Sylwia BORSKA: "Nobel z medycyny 2014 - dla naukowców badających naszą orientację w przestrzeni"

"Nobel z medycyny 2014 - dla naukowców badających naszą orientację w przestrzeni"

Photo of Sylwia BORSKA

Sylwia BORSKA

Absolwentka Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Wrocławskiego. Od kilkunastu lat związana z Uniwersytetem Medycznym we Wrocławiu, gdzie uzyskała stopień naukowy doktora nauk medycznych. Zajmuje się zagadnieniami z zakresu biologii nowotworów, przede wszystkim zjawiskiem oporności wielolekowej oraz badaniem cytotoksyczności związków chemicznych w hodowlach in vitro.

Nagroda Nobla z dziedziny fizjologii lub medycyny została przyznana w tym roku trzem naukowcom: połowę otrzymał John O’Keefe (Sainsbury Wellcome Centre for Neural Circuits and Behaviour, University College London), drugą połowę małżeństwo May-Britt Moser (Centre for Neural Computation, Trondheim) i Edvard Moser (Kavli Institute for Systems Neuroscience, Trondheim).

Nagroda za odkrycia dotyczące systemu odpowiadającego za orientację w przestrzeni była dla wielu osób zaskoczeniem. Według najbardziej popularnych prognoz powinna trafić w ręce genetyków. Tymczasem Komitet Noblowski z Instytutu Karolinska sprawił nam niespodziankę: tym razem prym wiedzie neurofizjologia.

Jakie wyniki badań uznano w tym roku za najcenniejsze?

Pierwszy z laureatów, John O’Keefe, w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku przeprowadził liczne eksperymenty na szczurach dotyczące wyższych funkcji poznawczych, na których podstawie opisał pierwsze elementy tzw. systemu pozycjonowania. Obserwując przemieszczające się gryzonie, zarejestrował sygnały, które pozwoliły mu zlokalizować neurony odpowiedzialne za orientację w przestrzeni. Na tej podstawie wyciągnął wnioski, że w tworzeniu map wyobrażeniowych zawierających informacje o przestrzennej organizacji zjawisk biorą udział specyficzne komórki piramidalne, które można odnaleźć w strukturze zwanej hipokampem. Hipokamp znajduje się w każdym z dwóch płatów skroniowych i odpowiada m.in. za proces uczenia się i orientacji przestrzennej.

Trzydzieści lat później May-Britt Moser i Edvard Moser prowadząc podobne badania, odkryli inny rodzaj komórek, w części mózgu zwanej korą śródwęchową, powiązaną anatomicznie i funkcjonalnie z hipokampem (obie struktury wchodzą w skład formacji hipokampalnej układu limbicznego). Te tzw. „komórki siatki” współpracują z komórkami odnalezionymi w hipokampie, pozwalając na orientację w przestrzeni, w tym również w warunkach braku światła. Wyniki tych badań zostały opublikowane w prestiżowych czasopismach Nature i Science.

Osiągnięcia w tej dziedzinie pozwalają lepiej zrozumieć problem, który był przedmiotem odwiecznych dywagacji filozofów a następnie naukowców zajmujących się badaniami mózgu – dzięki jakim strukturom i w jaki sposób potrafimy tworzyć i zapamiętywać mapy przestrzenne, pozwalające świadomie poruszać się w otoczeniu, nawet jeśli warunki są utrudnione (system potocznie zwany „wewnętrznym GPS-em”).

Na bezpośrednie zastosowanie powyższych odkryć zapewne trzeba będzie poczekać. Na pewno dają one istotny punkt zaczepienia dla naukowców zajmujących się badaniem procesów degeneracyjnych zachodzących w mózgu, takich jak starzenie się czy choroba Alzheimera, które wiążą się m.in. z postępującą dezorientacją przestrzenną.

Sylwia Borska

Aby dowiedzieć się więcej, oto rozmowy „na gorąco” z laureatami tegorocznej Nagrody Nobla:

John O’Keefe http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2014/okeefe-telephone.html

May-Britt Moser http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2014/may-britt-moser-telephone.html

Edvard I. Moser http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2014/edvard-moser-telephone.html

Materiał chroniony prawem autorskim. Dalsze rozpowszechnianie wyłącznie za zgodą wydawcy. 6 października 2014