Kalendarz rocznic 10-16 marca

Przypominamy o rocznicach niektórych wydarzeń związanych z historią Polski od 10 do 16 marca.

10 marca

.1517 – W Moskwie został zawarty traktat pomiędzy wielkim księciem moskiewskim Wasylem III a zakonem krzyżackim, wymierzony był w Polskę i Litwę.

1526 – Zmarł Janusz III, ostatni książę mazowiecki; po jego śmierci Mazowsze włączono do Korony.

1752 – Urodził się Józef Zajączek, od 1815 r. namiestnik Królestwa Polskiego, a wcześniej poseł na Sejm Czteroletni, zwolennik Konstytucji 3 Maja i jej obrońca w wojnie polsko-rosyjskiej, polski jakobin, odznaczony orderem Virtuti Militari, generał w Powstaniu Kościuszkowskim i w wojnach napoleońskich, bohater spod Racławic i Borodino.

1810 – Urodził się Stanisław Kierbedź, inżynier, konstruktor mostu Aleksandrowskiego w Warszawie.

1822 – Zmarł Józef Wybicki, autor „Mazurka Dąbrowskiego”, współtwórca Legionów Polskich we Włoszech, a wcześniej uczestnik Powstania Kościuszkowskiego.

1823 – Zmarł Antoni Amilkar Kosiński, żołnierz Powstania Kościuszkowskiego, współtwórca Legionów Polskich we Włoszech, generał armii Księstwa Warszawskiego.

1847 – Urodził się Karol Kozłowski, architekt, autor projektu gmachu Filharmonii Warszawskiej.

1865 – Urodził się Julian Nowak, premier RP w 1922 r. senator w latach 1922-1927 z ramienia PSL „Piast”, lekarz, bakteriolog, rektor UJ w roku akademickim 1921/1922.

1870 – Urodziła się Ester Rachel Kamińska, założycielka teatru przy Oboźnej w Warszawie, jedna z najwybitniejszych aktorek swoich czasów, nazywana „matką żydowskiego teatru”; grała w języku jidysz.

1873 – Urodził się Witold Noskowski, dziennikarz, krytyk literacki i muzyczny, współzałożyciel kabaretu „Zielony Balonik”, zamordowany przez Gestapo w listopadzie 1939 roku.

1918 – Urodził się Zygmunt Michałowski, dziennikarz, publicysta, dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w latach 1976-1982.

1939 – Urodził się Stanisław Radwan, kompozytor muzyki teatralnej i filmowej m.in. do filmów „Blizna” i „Sprawa Gorgonowej”.

1939 – Podczas rozpoczynającego się w Moskwie XVIII Zjazdu WKP(b) Józef Stalin wygłosił tzw. kasztanową mowę, która była zapowiedzią zbliżenia sowiecko-niemieckiego.

1942 – Rząd sowiecki zmniejszył liczbę dziennych racji żywnościowych dla Armii Polskiej w ZSRS z 70 tys. do 26 tys.

1944 – W ruinach warszawskiego getta Niemcy rozstrzelali Emanuela Ringelbluma – historyka, działacza społecznego i politycznego związanego z partią Poalej Syjon-Lewica, organizatora Podziemnego Archiwum Getta – zwanego Archiwum Ringelbluma.

1944 – Z inicjatywy Związku Patriotów Polskich w Moskwie powstała agencja prasowa Polpress.

1947 – Pod naciskiem ZSRR Polska i Czechosłowacja podpisały układ o przyjaźni i wzajemnej pomocy; oba państwa zobowiązały się w ciągu dwóch lat ostatecznie uregulować sporne kwestie graniczne i respektować prawa mniejszości narodowych.

1955 – Urodził się Juliusz Machulski, reżyser, scenarzysta, producent filmowy; autor filmów „Vabank”, „Vabank II, czyli riposta”, „Seksmisja”, „Kingsajz”, „Deja vu”, „Szwadron”, „Killer” i „Vinci”.

1974 – Zmarł kardynał Bolesław Kominek, arcybiskup metropolita wrocławski, w 1965 r. inicjator i autor słynnego listu o Episkopatu Niemiec „Przebaczamy i prosimy o przebaczenie”.

1981 – Odbyło się pierwsze spotkanie przewodniczącego „Solidarności” Lecha Wałęsy z gen. Wojciechem Jaruzelskim.

1994 – Z połączenia Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu i filii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Nysie powstał Uniwersytet Opolski.

2021 – Zmarł Stefan Raszeja, żołnierz Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski” i Armii Krajowej, lekarz medycyny sądowej, profesor, rektor Akademii Medycznej w Gdańsku w latach 1972–1975. W 1980 r. doprowadził do rozpoczęcia programu przeszczepu nerek w Gdańsku.

2023 – Zmarł Janusz Weiss, dziennikarz, prezenter radiowy, telewizyjny, gospodarz teleturnieju „Miliard w rozumie” i audycji „Dzwonię do Pani, Pana w bardzo nietypowej sprawie”.

11 marca

.1646 – Zmarł Stanisław Koniecpolski, hetman wielki koronny; zwycięski wódz w bitwach pod Trzcianą ze Szwedami (1629) i pod Ochmatowem z Tatarami (1644).

1863 – Powstanie Styczniowe: W obozie w Goszczy pod Krakowem gen. Marian Langiewicz został ogłoszony dyktatorem powstania.

1886 – Urodził się Edward Śmigły-Rydz, od śmierci Piłsudskiego do 1939 r. Generalny Inspektor Sił Zbrojnych, Naczelny Wódz w kampanii wrześniowej, uciekł z resztą władz sanacyjnych przez Zaleszczyki.

1896 – Urodził się Tadeusz Tański, inżynier, konstruktor samochodowy, autor pierwszego polskiego samochodu pancernego Ford FT-B oraz samochodu osobowego CWS T-1.

1928 – W Warszawie otwarty został Ogród Zoologiczny.

1929 – Urodził się Józef Zapędzki, dwukrotny mistrz olimpijski z Meksyku (1968) i Monachium (1972) w strzelaniu; wielokrotny medalista mistrzostw świata i Europy.

1930 – Otwarto regularną morską linię pasażerską z Gdyni do Nowego Jorku.

1932 – Sejm uchwalił ustawę o szkolnictwie – tzw. reformę jędrzejewiczowską, która wprowadzała m.in. powszechny obowiązek szkolny na szczeblu szkoły powszechnej, odpowiednik obecnej szkoły podstawowej.

1938 – Na granicy polsko-litewskiej zastrzelony został przez strażników litewskich żołnierz KOP Stanisław Serafin; władze polskie wykorzystały powstały kryzys do wymuszenia na Litwie normalizacji stosunków dyplomatycznych.

1941 – W odwecie za zabicie przez grupę bojową ZWZ aktora Igo Syma, obywatela polskiego współpracującego z wywiadem i policją niemiecką, w Palmirach rozstrzelano 21 więźniów Pawiaka, wśród nich dwóch profesorów Uniwersytetu Warszawskiego: Stefana Kopcia, biologa, oraz Kazimierza Zakrzewskiego, historyka.

1942 – Urodził się Marek Kotański, twórca Monaru i Markotu, które pomagały osobom uzależnionym od narkotyków, psycholog terapeuta, społecznik.

1947 – W Warszawie rozpoczął się proces byłego komendanta KL Auschwitz-Birkenau Rudolfa Hoessa, który został skazany na karę śmierci; wyrok przez powieszenie wykonano 16 kwietnia 1947 r.

1950 – Urodził się Maciej Góraj, aktor filmowy i teatralny, wystąpił m.in. w filmach „To ja zabiłem”, „Ziemia obiecana” i serialu „Polskie drogi”.

1951 – Powstało Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich.

1956 – W „Po prostu” ukazał się artykuł Jerzego Ambroziewicza, Walerego Namiotkiewicza i Jana Olszewskiego „Na spotkanie ludziom z AK”. Tekst wzywał do rehabilitacji żołnierzy Armii Krajowej i włączenia ich do środowisk kombatanckich zdominowanych przez byłych funkcjonariuszy AL i Armii Berlinga; artykuł przeszedł do historii jako jeden z najważniejszych symboli odwilży.

1966 – Premiera filmu „Faraon” w reżyserii Jerzego Kawalerowicza.

1968 – Marzec 68: w Warszawie pod gmachem KC PZPR odbyła się demonstracja studencka, która została rozpędzona przez milicję; Koło Poselskie Znak wystosowało interpelację w obronie represjonowanych studentów.

1980 – Zmarła Estera Kowalska, aktorka związana z teatrami w Łodzi i Wrocławiu, a od 1957 roku z Teatrem Żydowskim w Warszawie.

1988 – Premiera „Krótkiego filmu o zabijaniu” w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego.

1993 – Zmarła Alina Centkiewicz, pisarka, polarniczka, współautorka wraz z mężem Czesławem Centkiewiczem, książek „Odarpi, syn Egigwy”, „Znowu na Wyspie Niedźwiedziej”, „Fridjof, co z ciebie wyrośnie”.

1996 – Zmarł Tadeusz Nowakowski, pisarz, publicysta, współpracownik BBC i sekcji polskiej RWE, autor książek „Obóz Wszystkich Świętych”, „Syn zadżumionych”, „Wiza do Hrubieszowa”.

2000 – Zmarł Kazimierz Brandys, prozaik, eseista; autor m.in. powieści „Obywatele”, „Matka Królów”, „Nierzeczywistość”, opowiadania „Jak być kochaną”, a także czterotomowego dziennika „Miesiące”.

2002 – Zmarła Marion Doenhoff, przed II wojną zarządzała majątkami rodzinnymi w Prusach Wschodnich; w 1944 r. uczestniczyła w nieudanym spisku przeciwko Hitlerowi; po II wojnie światowej dziennikarka, redaktorka naczelna i wydawca tygodnika „Die Zeit”, zwolenniczka pojednania niemiecko-polskiego; w 1991 r. otrzymała doktorat honoris causa Uniwersytetu w Toruniu, a od 1995 r. jej imię nosi gimnazjum w Mikołajkach.

2012 – Zmarł Bogusław Mec, piosenkarz, kompozytor, artysta plastyk; do jego największych przebojów należą piosenki „Jej portret”, „Na pozór”, „Z wielkiej nieśmiałości”, „Mały, biały pies”.

2013 – Zmarł gen. Florian Siwicki, jeden z najbliższych współpracowników gen. Jaruzelskiego, minister obrony narodowej w latach 1983-1990, a w stanie wojennym członek Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego.

12 marca

.1329 – Król Czech Jan Luksemburski i wielki mistrz zakonu krzyżackiego Werner von Orseln podpisali w Toruniu sojusz skierowany przeciw Polsce, który był to odpowiedzią na najazd Władysława Łokietka na ziemię chełmińską.

1679 – Jan III Sobieski podpisał w Grodnie przywileje dla rotmistrzów tatarskich na osiedlenie się we wsiach trzech ekonomii królewskich: brzeskiej, kobryńskiej i grodzieńskiej; jedną z nadanych Tatarom wsi były Kruszyniany.

1817 – W Królestwie Polskim powołany został Korpus Górniczy, formacja obejmująca personel państwowych kopalni i hut.

1818 – Papież Pius VII podniósł diecezję warszawską do rangi archidiecezji; arcybiskup warszawski otrzymał tytuł prymasa Królestwa Polskiego.

1865 – W Poznaniu zmarł Leon Przyłuski, arcybiskup gnieźnieński i poznański, prymas Polski w latach 1845-1865.

1871 – W Poitiers zmarł Leonard Chodźko, historyk, kartograf, działacz emigracyjny, wydawca.

1889 – W Kijowie urodził się Wacław Niżyński, tancerz, choreograf.

1894 – W Poznaniu zmarł August Cieszkowski, filozof, ekonomista.

1908 – W Warszawie zmarł Jan Ludwik Popławski, współzałożyciel Ligi Narodowej i Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego, publicysta.

1910 – Urodził się Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”, w czasie II wojny światowej dowódca 5 Wileńskiej Brygady AK (której żołnierze w czerwcu 1944 dopuścili się mordów na cywilnej ludności litewskiej w Dubinkach). W 1945 r. nie wyszedł z podziemia – walczył z oddziałami Wojska Polskiego i Armii Czerwonej na Podlasieu, a potem na Pomorzu, w 1948 r. aresztowany, skazany na karę śmierci i stracony 8 lutego 1951 r.

1922 – W Krakowie zmarła Aniela Salawa, zakonnica, mistyczka, błogosławiona Kościoła katolickiego.

1923 – Urodził się Władysław Sheybal, aktor i reżyser, znany m.in. z roli muzyka w filmie „Kanał” Andrzeja Wajdy, roli Kronsteena „From Russia with Love” Terrence’a Younga i występu w serialu telewizyjnym „Shogun”.

1931 – Urodził się Józef Tischner, katolicki duchowny, filozof, teolog, pisarz; autor m.in. książek „Świat ludzkiej nadziei”, „Etyka Solidarności”, „Myślenie według wartości”, „Nieszczęsny dar wolności” oraz „Historii filozofii po góralsku”.

1934 – Urodził się Henryk Bista, aktor, przez 30 lat związany z Teatrem Wybrzeże w Gdańsku, od 1992 r. występował w Teatrze Współczesnym w Warszawie; znany m.in. z roli Senatora w filmie „Lawa” Tadeusza Konwickiego, sędziego Jaskóły w „Piłkarskim pokerze” Janusza Zaorskiego oraz Bertolda Brechta w telewizyjnej inscenizacji „Opowieści z Hollywoodu”.

1936 – Urodził się Michał Heller, katolicki duchowny, filozof, teolog, fizyk, kosmolog; laureat Nagrody Templetona, kawaler Orderu Orła Białego, fundator i pomysłodawca Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych w Krakowie; autor kilkudziesięciu książek z zakresu filozofii, teologii, kosmologii, historii nauki.

1937 – Zwycięzcą III Międzynarodowego Konkursu im. Fryderyka Chopina został radziecki pianista Jakow Zak.

1943 – Oddział „Jędrusiów” związany z konspiracyjną organizacją Odwet działającą na Kielecczyźnie, wspólnie z żołnierzami AK rozbił niemieckie więzienie w Opatowie, uwalniając kilkudziesięciu więźniów.

1944 – W Palikrowach w powiecie Brody ukraińscy nacjonaliści zamordowali około 360 osób narodowości polskiej.

1948 – Zmarł Józef Świeżyński, polityk, w 1918 mianowany przez Radę Regencyjną premierem rządu Królestwa Polskiego, w latach 1919-33 prezes Polskiej Macierzy Szkolnej.

1955 – Urodziła się Janina Ochojska, założycielka i szefowa Polskiej Akcji Humanitarnej.

1956 – W Moskwie zmarł I sekretarz KC PZPR Bolesław Bierut.

1956 – Urodził się Stanisław Bobak, skoczek narciarski, dwukrotny olimpijczyk.

1963 – Urodził się Kazik Staszewski, wokalista, kompozytor, lider zespołu „Kult”.

1965 – Premiera filmu „Życie raz jeszcze” w reżyserii Janusza Morgensterna.

1999 – W Independence w stanie Missouri w USA odbyła się uroczystość oficjalnego przyjęcia Polski, Czech i Węgry do NATO.

2005 – Zmarł Zbigniew Kuźmiński, reżyser, autor filmów „Nad Niemnem”, „Między ustami a brzegiem pucharu”, „Agent nr 1”.

2013 – Zmarł Marek Skwarnicki, poeta, publicysta, członek redakcji „Tygodnika Powszechnego”.

2019 – W Krakowie zmarł Leopold Kozłowski-Kleinman, kompozytor, dyrygent i pianista, nazywany „ostatnim klezmerem Galicji”.

2020 – Pandemia koronawirusa: zarejestrowano pierwszy w Polsce przypadek śmierci osoby zarażonej COVID-19.

13 marca

.1202 – W Kaliszu zmarł Mieszko III Stary, książę wielkopolski i krakowski.

1516 – W Budzie zmarł Władysław II Jagiellończyk, król Czech i Węgier.

1707 – W kościele św. Krzyża w Warszawie po raz pierwszy odśpiewano Gorzkie żale (pod nazwą „Snopek Mirry z Ogrodu Gethsemańskiego”, albo „Żałosne gorzkiej męki Syna Bożego rozpamiętywanie”). W tym samym roku zapis nowego rodzaju nabożeństwa został wydany drukiem.

1832 – W Petersburgu zmarł Aleksander Orłowski, malarz, batalista.

1845 – W Radzyminie urodził się Jan Baudouin de Courtenay, językoznawca, jeden z najwybitniejszych lingwistów świata; w 1922 r. wysunięty przez mniejszości narodowe, jako kandydat w wyborach na prezydenta RP.

1863 – Francuski poeta August Barbier napisał wiersz „Atak pod Węgrowem”, który został zainspirowany atakiem polskich kosynierów na rosyjskie armaty w czasie stoczonej 3 lutego bitwy pod Węgrowem.

1873 – Urodziła się Maryla Wolska, poetka okresu Młodej Polski, autorka tomików „Symfonia jesienna”, „Dzbanek malin”.

1881 – Polak Ignacy Hryniewiecki, członek rosyjskiej organizacji spiskowej Narodna Wola, dokonał zamachu bombowego, w wyniku którego zginął car Aleksander II.

1884 – Urodził się Józef Węgrzyn, aktor filmowy i teatralny, reżyser, znany m.in. z filmów „Dziesięciu z Pawiaka”, „Strachy”, „Kościuszko pod Racławicami”, laureat Złotego Wawrzynu Polskiej akademii Literatury.

1893 – Urodził się Konstanty Drucki-Lubecki, pułkownik WP; w kampanii polskiej 1939 r. dowódca Wileńskiej Brygady Kawalerii; więziony w sowieckim obozie w Starobielsku, zamordowany przez NKWD w Charkowie.

1899 – Urodził się Jan Lechoń, poeta, eseista, tłumacz, krytyk teatralny i literacki, związany z grupą artystyczną „Skamander”.

1909 – Urodził się Lucjan Szenwald, poeta, współtwórca Grupy Kwadryga, związał się z KPP, w czasie II wojny był żołnierzem dywizji kościuszkowskiej, walczył pod Lenino i zmarł kilka miesięcy później w następstwie wypadku.

1913 – Zmarł Walery Przyborowski, pisarz, autor powieści historycznych m.in. „Bitwa pod Raszynem”, „Szwedzi w Warszawie”; uczestnik Powstania Styczniowego.

1922 – Urodził się Józef Szajna, scenograf, reżyser teatralny, scenarzysta, teoretyk teatru, malarz i grafik; więzień niemieckiego obozu Auschwitz, gdzie dwukrotnie trafił do bloku śmierci, i obozu w Buchenwaldzie; doświadczenia obozowe i wojenne obecne są w całej jego twórczości; międzynarodowe uznanie przyniosły mu „Reminiscencje” – niemy spektakl teatralny, poświęcony pomordowanym w czasie niemieckiej okupacji artystom krakowskiej ASP.

1923 – Urodził się Emil Karewicz, aktor, niezapomniany Brunner z serialu „Stawka większa niż życie”, Jagiełło z „Krzyżaków” i porucznik „Mądry” z „Kanału”; w czasie II wojny światowej żołnierz 2 Armii WP, z którą przeszedł szlak bojowy do Berlina.

1931 – Sejm RP uchwalił ustawę o wygaśnięciu mocy prawnej przepisów wyjątkowych, związanych z pochodzeniem, narodowością, językiem, rasą lub religią obywateli Rzeczypospolitej.

1932 – Urodził się Edward Szymkowiak, bramkarz Ruchu Chorzów, Gwardii Warszawa i Polonii Bytom, trzykrotny mistrz Polski, 53 razy wystąpił w reprezentacji narodowej.

1940 – Pomiędzy 13 a 15 marca Niemcy zamordowali pierwszą grupę pacjentów Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Kochanówce k. Łodzi; kolejną grupę zamordowano w dniach 27-28 marca; w sumie w marcu zamordowano ok. 550 pacjentów.

1942 – Maciej Aleksy Dawidowski „Alek” z Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” wypisał na murach Muzeum Narodowego w Warszawie wielkimi literami: „Ludu W-wy jam tu. Kiliński Jan”; pomnik Jana Kilińskiego został przez władze niemieckie zdemontowany i ukryty w muzeum w odwecie za usunięcie niemieckiej tablicy z pomnika Mikołaja Kopernika.

1942 – Organizacja Małego Sabotażu „Wawer” umieściła na cokole pomnika Mikołaja Kopernika w Warszawie napis: „W odwet za zniszczenie pomnika Kilińskiego zarządzam przedłużenie zimy o 6 tygodni. Mikołaj Kopernik astronom”.

1943 – Niemcy rozpoczęli ostateczną likwidację getta w Krakowie; która zakończyła się 14 marca.

1945 – W niemieckim obozie koncentracyjnym Mauthausen-Gusen zginął Kazimierz Prószyński, wynalazca, konstruktor, pionier polskiej kinematografii.

1947 – Urodził się Jacek Bierezin, poeta, działacz opozycji, taternik, współzałożyciel ukazującego się poza cenzurą czasopisma „Puls” (1977-1981).

1953 – W sowieckim więzieniu we Władymirze nad Klaźmą zmarł Jan Stanisław Jankowski, w latach 1943-1945 wicepremier i Delegat Rządu RP na Kraj; aresztowany w marcu 1945 r. przez NKWD i sądzony w Moskwie w procesie przywódców Polskiego Państwa Podziemnego.

1954 – Urodził się Piotr Łazarkiewicz, reżyser, aktor, scenarzysta, producent filmowy, reżyser m.in. filmów: „Fala – Jarocin ’85”, „Kocham kino”, „Pora na czarownice”.

1954 – W Warszawie powstał Studencki Teatr Satyryków.

1960 – Włoski pianista Maurizio Pollini zwyciężył w VI Międzynarodowym Konkursie im. Fryderyka Chopina w Warszawie.

1965 – Argentyńska pianistka Martha Argerich zwyciężyła w VII Międzynarodowym Konkursie im. Fryderyka Chopina w Warszawie.

1965 – Urodził się Krzysztof Grabowski, muzyk, wokalista, kompozytor, autor tekstów, dziennikarz, lider zespołów Piżama Porno, Strachy na Lachy.

1970 – Premiera filmu Antoniego Krauze „Monidło”.

1992 – W Skolimowie zmarła Irena Netto, aktorka teatralna i filmowa, znana m.in. z filmów „Wolne miasto”, „Pożegnania”, „Pigułki dla Aurelii”, „Wspólny pokój”, „Rozstanie”.

1996 – Zmarł Krzysztof Kieślowski, reżyser filmowy, scenarzysta; autor m.in. „Przypadku”, „Dekalogu” i tryptyku „Trzy kolory. Niebieski, Biały, Czerwony”, którego pierwsza część zdobyła Złotego Lwa na festiwalu w Wenecji (1994).

2002 – W Warszawie odsłonięto pomnik Tarasa Szewczenki, ukraińskiego poety i malarza.

2002 – Zmarł Hubert Wagner, siatkarz, wielokrotny reprezentant Polski, trener; prowadzona przez niego drużyna siatkarzy zdobyła w 1974 r. w Meksyku mistrzostwo świata, a dwa lata później złoty medal olimpijski na igrzyskach w Montrealu.

2019 – Zmarła aktorka Zofia Czerwińska, znana między innymi z filmów Stanisława Barei, ról teatralnych, spektakli Teatru Telewizji i seriali „Czterdziestolatek”, „Czterdziestolatek 20 lat później”, „Alternatywy 4”; łącznie zagrała około 150 ról i epizodów w produkcjach kinowych i telewizyjnych.

2022 – Zmarł Paweł Kwiek, fotograf, operator filmowy, prekursor wideo w sztuce nowoczesnej, działacz opozycji antykomunistycznej, współtwórca Akademickiego Ruchu Odnowy i Solidarności.

14 marca

.1440 – W Kwidzynie przedstawiciele miast i rycerstwa państwa zakonnego założyli tajny Związek Pruski, opozycyjny wobec Zakonu Krzyżackiego.

1503 – W Krakowie zmarł Fryderyk Jagiellończyk, biskup krakowski, arcybiskup gnieźnieński, prymas Polski.

1771 – Urodził się Józef Chłopicki, generał, wódz naczelny wojsk polskich i dyktator w czasie Powstania Listopadowego.

1794 – Urodził się Józef Bem, uczestnik wojny 1812-1813 i Powstania Listopadowego; w czasie Wiosny Ludów dowódca rewolucyjnego Wiednia; podczas powstania węgierskiego (1848-1849) stał na czele wojsk w Siedmiogrodzie, a następnie był naczelnym wodzem armii węgierskiej; po upadku powstania służył w armii tureckiej jako Murat Pasza.

1801 – Zmarł Ignacy Krasicki, biskup warmiński i arcybiskup gnieźnieński, poeta, prozaik, autor satyrycznych poematów „Monachomachia”, „Myszeis” oraz powieści „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”.

1801 – Urodził się Franciszek Salezy Dmochowski, pisarz, poeta, tłumacz, krytyk literacki, wydawca, autor książek: „Nauczycielka. Powieść z tegoczesnych obrazów społecznych”, „Dawne obyczaje i zwyczaje szlachty i ludu wiejskiego w Polsce i w ościennych prowincjach”, „Opowiadania starego nauczyciela”.

1845 – Zmarł Jan Gałeczka, duchowny katolicki, działacz społeczny, założyciel pierwszej polskiej drukarni na Górnym Śląsku.

1862 – Urodził się Józef Wolff, księgarz, wydawca, współudziałowiec wydawnictwa „Gebethner i Wolff”, animator życia kulturalnego.

1882 – Urodził się Wacław Sierpiński, matematyk, profesor Uniwersytetu Lwowskiego i Uniwersytetu Warszawskiego, wieloletni prezes Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.

1887 – Urodził się Leon Schiller, reżyser, krytyk i teoretyk teatru, wybitny interpretator twórczości klasyków literatury romantycznej.

1891 – Urodził się Józef Zając, generał WP, w czasie kampanii polskiej w 1939 r. naczelny dowódca lotnictwa i obrony przeciwlotniczej.

1907 – Urodził się Stanisław Ryszard Dobrowolski, poeta, prozaik, tłumacz, autor słów pieśni „Warszawskie dzieci pójdziemy w bój”, uczestnik Powstania Warszawskiego, w latach 1949-1968 prezes ZAiKS-u.

1919 – W Nieświeżu wybuchło antybolszewickie powstanie. Z powodu zbyt wolnych postępów polskiej ofensywy powstanie upadło po pięciu dniach.

1920 – Urodził się Stefan Mirowski, harcmistrz, instruktor ZHP, porucznik Armii Krajowej, komendant Chorągwi Warszawskiej Szarych Szeregów (Ul „Wisła”).

1924 – Rada Ligi Narodów przyznała Polsce Westerplatte, na którym powstała wojskowa składnica tranzytowa.

1938 – Urodził się Tadeusz Ross, aktor, satyryk, znany m.in. z filmu „Milion za Laurę” i radiowej audycji satyrycznej „Ross-mówki”.

1939 – Urodził się Jerzy Surdykowski, dziennikarz, pisarz, dyplomata, scenarzysta, autor m.in. „Błękitnego kontynentu”, „Powracającego z morza”, „Wołania o sens”.

1942 – Urodził się Jerzy Trela, aktor, przez wiele lat związany ze Starym Teatrem w Krakowie; wykładowca krakowskiej PWST, w latach 1984-1990 jej rektor; wystąpił m.in. w filmach „Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny”, „Śmierć jak kromka chleba”, „Pan Tadeusz”, „Quo vadis”, „Anioł w Krakowie” i „Ziarno prawdy”, a także w serialach „Kolumbowie” i „Królowa Bona”.

1946 – Urodził się Zygmunt Anczok, piłkarz, zawodnik Polonii Bytom i Górnika Zabrze, z którym zdobył tytuł mistrza Polski; srebrny medalista olimpijski z 1972 roku.

1952 – Premiera filmu „Młodość Chopina” w reżyserii Aleksandra Forda.

1952 – Urodził się Wojciech Belon, poeta, pieśniarz, kompozytor, założyciel, lider i autor repertuaru zespołu Wolna Grupa Bukowina, m.in. „Majstra Biedy”.

1957 – Urodził się Leon Tarasiewicz, malarz; laureat m.in. Nagrody im. Jana Cybisa, Nagrody Fundacji Zofii i Jerzego Nowosielskich.

1964 – Antoni Słonimski doręczył kancelarii premiera Józefa Cyrankiewicza tzw. List 34, będący sprzeciwem wobec polityki kulturalnej prowadzonej przez władze PRL, m.in. ograniczaniu wolności słowa, a także swobód obywatelskich.

1968 – Marzec ’68: Podczas wiecu w Katowicach I sekretarz KW PZPR Edward Gierek stwierdził: „owi Zambrowscy, Staszewscy, Słonimscy i spółka, ludzie w rodzaju Kisielewskiego, Jasienicy dowiedli niezbicie, że służą obcym interesom. Brudna piana, która wypłynęła na fali wydarzeń październikowych przed 11 laty, nie została w pełni usunięta z naszego życia”.

1978 – Premiera filmu „Pasja” w reżyserii Stanisława Różewicza.

1980 – W pobliżu lotniska Okęcie rozbił się lecący z Nowego Jorku samolot PLL LOT IŁ-62 „Kopernik”; zginęli wszyscy znajdujący się na pokładzie: 77 pasażerów i 10 członków załogi; wśród nich piosenkarka Anna Jantar oraz bokserska reprezentacja USA, lecąca na mecz z polskimi pięściarzami.

1983 – Premiera filmu „Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny” w reżyserii Janusza Majewskiego.

1990 – Główny Urząd Statystyczny ogłosił, że inflacja w ciągu poprzednich dwunastu miesięcy wyniosła 1360 procent. Była to najwyższa wartość tego wskaźnika w historii Polski.

2007 – Zmarł Zygmunt Kęstowicz, aktor, wystąpił m.in. w filmach „Cień” i „Baza ludzi umarłych”, popularność przyniosły mu programy dla dzieci „Piątek z Pankracym” i „Pora na Telesfora”; w ostatnich latach życia znany z roli Władysława Lubicza w telenoweli „Klan”.

2013 – Zmarł Andrzej Biegalski, polski pięściarz, mistrz Europy w wadze ciężkiej z 1975 r.

2020 – Pandemia koronawirusa: w Polsce zaczął obowiązywać stan zagrożenia epidemicznego w związku z szerzeniem się zakażeń wirusem SARS-CoV-2. Wprowadzono m.in. zakaz zgromadzeń powyżej 50 osób, nakaz zamknięcia barów i restauracji, kin, teatrów, klubów, basenów, bibliotek, muzeów, a także ograniczenia w handlu w centrach handlowych oraz obrzędów religijnych w świątyniach.

2022 – Zmarł porucznik Józef Caban, przedwojenny działacz ruchu narodowego, ostatni żyjący uczestnik bitwy pod Mławą, obrońca Warszawy we wrześniu 1939 r., żołnierz Armii Krajowej.

15 marca

.1000 – W Gnieźnie zakończyło się spotkanie księcia Bolesława z cesarzem Ottonem III, tzw. zjazd gnieźnieński.

1570 – Powołana przez sejm komisja, pod przewodnictwem biskupa kujawskiego Stanisława Karnkowskiego, przedstawiła ustawę regulującą relacje Gdańska z Rzeczpospolitą, tzw. statuty Karnkowskiego.

1595 – W Zamościu uroczyście otwarto ufundowaną przez Jana Zamoyskiego Akademię.

1765 – W Warszawie król Stanisław August Poniatowski powołał Szkołę Rycerską, elitarną uczelnię, mającą kształcić światłych oficerów i obywateli.

1777 – Urodził się Józef Sowiński, generał, jeden z dowódców Powstania Listopadowego; obrońca reduty na Woli, uwieczniony m.in. w poemacie Juliusza Słowackiego „Sowiński w okopach Woli”.

1805 – Zmarł Stanisław Szczęsny Potocki, przeciwnik reform Sejmu Czteroletniego, marszałek konfederacji targowickiej.

1821 – Urodził się Adam Prażmowski, astronom, astrofizyk, konstruktor urządzeń służących do obserwacji nieba, badacz zjawisk polaryzacji światła.

1849 – W Paryżu ukazał się pierwszy numer „Trybuny Ludów”, dziennika politycznego założonego i redagowanego przez Adama Mickiewicza.

1869 – Urodził się Stanisław Wojciechowski, działacz spółdzielczy i polityczny; prezydent RP w latach 1922-1926.

1890 – Urodził się Kazimierz Bagiński, polityk, działacz ludowy, poseł na Sejm II RP, więzień brzeski; w latach II wojny światowej wiceprzewodniczący Rady Jedności Narodowej, aresztowany przez NKWD i skazany w „procesie szesnastu”.

1901 – Urodził się Franciszek Misztal, inżynier, konstruktor lotniczy, współtwórca projektu PZL.23 Karaś i PZL.38 Wilk.

1903 – Urodził się Józef Czechowicz, poeta, dziennikarz, autor m.in. „Poematu o mieście Lublinie” i tomików „Kamień”, „W błyskawicy”, „Nuta człowiecza”; ochotnik w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

1917 – Rewolucja lutowa: Abdykacja cara Mikołaja II, utorowała drogę do odzyskania przez Polskę niepodległości.

1923 – Podpisano dodatkowy protokół do Traktatu Wersalskiego zatwierdzający ostatecznie wschodnią granicę II Rzeczypospolitej i uznający tym samym przynależność do niej Galicji Wschodniej i Wileńszczyzny.

1930 – Urodził się Jerzy Dobrowolski, aktor, reżyser, satyryk, twórca kabaretów „Koń” i „Owca” oraz radiowych audycji satyrycznych, popularność przyniosły mu role komediowe w filmach: „Jak zdobyć pieniądze, kobietę i sławę”, „Poszukiwana, poszukiwany”, „Nie ma róży bez ognia”, „Hydrozagadka”.

1931 – W Warszawie odbył się Zjednoczeniowy Kongres Chłopski, w czasie którego powołano Stronnictwo Ludowe (SL); prezesem Rady Naczelnej SL został Wincenty Witos.

1932 – Urodził się Jerzy Hoffman, reżyser filmowy, twórca m.in. ekranizacji „Trylogii” Henryka Sienkiewicza oraz filmów „Prawo i pięść”, „Znachor”, „Trędowata”.

1932 – Urodził się Jerzy Sobociński, wielkopolski rzeźbiarz, autor licznych pomników, m.in. Pomnika Dzieci Wrzesińskich we Wrześni, pomnika Bolesława Chrobrego w Gnieźnie.

1936 – Uruchomiono kolej linową na Kasprowy Wierch.

1938 – Premiera filmu „Kobiety nad przepaścią”, w reżyserii Michała Waszyńskiego i Emila Chaberskiego.

1939 – Armia niemiecka zajęła Czechosłowację, co doprowadziło do wydłużenia granicy Polski z Niemcami, Węgry zajęli należącą do Czechosłowacji (obecnie do Ukrainy) Ukrainę Zakarpacką, w rezultacie czego Polska zaczęła graniczyć z Węgrami.

1941 – Ukazał się pierwszy numer konspiracyjnego pisma „Rzeczpospolita Polska”, które było centralnym organem prasowym Delegatury Rządu RP na Kraj.

1943 – W Siedliskach w Małopolsce niemieccy funkcjonariusze Sonderdienstu zamordowali pięcioosobową rodzinę Baranków oraz czterech ukrywanych przez nią Żydów.

1944 – Rozpoczęła się trzecia bitwa o Monte Cassino, w której uczestniczył korpus nowozelandzki, wspierany przez dywizję hinduską; po 11 dniach walk sprzymierzeni wycofali się, ponosząc ogromne straty.

1944 – Deklaracja (emigracyjnej) Rady Jedności Narodowej „O co walczy Naród Polski?”.

1946 – Powstał konspiracyjny Komitet Porozumiewawczy Organizacji Polski Podziemnej, który zrzeszał antykomunistyczne stronnictwa, m.in. Stronnictwo Niezawisłości Narodowej i Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość”.

1946 – Centralny Komitet Żydów Polskich przesłał do premiera Edwarda Osóbki-Morawskiego memoriał, w którym informował rząd o „nowej fali morderstw antyżydowskich” w Polsce.

1947 – W Londynie powołano Instytut Józefa Piłsudskiego.

1948 – Rejonowy Sąd Wojskowy w Warszawie skazał na karę śmierci rotmistrza Witolda Pileckiego, oficera ZWZ-AK, który w 1940 r. dobrowolnie poddał się aresztowaniu i wywózce do niemieckiego obozu Auschwitz, aby zdobyć informacje o obozie; po ucieczce z Auschwitz walczył w Powstaniu Warszawskim; wyrok wykonano 25 maja 1948 r.

1948 – Urodził się Tomasz Tryzna, pisarz, scenarzysta, autor powieści „Panna Nikt”, sfilmowanej przez Andrzeja Wajdę.

1950 – Polska wystąpiła z Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju.

1952 – Urodził się Andrzej Grabowski, aktor, związany z Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie; wystąpił m.in. w serialach „Boża podszewka”, „Pitbull”, „Świat według Kiepskich”, a także w filmach „Wszyscy jesteśmy Chrystusami”, „Mała Moskwa” i „Tajemnica Westerplatte”.

1957 – Do Egiptu wyruszyła pierwsza polska wyprawa archeologiczna, którą kierował profesor Kazimierz Michałowski, uważany za założyciela polskiej szkoły archeologii śródziemnomorskiej.

1961 – Zmarł Akiba Rubinstein, jeden z najlepszych polskich szachistów, członek polskiej reprezentacji, która zdobyła złoty medal na III Olimpiadzie Szachowej w Hamburgu (1930).

1967 – W Warszawie podpisano „Układ o Przyjaźni, Współpracy, i Wzajemnej Pomocy” pomiędzy PRL a NRD.

1968 – W Gdańsku doszło do największej manifestacji związanej z tzw. wydarzeniami marcowymi; wzięło w niej udział ok. 20 tys. osób m.in. studentów i robotników; doszło do walk ulicznych z Milicją Obywatelską.

1978 – Zmarł Aleksander Kamiński, harcmistrz, żołnierz AK, autor „Kamieni na szaniec”, jeden z ideowych przywódców Szarych Szeregów.

1989 – Powstało Stowarzyszenie Łemków.

1989 – W życie weszło nowe prawo dewizowe, legalizujące prywatny handel walutą.

1990 – W Warszawie powstał Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej.

1991 – Zmarł Stanisław Lorentz, historyk sztuki, muzeolog, wieloletni dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie (1935-1982).

2001 – Zmarł Ryszard Koncewicz, piłkarz, trener, kilkukrotny trener reprezentacji Polski, żołnierz kampanii polskiej 1939, więzień oflagu II C Woldenberg.

2017 – Zmarł Wojciech Młynarski, poeta, satyryk, artysta kabaretowy, autor i wykonawca piosenek, a także librecista, scenarzysta i reżyser teatralny; autor ponad 2 tys. tekstów: piosenek lirycznych, ballad, „obrazków obyczajowych”, piosenek „szlagwortowych” i songów politycznych; pozostawił w pamięci takie utwory, jak „Prześliczna wiolonczelistka”, „Jesteśmy na wczasach”, „Niedziela na Głównym”, „Z kim ci tak będzie źle jak ze mną”, „Jeszcze w zielone gramy”, „Polska miłość”’; wiele ich tytułów, czy wyjętych z nich fraz, weszło na trwałe do potocznego języka polskiego w charakterze porzekadeł czy przysłów – np. „róbmy swoje”, „przyjdzie walec i wyrówna”, „w Polskę idziemy”, „po co babcię denerwować?”.

2022 – Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy bez głosu sprzeciwu przy trzech głosach wstrzymujących się, z powodu agresji Rosji na Ukrainę, podjęło decyzję o wykluczeniu Rosji z tej organizacji.

2024 – Zmarł Tomasz Łubieński – polski dramaturg, eseista.

16 marca

.1464 – Biskup Warmii Paweł Legendorf wystąpił z zakonu krzyżackiego i przeszedł na stronę Związku Pruskiego, a tym samym uznał zwierzchnictwo Polski.

1727 – W Toruniu urodził się Efraim Schroeger, architekt, autor m.in. Pałacu Szustra i mostu łyżwowego w Warszawie oraz pałacu prymasowskiego w Skierniewicach.

1738 – Urodził się Józef Kazimierz Kossakowski, pisarz, publicysta, biskup inflancki; jeden z przywódców konfederacji targowickiej; powieszony w Warszawie w czasie Powstania Kościuszkowskiego jako zdrajca.

1882 – Urodził się Jan Antoni Grabowski, pedagog, pisarz, autor książek dla dzieci i młodzieży, m.in. „Puc, Bursztyn i goście”, „Jaśko z Mirachowa”.

1892 – Urodził się Marian Zyndram-Kościałkowski, żołnierz Legionów Polskich, współtwórca POW, piłsudczyk, premier RP w latach 1934-1935.

1897 – Urodził się Józef Lange, kolarz torowy, członek drużyny kolarskiej, która na Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu w 1924 roku zdobyła srebrny medal.

1901 – W Teatrze Miejskim w Krakowie odbyła się premiera „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego.

1901 – Prezydent Krakowa Józef Friedlein dokonał uroczystego otwarcia pierwszej linii tramwaju elektrycznego.

1903 – Urodził się Mieczysław Cybulski, aktor teatralny i filmowy, znany m.in. z ról w filmach „Młody las”, „Bohaterowie Sybiru”, „Wierna rzeka”, „Wrzos, „Serce matki”.

1921 – Premiera niemego filmu „Cud nad Wisłą” w reżyserii Ryszarda Bolesławskiego.

1928 – Urodził się Aleksander Ścibor-Rylski, pisarz, scenarzysta i reżyser filmowy; członek Szarych Szeregów, żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego; autor m.in. powieści „Pierścionek z końskiego włosia”, filmów „Jutro Meksyk”, „Morderca zostawia ślad”, scenarzysta m.in. „Człowieka z żelaza”, „Agenta nr 1”, „Popiołów” oraz serialu „Lalka”.

1928 – Premiera filmu „Huragan” w reżyserii Józefa Lejtesa.

1930 – W Warszawie urodził się Krzysztof Kąkolewski, publicysta, pisarz, autor scenariuszy filmowych, autor powieści „Zbrodniarz, który ukradł zbrodnię”, zbiorów reportaży „Co u pana słychać?”, „17 historii, które napisała wojna”.

1942 – Początek Akcji „Reinhard”, czyli zaplanowanej przez nazistów zagłady Żydów na terenie Generalnego Gubernatorstwa; w nocy z 16 na 17 marca 1942 r. Niemcy rozpoczęli likwidację lubelskiego getta, wysyłając pierwsze transporty Żydów do obozu zagłady w Bełżcu.

1942 – Komenda ZHP wydała rozkaz określający zasady współpracy Szarych Szeregów z Armią Krajową.

1944 – 1 Korpus Polskich Sił Zbrojnych został przekształcony w 1 Armię Polską w ZSRR; dowództwo nad nią objął gen. Zygmunt Berling.

1951 – W Londynie zmarł Janusz Jędrzejewicz, żołnierz Legionów Polskich i POW, pułkownik WP, piłsudczyk, poseł na Sejm (1928-1935), senator (1935-1938); minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego (1931-1934); premier RP w latach 1933-1934.

1956 – W Warszawie odbył się pogrzeb I sekretarza KC PZPR Bolesława Bieruta.

1968 – Urodziła się Izabela Dylewska, kajakarka, dwukrotna mistrzyni Europy, pięciokrotna wicemistrzyni świata, dwukrotna brązowa medalistka igrzysk olimpijskich.

1970 – Zmarł Jerzy Szaniawski, dramaturg, prozaik, felietonista, autor sztuk teatralnych „Dwa teatry”, „Żeglarz”, „Adwokat i róże” oraz zbioru opowiadań „Profesor Tutka”.

1971 – Telewizja Polska nadała pierwszy program w kolorze w technologii SECAM.

1999 – Premiera pierwszego odcinka serialu telewizyjnego „Świat według Kiepskich”.

2002 – W Afganistanie rozpoczęła się misja Polskiego Kontyngentu Wojskowego.

2023 – Sąd Okręgowy w Gdańsku skazał na karę dożywotniego pozbawienia wolności Stefana Wilmonta, który w styczniu 2019 roku zamordował urzędującego prezydenta miasta Pawła Adamowicza.

2024 – Zmarł Ernest Bryll, polski poeta, pisarz, autor tekstów piosenek, dziennikarz, tłumacz, krytyk filmowy, dyplomata.

Pełne kalendarium rocznic na każdy miesiąc 2025 r. można znaleźć na łamach „Wszystko co Najważniejsze” tutaj: >>https://wszystkoconajwazniejsze.pl/pepites/kalendarium-rocznic-2025-najwazniejsze-daty-i-wydarzenia/

PAP/WszystkocoNajważniejsze/MJ