Kalendarium 21-27 października

Przedstawimy Państwu kalendarz rocznic wydarzeń historycznych, które miały miejsce od 21 do 27 października.

21 października

1578 – Wojna o Inflanty: zwycięstwo wojsk polskich w bitwie pod Kiesią (obecnie Łotwa).

1702 – Cesarz Leopold I Habsburg wydał bulę ustanawiającą jezuicką Akademię Leopoldyńską we Wrocławiu.

1827 – Po raz pierwszy zwołano składający się z przedstawicieli wszystkich stanów Sejm Wielkiego Księstwa Poznańskiego.

1831 – Powstanie listopadowe: upadek Twierdzy Zamojskiej i całego powstania.

1854 – W Paryżu zmarła księżna Maria Wirtemberska, z domu Czartoryska, filantropka, pisarka, autorka powieści sentymentalnej „Malwina”.

1869 – W Łodzi zmarł Ludwik Geyer, przemysłowiec, działacz gospodarczy i społeczny.

1893 – W Krakowie otwarto Teatr Miejski, od 1909 roku Teatr im. Juliusza Słowackiego.

1900 – W Warszawie urodził się Henryk Szaro, reżyser filmowy i teatralny; autor filmów „Przedwiośnie”, „Na Sybir”, „Rok 1914”, „Dzieje grzechu”, „Pan Twardowski”, „Ordynat Michorowski” i „Kłamstwo Krystyny”; zginął w warszawskim getcie rozstrzelany przez hitlerowców w sierpniu 1942 r.

1911 – Urodził się Adolf Forbert, fotograf, operator i reżyser filmowy, współzałożyciel i wieloletni profesor Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi, twórca filmów dokumentalnych „Podhale w ogniu”, „Bicz Boży”, a także operator fabularnych „Panienka z okienka”, „Od wulkanu do lodowca”.

1912 – W Warszawie urodził się Ludwik Perski, reżyser filmów dokumentalnych.

1915 – Walki Legionów Polskich z wojskami rosyjskimi pod Kuklami.

1930 – W Lesku urodził się Julian Dziedzina, reżyser, autor filmów „Święta wojna”, „Bokser”, „Czekam w Monte-Carlo”.

1930 – Zmarł Włodzimierz Perzyński, dramatopisarz okresu Młodej Polski, autor dramatów, noweli, powieści, felietonów i poezji. Jego najbardziej znane utwory to „Lekkomyślna siostra”, „Aszantka”, „Szczęście Frania”. Dwie ostatnie zostały sfilmowane przed II wojną światową. Urodził się 6 lipca 1877 roku.

1932 – Utworzono Białowieski Park Narodowy. Leśnictwo „Rezerwat” zostało przekształcone w Park Narodowy w Białowieży.

1935 – W Łodzi urodziła się Jadwiga Barańska, aktorka, niezapomniana Barbara Niechcic z ekranizacji „Nocy i dni”, znana również z filmu „Hrabina Cosel”, w którym zagrała tytułową bohaterkę.

1941 – W Londynie zmarł Herman Lieberman, członek Rady Naczelnej PPS w latach 1920-1939, poseł na Sejm (1919-1933), działacz Centrolewu, skazany w procesie brzeskim; od 1939 r. wiceprezes Rady Narodowej RP na uchodźstwie.

1947 – Stanisław Mikołajczyk, wobec groźby aresztowania przez władze komunistyczne, potajemnie opuścił Polskę i przedostał się do Londynu.

1949 – Przekazano do eksploatacji pierwszy zbudowany po wojnie w Polsce statek pełnomorski SS „Sołdek”.

1956 – W czasie VIII Plenum na I sekretarza KC PZPR wybrany został Władysław Gomułka.

1963 – W Majdanie Kozic Górnych na Lubelszczyźnie od kul ZOMO zginął Józef Franczak, ps. „Laluś”, „Lalek”, sierżant WP, żołnierz ZWZ-AK. Franczak, działający przez 24 lata w konspiracji – ostatni partyzant podziemia niepodległościowego, który poległ z bronią w ręku.

1966 – W 10. rocznicę Października ’56 na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego odbyło się zebranie ZMS, w czasie którego prof. Leszek Kołakowski wygłosił referat krytykujący sytuację panującą w Polsce.

1969 – W Warszawie zmarł profesor Wacław Sierpiński, jeden z twórców tzw. warszawskiej szkoły matematycznej.

1970 – W Warszawie zakończył się VIII Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina; jego zwycięzcą został amerykański pianista Garrick Ohlsson.

1999 – W Monachium zmarł Alfred Schuetz, kompozytor, pianista; autor muzyki do pieśni „Czerwone maki na Monte Cassino”.

2005 – Rafał Blechacz został zwycięzcą XV Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina. Poprzedni Polak, Krystian Zimerman, zdobył główną nagrodę w 1975 roku.

2007 – Przedterminowe wybory parlamentarne wygrała Platforma Obywatelska – 41,51 proc., przed Prawem i Sprawiedliwością – 32,11 proc., Lewicą i Demokratami – 13,15 proc., oraz Polskim Stronnictwem Ludowym – 8,91 proc. W wyborach do Senatu PO uzyskała 60 mandatów, PiS 39, mandat senatorski zdobył również kandydat niezależny Włodzimierz Cimoszewicz.

2010 – Piotr Duda został wybrany na stanowisko przewodniczącego NSZZ „Solidarność”.

2013 – Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu uznał, że nie może ocenić rosyjskiego śledztwa w sprawie zbrodni katyńskiej oraz że Rosja nie dopuściła się nieludzkiego i poniżającego traktowania krewnych ofiar.

2015 – Koreańczyk Cho Seong-jin zwyciężył w XVII Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina.

2019 – W Warszawie zmarł prof. Waldemar Jan Dziak, politolog i specjalista z zakresu problematyki chińskiej i północnokoreańskiej.

2021 – Kanadyjczyk pochodzenia chińskiego Bruce Liu zwyciężył w XVIII Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina.

22 października

1732 – Zmarł Augustyn Wincenty Locci, syn Augustyna Locciego, architekt, sekretarz i doradca artystyczny Jana III Sobieskiego. Największym dziełem Locciego syna były pałac i park w Wilanowie, a także wilanowski kościół i karczma. Locci kierował pracami na Zamku Królewskim w Warszawie. Urodził się około 1640 roku.

1798 – W Kairze w czasie arabskiego powstania przeciwko Francuzom zginął Józef Sułkowski, oficer polski i francuski; jakobin, uczestnik wojny polsko-rosyjskiej 1792 r. i powstania kościuszkowskiego; adiutant gen. Napoleona Bonaparte.

1825 – Urodził się Karol Miarka, pisarz, działacz społeczny na Górnym Śląsku. Inicjator utworzenia i organizator wielu polskich organizacji społecznych oraz gospodarczych. Przyczynił się do nawiązania kontaktów Śląska z innymi dzielnicami Polski.

1870 – Urodził się Tadeusz Cieślewski (ojciec), malarz, grafik, tworzył pejzaże, portrety, sceny rodzajowe, kompozycje figuralne.

1885 – W Rudzie koło Ropczyc urodził się Stanisław Kot, historyk kultury, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Stronnictwa Ludowego; w latach 1941-1942 ambasador rządu RP na uchodźstwie w Związku Sowieckim, następnie minister informacji (1943-1944).

1907 – Urodził się Zdzisław Rajewski, archeolog.

1909 – Na Jasnej Górze w nocy z 22 na 23 października z obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej skradziono dwie złote korony podarowane przez papieża Klemensa XI.

1914 – W Warszawie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego powstała Polska Organizacja Wojskowa (POW) – tajna organizacja zbrojna, tworzona od sierpnia 1914 r. w oparciu o członków Związku Walki Czynnej i Polskich Drużyn Strzeleckich.

1914 – Początek walk 1 pułku Legionów Polskich pod Laskami i Anielinem.

1923 – W Radziszowie w Małopolsce urodził się Henryk Jaskuła, pierwszy Polak i trzeci żeglarz w historii, który samotnie, bez zawijania do portów, okrążył Ziemię; dokonał tego na „Darze Przemyśla”, płynąc tzw. trasą z wiatrem, poczynając od Przylądka Dobrej Nadziei (RPA); rejs trwał 344 dni, zakończył się w Gdyni 20 maja 1980 r.

1924 – W Warszawie zmarł Witold Jodko-Narkiewicz, działacz socjalistyczny, współzałożyciel Polskiej Partii Socjalistycznej i członek jej władz; jeden z założycieli Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych (1912).

1939 – Na terenach polskich zagarniętych przez Związek Sowiecki, w atmosferze terroru i pod kontrolą NKWD, przeprowadzono „wybory” do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi i Zachodniej Ukrainy.

1940 – W Wieliczce urodziła się Zofia Marcinkowska, aktorka, znana z filmów „Lunatycy” i „Nikt nie woła”.

1943 – W Straconce koło Bielska-Białej urodziła się Urszula Dudziak, wokalistka jazzowa.

1946 – W Zabrzu aresztowany został przez władze komunistyczne płk Franciszek Niepokólczycki, od 1945 r. prezes Zarządu Głównego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość; w czasie II wojny światowej oficer ZWZ-AK; od 1943 r. zastępca komendanta Kierownictwa Dywersji KG AK.

1946 – W Moskwie w więzieniu na Butyrkach zmarł Stanisław Jasiukowicz, członek Ligi Narodowej, działacz Narodowej Demokracji, w latach 1920-1935 poseł na Sejm; w czasie II wojny światowej zastępca Delegata Rządu na Kraj (1943-1945); w marcu 1945 r. aresztowany przez NKWD i sądzony w Moskwie w procesie przywódców Polskiego Państwa Podziemnego („proces szesnastu”), skazany na pięć lat więzienia.

1948 – W Warszawie zmarł prymas Polski kardynał August Hlond.

1949 – W Starym Teatrze w Krakowie odbyła się premiera „Niemców” Leona Kruczkowskiego.

1951 – Dekret władz PRL o dowodach osobistych.

1952 – W Warszawie urodził się Andrzej Supron, zapaśnik, mistrz świata (1979), dwukrotny mistrz Europy (1975, 1982), srebrny medalista igrzysk olimpijskich w Moskwie w 1980 r.

1957 – W „Świecie Młodych” ukazał się pierwszy odcinek komiksu „Tytus, Romek i A’Tomek” autorstwa Jerzego Chmielewskiego, znanego jako Papcio Chmiel.

1964 – Urodziła się Małgorzata Ostrowska-Królikowska, aktorka filmowa i teatralna.

1971 – W Algierii zmarł gen. Grzegorz Korczyński, działacz komunistyczny, od 1942 r. w GL, następnie w AL; w latach 1965-1971 wiceminister obrony narodowej; w 1970 r. dowodził oddziałami pacyfikującymi robotnicze protesty na Wybrzeżu.

1978 – W Watykanie odbyła się uroczysta inauguracja pontyfikatu Jana Pawła II.

1995 – W Warszawie zakończył się XIII Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina; jury nie przyznało I nagrody.

1999 – Premiera filmu „Pan Tadeusz” w reżyserii Andrzeja Wajdy.

2000 – W Warszawie zakończył się XIV Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina; jego zwycięzcą został Yundi Li z Chin.

2009 – W Warszawie zmarł Maciej Rybiński, dziennikarz, komentator polityczny, felietonista; współscenarzysta serialu „Alternatywy 4”.

2020 – Trybunał Konstytucyjny orzekł, że możliwość dokonania aborcji z powodu ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia dziecka w okresie prenatalnym albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu jest niezgodna z Konstytucją RP, co wywołało protesty lewicowych środowisk proaborcyjnych.

2021 – Zmarł aktor filmowy i teatralny Ryszard Filipski, znany z roli majora „Hubala” w filmie z 1973 r. oraz wachmistrza Soroki w „Potopie” Jerzego Hoffmana. Od drugiej połowy lat 70. był często krytykowany za sprzyjanie władzom komunistycznym i ataki na rodzącą się opozycję antykomunistyczną.

23 października

1501 – Król Aleksander I Jagiellończyk zatwierdził unię mielnicką.

1793 – Kontrolowany przez Rosjan sejm w Grodnie ratyfikował II rozbiór Polski.

1817 – W Warszawie w Pałacu Kazimierzowskim otwarto Instytut Głuchoniemych. Powstał z inicjatywy księdza Jakuba Falkowskiego, którego imię nosi od 1983 r. Pierwotnie siedzibą Instytutu był Pałac Kazimierzowski przy Krakowskim Przedmieściu (obecnie gmach Uniwersytetu Warszawskiego). Obecnie instytucja znajduje się przy placu Trzech Krzyży.

1843 – Urodził się Henryk Siemiradzki, malarz akademista, autor monumentalnych kompozycji, obrazów o tematyce antycznej.

1870 – W Rapperswilu w Szwajcarii powstało Muzeum Polskie, jedna z najstarszych polskich placówek kulturalnych poza granicami kraju; założone jako Muzeum Narodowe po powstaniu styczniowym służyło zabezpieczeniu polskich zabytków historycznych i propagowaniu spraw polskich.

1885 – W Kcyni urodził się Jan Czochralski, chemik, twórca metody wzrostu kryształów, stanowiącej podstawę współczesnej elektroniki.

1906 – Urodził się Antoni Kenar, rzeźbiarz, pedagog, dyrektor Państwowego Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem.

1914 – Walki pododdziałów kawalerii 1 pułku Legionów Polskich pod Łowiczem. Na froncie karpackim zwycięskie boje pod Pasieczną i Pniowem toczył 2 Pułku Legionów.

1918 – Rada Regencyjna Królestwa Polskiego powołała Józefa Świeżyńskiego na urząd Prezydenta Ministrów.

1923 – W Krakowie urodził się Wiktor Sadecki, aktor, związany m.in. z Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie oraz Starym Teatrem; wystąpił w filmach „Wodzirej”, „Lata dwudzieste… lata trzydzieste…”, a także w serialach „Janosik”, „Królowa Bona” i „Chłopi”.

1927 – W Radomiu urodził się Leszek Kołakowski, filozof, historyk filozofii, eseista; wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego; od 1970 r. na emigracji, profesor Uniwersytetu w Oksfordzie; autor m.in. dzieła „Główne nurty marksizmu. Powstanie-rozwój-rozkład”.

1927 – W Wilnie urodził się Andrzej Strumiłło, malarz, grafik, rzeźbiarz, scenograf, poeta, pisarz, fotograf; część źródeł jako datę jego urodzenia podaje 23 października 1928 r.

1935 – Urodził się Zbigniew Rudziński, kompozytor i pedagog.

1935 – W Gliwicach urodził się Egon Franke, szermierz; na igrzyskach w Tokio (1964) zdobył dla Polski pierwszy złoty medal olimpijski w szermierce – floret indywidualnie; na tych samych igrzyskach wraz z drużyną wywalczył we florecie srebrny medal; złoty medalista mistrzostw świata w 1962 r. w drużynie w szabli.

1939 – Wydano urzędowy komunikat o utworzeniu w Warszawie na polecenie okupantów niemieckich Rady Starszych Gminy Żydowskiej pod przewodnictwem inż. Adama Czerniakowa.

1942 – Okupacja niemiecka: Niemieckie rozporządzenie o zmianie granic warszawskiego getta (zmniejszenie obszaru). Do 21 grudnia 1942 r. 75 tys. Żydów musiało zmienić miejsce zamieszkania.

1943 – Na terenie ruin warszawskiego getta Niemcy rozstrzelali około 300 mężczyzn przywiezionych z więzienia na Pawiaku.

1944 – W Lublinie utworzono Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.

1947 – W Starogardzie Gdańskim urodził się Kazimierz Deyna, piłkarz ŁKS Łódź, Legii Warszawa, Manchesteru City i San Diego Sockers; w reprezentacji Polski wystąpił 97 razy, strzelił 41 goli; na mistrzostwach świata w RFN w 1974 r. wspólnie z drużyną zajął trzecie miejsce; złoty medalista olimpijski z Monachium w 1972 r. i srebrny z Montrealu w 1976 r.

1956 – W Warszawie utworzono Ogólnopolski Klub Postępowej Inteligencji Katolickiej, późniejszy Klub Inteligencji Katolickiej.

1956 – Na Węgrzech wybuchło powstanie przeciwko komunistycznemu reżimowi. Początkiem stała się w Budapeszcie manifestacja solidarności z „polskim październikiem”. Powstanie zostało krwawo stłumione 4 listopada po wkroczeniu wojsk sowieckich. 23 października jest świętem narodowym Węgier.

1957 – W Krakowie urodził się Adam Nawałka, piłkarz, trener; wielokrotny reprezentant Polski, uczestnik mistrzostw świata w Argentynie (1978); przez całą karierę ligową związany z Wisłą Kraków; od 2013 r. selekcjoner reprezentacji Polski, z którą dotarł do ćwierćfinału Euro 2016; w październiku 2017 reprezentacja zakwalifikowała się na mistrzostwa świata w Rosji 2018.

1966 – W Warszawie zmarł Franciszek Jóźwiak, działacz komunistyczny, w czasie II wojny światowej szef sztabu GL i AL; w latach 1944-1949 komendant główny MO; członek Biura Politycznego KC PZPR (1948-1956), wicepremier (1955-1956).

1971 – Sąd Wojewódzki w Warszawie wydał wyrok w ostatnim procesie podziemnej organizacji „Ruch”, której członkowie oskarżeni byli o przygotowywanie „obalenia przemocą ustroju socjalistycznego PRL”.

1981 – Premiera filmu „Wielka majówka” w reżyserii Krzysztofa Rogulskiego.

1983 – Premiera serialu telewizyjnego „Blisko, coraz bliżej” w reżyserii Zbigniewa Chmielewskiego.

1993 – Zmarł Wacław Felczak, historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, w czasie wojny organizator służby kurierów tatrzańskich i budapeszteńskiej bazy łączności władz Polski podziemnej z emigracyjnym rządem w Paryżu i Londynie. Został pochowany na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem.

1996 – Sejm RP umorzył postępowanie w sprawie pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej przedstawicieli reżimu komunistycznego związanych z wprowadzeniem stanu wojennego.

2005 – Odbyła się druga tura wyborów prezydenckich, w których Lech Kaczyński (54,04 proc.) pokonał Donalda Tuska (45,96 proc.).

2012 – W Żywcu zmarł Wilhelm Brasse, były więzień Auschwitz, fotograf, który wykonywał obozowe zdjęcia więźniów.

2015 – W Gdańsku zmarł major Kazimierz Śliwa, podoficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i AK, najmłodszy z cichociemnych przerzucony do okupowanej Polski w nocy z 21 na 22 września 1944 r.

2019 – W Pradze zmarł Alfred Znamierowski, jeden z czołowych weksykologów i heraldyków na świecie, były dziennikarz Radia Wolna Europa i Głosu Ameryki, współpracownik pism emigracyjnych, w tym Kultury, członek Solidarności Walczącej.

2022 – W wieku 108 lat w Warszawie zmarł Marian Fuks, żołnierz września 1939 r., historyk, muzykolog. Przez wiele lat pracował w Żydowskim Instytucie Historycznym (ŻIH), gdzie zajmował się historią Żydów w Warszawie, historią żydowskiej prasy, kultury, biografistyką oraz Holokaustem.

24 października

1558 – We Lwowie urodził się Szymon Szymonowic, poeta, organizator Akademii Zamojskiej.

1725 – Urodził się Rafał Józef Czerwiakowski, lekarz, filozof, uznany za ojca chirurgii polskiej.

1795 – Rosja, Prusy i Austria podpisały traktat III rozbioru Rzeczypospolitej.

1843 – W Nowobiełogrodzie niedaleko Charkowa urodził się Henryk Siemiradzki, malarz, przedstawiciel akademizmu; jego obraz „Pochodnie Nerona” został nagrodzony złotym medalem na Wystawie Powszechnej w Paryżu w 1878 r., przynosząc artyście sławę.

1892 – W Krakowie urodził się Rafał Malczewski, malarz, literat.

1893 – W Jacksonville w stanie Floryda urodził się Merian Cooper, reżyser filmowy, scenarzysta; pilot, ppłk Wojska Polskiego, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, organizator Eskadry Kościuszkowskiej.

1899 – W Warszawie urodził się Anatol Stern, poeta, prozaik, współtwórca polskiego futuryzmu.

1929 – Krach na giełdzie w Nowym Jorku – początek Wielkiego Kryzysu.

1934 – Prezydent Ignacy Mościcki podpisał rozporządzenie o utworzeniu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

1934 – W Radziechowicach urodził się Tadeusz Pieronek, profesor prawa kanonicznego, biskup pomocniczy diecezji sosnowieckiej (1992-1998), sekretarz generalny Konferencji Episkopatu Polski (1993-1998); w latach 1998-2004 rektor Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie.

1935 – W Warszawie urodził się Marek Piwowski, reżyser, scenarzysta, aktor; twórca kultowej komedii „Rejs”, a także filmów „Przepraszam, czy tu biją?” i „Uprowadzenie Agaty”.

1936 – Wojna domowa w Hiszpanii: sformowano walczący po stronie sił komunistycznych tzw. Batalion im. Jarosława Dąbrowskiego, którego pierwszym dowódcą został działacz komunistyczny Stanisław Ulanowski. Funkcjonariusze tej formacji zostali uznani przez władze polskie za renegatów i pozbawieni obywatelstwa RP.

1938 – Minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop przedstawił niemieckie żądania wobec Polski.

1942 – W Warszawie bojówki komunistycznej Gwardii Ludowej wrzuciły granaty do niemieckich lokali – kawiarni Café Club na rogu Al. Jerozolimskich i Nowego Światu oraz restauracji na Dworcu Głównym, a także do drukarni przy ul. Marszałkowskiej, w której drukowano m.in. „Nowy Kurier Warszawski”, niemiecki dzienniki polskojęzyczny, tzw. gadzinówkę. W reakcji Niemcy przeprowadzili wiele masowych egzekucji na terenach dawnego getta. Stracono ponad 200 osób.

1945 – Weszła w życie Karta Narodów Zjednoczonych; początek oficjalnej działalności ONZ Polska.

1946 – Major NSZ Antoni Żubryd i jego ciężarna żona Janina zostali zamordowani w Malinówce na Podkarpaciu przez funkcjonariusza bezpieki Jerzego Vaulina.

1947 – W Warszawie działalność artystyczną rozpoczął Teatr Nowy.

1948 – W Łodzi urodził się Marek Siudym, aktor znany z Kabaretu Olgi Lipińskiej, a także ról w serialu „Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy” oraz filmów „Miś” i „Ubu Król”.

1956 – W Warszawie na placu Defilad odbył się wiec z udziałem Władysława Gomułki, w którym uczestniczyło około 400 tys. osób. Podczas przemówienia Gomułka potępił stalinizm i zapowiedział szerokie reformy.

1964 – W Tokio zakończyły się XVIII Letnie Igrzyska Olimpijskie; reprezentacja Polski zdobyła na nich 23 medale, wśród nich siedem złotych.

1965 – Premiera serialu telewizyjnego „Wojna domowa” w reżyserii Jerzego Gruzy.

1980 – Sąd Wojewódzki w Warszawie zarejestrował NSZZ „Solidarność”; sędzia Zdzisław Kościelniak dopisał jednak do statutu związku ustęp o „kierowniczej roli PZPR”; „Solidarność” nie zgodziła się z tym, ogłosiła gotowość strajkową na 12 listopada i odwołała się do Sądu Najwyższego.

1984 – Apel papieża Jana Pawła II o uwolnienie księdza Jerzego Popiełuszki. Władze komunistyczne poinformowały, że w sprawie porwania księdza zatrzymani zostali funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa.

1989 – Podczas wejścia na Lhotse (8516 m) nową drogą, przez niezdobytą wówczas południową ścianę, zginął Jerzy Kukuczka, alpinista, drugi człowiek na świecie, po Reinholdzie Messnerze, który zdobył Koronę Himalajów i Karakorum.

2000 – W Mińsku Mazowieckim zmarła Barbara Drapińska, aktorka, przez wiele lat występująca w warszawskim Teatrze Współczesnym; zagrała m.in. w filmie „Ostatni etap”.

2003 – Premiera filmu „Zmruż oczy” w reżyserii Andrzeja Jakimowskiego.

2017 – W wieku 100 lat zmarł w Londynie płk Zbigniew Makowiecki, ostatni żyjący kawalerzysta kampanii polskiej 1939 roku, żołnierz 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka; w latach 30. drużynowy Warszawskiej Drużyny Harcerskiej „Pomarańczarnia”, do której należeli m.in. Jan Bytnar „Rudy”, Maciej Aleksy Dawidowski „Alek” i Tadeusz Zawadzki „Zośka”.

2021 – W Komorowie zmarł aktor filmowy i teatralny Krzysztof Kiersznowski znany z ról w filmach „Kiler”, „Vabank” i „Cześć Tereska”.

2022 – Zmarł Tomasz Wójtowicz, jeden z najwybitniejszych polskich siatkarzy, mistrz świata z Meksyku z 1974 r., złoty medalista olimpijski z Montrealu z 1976, czterokrotny medalista mistrzostw Europy. W reprezentacji Polski rozegrał 325 meczów.

2023 – W Krakowie zmarła Wanda Półtawska, lekarz psychiatra, działaczka na rzecz ochrony życia, była więźniarka niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Ravensbrück, współpracowniczka i przyjaciółka Jana Pawła II. W 2016 r. została odznaczona Orderem Orła Białego – w uznaniu zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej, za propagowanie wartości i znaczenia rodziny we współczesnym społeczeństwie, a także za „chrześcijańskie świadectwo humanizmu i wkład w rozwój katolickiej nauki społecznej”.

25 października

1823 – W Krakowie ukończono budowę Kopca Kościuszki.

1844 – Carska policja aresztowała księdza Piotra Ściegiennego, działacza niepodległościowego i chłopskiego, przygotowującego wybuch powstania; ksiądz skazany został na karę śmierci, zamienioną ostatecznie na 25 lat katorgi.

1853 – Na Podkarpaciu urodził się Adam Prażmowski, naukowiec, biolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, uznawany za jednego z twórców mikrobiologii; opisał m.in. budowę i rozwój laseczki wąglika.

1867 – W Garbowie koło Zawichostu urodził się Józef Dowbor-Muśnicki, gen. armii rosyjskiej; po 1918 r. generał Wojska Polskiego; organizator i dowódca I Korpusu Polskiego w Rosji (1917-1918); w czasie powstania wielkopolskiego naczelny dowódca Armii Wielkopolskiej.

1899 – Otwarto linię kolejową Chabówka – Nowy Targ – Zakopane.

1901 – W Borowie nad Bzurą urodził się Władysław Jan Grabski, pisarz, autor powieści historycznych.

1918 – Rada Regencyjna Królestwa Polskiego ustanowiła urząd szefa Sztabu Wojsk Polskich.

1918 – Wojciech Korfanty, działacz polski na Śląsku, wygłosił ostatnie przemówienie na forum parlamentu Rzeszy. Zażądał zjednoczenia wszystkich ziem polskich zaboru pruskiego z resztą odradzającego się państwa i dostępu Polski do morza.

1919 – W Warszawie urodziła się Barbara Skarga, humanistka, filozofka, etyczka, historyczka filozofii. W czasie okupacji była łączniczką AK.

1921 – W Belwederze w Warszawie odbył się ślub Józefa Piłsudskiego z Aleksandrą Szczerbińską.

1924 – Do Warszawy ze Szwajcarii specjalnym pociągiem sprowadzono szczątki Henryka Sienkiewicza, jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy; wydarzenie stało się wielką manifestacją patriotyczną.

1932 – W Warszawie urodził się Jerzy Pawłowski, szablista, wielokrotny medalista igrzysk olimpijskich i mistrzostw świata; w 1976 r. skazany za szpiegostwo „na rzecz jednego z państw NATO” na 25 lat więzienia i przepadek mienia.

1934 – W Niedobczycach koło Rybnika urodził się Damian Zimoń, biskup katowicki od 1985 r., arcybiskup metropolita katowicki w latach 1992-2011.

1935 – Premiera filmu „Rapsodia Bałtyku” w reżyserii Leonarda Buczkowskiego.

1939 – Urodził się Aleksander Gawroński, aktor teatralny, filmowy i dubbingowy. Grał m.in. w filmach: „Czarny wąwóz”, „Gorzka miłość”, „Boża podszewka”, „Pierwszy milion”, „Bilet powrotny”.

1942 – Niemcy wywieźli do obozu koncentracyjnego na Majdanku 1,8 tys. lubelskich Żydów.

1943 – W Sieradzu urodził się Zbigniew Lew-Starowicz, psychiatra, seksuolog.

1945 – Ze Sztokholmu do Gdyni powróciły internowane w czasie wojny trzy okręty podwodne: „Ryś”, „Sęp” i „Żbik” oraz żaglowiec „Dar Pomorza”.

1945 – W Olmontach na Białostocczyźnie urodził się Romuald Szeremietiew, działacz opozycji antykomunistycznej, członek Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Konfederacji Polski Niepodległej, prezes Polskiej Partii Niepodległościowej (1985-1992); w latach 1991-1992 i 1997-2001 wiceminister obrony narodowej; poseł AWS (1997-2001).

1945 – W Warszawie urodził się Krzysztof Piesiewicz, prawnik, oskarżyciel posiłkowy w procesie zabójców ks. Jerzego Popiełuszki, obrońca w sprawie płk. Ryszarda Kuklińskiego; współautor kilkunastu scenariuszy do filmów Krzysztofa Kieślowskiego, polityk.

1952 – Doświadczalna stacja telewizyjna Instytutu Łączności nadała w Warszawie pierwszy po II wojnie światowej polski program telewizyjny.

1954 – W Warszawie urodziła się Laura Łącz, aktorka Teatru Polskiego w Warszawie. Grała m.in. w filmach: „Kamienne tablice”, „Moja wojna, moja miłość”, „Polonia Restituta”, „Latawiec”, „Krab i Joanna”, „Filip z konopi”, „Układ krążenia”.

1964 – Zmarł Bronisław Kopczyński, malarz, rysownik, grafik, dekorator teatralny.

1971 – Sejm uchwalił zniesienie obowiązkowych dostaw zbóż, ziemniaków i zwierząt rzeźnych, wprowadzając w zamian podatek gruntowy.

1972 – Maciej Szczepański zastąpił Włodzimierza Sokorskiego na stanowisku przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji.

1987 – Tymczasowa Komisja Koordynacyjna i Tymczasowa Rada NSZZ „Solidarność” powołały jednolite kierownictwo Związku – Krajową Komisję Wykonawczą NSZZ „Solidarność”. Na jej czele stanął Lech Wałęsa.

1993 – W Bydgoszczy odbył się pierwszy międzynarodowy konkurs młodych pianistów „Artur Rubinstein in memoriam”.

1996 – Premiera filmu „Panna Nikt” w reżyserii Andrzeja Wajdy.

2005 – W Otwocku zmarła Mira Kubasińska, piosenkarka, legenda polskiego rocka i bluesa; wykonawczyni przebojów „Gdybyś kochał, hej” i „Na drugim brzegu tęczy”; sławę zdobyła w latach 60. i 70., występując z zespołem Breakout.

2010 – W Warszawie zmarł Andrzej Konic, reżyser, aktor filmowy i teatralny; reżyser seriali „Stawka większa niż życie”, „Czarne chmury”, „Pogranicze w ogniu” oraz wielu spektakli Teatru Telewizji.

2015 – W Warszawie zmarł Wojciech Fangor, malarz, rzeźbiarz i plakacista, jeden z najwybitniejszych polskich artystów XX w.; jako jedyny w historii polskiej sztuki miał indywidualną wystawę w nowojorskim Guggenheim Museum.

2015 – Prawo i Sprawiedliwość wygrało wybory parlamentarne, zdobywając 235 mandatów poselskich i 61 senackich, co pozwoliło na samodzielne rządy. PKW podała, że w wyborach do Sejmu PiS otrzymało 37,58 proc., PO – 24,09 proc., Kukiz ’15 – 8,81 proc., Nowoczesna – 7,60 proc. a PSL – 5,13 proc. Frekwencja w wyborach do Sejmu wyniosła 50,92 proc.; do Senatu – 50,91 proc.

2016 – W Warszawie zmarł profesor Jerzy Szacki, jeden z najwybitniejszych polskich socjologów. Zajmował się historią polskiej myśli socjologicznej. W 2003 r. za syntezę „Historia myśli socjologicznej” otrzymał nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, która określana jest mianem polskiego Nobla naukowego.

26 października

1497 – Pod Koźminem (obecnie Ukraina) wycofujące się z Mołdawii wojska Jana I Olbrachta doznały porażki w bitwie z wojskami wołoskimi Stefana III Wielkiego.

1768 – W Radzyniu Podlaskim urodził się Eustachy Sanguszko, ziemianin, poseł na Sejm Czteroletni; brał udział w wojnie z Rosją w 1792 r., odznaczony za bitwę pod Zieleńcami jednym z pierwszych krzyży Virtuti Militari; uczestnik Powstania Kościuszkowskiego i wyprawy na Moskwę w 1812 r.

1775 – W Seifendorf koło Drezna urodził się Maurycy Hauke, generał artylerii, uczestnik wojny z Rosją w 1792 r., Powstania Kościuszkowskiego, oficer Legionów Polskich; generał wojsk Księstwa Warszawskiego; w kampanii 1813 r. dowodził obroną Twierdzy Zamość; od 1815 r. w armii Królestwa Polskiego, m.in. zastępca ministra wojny, senator; zaufany współpracownik w. księcia Konstantego; zastrzelony w noc listopadową przez powstańców; część źródeł jako datę urodzenia Haukego podaje 25.10.1773.

1780 – Zmarł Łukasz Smuglewicz, nadworny malarz króla Augusta III Sasa, twórca portretów rodziny królewskiej.

1866 – W Zbarażu urodził się Ignacy Daszyński, działacz socjalistyczny, współzałożyciel Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska, następnie jeden z przywódców PPS; premier Tymczasowego Rządu powołanego w Lublinie w listopadzie 1918 r.; wicemarszałek i marszałek Sejmu w okresie II RP.

1872 – We Lwowie urodził się Wacław Sobieski, historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

1883 – Na Politechnice w Rydze powstała polska korporacja akademicka „Welecja”.

1899 – Urodziła się Irena Dubiska, skrzypaczka i pedagog. W okresie międzywojennym koncertowała głównie za granicą. W 1930 roku utworzyła Kwartet Polski, w którym grała z Wandą Wiłkomirską, Kazimierzem Wiłkomirskim i Mieczysławem Szaleskim. Była pierwszą wykonawczynią utworów skrzypcowych Karola Szymanowskiego. Od 2003 roku dla uczczenia pamięci skrzypaczki odbywa się Ogólnopolski Konkurs Skrzypcowy im. Ireny Dubiskiej.

1927 – Z Rapperswilu wraz ze zbiorami tamtejszego Muzeum Narodowego Polskiego sprowadzono do Polski urnę z sercem Tadeusza Kościuszki, a także bezcenne polskie dzieła sztuki, książki, manuskrypty, które w większości zostały zniszczone podczas Powstania Warszawskiego.

1929 – W Warszawie urodziła się Wanda Chotomska, pisarka, autorka wierszy, opowiadań, widowisk teatralnych i słuchowisk radiowych dla dzieci. Napisała ponad 200 książek dla dzieci i młodzieży.

1931 – W Warszawie rozpoczął się tzw. proces brzeski, w którym na ławie oskarżonych zasiedli przywódcy opozycji parlamentarnej – Centrolewu, oskarżeni o przygotowywanie zamachu stanu.

1937 – W Batorowie koło Poznania zmarł Józef Dowbor-Muśnicki; gen. armii rosyjskiej, po 1918 r. generał Wojska Polskiego; organizator i dowódca I Korpusu Polskiego w Rosji (1917-1918); w czasie powstania wielkopolskiego naczelny dowódca armii wielkopolskiej.

1937 – Premiera filmu „Dziewczęta z Nowolipek” w reżyserii Józefa Lejtesa.

1939 – Hans Frank podpisał proklamację o utworzeniu „Generalnego Gubernatorstwa dla okupowanych polskich obszarów”.

1940 – W Paryżu zmarła Olga Boznańska, jedna z najbardziej cenionych polskich malarek, przedstawicielka impresjonizmu, wybitna artystka okresu Młodej Polski. Jej najsławniejszym obrazem jest portret „Dziewczynka z chryzantemami” z 1894 r. Została odznaczona francuską Legią Honorową i orderem Polonia Restituta.

1941 – Do okupowanej Polski z Budapesztu potajemnie przedostał się marszałek Edward Śmigły-Rydz; zamieszkał w Warszawie; zmarł na atak serca 2 grudnia 1941 r., pochowany został na Cywilnym Cmentarzu na Powązkach pod nazwiskiem Adama Zawiszy.

1945 – Dekretem Rady Ministrów powołana została Polska Agencja Prasowa.

1945 – Dekret KRN o przejściu wszystkich gruntów w granicach Warszawy na rzecz gminy miasta stołecznego – tzw. dekret Bieruta.

1947 – W Toruniu otwarto 13. odbudowaną po wojnie radiostację i rozgłośnię Polskiego Radia.

1951 – Na podstawie umowy pomiędzy rządem polskim i sowieckim dokonano wymiany terytoriów w Lubelskiem i Bieszczadach.

1952 – Odbyły się wybory do Sejmu, całkowicie sfałszowane przez komunistyczne władze; wszystkie mandaty zdobył Front Narodowy, w którym większość miała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza.

1953 – W Wałbrzychu urodził się Krzesimir Dębski, kompozytor, aranżer, dyrygent, skrzypek, lider jazzowego zespołu String Connection. Autor utworów symfonicznych, kameralnych i religijnych, twórca muzyki filmowej: „Ogniem i mieczem”, „W pustyni i w puszczy”, „Szwadron”, „Szatan z VII klasy” oraz piosenek: „Diamentowy kolczyk”, „Dumka na dwa serca”, „Będzie tak, jak jest”.

1956 – Prymas kardynał Stefan Wyszyński został zwolniony z internowania w Komańczy.

1958 – W Oblęgorku otwarto Muzeum Henryka Sienkiewicza.

1964 – W Warszawie rozpoczął się proces Melchiora Wańkowicza, oskarżonego o przekazywanie za granicę „fałszywych informacji, oczerniających stosunki w Polsce”.

1969 – Zmarł Stefan Bagiński, lekarz histolog, pionier badań histochemicznych w Polsce, autor licznych prac naukowych w tym „Zarysu embriologii człowieka”.

1971 – Podpisanie umowy licencyjnej z koncernem motoryzacyjnym FIAT na produkcję w Polsce Fiata 126p.

1981 – Początek strajku okupacyjnego w Wyższej Szkole Inżynieryjnej w Radomiu.

1982 – Stan wojenny: Sejm uchwalił ustawę o osobach uchylających się od pracy.

1983 – W Berkeley zmarł Alfred Tarski, urodzony w Warszawie matematyk, filozof, jeden z najwybitniejszych logików, twórca semantycznej definicji prawdy, profesor Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley. Jest współtwórcą tzw. paradoksu Banacha-Tarskiego, definicji prawdy i teorii modeli.

1990 – W Warszawie zmarła Barbara Ludwiżanka, aktorka, związana z Teatrem Polskim w Warszawie oraz Teatrem Współczesnym; wystąpiła m.in. w filmach „Godzina pąsowej róży”, „Sublokator”, „Kłopotliwy gość”, a także w serialach „Chłopi” oraz „Noce i dnie”.

1991 – Podpisano układ o wycofaniu wojsk rosyjskich z Polski do końca 1993 r.

1993 – Prezydent Lech Wałęsa powołał rząd Waldemara Pawlaka.

2001 – W Drobinie na Mazowszu uprowadzono Krzysztofa Olewnika, którego następnie zamordowano; porwanie i zabójstwo stało jedną z najgłośniejszych spraw kryminalnych w Polsce.

2007 – Zmarł Jerzy Pietrkiewicz, poeta, pisarz, badacz literatury i tłumacz polskiej literatury na język angielski, m.in. poezji Karola Wojtyły.

2013 – Trener Adam Nawałka został nominowany selekcjonerem reprezentacji Polski w piłce nożnej.

2022 – Zmarł Marian Markiewicz, ps. „Maryl”, żołnierz Armii Krajowej i podziemia antykomunistycznego, uczestnik bitwy pod Surkontami, w latach 1947-1955 więzień reżimu komunistycznego.

27 października

1430 – W Trokach zmarł wielki książę litewski Witold Kiejstutowicz.

1548 – W Lidzbarku Warmińskim zmarł Jan Dantyszek, biskup warmiński, dyplomata, poeta, bliski doradca króla Zygmunta I Starego.

1779 – Zmarł Wacław Rzewuski, hetman wielki koronny, wojewoda krakowski; poeta, dramaturg.

1900 – W Żytomierzu urodził się Franciszek Niepokólczycki, pułkownik WP, w czasie II wojny światowej oficer ZWZ-AK; od 1943 r. zastępca komendanta Kierownictwa Dywersji KG AK; w latach 1945-1946 prezes Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”.

1913 – W Wiener Neustadt w Austrii urodził się Andrzej Bobkowski, pisarz, autor m.in. dziennika „Szkice piórkiem”; nazywany „chuliganem wolności”, po tym jak napisał: „Człowiek wolny, intelektualista, pisarz i poeta naprawdę wolny, który chce być wolny, będzie do końca tego świata miał coś z chuligana”.

1913 – W Tarnopolu urodził się Kornel Filipowicz, pisarz, autor zbiorów opowiadań i mikropowieści, m.in. „Profile moich przyjaciół”, „Romans prowincjonalny”, „Pamiętnik antybohatera”, „Ogród pana Nietschke”, „Dzień wielkiej ryby”; autor i współautor scenariuszy filmowych.

1914 – W Warszawie urodził się Jan Kott, krytyk literacki i teatralny, eseista, tłumacz. Był profesorem Uniwersytetu Warszawskiego i wyższych uczelni amerykańskich, autor szkiców „Mitologia i realizm”, „Szkoła klasyków”, „Postęp i głupstwo”. Jego najgłośniejszymi pracami były interpretacje dramatów Szekspira: „Szkice o Szekspirze” i „Szekspir współczesny”.

1916 – W Łodzi urodził się Kazimierz Brandys, prozaik, eseista; autor m.in. „Matki Królów”, „Jak być kochaną” i „Nierzeczywistości”.

1918 – W Cieszynie odbył się wiec mieszkańców Śląska Cieszyńskiego, podczas którego zadeklarowano przynależność tego obszaru do Polski.

1920 – Rada Ambasadorów proklamowała Gdańsk Wolnym Miastem.

1924 – W archikatedrze św. Jana w Warszawie odbyła się uroczystość złożenia szczątków Henryka Sienkiewicza, sprowadzonych z Vevey w Szwajcarii.

1928 – Urodził się Witold Zegalski, pisarz science fiction.

1930 – W Gdyni powołano Ligę Morską i Kolonialną.

1933 – Premiera filmu „Szpieg w masce” w reżyserii Mieczysława Krawicza.

1933 – W Krakowie urodził się Andrzej Czeczot, grafik, autor rysunków satyrycznych i humorystycznych, projektant grafiki użytkowej, takiej jak plakaty, afisze, okładki.

1939 – W warszawskim ratuszu gestapo aresztowało prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego; aresztowany przez Niemców 27 października 1939 r. i przewieziony do więzienia na Pawiaku; jego dalsze losy przez wiele lat były nieznane, w 2014 r. pion śledczy IPN ustalił, że Starzyński został zamordowany przez Gestapo między 21 a 23 grudnia 1939 r. w Warszawie lub w jej okolicach.

1942 – Początek drugiej akcji deportacyjnej w krakowskim getcie: do obozów zagłady w Bełżcu i Auschwitz Niemcy wywieźli około 7 tys. Żydów.

1953 – Zmarł Zdzisław Jachimecki, muzykolog, krytyk muzyczny i teatralny, kompozytor, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

1964 – W Chorzowie urodził się Andrzej Mastalerz, aktor, wystąpił m.in. w filmach „Pokłosie” i „Zmruż oczy”.

1966 – Leszek Kołakowski został wykluczony z PZPR. Bezpośrednią przyczyną był referat wygłoszony na zebraniu ZMS w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, w którym powiedział m.in., że „socjalizm jest z natury samej brakiem swobód politycznych, brakiem krytyki, a wobec tego każde żądanie swobód politycznych jest automatycznie żądaniem powrotu do kapitalizmu”.

1968 – W Meksyku zakończyły się XIX Letnie Igrzyska Olimpijskie; polscy reprezentanci zdobyli na nich 18 medali: pięć złotych, dwa srebrne i 11 brązowych.

1969 – W Jeleniej Górze urodził się Marek Napiórkowski, gitarzysta jazzowy, kompozytor.

1977 – Sejm przyjął ustawę o zaopatrzeniu emerytalnym i rentowym rolników.

1984 – Szef MSW gen. Czesław Kiszczak podał nazwiska funkcjonariuszy SB uczestniczących w porwaniu księdza Jerzego Popiełuszki; byli oni pracownikami IV Departamentu MSW: Grzegorz Piotrowski, naczelnik jednego z wydziałów, oraz dwaj funkcjonariusze departamentu: Leszek Pękala i Waldemar Chmielewski.

1985 – W Warszawie zmarła Tola Mankiewiczówna, jedna z najpopularniejszych aktorek w międzywojennej Polsce, piosenkarka, śpiewaczka operowa, znana m.in. z filmów „Co mój mąż robi w nocy…” i „Pani minister tańczy”.

1990 – W Brwinowie pod Warszawą zmarł Wacław Kowalski, aktor, niezapomniany Pawlak z komedii „Sami swoi” i dozorca Popiołek z serialu „Dom”.

1991 – W Polsce odbyły się pierwsze po upadku komunizmu w pełni demokratyczne wybory parlamentarne. Do Sejmu weszło 29 ugrupowań, najwięcej mandatów uzyskały: Unia Demokratyczna 62, Sojusz Lewicy Demokratycznej 60, Wyborcza Akcja Katolicka 49, Polskie Stronnictwo Ludowe 48, Konfederacja Polski Niepodległej 46, Porozumienie Obywatelskie Centrum 44, Kongres Liberalno-Demokratyczny 37, Porozumienie Ludowe 28 i NSZZ „Solidarność” 27. W wyborach do Senatu najwięcej miejsc zdobyła UD – 21, następnie NSZZ „S” 11, WAK 9, POC 9, PSL 7, KLD 6, PL 5, SLD 4 i KPN 4; pozostałe 24 miejsca przypadły innym ugrupowaniom. Frekwencja wyniosła 43,2 proc.

1991 – W Londynie zmarł Andrzej Panufnik, kompozytor, dyrygent; pierwsze większe utwory, m.in. dwie symfonie, ukończył w czasie II wojny światowej; podczas wojny stworzył muzykę do piosenki „Warszawskie dzieci”; w 1954 r. wyemigrował do Wielkiej Brytanii, gdzie powstała większość jego znanych kompozycji, w tym symfonii i innych utworów orkiestrowych.

1992 – Zmarł Jan Legowicz, filozof, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, autor m.in. „Zarysu historii filozofii” i „Historii filozofii średniowiecznej Europy Zachodniej”.

2019 – W Cambridge zmarł Władimir Bukowski, rosyjski pisarz, dysydent, obrońca praw człowieka, komentator stosunków polsko-rosyjskich.

Jak przekazywać wiedzę o przeszłości?

.Główny specjalista w Wydziale Komunikacji Biura Prezesa IPN, Paweł BŁAŻEWICZ, na łamach „Wszystko co Najważniejsze” zaznacza, że: „Dyskusja na temat historii – jej wpływu na teraźniejszość i przyszłość, a także na temat sposobów jej przekazywania, zwłaszcza młodym ludziom – jest obecnie bardzo potrzebna. Przestrzenią do refleksji na ten temat mogą być wydarzenia takie jak Kongres Pamięci Narodowej, zorganizowany przez IPN w kwietniu 2023 r. Wartością jest w tym kontekście włączenie do debaty nie tylko Polaków, ale i przedstawicieli innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Mimo stosunkowo podobnych doświadczeń bardzo słabo znamy nawzajem historię naszych krajów; pobieżnie znamy niektóre wydarzenia z dziejów sąsiedniego państwa, np. rok 1968 w Czechosłowacji czy rok 1956 na Węgrzech. Nasza wiedza kończy się jednak na ogólnikach. To bardzo przykre. Sądzę, że wspólne refleksje mogą przyczynić się do lepszej współpracy”.

„W dyskusji na temat historii nie mniej istotne jest to, jak zainteresować nią młodzież. Przez dwadzieścia lat byłem nauczycielem i uważam, że kluczem są wzajemne zaufanie i nadzieja pokładana w uczniach. Kwestie techniczne są drugorzędne wobec osobistej relacji między nauczycielem i uczniem”.

„Zaufanie jest fundamentem, na którego bazie każdego ucznia można nauczyć każdego przedmiotu, przynajmniej w zakresie podstawowym. Każdy, kto chce przekazać wiedzę o przeszłości, powinien również uwierzyć w siebie, bo wszyscy dysponujemy historią swojego życia. Warto wygrzebać z zakamarków pamięci osobiste wspomnienia, które najlepiej poruszają emocje, wyciągnąć pamiątki, nawet jeśli byłby to tylko bilet tramwajowy za 1500 zł z późnych lat 80. XX w.”.

„Ponieważ w moim mieszkaniu rodzinnym przez dziewięć lat znajdowała się tajna, konspiracyjna drukarnia „Solidarności”, jest mi dużo łatwiej przekazać uczniom wiedzę na temat ówczesnych wydarzeń. Pokazuję im również pamiątki związane ze zbrodnią katyńską, ponieważ mój stryj Roman Fela został zamordowany w tym czasie w Charkowie. Zanim Sowieci wydali wyrok na polskich oficerów, zdążył wysłać z obozu ze Starobielska do Wilna – bo tam mieszkała jego rodzina – dwie pocztówki. W moim rodzinnym domu przechowywano je jak relikwie. Co jakiś czas rodzice pokazywali je nam. Rozmawialiśmy wtedy o tej zbrodni oraz o innych wydarzeniach w relacjach polsko-rosyjskich, trzymając w rękach świadectwa z tamtej epoki. Wraz z kolegami stawałem potem w szkole w obronie prawdy o Katyniu„.

„Nie sama wiedza o faktach, ale zrozumienie ich przyczyn i konsekwencji ma fundamentalne znaczenie dla kształtowania kolejnych generacji. W tym kontekście znów należy wrócić do zaufania, bez którego niektóre wydarzenia z historii mogą brzmieć niewiarygodnie, zakrawać na teorię spiskową. Zofia Szutrak, przyjaciółka naszej rodziny, była mocno zaangażowana w „Solidarność Walczącą”. Mieszkała sama. Nieraz, gdy wychodziła z domu, komunistyczna tajna policja polityczna SB wchodziła do jej mieszkania, dokonywała z pozoru absurdalnych rzeczy: przewieszała obrazy, nalewała wody do kubka na długopisy. Kto mógłby w to uwierzyć?! W pierwszej chwili brzmi to mało wiarygodnie – ogólna wiedza podpowiada, że SB morduje, zamyka w więzieniu, ale nie przewiesza obrazów w mieszkaniach opozycjonistów. Te działania służb komunistycznych wymierzone w Zofię Szutrak miały na celu nie tyle jej zlikwidowanie, ile odebranie jej wiarygodności w środowisku czy zniszczenie zdrowia psychicznego. Pani Zosia, mając tę świadomość, nie zwierzała się z tego nikomu aż do początku lat 90. Historia ta pokazuje, jak ważne jest zaufanie do osób, które opowiadają o przeszłości: o życiu osobistym, o funkcjonowaniu państw, o relacjach międzynarodowych” – pisze Paweł BŁAŻEWICZ w tekście „Jak przekazywać wiedzę o przeszłości?„.

PAP/WszystkocoNajważniejsze/MB