Benito Mussolini – przyczyny sukcesu i upadku włoskiego dyktatora

25 lipca 1943 roku Benito Mussolini został pozbawiony stanowiska premiera Królestwa Włoch i aresztowany. Włosi sprzeciwili się tym samym totalitaryzmowi oraz opowiedzieli za pokojem, choć droga do jego osiągnięcia okazała się być dla nich długa i krwawa.

Benito Mussolini – przyczyny sukcesu i upadku

.Królestwo Włoch pozostawało państwem faszystowskim od 1922 roku, gdy w wyniku marszu Czarnych Koszul Benito Mussolini został mianowany premierem przez monarchę Wiktora Emanuela III. Niebawem przyjął tytuł Duce, nawiązujący do łacińskiego słowa „dux” („wódz”), i skupił w swoich rękach niemalże całą władzę. Choć swoje rządy opierał między innymi na terrorze, cieszył się sporą popularnością wśród szerokich mas społeczeństwa jako znakomity mówca i charyzmatyczny lider. Za jego czasów Włochy intensywnie rozbudowywały swoją strefę wpływów w basenie Morza Śródziemnego oraz Afryce, czego wyrazem były podbój Etiopii w latach 1935–1936 oraz trwająca od 1939 roku okupacja Albanii. Służyło to budowaniu wśród włoskiego ludu przeświadczenia o mocarstwowości Italii.

Największym błędem Benito Mussoliniego było prawdopodobnie nawiązanie współpracy z III Rzeszą i Adolfem Hitlerem. W dążeniu do maksymalizacji zysków zdecydował on o wypowiedzeniu wojny Francji i Wielkiej Brytanii. Stało się to 10 czerwca 1940 roku, gdy losy tej pierwszej wydawały się już przesądzone. Jak zauważają historycy, w tym Wojciech Wichert, gdyby nie obranie tego kierunku faszystowskie Włochy mogły podążyć drogą frankistowskiej Hiszpanii, a więc przetrwać znacznie dłużej niż do końca II wojny światowej. Zbliżenie z Niemcami nie podobało się też samym mieszkańcom Półwyspu Apenińskiego, nieprzygotowanych do toczenia długotrwałej wojny. Poskutkowało to niskim morale we włoskiej armii oraz osłabieniem wizerunku wodza.

Obalenie Benito Mussoliniego

.Czarę goryczy przelało lądowanie aliantów na Sycylii 10 lipca 1943 roku oraz stosunkowo szybkie opanowanie całej niemalże wyspy. Jednocześnie miasta włoskie, w tym Rzym, zaczęły być nawiedzane przez niosące spore zniszczenia naloty bombowe. W tych warunkach 25 lipca zebrała się Wielka Rada Faszystowska, główny organ włoskiego rządu. Podczas obrad pojawiła się propozycja odsunięcia od władzy coraz bardziej tracącego na popularności Benito Mussoliniego. Pomysł ten zyskał przychylność członków kolegium, a także króla Wiktora Emanuela III, który natychmiast ogłosił dymisję premiera. Mussolini został nie tylko pozbawiony stanowiska, ale też aresztowany.

Na czele nowego rządu stanął Pietro Badoglio. Choć deklarował on pozostanie Włoch w stanie wojny, rozpoczął przygotowania do zmiany kursu. W wyniku tajnych rozmów z aliantami 8 września ogłoszone zostało zawieszenie broni, a kilka tygodni później wypowiedzenie wojny hitlerowskim Niemcom oraz Japonii.

Długa droga do zakończenia wojny na Półwyspie Apenińskim

.Przystąpienie do wojny przeciwko Niemcom było jednak dopiero początkiem jednego z najstraszniejszych okresów w dziejach Italii. Naziści byli lepiej przygotowani do wolty od samych Włochów, w wyniku czego rozbroili dużą część ich oddziałów zbrojnych, przystąpili do okupacji północnej i środkowej części państwa oraz ustabilizowali front na linii Gustawa (pomiędzy Neapolem a Rzymem). 12 września 1943 roku przeprowadzili też brawurową akcję uwolnienia Benito Mussoliniego z jego więzienia na szczycie Gran Sasso w Apeninach. Zdyskredytowany przywódca został wykorzystany przez Hitlera do organizacji nowego marionetkowego państwa, nazwanego Włoską Republiką Socjalną lub potocznie Republiką Salò.

Sytuacja polityczna w latach 1943–1945 przedstawiała się zatem następująco. Na południu istniało państwo włoskie wspierane przez aliantów, z głównym ośrodkiem administracyjnym i rezydencją monarchy w Brindisi. Część północna objęta była zaś tworem politycznym rządzonym przez Mussoliniego, ale w praktyce pozostającym pod pełną kontrolą III Rzeszy i jej aparatu wojskowego. Począwszy od maja 1944 roku alianci posuwali się coraz bardziej na północ, w związku z czym z biegiem czasu rosła kontrola Południa i zmniejszały się rozmiary Republiki Salò. Ponadto, na północy działała aktywna partyzantka, dzięki której Włosi samodzielnie wyzwolili szereg miast, w tym Wenecję. Tocząca się przez kilkanaście miesięcy wojna domowa przyniosła śmierć kilkuset tysiącom mieszkańców Półwyspu i do dziś jest pamiętana jako okres szczególnie ciężkiego kryzysu politycznego, społecznego i gospodarczego.

Benito Mussolini w kwietniu 1945 roku podjął próbę ucieczki do Szwajcarii. W drodze został przechwycony i rozstrzelany przez komunistycznych partyzantów w miejscowości Dongo nad jeziorem Como.

Narodziny włoskiej demokracji

.Do procesu wychodzenia Włoch z II wojny światowej odniosła się w Święto Wyzwolenia tego państwa jego premier Giorgia MELONI.

„Ludzie, którzy byli wcześniej wykluczeni z procesu konstytucyjnego, podjęli się wprowadzenia milionów Włochów do nowej republiki parlamentarnej, kształtując demokratyczną prawicę, która przez lata rosła w siłę, włączając w swoje szeregi również przedstawicieli takich orientacji politycznych, jak katolicka czy liberalna, którzy sprzeciwiali się reżimowi faszystowskiemu. W ten sposób mimo wielu trudności narodziła się wielka demokracja, solidna i silna, która w długim okresie powojennym potrafiła oprzeć się zagrożeniom wewnętrznym i zewnętrznym, czyniąc Włochy protagonistą europejskich wielostronnych procesów integracyjnych. Demokracja, w której nikt nie chciałby zrezygnować z wypracowanej wolności.” – pisze premier Włoch, Giorgia MELONI.

„Wolność i demokracja są dobrem nas wszystkich. To nie tylko osiągnięcie, jakim może pochwalić się nasz naród, ale także jedyne prawdziwe antidotum na wszelkie zagrożenia autorytarne.” – pisze Giorgia MELONI.

„Na całym świecie autokracje starają się zdobyć przewagę nad demokracjami i stają się coraz bardziej agresywne i groźne. Ryzyko ich połączenia, prowadzącego do obalenia porządku międzynarodowego, który liberalne demokracje ukierunkowały i zbudowały po zakończeniu II wojny światowej i rozpadzie Związku Radzieckiego, jest niestety realne. W tym nowym bipolaryzmie Włochy dokonały wyboru i jest on jasny. Jesteśmy po stronie wolności i demokracji (…).” – zwraca uwagę Giorgia MELONI. Całość tekstu włoskiej premier, opublikowanego pierwotnie w „Corriere della Sera”, dostępna jest również w języku polskim we „Wszystko co Najważniejsze”.

Oprac. Patryk Kuc