Narodowy Instytut Dziedzictwa zewidencjonował 145 261 obiektów architektury

26 sierpnia będziemy obchodzić Dzień Architektury Drewnianej. 6475 spośród 80 tys. objętych ochroną prawną obiektów to architektura drewniana. Przez wieki tworzyła ona niepowtarzalny charakter krajobrazu kulturowego Polski – mówi dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa dr hab. Katarzyna Zalasińska. Narodowy Instytut Dziedzictwa opublikował także „Raport o stanie architektury drewnianej w Polsce”.

Najstarsze zabytki drewniane w Polsce

.Maciej Replewicz: Jakie są najstarsze, zachowane do dziś w Polsce obiekty drewniane, które spełniają kryteria obiektu zabytkowego?

Dr hab. Zalasińska: Mamy w kraju obiekty o kilkusetletniej historii. Na naszym portalu zabytek.pl mogą Państwo poznać historię takich obiektów, jak na przykład drewniane kościoły Południowej Małopolski, które decyzją Komitetu Światowego Dziedzictwa zostały wpisane na Listę Światowego dziedzictwa UNESCO w 2003 r. Znajdują się one m.in. w Binarowej, Lipnicy Murowanej oraz Sękowej. To także cerkiew w Radrużu, określana przez badaczy jako najstarsza w Polsce – datowana na 1583 r., która wpisana została 10 lat temu na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Dzień Architektury Drewnianej

.Z inicjatywy NID w kalendarzu wydarzeń związanych z dziedzictwem kulturowym pojawi się nowe święto związane z architekturą drewnianą. Proszę o nim opowiedzieć.

Dr hab. Zalasińska: 26 sierpnia będziemy po raz pierwszy obchodzić Dzień Architektury Drewnianej. Od tego roku w każdy ostatni weekend wakacji będziemy zachęcać do zwiedzania obiektów architektury drewnianej, która przez wieki tworzyła niepowtarzalny charakter krajobrazu kulturowego Polski. Niestety jej zasób, szczególnie w ostatnich latach, zmniejsza się. Z tego względu ochrona architektury drewnianej stanowi bardzo ważny element działalności Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Dlatego od jakiegoś czasu w ramach Instytutu działa wyspecjalizowana komórka – Centrum Architektury Drewnianej. Priorytetem działania Centrum jest wsparcie procesów i inicjatyw mających na celu powstrzymanie postępującego procesu degradacji i niszczenia zasobów architektury drewnianej. Przyjmując program działania Centrum Architektury Drewnianej zdecydowaliśmy, że pierwszym krokiem powinna być szczegółowa diagnoza całego zasobu. Niedawno Narodowy Instytut Dziedzictwa opublikował „Raport o stanie architektury drewnianej w Polsce”. Jest on dostępny nieodpłatnie na stronie internetowej NID.

Inaugurując Dzień Architektury Drewnianej liczymy, że przyczyni się on do kształtowania świadomości społecznej na temat wartości tej architektury oraz upowszechniania fachowej wiedzy na temat jej ochrony. Chcemy również docenić w ten sposób właścicieli – ich trud i zaangażowanie w ratowanie obiektów drewnianych. Uczestnicy tegorocznych wydarzeń organizowanych w Zakopanem będą mogli wziąć udział w warsztatach, prelekcjach i spotkaniach dla właścicieli takich obiektów. Z okazji Dnia Architektury Drewnianej zostaną otwarte drzwi obiektów, zwykle niedostępnych dla publiczności, takich jak prywatne domy i zagrody. Właściciele i opiekunowie podzielą się swoimi doświadczeniami związanymi z konserwacją, remontami i rewitalizacją, omówią problemy, z jakimi się spotykają.

Jak wiele drewnianych zabytków znajduje się w Polsce?

.Ile obiektów architektury drewnianej jest w Polsce? Jaką rolę one odgrywają?

Dr hab. Zalasińska: Według statystyk Narodowego Instytutu Dziedzictwa w krajowej ewidencji zabytków znajduje się obecnie 145 261 obiektów architektury, w tym 39 960 to obiekty drewniane. Warto sobie uświadomić, że wszystkich zabytków w Polsce wpisanych do rejestru zabytków jest ok. 80 tys. 6475 spośród tych objętych prawną ochroną obiektów to architektura drewniana. Należy podkreślić, że budownictwo drewniane, które przez wiele stuleci dominowało na naszych ziemiach jest dziś zasobem zamkniętym, nieodnawialnym, a liczba obiektów cały czas maleje. Współczesne konstrukcje, w których wykorzystuje się drewno, to już zupełnie nowe technologie z historycznymi nie mające nic wspólnego.

Nadal jednak możemy zachwycać się maestrią dawnych cieśli, którzy z tego uważanego za nietrwały materiału wznieśli konstrukcje, pełniące swe funkcje przez ponad 500 lat. Istotne jest docenienie architektury drewnianej i jej walorów dla krajobrazu, a także docenienie kunsztu rzemieślników – cieśli, którzy ją przez stulecia tworzyli. Nierzadko są to obiekty o wspaniałych walorach i nie ustępują one klasą obiektom murowanym z tej samej epoki. Ostatnie kilkanaście lat to czas, gdy społeczeństwo zaczyna doceniać walory architektury drewnianej. Społeczna świadomość powoli rośnie, dzięki zaangażowaniu takich instytucji jak NID, ale również muzeów i lokalnych instytucji kultury. Przykładem jest architektura uzdrowiskowa Zakopanego, która zaczyna być dostrzegana i doceniania.

Proces konserwacji drewnianych zabytków

.Czy konserwacja drewnianego obiektu jest bardziej skomplikowana od konserwacji budynku murowanego?

Dr hab. Zalasińska: Nie ma dobrej odpowiedzi na to pytanie. Raczej można powiedzieć, że praca z drewnem ma swoje uroki. To specyficzny budulec, uznawany za najlepszy materiał budowlany, ma jednak swoje słabości, bo w niekorzystnych warunkach szybko ulega degradacji, ale ponieważ dom drewniany składa się z elementów, które można stosunkowo prosto rozłożyć i ponownie zestawić, dopuszcza się wymianę zniszczonych detali na nowe, odtworzone według oryginalnych wzorców. Jedno nie unika wątpliwości – utrzymane w dobrym stanie stare budynki drewniane są bardzo ekologiczne i zdrowe dla jego mieszkańców.

Europejskie Dni Dziedzictwa

.W drugi i trzeci weekend września NID organizuje inne ważne wydarzenie.

Dr hab. Zalasińska: Tak, 9-10 i 16-17 września po raz 31. odbędą się Europejskie Dni Dziedzictwa. Celem wydarzenia jest popularyzacja wiedzy o dziedzictwie kulturowym. W całej Polsce przez dwa kolejne weekendy września odbędą się wydarzenia realizowane przez podmioty prywatne, samorządy, instytucje i stowarzyszenia, które przyjęły nasze zaproszenie, aby współtworzyć to wyjątkowe wydarzenie. Niezwykle cieszy, że zgłaszają się do nas uczelnie, biblioteki czy gminne domy kultury. Z każdym rokiem liczba uczestników i organizatorów wzrasta. Także w tym roku tysiące osób wezmą udział w wielu wydarzeniach dedykowanych każdej grupie wiekowej. Wszystkie informacje znaleźć można na stronie edd.nid.pl.

Wzrost świadomości społecznej

.Czy EDD mają przełożenie na wzrost świadomości społecznej?

Dr hab. Katarzyna Zalasińska: W naszej ocenie absolutnie tak. Europejskie Dni Dziedzictwa mają jeszcze inną, istotną funkcję – wokół tych wydarzeń gromadzą się lokalne wspólnoty, dla których materialne i niematerialne dziedzictwo kulturowe jest ważne. Więc z jednej strony promujemy wiedzę i zwiększamy świadomość, z drugiej – żywe dziedzictwo integruje ludzi właśnie na poziomie wspólnoty. EDD to święto dziedzictwa, które na poziomie lokalnym jednoczy wspólnoty i całe społeczeństwa.

Przywracanie zabytkowego Wrocławia

.Na temat procesu przywracania zabytkowego charakteru Wrocławia, a także konserwacji dzieł sztuki ze stolicy Dolnego Śląska, na łamach „Wszystko Co Najważniejsze” pisze Piotr OSZCZANOWSKI w tekście „Wrocław i konserwacja zabytków„.

„Kulminacją była niespotykana dotąd skala reakcji na prace budowlane podjęte przy budynku na rogu ul. Ruskiej i Kazimierza Wielkiego, bramy prowadzącej do Zaułka Solnego, historia elewatora „Odra” przy ul. Rychtalskiej czy też wozowni przy ul. Orlej. Każda krytyka i dyskusja jest w moim przekonaniu dopuszczalna, więcej – jak najbardziej wskazana. Dla mnie, który reprezentuje środowisko akademickie, jest to rzecz oczywista”.

„We Wrocławiu, jak w żadnym innym mieście, widać postęp w skali nakładów finansowych przeznaczonych na wszelkiego typu prace konserwatorskie. Niektóre kościoły – jak na przykład pw. św. Elżbiety czy też katedra – zmieniły się w ostatniej dekadzie nie do poznania. Już nie dziesiątkom lecz setkom epitafiów i pomników nagrobnych dano szanse na przetrwanie; już nie pojedyncze, ale większość wrocławskich świątyń odzyskało świetność swoich elewacji i fasad”.

.„Oczywiście – skala potrzeb nadal pozostaje nieograniczona, a potrzeby wręcz wzrastają, niż ich ubywa. Coraz to młodsze kreacje architektoniczne uzyskują „stygmat” zabytku i coraz większa jest nasza wrażliwość na wytwory przeszłości. Dzisiaj spieramy się o to, czy architektura lat 60. lub 80. XX wieku jest już zabytkowa? Czy spełnia ona te wymogi, jakie stawiamy dziełu zabytkowemu? Czy deficyt materiałów i technologii, fuszerka wykonania, to przysłowiowe signum temporis i wartość dodana tych realizacji architektonicznych, godna jest prawnej i instytucjonalnej ochrony? Czy „zapaść” estetyczna naszego wczesnego kapitalizmu to cnota, czy też przywara? Nie mi wypowiadać się w tych kwestiach. Jednak ważne jest, że one są stawiane. Że generują dyskusję, że nawet dzielą środowisko specjalistów architektów, urbanistów, historyków sztuki, muzealników, konserwatorów. Tu jakże ważna jest rola tegoż środowiska, równie ważna jest misja, którą winni wypełniać dziennikarze. To oni powinni „kanalizować” i cywilizować te spory, dać możliwość wypowiedzenia się i obrony swoich argumentów oraz poczynań tak jednej, jak i drugiej stronie. Stać powinni na straży obiektywizmu, karcić demagogię i hejterostwo. Czy dużo oczekuję?” – pisze Piotr OSZCZANOWSKI.

„Kultura Najważniejsza” to newsletter, w którym podpowiadamy, co warto obejrzeć, co przeczytać, czego posłuchać, ale i czego – posmakować. Odrywając się od codzienności, wspólnie z Państwem chcemy przypomnieć o fascynującym świecie kultury i sztuki, na który warto znaleźć czas.

Zachęcamy do zapisania się do specjalnego, darmowego newslettera „Kultura Najważniejsza”, który pozwoli Państwu zaplanować kulturalny weekend [LINK DO ZAPISÓW].

PAP/Maciiej Replewicz/WszystkoCoNajważniejsze/MJ