Literacka Nagroda Nobla. Kogo nagrodzono?

Literacka nagroda Nobla przyznawana jest od 124 lat. Cztery razy wyróżniono nią dwie osoby jednocześnie, a siedem razy w ogóle nie wyłoniono laureata. Wśród 121 nagrodzonych pisarzy znalazło się 18 kobiet.

Literacka Nagroda Nobla – historia wręczenia nagród

Rok 1901 r. – Sully Prudhomme (Francja) – za „wybitne osiągnięcia poetyckie, a zwłaszcza za idealizm, doskonałość artystyczną oraz niezwykłe połączenie duchowości i intelektu”.

1902 r. – Theodor Mommsen (Niemcy) – za „monumentalną „Historię Rzymu”, dzieło najwybitniejszego żyjącego historyka”. 

1903 r. – Bjoernstjerne Bjoernson (Norwegia) – za „wzniosłą i różnorodną poezję, która zawsze odznaczała się świeżością natchnienia i niezwykłą czystością ducha”, a także „talent epicki i dramatyczny”.

1904 r. – Jose Echegaray y Eizaguirre (Hiszpania) i Frederic Mistral (Francja) – w uznaniu jego zasług „dla odrodzenia tradycji hiszpańskiego dramatu”; za „świeżość i oryginalność pełnych natchnienia utworów poetyckich, prawdziwie oddających realia życia oraz ducha narodu”.

1905 r. – Henryk Sienkiewicz (Polska) – za „wybitne osiągnięcia w dziedzinie epiki i rzadko spotykany geniusz, który wcielił w siebie ducha narodu”. 

1906 r. – Giosue Carducci (Włochy) – za „głęboką wiedzę i krytyczny umysł, ale przede wszystkim za twórczą energię, świeżość stylu i siłę liryczną, tak charakterystyczną dla jego poetyckich arcydzieł”.

1907 r. – Rudyard Kipling (Wielka Brytania) – za „zmysł obserwacyjny, dojrzałość idei i wybitny talent prozatorski”. 

1908 r. – Rudolf Eucken (Niemcy) – za „poszukiwanie prawdy, przenikającą wszystko siłę myśli, szeroki horyzont, bystrość i sugestywność, z którymi bronił on i rozwijał filozofię idealistyczną”. 

1909 r. – Selma Lagerloef (Szwecja) – „w hołdzie wielkiemu idealizmowi, błyskotliwej wyobraźni i duchowej przenikliwości, które wyróżniają jej utwory”. 

1910 r. – Paul Heyse (Niemcy) – za „artyzm i idealizm, które demonstrował na przestrzeni całej swojej długiej i płodnej twórczo drogi jako poeta liryczny, dramaturg, powieściopisarz i autor znanych na całym świecie nowel”.

1911 r. – Maurice Maeterlinck (Belgia) – za „wielostronną działalność literacką, a w szczególności utwory dramatyczne, wyróżniające się bogactwem wyobraźni i poetycką fantazją”.

1912 r. – Gerhard Hauptmann (Niemcy) – za „jego płodną, różnorodną i wybitną działalność w dziedzinie sztuki dramatycznej”.

1913 r. – Rabindranath Tagore (Indie) – za „pełne głębokiego uczucia, oryginalne i przepiękne wiersze, w których z wyjątkowym mistrzostwem wyraziło się jego myślenie poetyckie, będące – według jego własnych słów – częścią literatury Zachodu”.

1914 r. – nagrody nie przyznano.

1915 r. – Romain Rolland (Francja) – za „wielki idealizm utworów literackich, za współczucie i za umiłowanie prawdy, z którą opisuje on różne charaktery ludzkie”. 

1916 r. – Verner von Heidenstam (Szwecja) – jako „najbardziej widocznego przedstawiciela nowej ery w literaturze światowej”. 

1917 r. – Karl Gjellerup i Henrik Pontoppidan (Dania) – za „prawdziwe opisanie życia współczesnej Danii”. 

1918 r. – nagrody ponownie nie przyznano.

1919 r. – Carl Spitteler (Szwajcaria) – za „niezrównany epos „Wiosna olimpijska””. 

1920 r. – Knut Hamsun (Norwegia) – za powieść „Błogosławieństwo ziemi”.

1921 r. – Anatol France (Francja) – za „błyskotliwe osiągnięcia literackie wyróżniające się wykwintnością stylu, głębokim humanizmem i prawdziwie galijskim temperamentem”. 

1922 r. – Jacinto Benavente (Hiszpania) – za „błyskotliwe mistrzostwo z jakim kontynuuje tradycje hiszpańskiego dramatu”. 

1923 r. – William Butler Yeats (Irlandia) – za „uduchowioną twórczość poetycką, oddającą w najwyższej formie artystycznego ducha narodu”. 

1924 r. – Władysław Reymont (Polska) – za „wybitny polski epos narodowy „Chłopi””.

1925 r. – George Bernard Shaw (Irlandia) – za „twórczość naznaczoną idealizmem i humanizmem, za przenikliwą satyrę, która często łączy się z wyjątkowym pięknem poetyckim”. 

1926 r. – Grazia Deledda (Włochy) – za „poetyckie dzieła, w których jaskrawą plastycznością opisuje życie jej ojczystej wyspy, a także za głębię w podejściu do ludzkich problemów w całości”.

1927 r. – Henri Bergson (Francja) – jako znak „uznania dla jego jaskrawych i podtrzymujących wiarę w życie idei, a także dla wyjątkowego mistrzostwa, z jakim te idee były wcielane”.

1928 r. – Sigrid Undset (Norwegia) – za „niezapomniany opis norweskiego średniowiecza”.

1929 r. – Thomas Mann (Niemcy) – „przede wszystkim za wielką powieść „Buddenbrookowie”, która stała się klasyką współczesnej literatury, i której popularność nieustannie rośnie”.

1930 r. – Sinclair Lewis (USA) – za „szlachetnie podniosłą i różnorodną poezję, która zawsze wyróżniała się świeżością natchnienia i rzadko spotykaną czystością ducha”.

1931 r. – Erik Axel Karlfeldt (Szwecja) – za „wybitne osiągnięcia literackie, w szczególności za idealizm, doskonałość artystyczną, a także niezwykłe połączenie duchowości i talentu”.

1932 r. – John Galsworthy (Anglia) – za „wielką sztukę prozatorską, której szczytem jest »Saga rodu Forsyte’ów«”.

1933 r. – Iwan Bunin (Rosja) – za „surowe mistrzostwo, z którym rozwija on tradycje klasycznej literatury rosyjskiej”.

1934 r. – Luigi Pirandello (Włochy) – za „twórczą śmiałość i wynalazczość w odrodzeniu sztuki dramatycznej i scenicznej”.

1935 r. – nagrody nie przyznano.

1936 r. – Eugene O’Neill (USA) – za „prawdziwość i głębię utworów dramatycznych, traktujących w nowy sposób gatunek tragedii”.

1937 r. – Roger Martin du Gard (Francja) – za „siłą artystyczną i prawdę w przedstawieniu człowieka, a także najbardziej odczuwalnych problemów współczesnego życia”.

1938 r. – Pearl Buck (USA) – za „wspaniały epicki opis życia chińskich chłopów i za biograficzne arcydzieła”.

1939 r. – Frans Sillanpaa (Finlandia) – za „głębokie przeniknięcie w życie fińskich chłopów i wyborne opisanie ich obyczajów w więzi z przyrodą”.

1940 – 1943 r. – nagrody nie przyznano. 

1944 r. – Johannes Jensen (Dania) – za „rzadko spotykaną siłę i bogactwo poetyckiej wyobraźni połączone z duchowym umiłowaniem nauki i odrębnością stylu twórczego”. 

1945 r. – Gabriela Mistral (Chile) – za „poezję prawdziwego uczucia, czyniącą jej imię symbolem idealistycznych dążeń dla całej Ameryki Łacińskiej”.

1946 r. – Hermann Hesse (Szwajcaria) – za „szlachetnie podniosłą i różnorodną poezję, która zawsze wyróżnia się świeżością natchnienia i rzadko spotykaną czystością ducha”.

1947 r. – Andre Gide (Francja) – za „głębokie i znakomite artystycznie utwory, w których ludzkie problemy przedstawione są z nieustraszony umiłowaniem prawdy i głęboką przenikliwością psychologiczną”.

1948 r. – T. S. Eliot (Wielka Brytania/USA) – za „wydatny wkład nowatorski we współczesną poezję”.

1949 r. – William Faulkner (USA) – za „znaczny i unikatowy z artystycznego puntu widzenia wkład w rozwój współczesnej powieści amerykańskiej”.

1950 r. – Bertrand Russel (Wielka Brytania) – za to, że „jest jednym z najbłyskotliwszych przedstawicieli racjonalizmu i humanizmu, nieustraszonym bojownikiem o wolność słowa i wolność myśli na Zachodzie”.

1951 r. – Paer Lagerkvist (Szwecja) – za „siłę artystyczną i absolutną niezależność sądów pisarza, który próbował w swej twórczości odnaleźć odpowiedź na wieczne pytania stojące przed ludzkością”.

1952 r. – Francois Mauriac (Francja) – za „głęboką przejrzystość duchową i siłę artystyczną, którą ukazuje w swoich powieściach dramat ludzkiego życia”.

1953 r. – Winston Churchill (Wielka Brytania) – za „wielkie mistrzostwo utworów o charakterze historycznym i biograficznym, a także błyskotliwą sztukę oratorską, z pomocą, której bronił najwyższych ludzkich wartości”.

1954 r. – Ernest Hemingway (USA) – za utwór „Stary człowiek i morze”.

1955 r. – Halldor Laxness (Islandia) – za „wyrazistą siłę epicką, która odrodziła wielką sztukę prozatorską Islandii”.

1956 r. – Juan Ramon Jimenez (Hiszpania) – za „poezję liryczną, wzór wielkiego ducha”.

1957 r. – Albert Camus (Francja) – za „ogromny wkład w literaturę, ukazującą znaczenie ludzkiego sumienia”.

1958 r. – Boris Pasternak (ZSRR) – za „znaczące osiągnięcia we współczesnej poezji lirycznej, a także za kontynuowanie tradycji wielkiej prozy rosyjskiej”.

1959 r. – Salvatore Quasimodo (Włochy) – za „poezję liryczną, która z klasyczną żywiołowością wyraża tragiczne doświadczenie naszych czasów”.

1960 r. – Saint-John Perse (Francja) – za „wzniosłość i obrazowość”, które „odzwierciedlają uwarunkowania naszych czasów”.

1961 r. – Ivo Andric (Jugosławia) – za „siłę daru epickiego, pozwalającą w pełni odsłonić ludzkie losy i problemy związane z historią jego kraju”.

1962 r. – John Steinbeck (USA) – za „realistyczny i poetycki dar, połączony z subtelnym humorem i ostrym widzeniem spraw socjalnych”.

1963 r. – Jorgos Seferis (Grecja) – za „wybitne utwory liryczne, oddające pokłon światu starożytnych Hellenów”.

1964 r. – Jean-Paul Sartre (Francja) – za „bogatą w idee, przesiąkniętą duchem wolności i poszukiwaniami prawdy twórczość, mającą ogromny wpływ na nasze czasy”.

1965 r. – Michaił Szołochow (ZSRR) – za „siłę artystyczną i prawdziwość epopei o dońskim kozactwie w przełomowych dla Rosji czasach”.

1966 r. – Samuel Agnon (Izrael), Nelly Sachs (Szwecja) – za „głęboko oryginalną sztukę prozatorską, przenikniętą żydowskimi motywami ludowymi”; za „wybitne utwory liryczne i dramatyczne, analizujące los narodu żydowskiego”.

1967 r. – Miguel Angel Asturias (Gwatemala) – za „wybitne osiągnięcia twórcze, u podłoża których leży zainteresowanie obyczajami i tradycją Indian Ameryki Łacińskiej”.

1968 r. – Yasunari Kawabata (Japonia) – za „mistrzostwo pisarskie, które oddaje istotę japońskiej świadomości”.

1969 r. – Samuel Beckett (Irlandia) – za to, że w „nowych dla dramatu i prozy formach ukazuje wzniosłość człowieka w jego skrajnym opuszczeniu”.

1970 r. – Aleksandr Sołżenicyn (ZSRR) – za „siłę moralną, zaczerpniętą z tradycji wielkiej literatury rosyjskiej”.

1971 r. – Pablo Neruda (Chile) – za „poezję, która z nadzwyczajną siłą wyraża los całego kontynentu”.

1972 r. – Heinrich Boell (Niemcy Zachodnie) – za „twórczość, w której szeroki ogląd rzeczywistości łączy się z wielką sztuką tworzenia charakterów, twórczość, która stała się ważnym wkładem w odrodzenie niemieckiej literatury”.

1973 r. – Patrick White (Australia) – za „epickie i psychologiczne mistrzostwo, dzięki któremu odkryty został nowy literacki kontynent”.

1974 r. – Eyvind Johnson, Harry Martinson (Szwecja) – za „sztukę powieściową, przeglądającą się w czasie i przestrzeni i służącą wolności”; za „twórczość, w której jest wszystko – od kropli rosy po kosmos”.

1975 r. – Eugenio Montale (Włochy) – za „znaczące osiągnięcia w poezji, która odznaczała się przenikliwością oraz wyrażaniem zupełnie pozbawionych iluzji poglądów na życie”.

1976 r. – Saul Bellow (USA) – za „humanizm i subtelną analizę współczesnej kultury”.

1977 r. – Vicente Aleixandre (Hiszpania) – za „wybijającą się twórczość poetycką, która odzwierciedla sytuację człowieka w kosmosie i we współczesnym społeczeństwie i stanowi świadectwo odrodzenia hiszpańskiej poezji w okresie międzywojennym”.

1978 r. – Isaac Bashevis Singer (USA) – za „pełną uczucia sztukę prozatorską, która wyrastając z polsko-żydowskich tradycji kulturowych porusza jednocześnie odwieczne problemy”.

1979 r. – Odiseas Elitis (Grecja) – za „twórczość poetycką, która w nurcie greckiej tradycji z odczuwalną siłą i intelektualną precyzją maluje walkę człowieka o wolność i niezależność”.

1980 r. – Czesław Miłosz (Polska) – za to, że „z bezkompromisową jasnością postrzegania wyraził warunki, na jakie wystawiony jest człowiek w świecie ostrego konfliktu”.

1981 r. – Elias Canetti (Wielka Brytania) – za „utwory, odznaczające się światopoglądowym bogactwem i siłą artystyczną”.

1982 r. – Gabriel Garcia Marquez (Kolumbia/ Meksyk) – za „powieści i opowiadania, w których fantazja i realizm łączą się w złożony świat poezji, odzwierciedlającej życie i konflikty całego kontynentu”.

1983 r. – William Golding (Wielka Brytania) – za „powieści, które dopomagają zrozumieć warunki funkcjonowania człowieka we współczesnym świecie”.

1984 r. – Jaroslav Seifert (Czechosłowacja) – za prace „przenikniętą zmysłowością, otwartością i bogactwem kreatywnej fantazji, która daje obraz ludzkiej niezłomności i wielostronności”. 

1985 r. – Claude Simon (Francja) – za „połączenie w swej twórczości porządków: poetyckiego i malarskiego”, a także za „głębokie zrozumienie roli czasów w przedstawianiu człowieka”.

1986 r. – Wole Soyinka (Nigeria) – za to, że „w szerokiej perspektywie kulturowej i z poetyckim kolorytem kształtuje dramat istnienia”.

1987 r. – Iosif Brodski (ZSRR/ USA) – za „uniwersalne wartości całokształtu twórczości”.

1988 r. – Nadżib Mahfuz (Egipt) – jako ten, który „przez swoje dzieła bogate w niuanse (…) stworzył arabski styl narracji, który można zastosować do całości gatunku ludzkiego”.

1989 r. – Camilo Jose Cela (Hiszpania) – za „bogatą i mocną prozę, która z powściągliwym współczuciem ukazuje bezbronne istnienie człowieka”.

1990 r. – Octavio Paz (Meksyk) – za „namiętne pisarstwo z szerokimi horyzontami, cechującymi się inteligencją emocjonalną i humanistyczną uczciwością”.

1991 r. – Nadine Gordimer (RPA) – „przez swą wspaniałą epikę stała się wielkim dobrodziejstwem dla ludzkości”.

1992 r. – Derek Walcott (Saint Lucia) – „za poetycki całokształt wielkiej jasności, wspartej historyczną wizją, wynikiem wielokulturowego zaangażowania”.

1993 r. – Toni Morrison (USA) – za to, że „w powieściach charakteryzujących się siłą wizji literackiej i poetyckich wartości, przedstawia najważniejsze problemy amerykańskiej rzeczywistości”.

1994 r. – Kenzaburo Oe (Japonia) – za „siłę i poezję w tworzeniu wyimaginowanego świata, w którym życie i mit składają się na poruszający obraz sytuacji człowieka we współczesnym świecie”.

1995 r. – Seamus Heaney (Irlandia) – za „dzieła o lirycznej piękności i etycznej głębi, które chwalą cuda dnia codziennego i żywą przeszłość”.

1996 r. – Wisława Szymborska (Polska) – za „poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości”.

1997 r. – Dario Fo (Włochy) – „rywalizuje z błaznami średniowiecznymi w krytykowaniu władzy oraz popieraniu godności uciskanych”.

1998 r. – Jose Saramago (Portugalia) – za dzieło, które „przypowieściami, podtrzymywanymi przez wyobraźnię, współczucie i ironię, stale umożliwia nam pojmowanie iluzorycznej rzeczywistości”.

1999 r. – Guenter Grass (Niemcy) – jako ten, który „portretuje zapomnianą twarz historii”.

2000 r. – Gao Xingjian (Francja/ Chiny) – „za dzieło o uniwersalnej istotności, gorzkim wglądzie oraz językowy geniusz, które otworzyły nowe ścieżki przed chińskim powieściopisarstwem i dramatem”.

2001 r. – V. S. Naipaul (Wielka Brytania) – za „malowanie zmierzchu imperiów z perspektywy moralisty”.

2002 r. – Imre Kertesz (Węgry) – za „powieści, które przeciwstawiają osobiste doświadczenie jednostki wobec brutalnej bezstronności historii”.

2003 r. – John Maxwell Coetzee (RPA) – za „analityczną błyskotliwość”.

2004 r. – Elfriede Jelinek (Austria) – za „demaskowanie absurdalności stereotypów społecznych w powieściach i dramatach”.

2005 r. – Harold Pinter (Wielka Brytania) – za „odkrywania przepaści pod codzienną gadaniną i wymuszanie wejścia do zamkniętych przestrzeni ucisku”.

2006 r. – Orhan Pamuk (Turcja) – „w poszukiwaniu melancholijnej duszy swego rodzinnego miasta odkrył nowe symbole zderzenia i przenikania się kultur”.

2007 r. – Doris Lessing (Wielka Brytania) – „jej epicka proza jest wyrazem kobiecych doświadczeń”.

2008 r. – Jean-Marie Gustave Le Clezio (Francja/ Mauritius) – za „nowe odkrycia, poetycką przygodę i sensualną ekstazę, badanie człowieczeństwa ponad i poza granicami cywilizacji”.

2009 r. – Herta Mueller (Niemcy) – „łączy intensywność poezji i szczerość prozy przedstawia świat wykorzenionych”.

2010 r. – Mario Vargas Llosa (Peru) – za „odwzorowanie struktur władzy i stanowcze obrazy indywidualnego oporu, buntu i porażki”.

2011 r. – Tomas Transtroemer (Szwecja) – za „zwięzłe, przejrzyste obrazy, które dają nam świeży dostęp do rzeczywistości”.

2012 r. – Mo Yan (Chiny) – „z halucynacyjnym realizmem łączy opowieści ludowe, historię i współczesność”.

2013 r. – Alice Munro (Kanada) – „mistrzyni współczesnego opowiadania”.

2014 r. – Patrick Modiano (Francja) – za „sztukę pamięci i dzieła, w których uchwycił najbardziej niepojęte ludzkie losy i odkrywał świat czasu okupacji”.

2015 r. – Swietłana Aleksijewicz (Białoruś) – za „polifoniczny pomnik cierpienia i odwagi naszych czasów”.

2016 r. – Bob Dylan (USA) – „za stworzenie nowej formy wyrazu w tradycji wielkiej amerykańskiej piosenki”.

2017 r. – Kazuo Ishiguro (Japonia) – za to, że „w swoich powieściach o wielkiej emocjonalnej sile obnaża otchłań kryjącą się pod naszym złudnym poczuciem wspólnoty ze światem”.

2018 r. – Olga Tokarczuk (Polska) – za „narracyjną wyobraźnie, która z encyklopedyczną pasją przedstawia przekraczanie granic jako sposób życia”.

2019 r. – Peter Handke (Austria) – za „wpływową pracę, która z lingwistyczną pomysłowością odkrywa peryferie i specyfikę ludzkiego doświadczenia”.

2020 r. – Louise Glück (USA) – za jej „nieomylny poetycki głos, który swoim surowym piękne czyni indywidualne istnienie uniwersalnym”.

2021 r. – Abdulrazak Gurnah (Wielka Brytania) – za swoją „bezkompromisową i wrażliwą infiltrację efektów kolonializmu i losu uchodźcy w przepaści między kulturami i kontynentami”.

2022 r. – Annie Ernaux (Francja) – za „odwagę i kliniczną precyzję, z którą odkrywa korzenie, wyobcowanie i zbiorowe ograniczenia osobistej pamięci”.

2023 r. – Jon Fosse (Norwegia) – za „innowacyjne sztuki teatralne i prozę, które dają wyraz, temu czego nie da się nazwać”.

2024 r. – Han Kang (Korea Południowa) – za „swoją intensywną prozę poetycką, która konfrontuje historyczne traumy i ujawnia kruchość ludzkiego życia”.

Znaczenie literatury

.Na temat znaczenia literatury na łamach „Wszystko Co Najważniejsze” pisze Michel HOUELLEBECQ w tekście „Literatura jest najważniejsza„.

„Proszę nie oczekiwać, że w lectio magistralis wyjaśnię, w jaki sposób autor przenosi czytelnika w wykreowany przez siebie świat. Każdy pisarz ma bowiem inną metodę, inne postrzeganie rzeczywistości. Trudno wymagać od pisarzy, żeby na kartach swoich książek oddawali się czemuś na kształt zajęć praktycznych. Świadoma refleksja nie odgrywa tutaj żadnej roli. W momencie zapisywania strony wiemy, co jest ważne. Ale zapominamy o tym równie szybko, jak zapisujemy kolejną stronę. Czasami odkrywamy to przy ponownym czytaniu, po latach, i mówimy sobie: „Tak, ten czy inny szczegół jest naprawdę dobry”. Ale mamy to odczucie, że książka została napisana jakby przez kogoś innego”.

„Nie trzeba się więc zastanawiać, czy ta, czy inna strona to dobra literatura. Nie ma też sensu prosić autora o wyjaśnienie: on tego nie wie. Dużo lepiej zaufać badaczowi, że ten pomoże dostrzec istotne szczegóły, idiosynkrazje i metody stosowane przez autora. To jego zawód. Zewnętrzna pozycja badacza jest lepsza. Jestem autorem, to prawda, ale jestem jednak przede wszystkim czytelnikiem. Zdecydowanie więcej czasu spędziłem w życiu na czytaniu niż na pisaniu. A moje życie jako czytelnika, w przeciwieństwie do życia jako autora, doprowadziło mnie do pewnego ostatecznego wniosku, który jest zarazem wnioskiem mojego krótkiego wystąpienia”.

„Fundamentalną racją bytu literatury powieściowej jest to, że człowiek na ogół ma umysł zbyt skomplikowany, zbyt bogaty, jak na egzystencję, którą musi prowadzić. Fikcja nie jest dla niego tylko przyjemnością – jest potrzebą. Potrzebuje innych egzystencji, innych niż jego własna, po prostu dlatego, że jego własna mu nie wystarcza. Te inne egzystencje nie muszą koniecznie być ciekawe, mogą być równie dobrze posępne. Mogą zawierać wiele doniosłych wydarzeń lub prawie żadnych. Nie muszą być egzotyczne: mogą rozgrywać się pięćset lat temu na innym kontynencie, a mogą być osadzone w domu obok. Ważne jest tylko to, że są inne” – pisze Michel HOUELLEBECQ.

LINK DO TEKSTU: https://wszystkoconajwazniejsze.pl/michel-houellebecq-literatura-jest-najwazniejsza/

PAP/ LW

PAP/ LW