Kalendarz rocznic 9-15 września

Przedstawiamy kalendarz rocznic na nadchodzący tydzień. Na co zwrócić uwagę w dniach 9-15 września?

9 września

1409 – Król Władysław Jagiełło w Wolborzu koło Piotrkowa Trybunalskiego wydał odezwę skierowaną do duchowieństwa, rycerstwa i innych władców, zawierającą 29 artykułów z zarzutami wobec działalności zakonu krzyżackiego.

1596 – W Warszawie zmarła królowa Anna Jagiellonka, żona Stefana Batorego, ostatnia przedstawicielka dynastii Jagiellonów.

1698 – Pod Podhajcami hetman polny koronny Feliks Potocki pokonał wojska tatarskie.

1907 – W Warszawie urodził się Edward Szymański, poeta, prozaik i dziennikarz związany z warszawską Wolą, działacz PPS; zamordowany w niemieckim obozie KL Auschwitz w 1943 r.

1911 – Władze rosyjskie zniosły zakaz zabudowywania esplanad fortecznych w likwidowanej Twierdzy Warszawa. Umożliwiło to rozpoczęcie planowania rozbudowy miasta.

1922 – W Białymstoku urodził się Witold Lesiewicz, reżyser, scenarzysta; autor filmów „Kwiecień”, „Bolesław Śmiały” oraz serialu „Doktor Murek”.

1923 – Ukazał się pierwszy numer ogólnopolskiego tygodnika katolickiego „Gość Niedzielny”.

1930 – W nocy z 9 na 10 września na polecenie ministra spraw wewnętrznych gen. Felicjana Sławoja-Składkowskiego, bez nakazu sądowego, aresztowano 19 byłych posłów, przywódców opozycji; wśród aresztowanych byli m.in. Wincenty Witos, Adam Ciołkosz, Norbert Barlicki, Karol Popiel i Kazimierz Bagiński.

1931 – W Katowicach urodził się Waldemar Świerzy, grafik, artysta plakatu.

1939 – Kampania polska: Kolejne nieudane natarcie niemieckiej 4 Dywizji Pancernej na Warszawę. W walkach na Woli i Ochocie Niemcy stracili około połowy wozów bojowych.

1939 – Kampania polska: Wojska niemieckie zajęły Poznań; dotarły też do środkowej Wisły i Sanu.

1939 – Kampania polska: Armia „Poznań”, dowodzona przez gen. Tadeusza Kutrzebę, uderzeniem z rejonu Łęczycy na lewe skrzydło niemieckiej 8 Armii rozpoczęła bitwę nad Bzurą (zwaną też bitwą pod Kutnem).

1939 – Kampania polska: Podpisanie polsko-francuskiej umowy o formowaniu polskich jednostek wojskowych na terenie Francji.

1939 – Kampania polska: W Lublinie w czasie bombardowania miasta przez Niemców zginął Józef Czechowicz, poeta.

1939 – W Warszawie urodził się Zbigniew Namysłowski, jeden z najbardziej znanych polskich jazzmanów; multiinstrumentalista – z wykształcenia wiolonczelista, z wyboru puzonista, saksofonista altowy i sopranowy, flecista, a także kompozytor i aranżer.

1942 – Z Lublina do obozu na Majdanku Niemcy wywieźli 2 tys. Żydów.

1942 – Niemcy zakończyli likwidację getta żydowskiego w Beresteczku.

1943 – Utworzenie przez Niemców na terenie KL Birkenau tak zwanego obozu rodzinnego Theresienstadt dla Żydów z getta w Terezinie koło Pragi (Protektorat Czech i Moraw).

1944 – PKWN zawarł z rządami sowieckiej Ukrainy i Białorusi układy dotyczące ewakuacji obywateli polskich z terytorium USRS i BSRS oraz ewakuacji ludności ukraińskiej i białoruskiej z terytorium Polski.

1951 – W Warszawie członkowie podziemia antykomunistycznego zastrzelili Stefana Martykę, lektora i reżysera audycji propagandowych w Polskim Radiu.

1957 – Założono Polski Związek Rugby.

1962 – Na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji „Nóż w wodzie” w reż. Romana Polańskiego otrzymał nagrodę Międzynarodowej Federacji Krytyków Filmowych FIPRESCI.

1962 – W Warszawie zmarł prof. Edward Szturm de Sztrem, statystyk, demograf, w latach 1929-1939 dyrektor Głównego Urzędu Statystycznego; po wojnie wykładowca SGPiS.

1967 – W Warszawie odsłonięto pomnik Lotnika, zrekonstruowany po zniszczeniach wojennych.

1970 – Premiera serialu telewizyjnego „Kolumbowie” w reż. Janusza Morgensterna.

1971 – Premiera serialu telewizyjnego „Przygody psa Cywila” w reż. Krzysztofa Szmagiera.

1972 – Podczas XX Letnich Igrzysk Olimpijskich w Monachium Władysław Komar zdobył złoty medal w konkursie pchnięcia kulą.

1973 – We Wrocławiu urodziła się Maria Peszek, piosenkarka, aktorka.

1976 – W Polsce rozpoczęły się manewry wojsk Układu Warszawskiego „Tarcza 76”.

1976 – Polscy biskupi zaapelowali do władz, aby zaniechano wszelkich represji wobec robotników, a także do społeczeństwa, aby przyczyniało się do poprawy trudnej sytuacji ekonomicznej kraju.

1978 – Kopalnia Soli „Wieliczka” wpisana została na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

1993 – Utworzono Biebrzański Park Narodowy.

1995 – W Puszczykowie zmarł Jerzy Kurczewski, dyrygent, pedagog, kompozytor, muzykolog, założyciel Poznańskiego Chóru Chłopięcego.

1996 – Polska Akademia Nauk powołała Radę Języka Polskiego.

2006 – W Warszawie zmarł Lucjan Kydryński, dziennikarz, konferansjer, autor audycji radiowych i telewizyjnych poświęconych muzyce, a także wielu książek, m.in. „Wierzę piosence”, „Znajomi z płyt”, „Opera na cały rok”, „Marek i Wacek – historia prawdziwa” oraz „Przejazdem przez życie… Kroniki Rodzinne”.

2021 – W Warszawie zmarł Wiesław Gołas, odtwórca ponad 120 ról filmowych, kabaretowych, teatralnych i telewizyjnych. Kojarzony był głównie z postaciami komediowymi, m.in. Tomkiem Czereśniakiem z „Czterech pancernych i psa”, Przemysławem Stefanem Waldkiem z „Dzięcioła”, Robertem z „Żony dla Australijczyka” – i kreacjami kabaretowymi w kabaretach Dudek i Kabarecie Starszych Panów.

10 września

1382 – W Nagyszombat, obecnie Trnawa na Słowacji, zmarł Ludwik Węgierski, król Polski od 1370 r.

1526 – Sejm mazowiecki złożył przysięgę na wierność królowi polskiemu, oficjalnie potwierdzając inkorporację Mazowsza do Korony.

1770 – Konfederacja barska: Rozpoczęła się obrona Jasnej Góry przed wojskami rosyjskimi.

1797 – W Winiarach niedaleko Warki urodził się Piotr Wysocki, przywódca spisku w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie, który zapoczątkował wybuch powstania listopadowego; zesłany przez władze carskie na Syberię, do kraju powrócił po ponad 25 latach.

1821 – W Końskowoli zmarł Franciszek Zabłocki, komediopisarz, poeta, sekretarz Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych; autor komedii „Fircyk w zalotach”.

1831 – Gen. Maciej Rybiński został ostatnim wodzem naczelnym powstania listopadowego.

1876 – We Lwowie urodził się Stanisław Kętrzyński, historyk, dyplomata.

1891 – W Warszawie urodził się Ignacy Matuszewski, jeden z czołowych reprezentantów obozu sanacyjnego, członek POW, płk WP, w 1920 r. szef Oddziału II Naczelnego Dowództwa, dyplomata, minister skarbu, redaktor naczelny „Gazety Polskiej”; we wrześniu 1939 r. kierował ewakuacją złota Banku Polskiego do Francji.

1893 – W Berlinie założono Polską Partię Socjalistyczną zaboru pruskiego.

1907 – W Kluczewie w pow. Szamotuły urodził się Marian Konopiński, duchowny katolicki; w kampanii polskiej 1939 r. kapelan 15 Pułku Ułanów Poznańskich; zamordowany w niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau, w którym był poddawany pseudomedycznym eksperymentom. Beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II w 1999 r.

1914 – Walki 1 Pułku Legionów Polskich pod Nowym Korczynem, Opatowem, Uściskowem, Grotnikami, Winiarami, Ksanami i Czarkową.

1929 – W Warszawie urodziła się Olga Krzyżanowska, lekarz, w czasie II wojny światowej członek Szarych Szeregów; działaczka „Solidarności”; w latach 1989-1991 i 1993-1997 wicemarszałek Sejmu; senator (2001-2005).

1939 – Kampania polska: Padła polska pozycja umocniona pod Wizną; jej dowódca kpt. Władysław Raginis popełnił samobójstwo.

1939 – Kampania polska: Początek odwrotu Armii „Modlin” znad dolnego Bugu.

1939 – W Bydgoszczy Niemcy przeprowadzili pierwszą masową egzekucję Polaków; łącznie rozstrzelali około 1500 osób.

1944 – Utworzony został Zarząd Informacji Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego, jego pierwszym szefem został płk Piotr Kożuszko, współpracownik gen. mjr. NKWD Gieorgija Żukowa.

1947 – W Krakowie zakończył się proces działaczy Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość oraz Polskiego Stronnictwa Ludowego; władze komunistyczne skazały osiem osób na karę śmierci, wśród nich komendanta WiN płk. Franciszka Niepokólczyckiego.

1952 – W Luksemburgu kanclerz RFN Konrad Adenauer i minister spraw zagranicznych Izraela Mosze Szaret podpisali niemiecko-izraelski układ o odszkodowaniach dla ofiar Holocaustu.

1957 – W Gdańsku urodził się Paweł Huelle, pisarz, autor powieści „Weiser Dawidek”.

1967 – Prymas kardynał Stefan Wyszyński ukoronował obraz Matki Boskiej Gietrzwałdzkiej.

1972 – Na igrzyskach olimpijskich w Monachium piłkarska reprezentacja Polski, pokonując w finale Węgry 2:1, zdobyła złoty medal; obie bramki w finałowym meczu strzelił dla Polski Kazimierz Deyna, który z liczbą 9 zdobytych goli został najlepszym strzelcem turnieju.

1974 – W Warszawie zmarł Melchior Wańkowicz, mistrz szlacheckiej gawędy, klasyk reportażu, autor takich książek jak „Monte Cassino”, „Hubalczycy” czy „Ziele na kraterze”.

1981 – W gdańskiej hali „Olivia” zakończyła się pierwsza tura I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”.

1991 – W Krakowie zmarł Jan Józef Lipski, historyk literatury, działacz opozycji demokratycznej; żołnierz Szarych Szeregów i Armii Krajowej, uczestnik Powstania Warszawskiego; współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników, działacz NSZZ „Solidarność”, przewodniczący reaktywowanej PPS; senator OKP.

2012 – W Nowym Jorku zmarł Eli Zborowski, wiceprezes Światowej Federacji Żydów Polskich oraz przewodniczący Międzynarodowego Stowarzyszenia Yad Vashem; pochodził z Żarek w pow. myszkowskim.

2018 – W Cieszynie zmarł Karol Śliwka, autor znanych znaków graficznych, plakatów i etykiet, uznawany za jednego z ośmiu najwybitniejszych twórców w swojej dziedzinie. Zaprojektował m.in. logo PKO BP i opakowania produktów fabryki Wedla.

2020 – W Cieszacinie Wielkim na Podkarpaciu zmarł Jan Kułaj, działacz ludowy, pierwszy przewodniczący Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych „Solidarność”.

2023 – Zamordowana przez Niemców za pomoc swoim żydowskim sąsiadom rodzina Ulmów została ogłoszona błogosławioną w trakcie mszy świętej w miejscowości Markowa na Podkarpaciu.

11 września

1799 – W Berezówce na Wołyniu zmarł Marek Jandołowicz, karmelita, przywódca duchowy konfederatów barskich, więziony przez władze carskie; był pierwowzorem tytułowej postaci z dramatu Juliusza Słowackiego „Ksiądz Marek” z 1843.

1833 – Ogłoszono nową Konstytucję Wolnego Miasta Krakowa, która ograniczała autonomię tego państwa i wzmacniała pozycję mocarstw Świętego Przymierza.

1838 – W Kaliszu urodził się Adam Asnyk, poeta, dramatopisarz, członek Rządu Narodowego w czasie powstania styczniowego.

1865 – Król pruski Wilhelm I Hohenzollern nadał prawa miejskie Katowicom.

1869 – W Warszawie założona została firma cukiernicza Blikle.

1877 – W Oziembłowie na Wileńszczyźnie w polskiej rodzinie szlacheckiej urodził się Feliks Dzierżyński, współpracownik Lenina, jeden z przywódców rewolucji bolszewickiej w 1917 r., współtwórca totalitarnego reżimu sowieckiej Rosji.

1883 – W Krakowie w Muzeum Narodowym w Sukiennicach udostępniono publiczności pierwszą wystawę, która poświęcona była 200. rocznicy odsieczy wiedeńskiej.

1886 – W Krakowie urodził się Jerzy Kossak, malarz i przedstawiciel realizmu, syn Wojciecha Kossaka.

1894 – W Słupie na Mazowszu urodziła się Maria Kownacka, pisarka, autorka utworów dla dzieci, m.in. „Plastusiowego pamiętnika”.

1904 – W Siedlcach urodził się Jacek Woszczerowicz, aktor, reżyser teatralny.

1906 – W Wilnie urodził się Antoni Bohdziewicz, reżyser, scenarzysta filmowy.

1908 – W Jelizawietgradzie na Zaporożu urodził się Michał Choromański, pisarz i dramaturg, autor powieści m.in. „Zazdrość i Medycyna”, „Słowacki wysp tropikalnych”.

1920 – Założono masońską Wielką Lożę Narodową Polski.

1926 – W Kaliszu urodził się Jan Tarasin, malarz, grafik, fotograf, autor esejów o sztuce.

1930 – W Warszawie urodził się Adam Strzembosz, prawnik, profesor KUL; w latach 1990-1998 I prezes Sądu Najwyższego i przewodniczący Trybunału Stanu; przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa (1994-1998).

1930 – W Warszawie urodził się Tomasz Strzembosz, historyk, badacz II wojny światowej; profesor KUL i Instytutu Studiów Politycznych PAN; przewodniczący Rady Naczelnej ZHR (1989-1990; 1991-1992).

1932 – W katastrofie lotniczej pod Cierlickiem Górnym na Zaolziu zginęli Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura; kilkanaście dni wcześniej zwyciężyli w największej międzywojennej imprezie lotnictwa sportowego – Międzynarodowych Zawodach Samolotów Turystycznych Challenge 1932 w Berlinie.

1932 – W Wilnie urodził się Jerzy Afanasjew, poeta, reżyser, współzałożyciel teatru studenckiego Bim-Bom w Gdańsku.

1940 – W Tarnobrzegu urodził się Andrzej Mencwel, historyk, antropolog kultury, profesor Instytutu Kultury Polskiej UW.

1942 – W Warszawie zmarł abp Stanisław Gall, pierwszy biskup polowy Wojska Polskiego (1919-1933).

1942 – W Starachowicach urodził się Marek Bargiełowski, aktor, wystąpił w filmach „Gniazdo”, „Pokój z widokiem na morze”, „Jeszcze tylko ten las”, a także w serialach „Królewskie sny” i „Modrzejewska”.

1943 – Likwidacja getta w Przemyślu; żyjących tam Żydów wysłano do niemieckiego obozu zagłady Auschwitz-Birkenau.

1949 – W Warszawie urodziła się Ewa Szykulska, aktorka, wystąpiła w filmach „Człowiek z M-3”, „Hydrozagadka”, „Dziewczyny do wzięcia”, „Vabank”, a także w serialach „Samochodzik i templariusze”, „Kariera Nikodema Dyzmy”, „Jan Serce” i „Lokatorzy”.

1960 – Na terenie byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego na Majdanku odsłonięto Pomnik Walki i Męczeństwa; spośród prawdopodobnie 150 tys. więźniów z ok. 30 krajów, którzy przeszli przez Majdanek, na skutek głodu, chorób, pracy ponad siły, a także w egzekucjach i komorach gazowych, życie straciło około 80 tys. osób, z czego 60 tys. to Żydzi przywożeni do obozu z całej Europy.

1960 – W Rzymie zakończyły się XVII Letnie Igrzyska Olimpijskie; reprezentacja Polski zdobyła na nich 21 medali, w tym cztery złote.

1969 – Premiera serialu telewizyjnego „Do przerwy 0:1” w reżyserii Stanisława Jędryki.

1971 – W Moskwie zmarł Nikita Chruszczow, działacz komunistyczny, współodpowiedzialny za zbrodnie stalinowskie, m.in. za represje wobec ludności polskiej w latach 1939-41. Po śmierci Stalina I sekretarz KC KPZR (1953-64) i premier ZSRS (1958-64).

1972 – W Monachium zakończyły się XX Letnie Igrzyska Olimpijskie; reprezentanci Polski zdobyli na nich 21 medali, w tym siedem złotych.

1976 – Antoni Macierewicz, Piotr Naimski i Wojciech Onyszkiewicz opracowali wstępną wersję dokumentu powołującego Komitet Obrony Robotników.

1980 – W Hucie Katowice Międzyzakładowy Komitet Robotniczy podpisał porozumienie z komisją rządową.

1986 – Minister spraw wewnętrznych gen. Czesław Kiszczak zapowiedział zwolnienie w krótkim czasie wszystkich więźniów politycznych.

2001 – Terroryści Al-Kaidy porwali w USA cztery samoloty, z których dwa uderzyły w budynki WTC w Nowym Jorku, trzeci w gmach Pentagonu w Waszyngtonie; czwarty (który miał uderzyć w waszyngtoński Kapitol) rozbił się w Pensylwanii po akcji pasażerów, którzy podjęli walkę z porywaczami. W wyniku ataku zginęło prawie trzy tysiące osób, wśród nich sześcioro Polaków.

2005 – W Warszawie zmarł Henryk Tomaszewski, grafik, ilustrator, współtwórca polskiej szkoły plakatu.

2021 – W Krakowie zmarł Józef Korpanty, filolog klasyczny, znawca literatury i kultury starożytnego Rzymu, autor małego słownika polsko-łacińskiego.

12 września

1635 – W Sztumskiej Wsi zawarty został rozejm polsko-szwedzki; zgodnie z jego postanowieniami Szwedzi wycofali się z miast i portów Pomorza Gdańskiego, pozostając jednak w Inflantach.

1637 – W kościele św. Jana w Warszawie król Władysław IV Waza poślubił Cecylię Renatę Habsburżankę, córkę cesarza Ferdynanda II.

1683 – Pod Wiedniem koalicja wojsk chrześcijańskich dowodzonych przez króla Jana III Sobieskiego pokonała armię turecką.

1733 – Na warszawskiej Woli na sejmie elekcyjnym Stanisław Leszczyński wybrany został na króla Polski.

1814 – W Suchej koło Węgrowa na Podlasiu urodził się August Cieszkowski, filozof, ekonomista, działacz społeczny.

1823 – W Beremianach na Podolu urodził się Kornel Ujejski, poeta, publicysta.

1914 – W Ryżawce w rejonie humańskim urodził się Janusz Żurakowski, pilot myśliwski, oblatywacz; uczestnik kampanii polskiej 1939 r. i Bitwy o Anglię; od 1942 r. dowódca polskiego 316 Dywizjonu Myśliwskiego; od 1944 r. pilot doświadczalny w brytyjskim ośrodku badawczym lotnictwa wojskowego w Boscombe Down; pierwszy Polak pilotujący samoloty odrzutowe i pionier odrzutowej akrobacji.

1916 – W Sankt Petersburgu zmarł Zygmunt Balicki, jeden z przywódców ruchu narodowo-demokratycznego, współtwórca Ligi Narodowej.

1917 – W Warszawie mocarstwa okupacyjne powołały Radę Regencyjną, która miała sprawować najwyższą władzę w Królestwie Polskim.

1921 – We Lwowie urodził Stanisław Lem, klasyk literatury science fiction, filozof, futurolog i eseista; jego książki „Powrót z gwiazd”, „Solaris”, „Opowieści o pilocie Pirxie”, „Dzienniki Gwiazdowe”, „Cyberiada” weszły do kanonu najsłynniejszych dzieł science fiction XX w.

1930 – W Warszawie urodził się Piotr Skrzynecki, założyciel kabaretu Piwnica pod Baranami, jego wieloletni konferansjer i lider.

1930 – W Nowym Sączu urodził się Jerzy Wójcik, operator i reżyser filmowy, współtwórca polskiej szkoły filmowej, pedagog.

1939 – Kampania polska: Francusko-brytyjska konferencja polityczno-wojskowa w Abbeville podjęła decyzję o wstrzymaniu alianckich działań zaczepnych na froncie zachodnim. Władze RP nie zostały o tym poinformowane.

1939 – Kampania polska: Pierwsze oddziały niemieckie zaatakowały Lwów.

1941 – W Tarnowie rozstrzelana została przez Niemców Helena Marusarzówna, narciarka, wielokrotna mistrzyni Polski; w czasie II wojny światowej działała w konspiracji jako kurier tatrzański.

1942 – Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski zatwierdził plan formowania Armii Polskiej na Wschodzie.

1945 – Rząd Jedności Narodowej uznał za nieobowiązujący konkordat zawarty z Watykanem w 1925 r.

1950 – Prymas Polski kard. Stefan Wyszyński oraz kard. Adam Sapieha wystosowali do Bolesława Bieruta list dotyczący zwalczania Kościoła przez władze państwowe.

1960 – W Goworowie pod Ostrołęką urodził się Wojciech Jagielski, dziennikarz, reporter zajmujący się problematyką Afryki, Azji Środkowej, Kaukazu i Zakaukazia; opublikował m.in. książki „Dobre miejsce do umierania”, „Modlitwa o deszcz”, „Wieże z kamienia”, „Nocni wędrowcy”.

1961 – Początek działalności Warszawskiej Opery Kameralnej.

1964 – W Londynie zmarł Sergiusz Piasecki, pisarz, autor „Kochanka Wielkiej Niedźwiedzicy”.

1967 – Prezydent Francji Charles de Gaulle zakończył tygodniową wizytę w PRL.

1968 – W Warszawie zmarł Ryszard Siwiec, który 8 września 1968 r., podczas centralnych dożynek na Stadionie X-lecia, podpalił się na oczach tłumów, protestując przeciwko interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji.

1970 – W Krakowie zmarł Jan Sztaudynger, poeta, fraszkopisarz.

1978 – Premiera filmu „Gdziekolwiek jesteś Panie Prezydencie” w reżyserii Andrzeja Trzosa-Rastawieckiego.

1989 – Sejm powołał rząd premiera Tadeusza Mazowieckiego, pierwszego niekomunistycznego prezesa Rady Ministrów w Polsce od zakończenia II wojny światowej.

1990 – W Warszawie zmarła Irena Eichlerówna, jedna z najwybitniejszych polskich aktorek teatralnych, przez ponad pół wieku związana z Teatrem Narodowym w Warszawie.

1991 – W Chicago zmarł Feliks Konarski, pseudonim Ref-Ren, pisarz, kierownik artystyczny i literacki teatrów rewiowych; w czasie II wojny światowej więzień sowieckich łagrów, następnie w armii gen. Władysława Andersa; autor słów pieśni „Czerwone maki na Monte Cassino”.

1995 – W Hausach w Niemczech zmarł Ernest Pohl, piłkarz, zawodnik m.in. Górnika Zabrze i Legii Warszawa; najskuteczniejszy strzelec w historii ekstraklasy z dorobkiem 186 goli; w latach 1955-1964 wystąpił w 46 oficjalnych meczach reprezentacji Polski, w których zdobył 39 goli.

2004 – W Warszawie zmarł Marek Karp, historyk, założyciel i wieloletni dyrektor Ośrodka Studiów Wschodnich.

2005 – W Warszawie zmarł Józef Słotwiński, reżyser teatralny, jeden z twórców Teatru Telewizji, autor i główny reżyser telewizyjnej „Kobry”.

2009 – W finale mistrzostw Europy w siatkówce rozgrywanych w Turcji Polska reprezentacja pokonała drużynę Francji.

2021 – W warszawskiej Świątyni Opatrzności Bożej ogłoszono beatyfikację kardynała prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego i siostry Marii Róży Czackiej.

13 września

1195 – Walka o tron krakowski: Nad Mozgawą doszło do nierozstrzygniętej bitwy pomiędzy zwolennikami Leszka Białego, wspieranymi przez oddziały ruskie, a idącymi z Wielkopolski wojskami księcia Mieszka III Starego, którego sojusznikami byli książęta śląscy Mieszko I Plątonogi i Jarosław Opolski.

1309 – W Myśliborzu krzyżacy zawarli układ z Brandenburgią, na mocy którego zakupili za 10 tysięcy grzywien fikcyjne prawa do Pomorza Gdańskiego, uzyskane przez Brandenburgię od króla Węgier i Czech oraz tytularnego króla Polski Wacława III.

1637 – Żona Władysława IV Wazy Cecylia Renata Habsburżanka została koronowana w kościele św. Jana w Warszawie na królową Polski.

1732 – Rosja, Prusy i Austria zawarły traktat dotyczący Rzeczypospolitej, którego celem było wprowadzenie na tron polski po śmierci Augusta II kandydata wskazanego przez wymienione mocarstwa. Traktat ten nazywany jest traktatem Loewenwolda (od nazwiska posła rosyjskiego w Rzeczypospolitej) lub przymierzem „trzech czarnych orłów”.

1764 – Król Stanisław August podpisał pacta conventa – zobowiązania króla określające jego program w dziedzinie polityki, gospodarki i kultury.

1803 – W Bojańcu koło Żółkwi urodził się Maurycy Mochnacki, pisarz, publicysta, krytyk literacki i muzyczny; członek sprzysiężenia Piotra Wysockiego, jeden z przywódców Towarzystwa Patriotycznego, uczestnik powstania listopadowego; po upadku powstania przedostał się do Francji, pozostał na emigracji; autor pracy „Powstanie narodu polskiego w 1830 i 1831”.

1857 – W Zdroju w Wielkopolsce urodził się Michał Drzymała, chłop z Poznańskiego, który w latach 1904-1909 prowadził z władzami pruskimi spór o pozwolenie na budowę domu.

1883 – W Warszawie urodził się August Zaleski, minister spraw zagranicznych (1926-32), prezydent RP na uchodźstwie w latach 1947-1972.

1894 – W Łodzi urodził się Julian Tuwim, poeta, tłumacz, satyryk, współtwórca grupy poetyckiej „Skamander”, kierownik literacki wielu kabaretów warszawskich m.in. „Qui Pro Quo”, autor „Balu w operze”, „Kwiatów polskich”, wielu piosenek, wśród nich „Miłość ci wszystko wybaczy” czy „Na pierwszy znak”, a także popularnych wierszy dla dzieci.

1926 – Minister Komunikacji Paweł Romocki podpisał ze Stocznią Cesarską w Gdańsku umowę na budowę dwóch statków pasażerskich, późniejszych SS „Gdynia” i SS „Gdańsk”.

1927 – W Warszawie zmarł gen. Antoni Listowski, w czasie wojny polsko-bolszewickiej dowodził m.in. 2 Armią i Frontem Ukraińskim.

1931 – W Radomiu urodził się Ksawery Jasieński, spiker, lektor telewizyjny i radiowy.

1934 – W Warszawie urodził się Zbigniew Zapasiewicz, reżyser, pedagog; jego najsłynniejsze kreacje filmowe to m.in. rola docenta Szelestowskiego w „Barwach ochronnych”, dziennikarza Jerzego Michałowskiego w „Bez znieczulenia” oraz Kesslera w „Ziemi obiecanej”.

1938 – W Poznaniu urodził się Janusz Głowacki, dramaturg, prozaik, scenarzysta; autor dramatów „Polowanie na karaluchy” i „Antygona w Nowym Jorku”, współscenarzysta kultowego filmu „Rejs”.

1939 – Kampania polska: Gen. Wiktor Thommée dotarł wraz z częścią oddziałów Armii „Łódź” do twierdzy Modlin i objął jej dowództwo.

1939 – Kampania polska: Okrążone resztki Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew” skapitulowały pod Zambrowem; w nocy z 13 na 14 września w Zambrowie Niemcy zamordowali 200 polskich jeńców.

1939 – Kampania polska: Pociąg ewakuacyjny z 75 tonami złota rezerw Banku Polskiego przekroczył granicę polsko-rumuńską w Śniatyniu.

1939 – Kampania polska: Sztab Naczelnego Wodza opuścił Brześć nad Bugiem i przeniósł się do Kowla.

1944 – Powstanie Warszawskie: Po raz pierwszy sowieckie samoloty dokonały zrzutów z bronią i żywnością dla powstańców walczących w Śródmieściu.

1946 – W krakowskim więzieniu przy ul. Montelupich stracono Amona Goetha komendanta niemieckiego obozu KL Plaszow, skazanego na śmierć przez Najwyższy Trybunał Narodowy.

1946 – Rada Ministrów wydała dekret o wyłączeniu ze społeczeństwa polskiego osób narodowości niemieckiej; zgodnie z jego art. 4 osoby pozbawione obywatelstwa podlegały wysiedlaniu z obszaru państwa. Dekret uchylono 31 grudnia 1948 r.

1950 – W Warszawie urodził się Włodzimierz Cimoszewicz, prawnik, członek PZPR w latach 1971-1990; poseł na Sejm (1989-2005); wicepremier i minister sprawiedliwości (1993-1995), premier (1996-1997), minister spraw zagranicznych (2001-2005), marszałek Sejmu (2005); od 2007 r. senator, od 2019 r. europoseł.

1973 – Premiera serialu telewizyjnego „Stawiam na Tolka Banana” w reżyserii Stanisława Jędryki.

1977 – W Nether Wallop w Anglii zmarł Leopold Stokowski, amerykański dyrygent polskiego pochodzenia.

1982 – Premiera filmu „Konopielka” w reżyserii Witolda Leszczyńskiego.

1983 – Początek protestacyjnej głodówki więźniów politycznych w Zakładzie Karnym w Barczewie.

1993 – Sprowadzone ze Szwajcarii prochy prezydenta Ignacego Mościckiego i jego małżonki zostały złożone w krypcie archikatedry warszawskiej.

1996 – W Warszawie zmarł Wiktor Woroszylski, poeta, prozaik, tłumacz.

2010 – W Warszawie zmarł Jarosław Kukulski, kompozytor muzyki rozrywkowej, mąż piosenkarki Anny Jantar.

2012 – Polska przystąpiła do Europejskiej Agencji Kosmicznej- jednej z głównych agencji kosmicznych na świecie.

2017 – W Kielcach zmarł Kazimierz Ryczan, biskup kielecki w latach 1993–2014, w okresie PRL działacz ruchów kultury chrześcijańskiej i duszpasterstw ludzi pracy.

2022 – W Warszawie zmarł prof. Mieczysław Gogacz, filozof, przedstawiciel tomizmu, wykładowca UKSW, autor 37 książek i prawie 1000 artykułów.

14 września

1309 – Wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego Siegfried von Feuchtwangen przeniósł do Malborka stolicę państwa zakonnego.

1745 – W Wiedniu zmarł Martino Altomonte, włoski malarz, działający m.in. na dworze króla Jana III Sobieskiego; autor obrazów „Bitwa pod Wiedniem” oraz „Bitwa pod Parkanami”.

1788 – W Warszawie z inicjatywy króla Stanisława Augusta odsłonięto pomnik Jana III Sobieskiego.

1812 – Napoleon Bonaparte wraz Wielką Armią wkroczył do Moskwy. Pierwszym oddziałem napoleońskim, który wszedł do miasta, był 10 pułk polskich huzarów płk. Jana Umińskiego.

1821 – W Wilanowie zmarł Stanisław Kostka Potocki, polityk, pisarz, publicysta, kolekcjoner i mecenas sztuki.

1859 – W Skrzypczyńcach koło Humania urodził się Tadeusz Zieliński, filolog klasyczny, historyk kultury, profesor uniwersytetu w Petersburgu (1887-1920), a następnie Uniwersytetu Warszawskiego (1921-1935), autor m.in. „Religii świata antycznego”.

1862 – Urodziła się Zofia Stankiewicz, graficzka, malarka, ilustratorka.

1925 – W Hrubieszowie urodził się Wiktor Zin, architekt, wieloletni wykładowca Politechniki Krakowskiej, rysownik, autor popularnego cyklu telewizyjnego „Piórkiem i węglem”; w latach 1977-81 r. generalny konserwator zabytków.

1929 – Powstanie koalicji opozycyjnych partii centrowych i lewicowych – tzw. Centrolewu.

1930 – W Nowym Sączu urodził się Jerzy Bereś, rzeźbiarz, performer, uczeń Xawerego Dunikowskiego.

1939 – Kampania polska: Natarcie Armii „Poznań” i „Pomorze” na Łowicz i Skierniewice zakończone przejściem do obrony na linii Bzury.

1939 – Kampania polska: Wojska niemieckie zamknęły pierścień okrążenia wokół stolicy; Niemcy zajęli Przemyśl i Gdynię.

1939 – Kampania polska: Okręt podwodny „Wilk” opuścił Bałtyk, kierując się do Wielkiej Brytanii.

1939 – Kampania polska: Do walki w obronie Warszawy wyruszył pierwszy batalion ochotniczy.

1944 – Wojska sowieckie wspólnie z 1 Armią Wojska Polskiego zajęły prawobrzeżną część Warszawy.

1944 – 1 Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka zdobyła Gandawę.

1945 – W Krakowie urodził się Jerzy Zelnik, aktor filmowy i teatralny, odtwórca roli Ramzesa XIII w „Faraonie” Jerzego Kawalerowicza, znany również z serialu „Królowa Bona”, a także filmów „Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny” i „Dzieje grzechu”.

1947 – W Okopach na Podlasiu urodził się ks. Jerzy Popiełuszko, duszpasterz ludzi pracy, kapelan „Solidarności”; zamordowany w 1984 r. przez funkcjonariuszy IV Departamentu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych; beatyfikowany w 2010 r.

1949 – W Londynie ogłoszono dekret o utworzeniu na emigracji Skarbu Narodowego, który miał finansować działalność polskich władz na uchodźstwie.

1953 – Przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie rozpoczął się proces biskupa Czesława Kaczmarka oraz kilku innych księży i świeckich pracowników kurii. Oskarżonym władze komunistyczne zarzucały działalność w zbrojnym podziemiu; bp Kaczmarek skazany został na 12 lat więzienia.

1964 – Premiera filmu „Prawo i pięść” w reżyserii Jerzego Hoffmana i Edwarda Skórzewskiego.

1965 – W Sosnowcu urodziła się Małgorzata Hajewska-Krzysztofik, aktorka Narodowego Starego Teatru; wystąpiła w filmach „Wrony”, „Szczęśliwy człowiek”, „33 sceny z życia” i „Body/Ciało”.

1972 – Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne z Republiką Federalną Niemiec.

1978 – W Warszawie zmarł Zenon Kosidowski, pisarz, autor książek o religiach i kulturach starożytnych.

1981 – Jan Paweł II ogłosił encyklikę „Laborem exercens” poświęconą ludzkiej pracy.

1991 – W Warszawie zmarł Mieczysław Czechowicz, aktor znany m.in. z występów w Kabarecie Starszych Panów, komediowych ról w filmach „Poszukiwana, poszukiwany”, „Nie ma róży bez ognia”, a także serialu „Janosik”; swojego głosu użyczył serialowej postaci Misia Uszatka.

1995 – We Wrocławiu zmarł Bogusz Bilewski, aktor, znany z ról w filmach „Westerplatte”, „Pan Wołodyjowski”, „Potop”, „Aria dla atlety” i serialu „Janosik”.

1996 – W Warszawie zmarł Ryszard Pietruski, aktor, dyrektor Operetki Warszawskiej (1978-1988); znany m.in. z seriali „Czarne chmury” i „Czterdziestolatek”, a także filmów „Prawo i pięść”, „Rejs” czy „Wakacje z duchami”.

2000 – W Maisons-Laffitte pod Paryżem zmarł Jerzy Giedroyc, polityk, publicysta, twórca i redaktor paryskiej „Kultury”.

2001 – Premiera filmu „Quo vadis” w reżyserii Jerzego Kawalerowicza.

2005 – W wyniku zarzutów stawianych w tzw. aferze Orlenu Włodzimierz Cimoszewicz wycofał się ze startu w wyborach prezydenckich.

2021 – W Warszawie zmarł Jan Kucz, rzeźbiarz, twórca m.in. pomników kardynała Stefana Wyszyńskiego w Częstochowie, Jana Kochanowskiego w Radomiu, Cyryla Ratajskiego w Poznaniu i Fryderyka Chopina w parku Południowym we Wrocławiu. Wieloletni wykładowca Wydziału Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.

15 września

1339 – W Warszawie zakończył się proces polsko-krzyżacki prowadzony przez trybunał papieski.

1454 – W Cerekwicy król Kazimierz IV Jagiellończyk nadał wielkopolskiej szlachcie przywilej stwierdzający m.in., że bez zgody sejmików król nie będzie nakładał nowych podatków i zwoływał pospolitego ruszenia.

1463 – W bitwie na Zalewie Wiślanym floty Gdańska i Elbląga pokonały flotę krzyżacką.

1533 – W Wiedniu zmarła Katarzyna Habsburżanka, arcyksiężniczka austriacka, królewna czeska i węgierska, królowa polska i wielka księżna litewska od 1553 r. jako trzecia żona króla Zygmunta Augusta.

1697 – W Krakowie odbyła się koronacja księcia saskiego Fryderyka Augusta I Wettina na króla Polski; nowy władca przyjął imię August II.

1793 – Rosja rozwiązała konfederację targowicką powstałą w maju 1792 r. przeciwko reformom Konstytucji 3 Maja; jednocześnie zawiązana została konfederacja grodzieńska, której celem było zatwierdzenie II rozbioru Rzeczypospolitej.

1862 – W Wilnie zmarł Władysław Syrokomla, poeta, tłumacz.

1883 – Ukazał się pierwszy numer konspiracyjnego pisma socjalistycznego „Proletariat”.

1885 – W Żytomierzu zmarł Juliusz Zarębski, pianista, kompozytor.

1914 – I wojna światowa: zakończyła się I bitwa nad Jeziorami Mazurskimi, w której wojska niemieckie pod dowództwem gen. Paula von Hindenburga pokonały armię rosyjską gen. Pawła von Rennenkampfa; straty niemieckie: 40 tys. zabitych i rannych; straty rosyjskie: 145 tys. zabitych, rannych i wziętych do niewoli.

1935 – Zbigniew Burzyński i Władysław Wysocki zajęli pierwsze miejsce w zawodach balonowych o Puchar Gordona Benetta, które odbyły się w Warszawie.

1938 – Premiera filmu „Paweł i Gaweł” w reżyserii Mieczysława Krawicza.

1939 – Kampania polska: Wojska niemieckie zajęły Białystok.

1939 – II wojna światowa: W Tallinnie doszło do bezprawnego internowania okrętu podwodnego ORP „Orzeł”.

1940 – Przełomowy moment Bitwy o Anglię – Niemcy stracili tego dnia ponad 60 samolotów, zginęło ponad 80 lotników niemieckich, wielu zostało rannych lub dostało się do niewoli.

1941 – W Lipnikach na Wołyniu urodził się Mirosław Hermaszewski, kosmonauta, jako pierwszy i jedyny Polak odbył lot w kosmos.

1944 – W Powstaniu Warszawskim poległ Andrzej Romocki „Morro”, harcerz Szarych Szeregów, kapitan AK, dowódca 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”; odznaczony Orderem Virtuti Militari.

1947 – Początek dziesięciodniowego strajku w Łodzi wywołanego zmuszaniem pracowników do współzawodnictwa pracy; w czasie manifestacji doszło do starć z siłami bezpieczeństwa, dwie osoby zginęły, kilkadziesiąt zostało aresztowanych.

1949 – W Warszawie rozpoczął się IV Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina.

1950 – W Warszawie urodził się Tomasz Jastrun, poeta, prozaik, eseista, krytyk literacki.

1967 – Premiera filmu „Sami swoi” w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego.

1978 – W Warszawie otwarto Muzeum Karykatury.

1981 – Początek ostatniego rejsu żaglowca „Dar Pomorza”.

1982 – Stan wojenny: Władze komunistyczne aresztowały po powrocie z leczenia w Londynie Jana Józefa Lipskiego, działacza Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”.

1986 – Na mocy ustawy z 17 lipca 1986 r. zwolniono z zakładów karnych wszystkich więźniów politycznych.

1988 – Odbyło się drugie spotkanie Lecha Wałęsy i gen. Czesława Kiszczaka w willi MSW na ul. Zawrat w Warszawie. Obecni na nim byli także Stanisław Ciosek, ks. Alojzy Orszulik i Andrzej Stelmachowski.

1990 – W Krakowie na cmentarzu Rakowickim uroczyście złożono urnę z prochami gen. Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego, zmarłego w 1942 r. w Nowym Jorku.

1992 – W Winter Park na Florydzie zmarł Władysław Wagner, pierwszy Polak, który na jachtach żaglowych opłynął kulę ziemską.

1993 – Ostatnie jednostki Północnej Grupy Wojsk Armii Rosyjskiej opuściły garnizon w Legnicy.

2011 – W Warszawie zmarła Regina Smendzianka, pianistka, pedagog.

2019 – W Warszawie otwarto kolejne stacje drugiej linii metra: Szwedzka, Targówek Mieszkaniowy i Trocka.

2020 – W Warszawie zmarł Jan Krenz, dyrygent i kompozytor, autor muzyki do „Kanału” Andrzeja Wajdy, „Eroiki” i „Zezowatego szczęścia” Andrzeja Munka.

Newsletter „Piękno Historii” dla czytelników „Wszystko co Najważniejsze”

Ruszył nowy projekt redakcji „Wszystko co Najważniejsze” – newsletter „Piękno Historii”.

Nasz newsletter to przestrzeń dla każdego, kto interesuje się historią – zarówno na co dzień, jak i okazjonalnie. Co tydzień prezentujemy wybór najważniejszych i najciekawszych wydarzeń historycznych, których rocznice obchodzimy w danym tygodniu. Znajdą tu Państwo również jakościowe teksty na temat historii autorstwa profesjonalnych historyków, napisane w sposób przystępny i ciekawy.

Newsletter „Piękno Historii” to także szansa na zapoznanie się z głosem z epoki, w który warto się wsłuchać. Prezentujemy go pod postacią cytatu z wybranego źródła historycznego. Proponujemy ponadto zdjęcie bądź obraz z epoki, dzięki którym obcowanie z przeszłością będzie ciekawsze. Znajdą tu Państwo również polecenia książek historycznych, po jakie warto sięgnąć. Co tydzień przedstawimy także sylwetkę polskiego naukowca, wynalazcy, myśliciela lub artysty, którego dokonania  wpłynęły na świat, jaki znamy dziś. 

Zapraszamy do subskrybowania!

Link do zapisów: [Zapisz się].