Zmarli w 2025 roku

Przypominamy zmarłych w ciągu minionego roku ludzi światowej polityki, kultury, nauki i sportu. Odeszli m.in. były prezydent USA Jimmy Carter, skrajnie prawicowy polityk francuski Jean-Marie Le Pen, papież Franciszek czy gwiazdy kina Robert Redford i Diane Keaton.

LISTOPAD 2024 ROKU

.Dnia 03.11 – Quincy Jones – amerykański producent muzyczny i kompozytor, uznawany za jedną z najważniejszych postaci muzyki w USA przełomu XX i XXI wieku; miał 91 lat.

06.11 – Madeleine Riffaud – francuska bojowniczka ruchu oporu, poetka, pisarka, dziennikarka i korespondentka wojenna; miała 100 lat.

08.11 – Raszid Machlufi – algierski piłkarz i symbol walki o niepodległość Algierii; miał 88 lat.

13.11 – Kjanusz Sandżari – irański aktywista i dziennikarz; popełnił samobójstwo w proteście przeciw dyktatorskim rządom najwyższego przywódcy duchowo-politycznego Iranu, ajatollaha Alego Chameneia; miał 42 lata.

15.11 – Celeste Caeiro – portugalska bohaterka rewolucji goździków, rozdawała żołnierzom białe i czerwone goździki, które stały się symbolem tej bezkrwawej rewolty; miała 91 lat.

18.11 – Charles Dumont – francuski kompozytor i piosenkarz, autor lub współautor licznych utworów, w tym „Non, je ne regrette rien”, jednej z najsłynniejszych piosenek Edith Piaf; miał 95 lat.

26.11 – Jim Abrahams – amerykański scenarzysta, reżyser i producent filmowy, współtwórca wielu popularnych komedii, w tym „Czy leci z nami pilot?” i „Nagiej broni”; miał 80 lat.

28.11 – Silvia Pinal – meksykańska aktorka, gwiazda filmów złotej ery kina meksykańskiego z lat 40. i 50. XX wieku, muza reżysera Luisa Bunuela; miała 93 lata.

29.11 – Marshall Brickman – amerykański scenarzysta i reżyser filmowy, wraz z Woodym Allenem nagrodzony Oscarem za najlepszy scenariusz oryginalny komediodramatu „Annie Hall”; miał 85 lat.

GRUDZIEŃ 2024 ROKU

.Dnia 08.12 – Jill Jacobson – amerykańska aktorka znana z produkcji telewizyjnych takich jak „Dni naszego życia” i „Star Trek: Następne pokolenie”; miała 70 lat.

13.12 – Diane Delano – amerykańska aktorka znana m.in. z horroru „Kult”, komedii „Czas dla siebie” oraz popularnego w latach 90. serialu „Przystanek Alaska”; miała 67 lat.

15.12 – Zakir Hussain – indyjski muzyk, mistrz gry na tabli, czterokrotny zdobywca nagrody Grammy; miał 73 lata.

17.12 – Marisa Paredes – hiszpańska aktorka filmowa i teatralna, muza reżysera Pedro Almodovara, znana z filmów „Wszystko o mojej matce” i „Życie jest piękne”; miała 78 lat.

25.12 – Osamu Suzuki – wieloletni prezes koncernu Suzuki, przez kilka dekad jedna z najbardziej wpływowych postaci światowej motoryzacji; miał 94 lat.

26.12 – Manmohan Singh – indyjski ekonomista i polityk, premier Indii w latach 2004-2014, doprowadził do bezprecedensowego rozwoju gospodarczego kraju; miał 92 lata.

27.12 – Kari Dziedzic – amerykańska polityczka polskiego pochodzenia, była członkini senatu stanu Minnesota i członkini Democratic-Farmer-Labor Party (DFL); miała 62 lata.

28.12 – Charles Dolan – amerykański przedsiębiorca, założyciel znanych firm medialnych, w tym HBO i CBS; miał 98 lat.

29.12 – Jimmy Carter – polityk Partii Demokratycznej, 39. prezydent Stanów Zjednoczonych (1977-1981), laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 2002 roku za promowanie pokojowych rozwiązań konfliktów międzynarodowych, demokracji i praw człowieka; miał 100 lat.

29.12 – Tomiko Itooka – najstarsza Japonka i najstarsza osoba na świecie; miała 116 lat.

31.12 – Arnold Ruutel – estoński polityk, nauczyciel akademicki, prezydent Estonii w latach 2001-2006, za jego kadencji kraj dołączył do UE i NATO; miał 93 lata.

31.12 – Roger Pratt – brytyjski operator filmowy, znanego z produkcji takich jak „Batman” czy „Harry Potter i Komnata Tajemnic”; miał 77 lat.

STYCZEŃ 2025 ROKU

.Dnia 05.01 – Kostas Simitis – grecki polityk, prawnik i nauczyciel akademicki, premier Grecji i przewodniczący Panhelleńskiego Ruchu Socjalistycznego (PASOK) w latach 1996-2004; miał 88 lat.

07.01 – Jean-Marie Le Pen – francuski polityk i prawnik, założyciel skrajnie prawicowej partii Front Narodowy, ojciec Marine Le Pen, która w 2018 r. zmieniła nazwę ugrupowania na Zjednoczenie Narodowe; miał 96 lat.

07.01 – Peter Yarrow – członek amerykańskiego zespołu Peter, Paul and Mary, który odegrał kluczową rolę w amerykańskich ruchach na rzecz praw obywatelskich i przeciwko wojnie w Wietnamie; miał 86 lat.

12.01 – Leslie Charleson – amerykańska aktorka znana z roli w popularnej operze mydlanej „Szpital miejski”; miała 79 lat.

15.01 – David Lynch – amerykański reżyser, aktor, producent i scenarzysta filmowy, jeden z najbardziej znanych i oryginalnych reżyserów amerykańskich, autor m.in. filmów „Mulholland Drive”, „Człowieka słonia” i serialu „Miasteczko Twin Peaks”; miał 78 lat.

16.01 – Francisco San Martin – hiszpański aktor znany widzom z występów w popularnych amerykańskich telenowelach „Dni naszego życia” i „Moda na sukces”; miał 39 lat.

17.01 – Martin Pollack – austriacki pisarz, eseista i reporter, autor książek „Śmierć w bunkrze”, „Cesarz Ameryki” i „Ojcobójca”; miał 81 lat.

17.01 – Jan Shepard – amerykańska aktorka, gwiazda Złotej Ery Hollywood, znana z takich produkcji, jak „Sabre Jet”, „Third of a Man” i rockowego musicalu „Król Kreol”; miała 96 lat.

30.01 – Marianne Faithfull – brytyjska piosenkarka i aktorka, ikona rocka lat 60. i 70. XX wieku, znana m.in. z przeboju „As Tears Go By”; miała 78 lat.

LUTY 2025 ROKU

.Dnia 01.02 – Horst Koehler – niemiecki polityk i ekonomista, prezydent Niemiec w latach 2004-2010, przywiązywał dużą wagę do relacji z Polską; miał 81 lat.

04.02 – Maria Teresa Horta – pisarka i działaczka społeczno-polityczna nazywana „matką feminizmu” współczesnej Portugalii; miała 87 lat.

04.12 – Aga Chan IV – znany też jako książę Karim al-Hussajni, przywódca duchowy nizarytów, wyznających odmianę szyizmu; miał 88 lat.

08.02 – Sam Nujoma – pierwszy prezydent niepodległej Namibii (1990–2005), uważany za ojca niepodległości tego kraju; miał 95 lat.

08.02 – Gyalo Thondup – starszy brat Dalajlamy XIV, były szef tybetańskiego rządu na uchodźstwie, który prowadził kilka rund rozmów z Chinami; miał 97 lat.

17.02 – James Harrison – australijski krwiodawca znany jako „człowiek o złotym ramieniu”; immunoglobulina uzyskana z jego osocza pomogła ocalić 2,4 mln dzieci, których życiu zagrażał konflikt serologiczny; miał 88 lat.

18.02 – Gene Hackman – amerykański aktor, gwiazda Hollywood, dwukrotny laureat Oscara, znany m.in. z filmów „Bonnie i Clyde” i „Bez przebaczenia”; miał 95 lat.

21.02 – Clint Hill – agent amerykańskiej służby Secret Service, który w 1963 r. podczas zamachu na prezydenta USA Johna F. Kennedy’ego w Teksasie próbował osłonić go swoim ciałem przed kolejnymi kulami zamachowca; miał 93 lata.

24.02 – Roberta Flack – amerykańska wokalistka, pianistka, laureatka nagrody Grammy za utwór „Killing Me Softly”, jedna z czołowych postaci muzyki lat 70. XX wieku; miała 88 lat.

24.02 – Rose Girone – urodzona na terytorium obecnej Ukrainy, w chwili śmierci uważana za najstarszą ocalałą z Holokaustu; miała 113 lat.

26.02 – Michelle Trachtenberg – amerykańska aktorka znana z seriali „Plotkara” i „Buffy: Postrach wampirów”; miała 39 lat.

MARZEC 2025 ROKU

Dnia. 01.03 – Angie Stone – amerykańska piosenkarka soul i R&B, w latach 70. członkini jednego z pierwszych żeńskich zespołów rapowych Sequence; miała 63 lata.

04.03 – Oleg Gordijewski – były pułkownik KGB, który w latach 80. przeszedł na stronę Zachodu jako najwyższy rangą funkcjonariusz radzieckiego wywiadu; miał 86 lat.

17.03 – John „Paddy” Hemingway – irlandzki pilot, ostatni żyjący uczestnik bitwy o Anglię w 1940 r.; miał 105 lat.

27.03 – Zeev Baran – izraelski architekt, honorowy konsul RP w Jerozolimie i syn żołnierza Armii Krajowej Eliasza Barana ps. Edyp; miał 90 lat.

29.03 – Richard Chamberlain – amerykański aktor i piosenkarz, zdobywca trzech Złotych Globów, znany z seriali „Szogun”, „Doktor Kildare” i „Ptaki ciernistych krzewów”; miał 90 lat.

KWIECIEŃ 2025 ROKU

.Dnia 01.04 – Val Kilmer – amerykański aktor znany m.in. z ról w filmach „Batman Forever”, „The Doors” i „Top Gun”; miał 65 lat.

03.04 – Theodore McCarrick – były kardynał i arcybiskup Waszyngtonu wydalony ze stanu duchownego za wykorzystywanie seksualne dzieci i seminarzystów; miał 94 lata.

13.04 – Mario Vargas Llosa – peruwiański powieściopisarz, eseista, dziennikarz i polityk; laureat literackiej Nagrody Nobla w 2010 roku, jeden z najbardziej wpływowych pisarzy Ameryki Łacińskiej; miał 89 lat.

21.04 – Papież Franciszek (Jorge Mario Bergoglio) – argentyński duchowny rzymskokatolicki, jezuita, 266. papież w latach 2013–2025, jako pierwszy papież w dziejach przyjął imię Franciszek, inspirując się postacią świętego Franciszka z Asyżu; zmarł w czasie rekonwalescencji po ciężkim zapaleniu płuc; miał 88 lat.

22.04 – Zurab Cereteli – gruziński rzeźbiarz mieszkający w Rosji, znany z monumentalnych pomników w Moskwie, przez 30 lat stał na czele rosyjskiej Akademii Sztuk Pięknych; miał 91 lat.

MAJ 2025 ROKU

.Dnia 01.05 – Charley Scalies – amerykański aktor charakterystyczny, znany z ról w serialach „Rodzina Soprano” i „Prawo ulicy”; miał 84 lata.

03.05 – Paul Van Hoeydonck – belgijski malarz, grafik i rzeźbiarz, autor pierwszego dzieła sztuki pozostawionego na Księżycu: rzeźby „Fallen Astronaut” upamiętniającej 14 astronautów, którzy zginęli podczas misji; miał 99 lat.

03.05 – Sureyya Onder – turecki polityk i reżyser filmowy, kluczowa postać procesu mającego doprowadzić do zakończenia konfliktu między władzami Turcji a separatystyczną Partią Pracujących Kurdystanu (PKK); miał 62 lata.

07.05 – Chaled Ahmed al-Ahmed, jeden z przywódców organizacji terrorystycznej Hamas.

09.05 – Margot Friedlaender – niemiecka ocalała z Holokaustu i mówczyni, przywódczyni kampanii na rzecz zachowania pamięci o zbrodniach niemieckiego narodowego socjalizmu; miała 103 lata.

11.05 – Robert Benton – amerykański scenarzysta i reżyser, znany z filmów „Sprawa Kramerów” oraz „Bonnie i Clyde”; miał 92 lata.

13.05 – Jose „Pepe” Mujica – prezydent Urugwaju w latach 2010-2015, ze względu na skromny styl życia określany mianem „najbiedniejszego prezydenta świata”; miał 89 lat.

18.05 – Nicola Grauso – włoski przedsiębiorca medialny, założyciel stacji radiowych i telewizyjnych we Włoszech, a także mediów m.in. w Polsce, gdzie na początku lat 90. kupił „Życie Warszawy” i stworzył sieć TV Polonia 1; miał 76 lat.

19.05 – Jurij Grigorowicz – rosyjski baletmistrz i choreograf baletu, dyrektor artystyczny Teatru Bolszoj w latach 1964-1995; miał 98 lat.

20.05 – George Wendt – amerykański aktor znany z produkcji „Columbo”, „Fletch” i „Zdrówko!”; miał 76 lat.

21.05 – Gerry Connolly – amerykański polityk, prominentny kongresmen Partii Demokratycznej, były przewodniczący Zgromadzenia Parlamentarnego NATO; miał 75 lat.

23.05 – Sebastiao Salgado – brazylijski fotograf i obrońca środowiska, znany jako twórca zdjęć przedstawiających Amazonię i ubogie społeczności na całym świecie; miał 81 lat.

23.05 – Mohammed Lakhdar-Hamina – algierski reżyser i scenarzysta filmowy, twórca „Kroniki lat pożogi” z 1975 roku: jedynego afrykańskiego filmem nagrodzonego Złotą Palmą na festiwalu filmowym w Cannes; miał 91 lat.

29.05 – Bernard Kerik – były szef nowojorskiej policji okrzyknięty bohaterem za zasługi podczas akcji ratunkowej po zamachach na World Trade Center, później nominowany na ministra i skazany za oszustwa podatkowe; miał 69 lat.

30.05 – Loretta Swit – amerykańska aktorka polskiego pochodzenia, znana przede wszystkim z roli major Margaret Houlihan w serialu komediowym „M*A*S*H”; miała 87 lat.

CZERWIEC 2025 ROKU

.Dnia 01.06 – Jonathan Joss – amerykański aktor i muzyk, znany z ról w filmach „Prawdziwe męstwo” i „Siedmiu wspaniałych”; miał 59 lat.

09.06 – Frederick Forsyth – brytyjski pisarz powieści sensacyjnych i thrillerów, autor m.in. „Dnia Szakala”, „Akt Odessy” i „Psów wojny”; miał 86 lat.

10.06 – Bujar Bukoshi – jugosłowiański urolog, chirurg, a później polityk, były wieloletni przywódca samozwańczego rządu Kosowa na uchodźstwie; miał 78 lat.

11.06 – Brian Wilson – amerykański muzyk, współzałożyciel i lider jednego z pierwszych zespołów rockowych The Beach Boys; miał 82 lata.

14.06 – Leonard Lauder – amerykański biznesmen, miliarder, odpowiedzialny za globalny sukces marki kosmetycznej Estee Lauder; miał 92 lata.

17.06 – Alfred Brendel – austriacki muzyk, uznawany za jednego z najwybitniejszych współczesnych pianistów; miał 94 lata.

26.06 – Lalo Schifrin – argentyńsko-amerykański kompozytor, twórca muzycznego motywu przewodniego do serialu i filmów z serii „Mission: Impossible”; miał 93 lata.

LIPIEC 2025 ROKU

.Dnia 03.07 – Michael Madsen – amerykański aktor znany z ról w filmach Quentina Tarantino, takich jak „Wściekłe psy”, „Kill Bill” i „Nienawistna ósemka”; miał 67 lat.

04.07 – Mark Snow – amerykański kompozytor, autor muzyki do filmów i seriali, największą sławę przyniósł mu muzyczny motyw przewodni do serialu „Z Archiwum X”;miał 78 lat.

13.07 – Muhammadu Buhari – były dwukrotny prezydent Nigerii, najpierw po zamachu stanu jako wojskowy przywódca państwa, a później demokratycznie wybrany prezydent; miał 82 lata.

14.07 – Joan Anderson – australijska modelka, która przyczyniła się do wypromowania hula-hoop na świecie; miała 101 lat.

17.07 – Felix Baumgartner – austriacki spadochroniarz i mistrz skoków ekstremalnych, w 2012 r. wsławił się skokiem spadochronowym ze stratosfery; miał 56 lat.

17.07 – Jake Larson – amerykański weteran II wojny światowej i gwiazda TikToka; miał 102 lata.

19.07 – Andre Vingt-Trois – francuski kardynał, emerytowany arcybiskup Paryża, uważany za jedną z najbardziej wpływowych postaci francuskiego episkopatu; miał 82 lata.

21.07 – Dan Ziskie – amerykański aktor znany z wielu produkcji telewizyjnych, w tym serialu „House of Cards”; miał 80 lat.

22.07 – Ozzy Osbourne – brytyjski piosenkarz i autor tekstów, założyciel zespołu Black Sabbath; miał 76 lat.

22.07 – Chuck Mangione – amerykański trębacz i kompozytor, autor przeboju „Feels So Good”, jego płyta „Children of Sanchez” przeszła do historii jazzu; miał 84 lata.

24.07 – Hulk Hogan – amerykański aktor, showman, muzyk, najbardziej rozpoznawalny wrestler świata; miał 71 lat.

SIERPIEŃ 2025 ROKU

.Dnia 03.08 – Stella Rimington – funkcjonariuszka brytyjskich służb specjalnych, pierwsza kobieta na stanowisku dyrektora generalnego służb bezpieczeństwa MI5; miała 90 lat.

05.08 – Ion Iliescu – rumuński polityk, działacz komunistyczny, pierwszy prezydent Rumunii po rewolucji 1989 roku w latach 1990-1996 oraz w latach 2000-2004; miał 95 lat.

07.08 – Myint Swe – polityk i wojskowy, pełniący obowiązki prezydenta Mjanmy (Birmy) po wojskowym zamachu stanu w 2021 r.; miał 74 lata.

07.08 – Jim Lovell – amerykański astronauta, dowódca słynnej misji księżycowej Apollo 13, która omal nie zakończyła się katastrofą w 1970 r.; miał 97 lat.

08.08 – William Webster – amerykański prawnik, były szef Federalnego Biura Śledczego (FBI) i Centralnej Agencji Wywiadowczej (CIA), jako jedyny stał na czele obu tych służb; miał 101 lat.

11.08 – Miguel Uribe – kolumbijski senator, potencjalny kandydat na prezydenta Kolumbii; miał 39 lat.

17.08 – Terence Stamp – brytyjski aktor, najbardziej znany z roli generała Zoda w filmach z serii Superman; miał 87 lat.

17.08 – Joe Caroff – amerykański grafik, znany jako autor logo do serii filmów o Jamesie Bondzie i plakatu do „West Side Story”; miał 103 lata.

29.08 – Rodion Szczedrin – rosyjski kompozytor i pianista, tworzył opery i balety inspirowane literaturą i folklorem rosyjskim, jeden z najbardziej znanych w ZSRR i Rosji kompozytorów współczesnych; miał 92 lata.

WRZESIEŃ 2025 ROKU

.Dnia 01.09 – Graham Greene – kanadyjski aktor wywodzący się z indiańskiego plemienia Oneida; znany z rolu Kopiącego Ptaka w westernie „Tańczący z wilkami”, za którą otrzymał nominację do Oscara; miał 73 lata.

02.09 – Patrick Hemingway – amerykański pisarz, przyrodnik i podróżnik, syn noblisty Ernesta Hemingwaya; miał 97 lat.

04.09 – Giorgio Armani – włoski projektant mody, światowej sławy kreator mody, nazywany królem włoskiej mody, współzałożyciel przedsiębiorstwa Giorgio Armani; miał 91 lat.

04.09 – Katarzyna – księżna Kentu, żona kuzyna królowej Wielkiej Brytanii Elżbiety II, pierwsza członkini brytyjskiej rodziny królewskiej, która przyjęła katolicyzm; miała 92 lata.

10.09 – Charlie Kirk – amerykański prawicowy aktywista polityczny, osobowość medialna, sympatyk prezydenta USA Donalda Trumpa i współzałożyciel konserwatywnej organizacji Turning Point USA; miał 31 lat.

16.09 – Robert Redford – amerykański aktor i reżyser, legenda Hollywood, zdobywca dwóch Oscarów, zapamiętany dzięki rolom w filmach takich jak „Wszyscy ludzie prezydenta”, „Żądło” i „Trzy dni Kondora”; miał 89 lat.

23.09 – Claudia Cardinale – włoska aktorka filmowa i piosenkarka, gwiazda światowego kina, zagrała w najsłynniejszych filmach wybitnych włoskich reżyserów: Luchino Viscontiego, Federico Felliniego i Sergio Leone; miała 87 lat.

PAŹDZIERNIK 2025 ROKU

.Dnia 01.10 – Jane Goodall – brytyjska prymatolożka znana z przełomowych badań nad szympansami; miała 91 lat.

03.10 – Patricia Routledge – brytyjska aktorka, najlepiej znana z roli snobistycznej Hiacynty Bukiet w serialu „Co ludzie powiedzą”; miała 96 lat.

11.10 – Diane Keaton – amerykańska aktorka znana z wielu znanych i nagradzanych produkcji, wystąpiła m.in. w „Ojcu chrzestnym” i w wielu filmach Woody’ego Allena, za rolę w „Annie Hall” zdobyła Oscara; miała 79 lat.

15.10 – Raila Odinga – kenijski polityk, lider Pomarańczowego Ruchu Demokratycznego, były premier Kenii w latach 2008-2013; miał 80 lat.

15.10 – Natalia Lebiediewa – rosyjska profesorka zajmująca się historią II wojny światowej oraz historią stosunków polsko-rosyjskich i litewsko-rosyjskich, badaczka zbrodni katyńskiej i członkini Polsko-Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych; miała 86 lat.

16.10 – Kanchha Szerpa – pochodzący z Nepalu ostatni żyjący uczestnik wyprawy Edmunda Hillary’ego, która zdobyła Mount Everest w 1953 r.; miał 92 lata.

16.10 – Ace Frehley – amerykański wokalista i muzyk, główny gitarzysta zespołu rockowego Kiss, uważany za jednego z najwybitniejszych gitarzystów metalowych wszech czasów; miał 74 lata.

17.10 – Mamma Erasmus (Sofia Corradi) – włoska wykładowczyni pedagogiki, pomysłodawczyni wymiany studentów między europejskimi uniwersytetami, nazwanego jej nazwiskiem; miała 91 lat.

18.10 – Chen Ning Yang – chiński fizyk i laureat Nagrody Nobla z 1957 r. wraz z Tsung-Dao Lee za teorię zakładającą, że oddziaływania słabe pomiędzy cząstkami elementarnymi nie zachowują symetrii parzystości; miał 103 lata.

21.10 – Francisco Pinto Balsemao – portugalski polityk i przedsiębiorca, były premier Portugalii w latach 1981-1983; miał 88 lat.

21.10 – Michael Smuss – izraelski artysta, członek ruchu oporu w trakcie II wojny światowej, ostatni żyjący powstaniec getta warszawskiego, więzień niemieckich obozów koncentracyjnych; miał 99 lat.

23.10 – June Lockhart – amerykańska aktorka filmowa i telewizyjna, jedna z ostatnich gwiazd złotej ery Hollywood, znana m.in. z serialów „Lassie” i „Zagubieni w kosmosie”; miała 100 lat.

24.10 – Sirikit Kitiyakara – królowa Tajlandii, żona uwielbianego przez społeczeństwo króla Ramy IX, matka króla Ramy X; miała 93 lata.

25.10 – Bjoern Andresen – szwedzki aktor, pianista i kompozytor, znany z roli Tadzia w filmie „Śmierć w Wenecji” Luchino Viscontiego; miał 70 lat.

26.10 – Jack DeJohnette – amerykański perkusista jazzowy, współpracował m.in. z Milesem Davisem, współtworzył kwartet Charlesa Lloyda i Standards Trio, w którym występował z Keithem Jarrettem i Garym Peacockiem; miał 83 lata.

27.10 – Prunella Scales – brytyjska aktorka, znana z roli Sybil Fawlty w serialu „Hotel Zacisze”; miała 93 lata.

NIEOBECNI. Projekt wyjątkowy

.O tym, jak zrodził się projekt NIEOBECNI, jedyny w Polsce projekt, który wspomina tych, którzy zmarli w ostatnim roku, przygotowywany od blisko dziesięciu lat, opowiadają Michałowi KŁOSOWSKIEMU Maria WANKE-JERIE i MAŁGORZATA-JAKUBOWSKA.

Michał KŁOSOWSKI: – NIEOBECNI to wyjątkowy projekt – lista osób, które zmarły w ostatnim czasie, przygotowywana od 2016 roku. Co było inspiracją do jego stworzenia?

Maria WANKE-JERIE, Małgorzata WANKE-JAKUBOWSKA: – To początkowo nie był projekt, pomysł zrodził się spontanicznie. Ale po kolei. Otóż w maju 2015 roku założyłyśmy bliźniaczego bloga TwitterTwins.pl, gdzie publikowałyśmy regularnie, początkowo dwa razy w tygodniu, a później rzadziej, teksty na bardzo różne tematy. Dzieliłyśmy się refleksjami o polityce, matematyce, edukacji, dziennikarstwie… Poruszałyśmy sprawy aktualne i ponadczasowe. Wspominałyśmy okres stanu wojennego i działalności podziemnej, pisałyśmy o naszych zmarłych rodzicach, a także o wujku i stryjku, którzy żyli na emigracji i zasłużyli się w czasie II wojny światowej. 

Pod koniec października 2016 roku, gdy nasz blog już okrzepł na dobre i miał dość liczne grono czytelników, zorientowałyśmy się, że data pierwszej listopadowej publikacji przypada dokładnie w dzień Wszystkich Świętych. Temat tekstu zawierającego biogramy osób, które zmarły w ciągu roku od poprzednich Zaduszek, nasuwał się sam. Ale zestawienie ad hoc takiej listy nie było wcale proste, bo pamięć jest ulotna, a podobnych kompletnych wykazów nigdzie nie było. Na szczęście udało się zebrać nazwiska, sporządzić krótkie biogramy i uzupełnić je czarno-białymi zdjęciami portretowymi. Zaznaczyłyśmy na wstępie, że lista NIEOBECNYCH, bo od początku funkcjonowała ta nazwa, jest niepełna, a ich charakterystyka – subiektywna. Pisałyśmy, że wszystkich NIEOBECNYCH i każdego z osobna bardzo brakuje i aż nie chce się wierzyć, że są już po drugiej stronie. Niemalże jeszcze słychać brzmienie ich głosu, w pamięci jest uśmiech, wypowiedziane słowa… 

Nazwiska NIEOBECNYCH zostały umieszczone przez nas chronologicznie, w takiej kolejności, w jakiej odchodzili, a wstęp poprzedzający wykaz nazwisk zaczynał się od sentencji Alphonse’a de Lamartine: Czasem brak jednej osoby sprawia, że świat zdaje się wyludniony. Publikacja tego zestawienia spotkała się z niezwykle przychylnym odzewem czytelników, pod tekstem, ale też mediach społecznościowych, pojawiły się komentarze z podziękowaniami za przygotowanie tego materiału, ale też sugestie uzupełnienia o brakujące nazwiska. I wtedy zdałyśmy sobie sprawę, że – aby nikogo ważnego nie pominąć – taką listę trzeba przygotowywać systematycznie przez cały rok. Tak zrodził się projekt NIEOBECNI, a my zdawałyśmy sobie sprawę, że nie możemy zawieść naszych czytelników, bo oni na tę listę czekają.

– Jakie cele przyświecają tej inicjatywie – czy chodzi o upamiętnienie tych osób, stworzenie bazy danych, czy może coś jeszcze?

– Chodzi przede wszystkim o pamięć, aby uchronić od zapomnienia tych, którzy coś znaczyli w życiu publicznym, odcisnęli jakieś piętno. Większość NIEOBECNYCH to ludzie bardzo zasłużeni w pozytywnym sensie. Rok to zwyczajowy czas trwania żałoby, więc po roku ukazują się biogramy z ich zdjęciami. Nie tworzymy żadnej bazy danych. 

– Czy wszystkie te informacje są dostępne publicznie, czy może jest to prywatna baza, dostępna tylko dla określonej grupy osób? W jaki sposób pozyskują Panie informacje, jak rozmawiają o odejściach i samych osobach nieobecnych?

– Oczywiście, wszystkie są dostępne publicznie na blogu Twittertwins.pl, a od roku także na portalu Gazeta na Niedzielę. Po raz pierwszy roczne zestawienie ukazało się tam na początku listopada ubiegłego roku i od tego czasu nahttps://gnn.pl/ publikowane są comiesięczne zestawienia NIEOBECNYCH. Informacje o zmarłych czerpiemy z różnych źródeł, ale ogólnodostępnych, czasem po żmudnych poszukiwaniach w Internecie. Trzeba przyznać, że nawet gdy przygotowujemy biogramy osób dobrze znanych, to często przy tej okazji dowiadujemy się o nich czegoś nowego, zaskakującego. To jest poznawczo ciekawa praca.

– Jakie kryteria stosujecie Panie przy wyborze nekrologów?

– Na naszą listę trafiają tylko te osoby, których działalność była więcej niż lokalna, taką przyjęłyśmy zasadę. Szczególnie starannie śledzimy informacje o odejściach osób zasłużonych w czasie II wojny światowej, powstańców warszawskich, żołnierzy Armii Krajowej i innych formacji niepodległościowych. Dbamy też, aby wśród NIEOBECNYCH były osoby zasłużone w stanie wojennym, a także działacze opozycji przedsierpniowej. Na naszą listę trafiają uczeni różnych specjalności, politycy, działacze samorządowi, pisarze, poeci, sportowcy różnych dyscyplin, artyści – aktorzy, wokaliści, malarze, rzeźbiarze, kompozytorzy. Ale, co ważne, w przygotowywanych przez nas biogramach nie pomijamy mniej chwalebnych epizodów z życia NIEOBECNYCH, np. przynależności do PZPR czy współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa, starając się jednak umieścić te fakty we właściwych proporcjach i kontekście.

– Jakie są największe wyzwania, jakie napotykacie podczas realizacji projektu, szczególnie pod kątem zachowania prywatności i szacunku dla rodzin zmarłych? W końcu odejścia i nieobecność to bardzo prywatny moment.

– Nasi NIEOBECNI to osoby publiczne, które na różnych etapach życia działały i były znane.  Informacja o ich śmierci też dociera do nas drogą oficjalną. Po prostu śledzimy media i wyławiamy informacje o zgonach różnych osób. Nie zamieszczamy w biogramach informacji z życia prywatnego, nie ujawniamy np., czy zmarły pojednał się czy nie z Panem Bogiem przed śmiercią ani na co chorował. Interesuje nas dorobek życia. Wyzwaniem był dla nas czas pandemii, bo wtedy zgonów, także osób publicznych, było znacznie więcej. Na naszej liście, obejmującej okres od listopada 2020 do końca października 2021 roku, było wówczas 540 nazwisk, w tym aż ośmiu biskupów, podczas gdy w innych latach liczba zamieszczanych przez nas biogramów oscylowała między 300 a 400. Zdecydowałyśmy zaznaczać w nocie biograficznej fakt, że osoba zmarła na COVID i to był jedyny wyjątek od reguły nieinformowania o stanie zdrowia NIEOBECNYCH. Nie była to informacja zastrzeżona jako poufna. Zdarzało się nam natomiast, że brakowało niektórych danych, np. roku urodzenia, innym razem zdjęcia i to był dla nas problem. Zwracałyśmy się wówczas z prośbą o pomoc do rodziny zmarłych, np. do posła Pawła Zalewskiego, gdy nie potrafiłyśmy inaczej znaleźć zdjęcia jego zmarłego ojca, czy do Jarosława Gowina, wówczas wicepremiera, gdy nie mogłyśmy wyszukać roku urodzenia jego zmarłej mamy. Przy okazji informowałyśmy o naszym projekcie, co spotykało się z pozytywną reakcją i życzliwością. Nie zdarzyło nam się, żeby ktoś z bliskich zgłaszał do nas pretensje. Nie było ani jednej takiej sytuacji.

LINK DO TEKSTU: https://wszystkoconajwazniejsze.pl/maria-wanke-jerie-malgorzata-wanke-jakubowska-nieobecni-projekt-wyjatkowy/

PAP/ LW