi rozpoczęło działalność Muzeum Sztuki, kolekcjonujące przede wszystkim sztukę awangardową; podstawą jego zbiorów jest kolekcja sztuki nowoczesnej grupy „a.r.”, gromadzona z inicjatywy Władysława Strzemińskiego.

1938 – Urodził się Andrzej Dąbrowski, wokalista jazzowy, piosenkarz, perkusista, kompozytor.

1940 – Urodził się Piotr Figiel, kompozytor, aranżer, pianista; autor piosenek „Dwadzieścia lat, a może mniej”, „Powrócisz tu”.

1942 – Urodził się Waldemar Marszałek, zawodnik sportów motorowodnych, wielokrotny mistrz świata i Europy.

1947 – Rozpoczęła się „bitwa o handel” – obradujące w Warszawie plenum KC PPR wyznaczyło główne kierunki reformy handlu wewnętrznego w Polsce, zmierzające do wprowadzenia modelu gospodarki opartego na wzorach sowieckich.

1957 – Kościołowi Mariackiemu w Krakowie, po 10-letniej konserwacji, przekazano rewindykowany z Niemiec ołtarz Wita Stwosza.

1967 – W Warszawie w Sali Kongresowej odbyły się dwa koncerty The Rolling Stones.

1972 – Zmarł Feliks Młynarski, ekonomista, współtwórca Banku Polskiego SA; w czasie II wojny światowej, za zgodą rządu RP na uchodźstwie, pełnił funkcję prezesa Banku Emisyjnego w Krakowie, emitującego pieniądze dla Generalnego Gubernatorstwa, tzw. młynarki.

1986 – Jan Paweł II jako pierwszy papież odwiedził synagogę; w rzymskiej Synagodze Większej spotkał się z Naczelnym Rabinem Rzymu Elio Toaffem.

1990 – Związek Radziecki przyznał się do odpowiedzialności za zbrodnię katyńską; w komunikacie rządowej agencji TASS oficjalnie potwierdzono, że polscy jeńcy wojenni zostali rozstrzelani wiosną 1940 r. przez NKWD.

1990 – Prezydent ZSRR Michaił Gorbaczow przekazał prezydentowi Wojciechowi Jaruzelskiemu kopie archiwalnych dokumentów z listami polskich jeńców wysłanych w kwietniu i maju 1940 r. z obozu w Kozielsku do Smoleńska i z obozu w Ostaszkowie do Kalinina (obecny Twer), a także wykaz akt ewidencyjnych jeńców wojennych, których wywieziono z obozu NKWD w Starobielsku.

2007 – W Konstancinie zmarł Andrzej Kurylewicz, kompozytor, pianista, trębacz, puzonista, dyrygent, jeden z pionierów muzyki jazzowej w Polsce.

2008 – W Warszawie zmarł Jerzy Krasowski, aktor, reżyser teatralny; w latach 1983-90 dyrektor Teatru Narodowego w Warszawie.

2015 – W Lubece zmarł Günter Grass, niemiecki pisarz urodzony w Gdańsku, rzeźbiarz, rysownik; autor powieści „Blaszany bębenek”, „Psie lata”, „Wróżby kumaka”; laureat literackiej Nagrody Nobla w 1999 r.

2020 – W Nowym Jorku zmarł major Jerzy Główczewski, pilot Dywizjonu 308 „Krakowskiego”, ostatni żyjący polski pilot myśliwca z II wojny światowej. Wykonał sto lotów bojowych. Po wojnie architekt. Autor wspomnień „Wojak z przypadku” (2003), „Optymista mimo wszystko” (2004) i „Ostatni pilot myśliwca” (2017). 

Newsletter „Piękno Historii” dla czytelników „Wszystko co Najważniejsze”

Ruszył nowy projekt redakcji „Wszystko co Najważniejsze” – newsletter „Piękno Historii”.

Nasz newsletter to przestrzeń dla każdego, kto interesuje się historią – zarówno na co dzień, jak i okazjonalnie. Co tydzień prezentujemy wybór najważniejszych i najciekawszych wydarzeń historycznych, których rocznice obchodzimy w danym tygodniu. Znajdą tu Państwo również jakościowe teksty na temat historii autorstwa profesjonalnych historyków, napisane w sposób przystępny i ciekawy.

Newsletter „Piękno Historii” to także szansa na zapoznanie się z głosem z epoki, w który warto się wsłuchać. Prezentujemy go pod postacią cytatu z wybranego źródła historycznego. Proponujemy ponadto zdjęcie bądź obraz z epoki, dzięki którym obcowanie z przeszłością będzie ciekawsze. Znajdą tu Państwo również polecenia książek historycznych, po jakie warto sięgnąć. Co tydzień przedstawimy także sylwetkę polskiego naukowca, wynalazcy, myśliciela lub artysty, którego dokonania  wpłynęły na świat, jaki znamy dziś. 

Zapraszamy do subskrybowania!

Link do zapisów: [Zapisz się].

PAP/MB