Zamek w Janowcu ponownie otwarty dla zwiedzających

Zamek w Janowcu

Muzeum Zamek w Janowcu (Lubelskie) od 1 lutego jest ponownie otwarte dla zwiedzających i rozpoczyna działalność jako samodzielna instytucja. Muzeum sprawuje opiekę nad zabytkowym zamkiem, powstałym w XVI w. na wysokiej skarpie nad Wisłą, naprzeciwko Kazimierza Dolnego.

Zamek w Janowcu otwarty jako samodzielne muzeum

.Zamek w Janowcu dotychczas był oddziałem Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym. Na mocy decyzji sejmiku woj. lubelskiego od 1 stycznia 2025 roku został przekształcony w samodzielną instytucję kultury – Muzeum Zamek w Janowcu. Po miesięcznej przerwie, związanej z reorganizacją i wprowadzeniem koniecznych zmian administracyjnych i prawnych, od 1 lutego zamek został otwarty dla zwiedzających. Dostępne są dziedziniec oraz krużganki zamku, a także ekspozycje w Dworze z Moniak oraz w Spichlerzu z Podlodowa.

„Utworzenie samodzielniej instytucji otworzyło wiele możliwości rozwoju i promocji tego miejsca” – powiedziała dyrektor Muzeum Zamek w Janowcu Marzena Brzezicka. Pierwsza wystawa czasowa, poświęcona historii zamku w Janowcu ma być otwarta w marcu. Do końca roku co trzy miesiące będą prezentowane nowe ekspozycje czasowe, przedstawiające m.in. dawnych właścicieli zamku – magnackie rody Firlejów, Tarłów i Lubomirskich. „Te wystawy będą zapowiadać to, co będzie na dużo bardziej rozbudowanej i nowoczesnej wystawie stałej” – zapowiedziała Marzena Brzezicka.

Wystawa stała dotycząca 500-letniej historii zamku oprócz prezentacji okresów kiedy był on własnością magnackich rodów będzie pokazywała też ówczesny arsenał m.in. elementy uzbrojenia wojska czy broń białą noszoną przez magnatów i szlachtę. Na ekspozycji mają być wykorzystane nowoczesne technologie, m.in. hologramy postaci historycznych. Eksponaty pochodzić mają m.in. z kolekcji Fundacji Książąt Lubomirskich. Porozumienie w tej sprawie podpisane zostało w październiku 2024 roku. Prezes Fundacji książę Jan Lubomirski-Lanckoroński zadeklarował nieodpłatne wypożyczenie ponad 50 przedmiotów związanych z historią rodu Lubomirskich, w tym m.in. listy królewskie, mapy z okresu XV i XVI wieku, broń z XV i XVI w., meble.

Kiedy zostaną otwarte wystawy stałe?

.Ponadto muzeum planuje pozyskiwać depozyty muzealiów z innych placówek oraz od prywatnych kolekcjonerów, a także kupować eksponaty – sejmik woj. lubelskiego przeznaczył dla muzeum na ten cel 2 mln zł. Brzezicka zapowiedziała także starania o fundusze z ministerstwa kultury z programów grantowych dla muzeów w organizacji. Otwarcie wystaw stałych planowane jest na 1 kwietnia 2026 roku. Będą one usytuowane w Domu Północnym – odbudowanej części Zamku, stanowiącej rodzaj pałacu, który pierwotnie powstał tu w XVI wieku, dobudowany do muru obronnego. Dom Północny zostanie także kompleksowo odremontowany, obecnie jest niedostępny dla zwiedzających.

Uchwałę o utworzeniu samodzielnej instytucji muzealnej na Zamku w Janowcu radni województwa lubelskiego przyjęli w listopadzie 2024 roku. Nowe muzeum ma sprawować opiekę nad historycznym zamkiem, zabytkowym wzgórzem, murowanymi i ziemnymi elementami obronnymi. Ma też upowszechniać wiedzę o dziedzictwie kulturowym Janowca i okolic związanym z magnackimi rodami Firlejów, Tarłów i Lubomirskich.

Zamek w Janowcu nad Wisłą, jako fortyfikację obronną wybudował na początku XVI wieku hetman wielki koronny Mikołaj Firlej, przedstawiciel jednego z najpotężniejszych rodów magnackich Rzeczypospolitej. Firlejowie władali Janowcem przez 150 lat. Potem przeszedł on w ręce rodu Tarłów. W XVII wieku, spalony i ograbiony podczas najazdu Szwedów, został odbudowany i rozbudowany w stylu barokowym przez Lubomirskich.

Kilka razy przebudowywany zamek stracił charakter obronny na rzecz funkcji rezydencjalnej. W XIX wieku często zmieniał właścicieli, których nie było stać na jego utrzymanie. Zamek, znacznie zniszczony już podczas wojen napoleońskich, popadał w ruinę. W 1928 r. kupił go miłośnik historii Leon Kozłowski. Wyremontował tylko dwa pomieszczenia w baszcie. Zamek był jego własnością także w okresie PRL. W 1975 r. zamek odkupił skarb państwa z przeznaczeniem na muzeum; zabezpieczono ruiny i dokonano częściowej odbudowy zamku. Zamek w Janowcu położony jest na wysokiej skarpie wiślanej, naprzeciwko położonego po drugiej stronie rzeki, malowniczego Kazimierza Dolnego. Atrakcją dla turystów są wielopoziomowe krużganki, z których podziwiać można piękne widoki na dziedziniec zamkowy i dolinę Wisły.

Kultura ludowa

.Na temat niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz kultury ludowej w Polsce, na łamach „Wszystko Co Najważniejsze” pisze Katarzyna SAKS w tekście „Kultura tradycyjna musi być przekazywana z pokolenia na pokolenia”.

„Od lat 90. XX wieku trwa w Polsce powolny proces dostrzegania kultury jako jednego z ważnych czynników ekonomicznych. Pojęcia takie jak „gospodarka kreatywna” nie są już tylko akademickimi sloganami. Rozwój kultury jako istotnego elementu gospodarki wpłynął również na jej globalizację oraz unifikację. Proces twórczy, niejednokrotnie nastawiony na zysk, często przypomina taśmę produkcyjną, a nie warsztat rzemieślniczy. Dlatego wydaje się, że stoimy obecnie przed odpowiedzią na bardzo ważne pytania. Czy w dobie unifikacji języka, zachowań i zwyczajów jest jeszcze miejsce na tradycję? Czy w tradycji nie powinniśmy doszukiwać się tego, co nas wyróżnia, sprawia, że jesteśmy wyjątkowi i niepowtarzalni? Czy tradycja sprzyja integracji, również tej ponadregionalnej?”.

„Posłużę się tutaj przykładem kultury tradycyjnej, czy jak kto woli, kultury ludowej, nierozerwalnie związanej z kulturą i dziedzictwem polskiej wsi. Jednak o jednym i drugim najłatwiej jest mówić w kontekście niematerialnego dziedzictwa kulturowego, o którym Konwencja UNESCO z 2003 roku stwierdza, że są to: „zwyczaje, przekaz ustny, wiedza i umiejętności oraz związane z nimi przedmioty i przestrzeń kulturowa, które są uznane za część własnego dziedzictwa przez daną wspólnotę, grupę lub jednostki. Ten rodzaj dziedzictwa jest przekazywany z pokolenia na pokolenie i ustawicznie odtwarzany przez wspólnoty i grupy w relacji z ich środowiskiem, historią i stosunkiem do przyrody. Dla danej społeczności dziedzictwo niematerialne jest źródłem poczucia tożsamości i ciągłości”.

.”W Polsce istnieje szereg instytucji, które w swe działania statutowe mają wpisane wspieranie kultury ludowej i tradycyjnej. Jednak jest tylko jedna instytucja, która całą swoją działalność skupia na badaniu, popularyzowaniu i wspieraniu tradycyjnej kultury ludowej oraz dziedzictwa historycznego wsi – Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi (NIKiDW), powołany w 2019 roku, którego organizatorem jest Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. NIKiDW jako jedyna państwowa instytucja kultury o tym profilu działalności staje się miejscem skupiającym nie tylko środowisko twórców i artystów, ale również naukowców, historyków, dziennikarzy, którzy swoje zainteresowania kierują w stronę kultury i dziedzictwa historycznego wsi. Instytut obecnie redefiniuje swoje cele i działania” – pisze Katarzyna SAKS.

PAP/WszystkocoNajważniejsze/MJ

Materiał chroniony prawem autorskim. Dalsze rozpowszechnianie wyłącznie za zgodą wydawcy. 1 lutego 2025
Fot. Flickr/Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Poland.