Kalendarz rocznic. 15–21 lipca

Co wydarzyło się w dziejach Polski i świata w dniach 15-21 lipca? Przedstawiamy kalendarz rocznic, na które warto zwrócić uwagę w nadchodzącym tygodniu.

15 lipca

1410 – Pod Grunwaldem wojska polsko-litewskie, wspierane przez oddziały ruskie, czeskie i tatarskie, pod wodzą króla Władysława Jagiełły pokonały wojska Zakonu Krzyżackiego; była to jedna z największych bitew średniowiecza.

1646 – Maria Ludwika Gonzaga została koronowana na królową Polski; była żoną dwóch polskich królów z dynastii Wazów: Władysława IV i Jana Kazimierza.

1745 – W Misy-Faut-Yonne we Francji urodził się Jean-Pierre (Jan Piotr) Norblin, malarz, rysownik, grafik; przez ponad 30 lat mieszkał i tworzył w Polsce, do której przyjechał w 1774 r.; malował m.in. pejzaże i scenki z życia dworskiego.

1809 – Wojna polsko-austriacka: Książę Józef Poniatowski wkroczył do Krakowa na czele oddziałów Księstwa Warszawskiego.

1854 – W Radomiu urodził się Jacek Malczewski – malarz, rysownik, jeden z głównych przedstawicieli symbolizmu polskiego; jego najwybitniejsze prace to „Melancholia”, „Błędne koło”, „Chrystus i samarytanka”; pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie.

1858 – W Byszowie koło Sandomierza urodził się Mieczysław Frenkiel, aktor, wybitny odtwórca ról w sztukach Moliera i Aleksandra Fredry, Maciej Boryna w pierwszej polskiej ekranizacji „Chłopów”.

1861 – W Montfermeil we Francji zmarł książę Adam Jerzy Czartoryski, minister spraw zagranicznych Rosji (1804-1806), w Królestwie Polskim członek Rady Administracyjnej i senator-wojewoda; w czasie Powstania Listopadowego prezes Rządu Narodowego; na emigracji przywódca obozu Hotelu Lambert.

1871 – W Warszawie urodził się Henryk Arctowski, geograf, geolog, podróżnik, jeden z pionierów polskich badań polarnych.

1876 – We Lwowie zmarł Aleksander Fredro, komediopisarz, poeta i pamiętnikarz, autor m.in. „Zemsty”, „Ślubów panieńskich”, „Dożywocia” i pamiętnika „Trzy po trzy”. Żołnierz armii Księstwa Warszawskiego, uczestnik kampanii rosyjskiej 1812 roku.

1892 – W Montrealu urodził się Włodzimierz Steyer, kontradmirał, w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowódca Rejonu Umocnionego Hel; następnie do 1945 r. w niemieckiej niewoli w oflagu Woldenberg; po wojnie dowódca Marynarki Wojennej (1947-1950).

1904 – W Chotomowie urodził się Marian Wyrzykowski, aktor, reżyser, pedagog, żołnierz kampanii 1939 r. i Powstania Warszawskiego; przez wiele lat związany z Teatrem Polskim w Warszawie.

1908 – W Poznaniu urodził się Henryk Zygalski, matematyk, kryptolog, współautor złamania kodu niemieckiej maszyny szyfrującej „Enigma”.

1909 – W Warszawie urodził się Roman Zambrowski, działacz komunistyczny, jeden z głównych polityków grupy „puławian”; w 1968 r. usunięty z PZPR.

1910 – W Krakowie podczas obchodów 500-lecia zwycięskiej bitwy pod Grunwaldem odsłonięto ufundowany przez Ignacego Paderewskiego Pomnik Grunwaldzki. W czasie uroczystości odbyło się pierwsze publiczne wykonanie „Roty”, pieśni autorstwa Feliksa Nowowiejskiego i Marii Konopnickiej.

1918 – W Rostowie urodziła się Lidia Zamkow, reżyserka teatralna, aktorka, pedagog; jako aktorka debiutowała w 1944 roku w Krakowie w sztuce „Freuda teoria snów” Antoniego Cwojdzińskiego, jej debiutem reżyserskim była „Omyłka” wg Bolesława Prusa zrealizowana w 1948 roku w Teatrze Powszechnym TUR.

1920 – Sejm Ustawodawczy przyjął ustawę o reformie rolnej oraz Statut Organiczny Województwa Śląskiego.

1936 – Okólnik premiera Felicjana Sławoja Składkowskiego stwierdzający, że gen. Edward Rydz-Śmigły jest drugą osobą w państwie.

1936 – W Warszawie urodziła się Krystyna Chojnowska-Liskiewicz, żeglarka, jako pierwsza kobieta samotnie opłynęła Ziemię (1976-1978).

1936 – W Elżbiecinie pod Łomżą urodził się Tadeusz Walasek, bokser, siedmiokrotny mistrz Polski, mistrz Europy w wadze średniej, dwukrotny medalista olimpijski.

1938 – W nocy z 14 na 15 lipca w Wołczynie pochowane zostały szczątki Stanisława Augusta Poniatowskiego, które po 140 latach powróciły do Polski; na polecenie władz II Rzeczypospolitej odbyło się to jednak w tajemnicy i bez żadnych uroczystości.

1941 – W Kolnie Niemcy rozstrzelali 16 Żydów, których zwłoki pogrzebano wraz ze zburzonym pomnikiem Lenina, wzniesionym na rynku podczas okupacji sowieckiej. Była to jedna ze zbrodni na społeczności żydowskiej popełnionych na Podlasiu w pierwszych tygodniach okupacji niemieckiej.

1943 – W Sielcach nad Oką odbyła się uroczysta przysięga 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.

1943 – Powstało Kierownictwo Walki Podziemnej ośrodek dyspozycyjny Komendy Głównej AK, kierujący całością konspiracyjnych działań bojowych.

1955 – W Gdańsku urodził się Maciej Dejczer, reżyser, twórca filmów „300 mil do nieba”, „Bandyta”.

1956 – We Wrocławiu odsłonięto pochodzący ze Lwowa pomnik Aleksandra Fredry.

1959 – W Zagórzu (obecnie dzielnica Sosnowca) elektryk Stanisław Jaros usiłował dokonać zamachu na I sekretarza KC KPZR Nikitę Chruszczowa; na trasie jego przejazdu eksplodował ładunek, który ranił jedną osobę.

1960 – W Łodzi w Hali Sportowej odbył się pierwszy publiczny pokaz filmu „Krzyżacy” w reżyserii Aleksandra Forda.

1961 – Sejm przyjął ustawę o nowym systemie oświaty i wychowania, która usunęła ze szkół naukę religii; reforma wprowadzała też ośmioklasową szkołę podstawową.

1963 – W związku z licznymi zachorowaniami na ospę, we Wrocławiu ogłoszono stan pogotowia przeciwepidemicznego, miasto zostało poddano kwarantannie. Na skutek epidemii ospy we Wrocławiu zmarło wówczas siedem osób.

1987 – Sejm przyjął ustawę o rzeczniku praw obywatelskich.

1988 – W Warszawie rozpoczął się szczyt państw Układu Warszawskiego.

1989 – W Lublinie zmarła Maria Kuncewiczowa, pisarka, autorka „Dwóch księżyców” i „Cudzoziemki”, laureatka Złotego Wawrzynu Polskie Akademii Literatury.

1991 – We Frankfurcie nad Odrą otwarto Europejski Uniwersytet Viadrina.

1995 – W Czymanowie w powiecie wejherowskim odbyła się pierwsza edycja Przystanku Woodstock, jednego z największych festiwali rockowych w Polsce.

2015 – Sąd w Lüneburgu skazał na 4 lata więzienia niemieckiego strażnika niemieckiego obozu koncentracyjnego i zagłady KL Auschwitz-Birkenau Oskara Gröninga, oskarżonego o pomocnictwo w zamordowaniu 300 tys. osób.

16 lipca

1342 – Zmarł Karol Robert, król Węgier z dynastii andegaweńskiej, mąż Elżbiety Łokietkówny, dziadek Jadwigi Andegaweńskiej, koronowanej w 1384 roku na króla Polski.

1461 – Tłum mieszkańców Krakowa zlinczował w kościele franciszkanów starostę rabsztyńskiego Andrzeja Tęczyńskiego, oskarżonego o zamordowanie miejscowego płatnerza.

1683 – Król Jan III Sobieski położył kamień węgielny pod budowę zespołu klasztornego kapucynów w Warszawie. Po zwycięstwie pod Wiedniem kościół stał się wotum wdzięczności Bogu za pomoc w odniesionym triumfie.

1724 – W trakcie tzw. tumultu toruńskiego doszło do zamieszek między katolikami a protestantami.

1903 – W Tatrach rozpoczęła się budowa szlaku turystycznego Orla Perć.

1922 – W Katowicach podpisano Akt Objęcia Górnego Śląska przez Polskę.

1928 – W Olsztynie urodził się Andrzej Zawada, jeden z najwybitniejszych polskich alpinistów, pionier alpinizmu zimowego, kierownik wyprawy, w czasie której Leszek Cichy i Krzysztof Wielicki dokonali pierwszego w historii zimowego wejścia na Mount Everest.

1933 – Rozgłośnia Polskiego Radia we Lwowie rozpoczęła nadawanie audycji „Wesoła Lwowska Fala”.

1936 – W katastrofie lotniczej nad Bałtykiem w okolicy Orłowa zginął gen. Gustaw Orlicz-Dreszer, żołnierz Legionów Polskich; w czasie zamachu majowego stał na czele wojsk wiernych marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu; inspektor armii (1930-1936), od 1936 r. inspektor obrony powietrznej państwa; od 1930 r. prezes ZG Ligi Morskiej i Kolonialnej.

1941 – W Podszkodziu koło Ostrowca Świętokrzyskiego urodził się Damian Damięcki, aktor, syn Ireny Górskiej i Dobiesława Damięckiego, mąż śpiewaczki operetkowej Grażyny Brodzińskiej, znany z filmów „Nowy” i „W każdą pogodę”.

1941 – W Wilczym Szańcu pod Kętrzynem Adolf Hitler ogłosił decyzję o przyłączeniu terenów Galicji Wschodniej do Generalnego Gubernatorstwa, rezygnując tym samym z planu utworzenia państwa ukraińskiego.

1942 – Niemcy utworzyli getto w Przemyślu.

1942 – W Paryżu rozpoczęła się największa obława na ludność pochodzenia żydowskiego. Ponad 13 tys. Żydów, w tym ponad 4 tys. dzieci, wywieziono do obozu zagłady Auschwitz.

1943 – W Newark odbył się pogrzeb gen. Władysława Sikorskiego.

1943 – Zbrodnia wołyńska: Oddziały UPA we wsi i w majątku Pułhany (pow. Horochów) zamordowały około 120 Polaków, a w Kupowalcach (pow. Horochów) około 150.

1943 – Zbrodnia wołyńska: Oddziały UPA wymordowały co najmniej 155, być może nawet 600 Polaków, którzy na własną rękę opuścili Hutę Stepańską (pow. Kostopol), ośrodek polskiej samoobrony.

1943 – Na cmentarzu żydowskim w Częstochowie Niemcy rozstrzelali około 400 Żydów z fabryki „Hasag”.

1957 – W Aleksandrowie Łódzkim urodził się Włodzimierz Smolarek, piłkarz, wielokrotny reprezentant Polski; wspólnie z drużyną narodową wywalczył trzecie miejsce na Mistrzostwach Świata w Hiszpanii w 1982 r.; z zespołem Widzewa dwa razy zdobywał tytuł mistrza Polski (1981, 1982) i raz Puchar Polski (1985); w swoim dorobku miał również Puchar Niemiec wywalczony z Eintrachtem Frankfurt (1988).

1972 – We Wrocławiu zmarł Artur Młodnicki, aktor, reżyser teatralny, związany z Teatrem Polskim we Wrocławiu. Odtwórca roli Tomasza w filmie „Jak być kochaną”.

1976 – Pierwsze procesy robotników uczestniczących w czerwcowych protestach w Radomiu i Ursusie.

1980 – W Lublinie wybuchł strajk kolejarzy, do którego przyłączyły się inne zakłady pracy.

1984 – Po wyreżyserowanym przez władze komunistyczne procesie, ogłoszono wyrok w sprawie zabójstwa 19-letniego maturzysty Grzegorza Przemyka, który w maju 1983 r. został zatrzymany przez funkcjonariuszy MO, a następnie ciężko pobity w komisariacie na warszawskim Starym Mieście, w wyniku czego zmarł dwa dni później w szpitalu; sąd uwolnił od zarzutu jego pobicia dwóch milicjantów; natomiast na 2 i 2,5 roku więzienia skazał za nieudzielenie pomocy pobitemu, po wymuszeniu w śledztwie nieprawdziwych zeznań, dwóch sanitariuszy, którzy wieźli Przemyka z komisariatu do szpitala.

1992 – W Klinice Otolaryngologii Akademii Medycznej w Warszawie przeprowadzono pierwszą w Polsce operację wszczepienia implantu ślimakowego.

1997 – Prezydent Aleksander Kwaśniewski podpisał Konstytucję RP.

2004 – Zmarła Maria Turlejska, historyk, socjolog, żołnierz Gwardii i Armii Ludowej, uczestniczka Powstania Warszawskiego.

2010 – Zmarł Kazimierz Imieliński, twórca polskiej seksuologii, autor licznych podręczników, organizator pierwszej akademickiej placówki seksuologicznej – Zakładu Seksuologii w Akademii Medycznej w Krakowie.

2014 – W Warszawie zmarł Szymon Szurmiej, aktor i reżyser, od 1969 roku do śmierci dyrektor Teatru Żydowskiego w Warszawie.

2022 – W Piasecznie zmarł Andrzej Jucewicz, dziennikarz i działacz sportowy, redaktor naczelny „Przeglądu Sportowego” (1970–1976), prezes Polskiego Związku Tenisowego (1976–1980), inicjator „czwartków lekkoatletycznych” – zawodów dla młodych lekkoatletów.

17 lipca

1307 – Władający Pomorzem Gdańskim ród Święców oddał się w wraz z zarządzanymi przez siebie ziemiami pod władzę Brandenburgii.

1399 – W Krakowie w wieku 25 lat zmarła królowa Polski Jadwiga Andegaweńska; kanonizowana przez papieża Jana Pawła II w 1997 r.

1409 – Na zjeździe walnym możnych w Łęczycy podjęto decyzje o włączeniu się do wojny w razie ataku krzyżackiego na Litwę i o wysłaniu poselstwa do Malborka.

1852 – Otwarcie linii kolejowej z Gdańska do Bydgoszczy.

1862 – W majątku Pieczyska w powiecie grójeckim urodził się Czesław Tański, konstruktor lotniczy, popularyzator lotnictwa; malarz.

1879 – W Krakowie zmarł Maurycy Gottlieb, polski malarz pochodzenia żydowskiego, uczeń Jana Matejki.

1918 – W Stanisławowie urodził się Zenon Wiktorczyk, aktor, dziennikarz i satyryk, żołnierz kampanii wrześniowej i Powstania Warszawskiego, założyciel Teatru Buffo autor i konferansjer „Podwieczorku przy mikrofonie”, odtwórca roli Ministra w filmie „Miś”.

1932 – We Lwowie urodził się Wojciech Kilar, kompozytor, pianista, autor muzyki symfonicznej i filmowej m.in. w filmach „Hubal”, Pan Tadeusz”, „Dracula”.

1933 – W okolicy Kundham (obecnie Pszczelnik k. Myśliborza) w katastrofie lotniczej zginęli Steponas Darius i Stasys Girenas, litewscy piloci lecący z Nowego Jorku do Kowna; ich celem było powtórzenie wyczynu Amerykanina Charlesa Lindbergha z 1927 r. (jako pierwszy przeleciał nad Atlantykiem) oraz pobicie rekordu długości lotu bez lądowania; Darius i Girenas pokonali Atlantyk, przelecieli 6 tys. 411 km; zginęli 650 km od celu; przyczyny katastrofy nie są znane.

1934 – We Lwowie urodził się Ryszard Filipski, aktor, odtwórca roli majora Henryka Dobrzańskiego w filmie Bohdana Poręby „Hubal”, wachmistrza Soroki w „Potopie” Jerzego Hoffmana i Józefa Piłsudskiego w „Zamachu stanu”. Twórca teatru eref-66, kierownik Zespołu Filmowego „Iluzjon”.

1936 – Wybucha wojna domowa w Hiszpanii; początek wojskowego przewrotu gen. Francisco Franco.

1937 – W Małkini urodził się Stanisław Tym, aktor, satyryk, reżyser, scenarzysta, felietonista, autor tekstów dla teatru STS, kabaretów Dudek i Owca oraz „Radiokroniki Decybel”. Odtwórca roli kaowca w „Rejsie” Marka Piwowskiego oraz Ryszarda Ochódzkiego w „Misiu” Stanisława Barei.

1943 – Gen. Tadeusz Komorowski „Bór” objął funkcję Komendanta Głównego Armii Krajowej.

1943 – Niemcy dokonali pacyfikacji wsi Krasowo-Częstki niedaleko Wysokiego Mazowieckiego, mordując około 260 osób, w tym 189 kobiet i dzieci.

1944 – NKWD podstępnie aresztowało dowódcę Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej płk. Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka”, zaproszonego przez Sowietów na rozmowy dotyczące współpracy wojskowej pomiędzy Armią Czerwoną i AK; oddziały AK okręgu wileńskiego przybyłe w rejon Miedniki-Turgiele-Taboryszki zostały otoczone i rozbrojone przez NKWD.

1945 – W Poczdamie w Niemczech rozpoczęła się konferencja pokojowa z udziałem Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i ZSRR; na konferencji zdecydowano o całkowitym zdemilitaryzowaniu Niemiec, ukaraniu zbrodniarzy wojennych, a także ustalono nowe granice Polski.

1945 – Wojsko Polskie wkroczyło do Górnej Orawy i Spisza.

1977 – W Palma de Mallorca zmarł Witold Małcużyński, pianista; w 1937 r. został laureatem Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina – III nagroda.

1987 – W Warszawie zmarł Jerzy Dobrowolski, aktor, reżyser, satyryk, twórca kabaretów „Koń” i „Owca”, współpracownik radiowej „Trójki”, odtwórca ról Jerzego Dąbczaka w filmie „Nie ma róży bez ognia” i Philipa Marlowe’a w spektaklu TTV „Kłopoty to moja specjalność”.

1989 – Nawiązanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy PRL a Stolicą Apostolską.

1990 – Pierwszy węzeł polskich serwerów akademickich PLEARN został podłączony do European Academic Research Network.

1995 – W Warszawie zmarł Jerzy Michotek, aktor, piosenkarz, reżyser programów telewizyjnych i estradowych.

1998 – W Rzymie pod egidą ONZ konferencja 162 państw powołała Międzynarodowy Trybunał Karny z siedzibą w Hadze; Trybunał ma za zadanie sądzenie winnych zbrodni ludobójstwa, zbrodni przeciw ludzkości i zbrodni wojennych.

2009 – W Oxfordzie zmarł prof. Leszek Kołakowski, filozof, historyk idei, eseista, autor „Głównych nurtów marksizmu”; w 1966 r. wydalony w PZPR i pozbawiony prawa nauczania; w latach 1971-1991 wykładowca Uniwersytetu Oksfordzkiego.

2020 – W Rzymie zmarł kard. Zenon Grocholewski – bliski współpracownik św. Jana Pawła II, Benedykta XVI i Franciszka. W latach 1982–1999 był sekretarzem Najwyższego Trybunału Sygnatury Apostolskiej w Watykanie, a następnie w latach 1999–2015 prefektem Kongregacji ds. Edukacji Katolickiej. Uczestniczył w dwóch konklawe: w roku 2005 i 2013.

2022 – W Krakowie zmarł Stanisław Rodziński, malarz, profesor sztuk plastycznych, rektor Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie (1996–2002), opozycjonista w czasach PRL, uczestnik Ruchu Kultury Niezależnej.

2023 – Zmarł Lech Jęczmyk, tłumacz, eseista, publicysta, znawca literatury science fiction, publikował m.in. w „Fantastyce”, tłumaczył m.in. książki Thomasa Bergera, Philipa K. Dicka, Josepha Hellera, Kurta Vonneguta, JG Ballarda.

18 lipca

1418 – We Wrocławiu rozpoczęły się zamieszki na tle społecznym, nazywane defenestracją wrocławską. Zbuntowani rzemieślnicy zabili burmistrza Freibergera i kilkunastu urzędników miejskich.

1651 – W Krakowie został wbity na pal Aleksander Kostka-Napierski, przywódca zdławionego powstania chłopskiego na Podhalu.

1792 – Pod Dubienką wojska polskie dowodzone przez gen. Tadeusza Kościuszkę pokonały korpus rosyjski gen. Michaiła Kachowskiego.

1870 – W Kibartach na Litwie urodził się Emil Młynarski, dyrygent, skrzypek, kompozytor; w latach 1919-1929 dyrektor Opery Warszawskiej.

1879 – W Lipniku (obecnie dzielnica Bielska-Białej) urodził się Karol Wojtyła (senior), żołnierz armii austriackiej, kapitan Wojska Polskiego; ojciec Karola Wojtyły, późniejszego papieża Jana Pawła II, kanonizowanego w 2014 r.

1898 – Maria Skłodowska-Curie i Piotr Curie poinformowali o odkryciu nowego pierwiastka – polonu.

1920 – W Wołkowysku urodził się Ludwik Benoit, aktor teatralny i filmowy, znany m.in. filmów „Ewa chce spać” „Przygody Pana Michała”, „Proszę słonia” i „Fucha”.

1927 – W Podhajcach koło Lwowa urodził się Tadeusz Łomnicki, aktor, reżyser, pedagog, założyciel i pierwszy dyrektor Teatru Na Woli w Warszawie; ogromny dorobek artystyczny Łomnickiego obejmuje 82 role sceniczne, 51 ról filmowych, 26 ról w spektaklach teatry TV, 12 reżyserii teatralnych; odtwórca roli Michała Wołodyjowskiego w filmach „Pan Wołodyjowski”, „Potop”, Stefana Starzyńskiego w filmie „Gdziekolwiek jesteś, panie prezydencie”. Zmarł w 1992 roku podczas prób nad Królem Learem w Teatrze Nowym w Poznaniu.

1937 – W Gdyni urodził się Jacek Fedorowicz, aktor, satyryk; członek gdańskiego teatru Bim-Bom, współautor programów „Małżeństwo doskonałe”, „Sześćdziesiąt minut na godzinę” oraz cyklu książek satyrycznych „W zasadzie”; popularność przyniosły mu role w filmach „Motodrama” i „Nie ma róży bez ognia”.

1940 – W Woroszyłowsku w Rosji urodził się Aleksy Awdiejew – rosyjski piosenkarz, związany m.in. z Piwnicą pod Baranami, profesor nauk humanistycznych i językoznawca w Instytucie Rosji i Europy Wschodniej Uniwersytetu Jagiellońskiego.

1942 – W warszawskim getcie w Domu Sierot prowadzonym przez Janusza Korczaka odbyło się przygotowane przez dzieci przedstawienie „Poczty” Rabindranatha Tagore, opowiadające o nieuleczalnej chorobie i śmierci hinduskiego chłopca.

1943 – Na stacji kolejowej w Józefowie pod Warszawą żołnierze Kedywu z Oddziału „Osjan” wykonali wyrok śmierci na volksdeutschu Erneście Sommerze, który podczas akcji pod Arsenałem zatrzymał w bramie kamienicy przy ul. Długiej i wydał Niemcom biorącego w niej udział kaprala Huberta Lenka ps. Hubert.

1944 – Oddziały 2 Korpusu Polskiego dowodzonego przez gen. Władysława Andersa wyzwoliły portowe miasto Ankona nad Morzem Adriatyckim. Był to kolejny duży sukces bojowy Korpusu po zdobyciu dwa miesiące wcześniej Monte Cassino.

1944 – Pod Ankoną zginął Adolf Bocheński, pisarz i publicysta, żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

1944 – Urodził się Stanisław Gościniak, siatkarz, czterokrotny mistrz Polski w barwach Resovii, mistrz świata z roku 1974.

1949 – W Mikulczycach (obecnie dzielnica Zabrza) urodził się Jerzy Gorgoń, piłkarz, reprezentant Polski; zdobywca trzeciego miejsca na mistrzostwach świata w RFN w 1974 r., mistrz olimpijski z Monachium (1972) i wicemistrz olimpijski z Montrealu (1976).

1957 – W Krotoszynie urodziła się Katarzyna Grochola, pisarka, scenarzystka; autorka popularnych powieści „Nigdy w życiu”, „Serce na temblaku”, „Trzepot skrzydeł”, artykułów oraz sztuk teatralnych.

1969 – Otwarto Centrum Radiowo-Telewizyjne przy ul. Woronicza w Warszawie.

1974 – Sejm PRL przyjął ustawę powołującą Fundusz Alimentacyjny.

1998 – Sejm przyjął ustawę o nowym podziale administracyjnym kraju; Polskę podzielono na 16 województw, 372 powiaty ziemskie i 64 powiaty grodzkie.

2003 – Wyłączono ostatni pracujący komputer Odra 1305.

19 lipca

1399 – W krypcie Katedry na Wawelu odbył się wspólny pogrzeb zmarłej 17 lipca królowej Jadwigi Andegaweńskiej i jej nowo narodzonej córki Elżbiety Bonifacji, która zmarła 4 dni wcześniej.

1569 – Na Sejmie w Lublinie książę Prus Albrecht Fryderyk Hohenzollern złożył hołd lenny królowi Zygmuntowi Augustowi.

1655 – Początek „potopu szwedzkiego”; na teren Rzeczypospolitej wkroczyły wojska szwedzkie pod wodzą króla Karola X Gustawa.

1702 – Pod Kliszowem szwedzka armia dowodzona przez Karola XII pokonała wojska Augusta II Mocnego.

1764 – W Olsztynku (niem. Hochenstein) urodził się Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, pastor, pisarz religijny, obrońca polskości na Warmii i Mazurach, autor podręczników do nauki języka polskiego.

1794 – Insurekcja Kościuszkowska: początek dwudniowego nieudanego szturmu Rosjan na Wilno.

1855 – W Kochaczynie pod Orszą zmarł Tomasz Zan, poeta, współzałożyciel Towarzystwa Filomatów, założyciel Związku Promienistych, prezes Zgromadzenia Filaretów (1820-1823); w latach 1824-1837 na zesłaniu.

1915 – W Taszkiencie urodziła się Wiera Badalska, polska pisarka, autorka książek oraz audycji radiowych dla dzieci.

1920 – Wojna polsko-bolszewicka: Armia Czerwona zajęła Grodno.

1927 – W Warszawie urodził się Michał Bobrowski, satyryk, scenarzysta i reżyser, twórca telewizyjnego programu „Spotkania z balladą”.

1934 – W Wilnie urodził się Janusz Christa, rysownik, autor jednego z najpopularniejszych polskich komiksów „Kajko i Kokosz”.

1939 – W Milanówku urodził się Bohdan Cywiński, historyk, publicysta, działacz opozycji antykomunistycznej, redaktor naczelny miesięcznika „Znak” (1973-1977), członek Klubu Inteligencji Katolickiej, współorganizator Towarzystwa Kursów Naukowych; zastępca redaktora naczelnego „Tygodnika Solidarność” (1981).

1943 – W KL Auschwitz w odwecie za ucieczkę kilku więźniów i za kontakty z ludnością cywilną esesmani powiesili 12 Polaków.

1952 – W Helsinkach rozpoczęły się XV Letnie Igrzyska Olimpijskie; polscy reprezentanci zdobyli na nich cztery medale; mistrzem olimpijskim w boksie został Zygmunt Chychła – był to pierwszy złoty medal olimpijski dla Polski od zakończenia II wojny światowej.

1972 – Prasa PRL poinformowała o odkryciu bogatych złóż węgla kamiennego na Lubelszczyźnie. Trzy lata później rozpoczęła się budowa kopalni w Bogdance koło Łęcznej.

1974 – O godz. 11.15 uruchomiono zegar na Wieży Zygmuntowskiej odbudowanego Zamku Królewskiego w Warszawie.

1977 – Dekret Rady Państwa PRL o amnestii, która objęła m.in. uczestników robotniczych protestów z czerwca 1976 r.

1980 – W Moskwie rozpoczęły się XXII Letnie Igrzyska Olimpijskie; polscy reprezentanci zdobyli na nich 32 medale, w tym 3 złote; część państw, m.in. USA i RFN, zbojkotowały moskiewskie igrzyska, protestując w ten sposób przeciwko sowieckiej agresji na Afganistan.

1985 – W Warszawie zmarł Janusz A. Zajdel, pisarz, prekursor nurtu socjologicznego w polskiej literaturze science-fiction; autor powieści „Limes inferior”, „Paradyzja”; jego imieniem nazwano najważniejsza polską nagrodę literacką w dziedzinie SF.

1989 – Zgromadzenie Narodowe wybrało gen. Wojciecha Jaruzelskiego na prezydenta.

1989 – W Londynie zmarł Prezydent RP na uchodźstwie Kazimierz Sabbat; tego samego dnia jako nowy prezydent zaprzysiężony został Ryszard Kaczorowski.

2005 – W Warszawie zmarł prof. Stefan Amsterdamski, filozof, dyrektor powstałej w 1992 r. Szkoły Nauk Społecznych przy IFiS PAN; prowadził badania m.in. w zakresie metodologii filozofii i historii nauki, a także socjologii wiedzy.

2011 – Oddano do użytku stadion PGE Arena Gdańsk.

2020 – W Krakowie zmarł prof. Franciszek Ziejka, historyk literatury, w latach 1999–2005 rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności.

20 lipca

1492 – Aleksander Jagiellończyk został wielkim księciem litewskim.

1657 – Pod Czarnym Ostrowem armia koronna dowodzona przez hetmanów Potockiego i Lubomirskiego pokonała oddziały siedmiogrodzkie i zmusiła Jerzego II Rakoczego do kapitulacji oraz podpisania traktatu pokojowego z Rzeczpospolitą.

1792 – W Sannikach w powiecie średzkim urodził się Ignacy Prądzyński, generał, uczestnik kampanii napoleońskich 1809 i 1812 r.; w czasie Powstania Listopadowego szef sztabu armii polskiej; autor projektu budowy Kanału Augustowskiego.

1797 – Pierwsze publiczne wykonanie „Pieśni Legionów Polskich” – utworu napisanego przez Józefa Wybickiego w lipcu 1797 r., podczas pobytu polskich żołnierzy w Reggio Emilia, który na cześć gen. Jana Henryka Dąbrowskiego nazwano „Mazurkiem Dąbrowskiego”.

1797 – W Głuszynie, obecnie w granicach Poznania, urodził się Paweł Edmund Strzelecki, geolog, geograf, podróżnik, odkrywca, wybitny badacz Australii.

1816 – W „Gazecie Warszawskiej” ukazał się tekst „Pieśni narodowej za pomyślność króla” autorstwa Alojzego Felińskiego, która stała się oficjalnym hymnem Królestwa Kongresowego. Dziś znana jest pod tytułem „Boże, coś Polskę”.

1888 – W Bielsku urodził się Emil Zegadłowicz, pisarz, poeta, założyciel grupy literackiej „Czartak”, autor powieści „Zmory”, „Motory”, i sztuk teatralnych, propagator sztuki ludowej.

1898 – W Krakowie urodził się Leopold Infeld, fizyk.

1904 – W Warszawie urodziła się Hanna Ożogowska, pisarka, tłumaczka, autorka popularnych powieści dla młodzieży „Tajemnica zielonej pieczęci”, „Ucho od śledzia”, „Głowa na tranzystorach”.

1917 – Urodził się Józef Bartosik, polski kapitan marynarki wojennej i brytyjski kontradmirał, oficer na ORP „Błyskawica”.

1939 – Wojciech Korfanty został zwolniony przez władze sanacyjne po trzech miesiącach uwięzienia na Pawiaku. Ciężko chory zmarł miesiąc później.

1944 – W Wilczym Szańcu niedaleko Kętrzyna na Mazurach doszło do nieudanego zamachu na Adolfa Hitlera. Bezpośrednim wykonawcą zamachu był 36-letni pułkownik hrabia Claus Schenk von Stauffenberg, który po zamordowaniu Hitlera planował wraz z innymi współspiskowcami przejąć władzę w III Rzeszy.

1945 – Do Polski powrócił prymas August Hlond.

1948 – W Warszawie urodziła się Anna Chodakowska, aktorka Teatru Narodowego, znana m.in. z roli Antygony w spektaklu Adama Hanuszkiewicza, filmu „Biały mazur”, serialu „W labiryncie” i interpretacji utworów poetyckich Edwarda Stachury.

1952 – W Gdańsku urodziła się Grażyna Łobaszewska, wokalista jazzowa, wykonawczyni przeboju „Czas nas uczy pogody”.

1965 – W Warszawie zapadł wyrok w sprawie Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego, autorów „Listu otwartego do członków PZPR”, który wskazywał na konflikt pomiędzy klasą robotniczą i centralną biurokracją partyjną; Kuroń skazany został na 3 lata więzienia, a Modzelewski na 3 lata i 6 miesięcy pozbawienia wolności.

1968 – Na Sanie w Solinie oddano do użytku sztuczny zbiornik o powierzchni ponad 21 kilometrów kwadratowych.

1979 – Zmarł Józef Saski, ps. Katoda, żołnierz kompanii wydzielonej „Agat”, a później batalionu „Parasol”, uczestnik Akcji pod Arsenałem.

1982 – Stan wojenny: W Warszawie ogłoszono powstanie Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (PRON).

2016 – W Piasecznie pod Warszawą zmarł Włodzimierz Odojewski, pisarz, autor „Zasypie wszystko, zawieje…”, dziennikarz Radia Wolna Europa, nazywany był „polskim Sołżenicynem”.

21 lipca

1229 – W Modenie zmarł Iwo Odrowąż, biskup krakowski od 1218 r.

1342 – Przyszły król Polski Ludwik Węgierski zasiadł na tronie Węgier i Chorwacji.

1807 – Uroczyście proklamowano Wolne Miasto Gdańsk powstałe po klęsce Prus w wojnie z napoleońską Francją.

1905 – Na stokach warszawskiej Cytadeli stracony został Stefan Okrzeja, działacz socjalistyczny, współtwórca Organizacji Bojowej PPS, aresztowany podczas zamachu na oberpolicmajstra Karla Nolkena.

1907 – W Warszawie urodził się Kazimierz Moczarski, żołnierz Armii Krajowej, więzień stalinowski, dziennikarz, autor „Rozmów z katem”, opisujących 255 dni, które spędził w jednej celi z Juergenem Stroopem, oprawcą warszawskiego getta.

1943 – Rozkaz Naczelnego Wodza o utworzeniu z Armii Polskiej na Wschodzie 2 Korpusu Polskiego; dowództwo Korpusu objął gen. Władysław Anders.

1943 – W Borzechowie urodził się Krzysztof Jasiński, aktor, reżyser teatralny; od 1966 r. dyrektor naczelny i artystyczny Teatru STU w Krakowie.

1944 – W Moskwie pod patronatem Stalina utworzony został Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN).

1944 – Krajowa Rada Narodowa powołała Ludowe Wojsko Polskie; przejmując zwierzchnictwo nad Armią Polską w ZSRR i podejmując decyzję o scaleniu Armii Ludowej i Armii Polskiej w ZSRS w jednolite Wojsko Polskie.

1946 – Na stokach poznańskiej cytadeli, w ostatniej publicznej egzekucji w Polsce, został powieszony niemiecki zbrodniarz wojenny, były namiestnik Kraju Warty Arthur Greiser.

1947 – W Łodzi urodził się Marek Nowicki, działacz opozycji antykomunistycznej, obrońca praw człowieka; prezes Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w latach 1990-2003.

1948 – We Wrocławiu otwarta została Wystawa Ziem Odzyskanych.

1948 – Powstał Związek Młodzieży Polskiej (ZMP).

1950 – Sejm uchwalił ustawę o Planie Sześcioletnim.

1952 – Zapadł wyrok w tzw. procesie komandorów – siedmiu wysokich oficerów Marynarki Wojennej fałszywie oskarżonych o szpiegostwo i dywersję. Pięciu oskarżonych skazano na karę śmierci (wykonano trzy wyroki), pozostałych na karę dożywotniego więzienia.

1955 – W Warszawie premier Józef Cyrankiewicz i ambasador ZSRS Pantelejmon Ponomarienko podpisali protokół przekazania Polsce Pałacu Kultury i Nauki im. Józefa Stalina; następnego dnia PKiN został uroczyście otwarty.

1958 – W Bytomiu urodziła się Agnieszka Fatyga, aktorka i śpiewaczka; związana z teatrami Ateneum i Narodowym; odtwórczyni songów Bertolda Brechta.

1962 – W Warszawie zmarła Maria Ukniewska, pisarka, w młodości tancerka rewiowa; na podstawie własnych przeżyć napisała powieść „Strachy”, która doczekała się dwukrotnej ekranizacji (1938, 1979); żona pisarza Andrzej Kuśniewicza.

1972 – W Warszawie rozpoczęto licencyjną produkcję Coca-Coli.

1973 – Pierwsza wolna sobota, którą wprowadziła Rada Państwa dekretem z 1972 r.; początkowo wolne soboty były dwa razy w roku (za odpracowaniem); od 1975 roku było to 12 dni w roku, potem dwie i trzy soboty miesięcznie.

1982 – Stan wojenny: Z okazji Święta 22 Lipca władze komunistyczne zwolniły z internowania 913 osób (w tym wszystkie kobiety), a 314 internowanym udzieliły urlopu.

1983 – Rozwiązała się Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego.

1984 – Sejm uchwalił amnestię dla więźniów politycznych. Na wolność wyszła większość skazanych i aresztowanych, w sumie ponad 600 osób.

1988 – Lech Wałęsa, za pośrednictwem mecenasa Władysława Siły-Nowickiego, przekazał ministrowi spraw wewnętrznych gen. Czesławowi Kiszczakowi list zawierający „wstępną zgodę na proponowane kontakty i rozmowy”.

2005 – W Warszawie zmarł Stanisław Stomma, publicysta, prawnik, działacz katolicki; współzałożyciel i redaktor naczelny (1946-1953) miesięcznika „Znak”, członek redakcji „Tygodnika Powszechnego”; prezes krakowskiego Klubu Inteligencji Katolickiej (1958-1964); poseł na Sejm (1957-1976), przewodniczący koła poselskiego Znak; jeden z inicjatorów polsko-niemieckiego pojednania; w 1976 r. jako jedyny z posłów nie poparł zmian w Konstytucji, wprowadzających zapis o PZPR jako przewodniej sile narodu; przewodniczący Prymasowskiej Rady Społecznej (1981-1985); współzałożyciel i przewodniczący Klubu Myśli Politycznej „Dziekania”; uczestnik w obrad Okrągłego Stołu; senator RP w latach 1989-1991.

2005 – W Sopocie zmarł Andrzej Grubba, najlepszy polski tenisista stołowy; zdobywca 15 medali mistrzostw świata i Europy, zwycięzca turnieju Europa TOP 12 w 1985 r. oraz zdobywca Pucharu Świata w roku 1988 i dwukrotny finalista tych rozgrywek; zwycięzca plebiscytu „Przeglądu Sportowego” na Sportowca Roku 1984.

2012 – W Warszawie zmarł Andrzej Łapicki, aktor, reżyser teatralny; wieloletni wykładowca warszawskiej PWST, jej rektor w latach 1981-1987 i 1994-1996; prezes ZASP (1989-1996); dyrektor Teatru Polskiego w Warszawie (1996-1998), poseł na Sejm (1989-1991).

2021 – Marcin Wiącek objął urząd rzecznika praw obywatelskich.

Mówiąc o historii, patrzymy w przeszłość

.„Historia to nasze korzenie, tożsamość, tradycja. Nie można zrozumieć teraźniejszości bez sięgania do historii, nie można też spoglądać w przyszłość bez refleksji historycznej. To wydaje się oczywiste. Jednak coraz częściej młodzi ludzie unikają pobierania lekcji o przeszłości, bo forma, w jakiej są im oferowane, nie jest dla nich atrakcyjna” – pisze we „Wszystko co Najważniejsze” historyk i rzecznik Instytutu Pamięci Narodowej dr Rafał LEŚKIEWICZ.

Jak dodaje, „zainteresować młodych opowieścią o przeszłości, tak by chcieli o niej dyskutować, pogłębiać wiedzę, a przede wszystkim, wyciągać wnioski, to wyzwanie, z którym coraz trudniej radzi sobie polska szkoła. Przede wszystkim dlatego, że program nauczania historii stanowi płaszczyznę ścierania się politycznych interesów. Wystarczy przywołać najświeższy przykład ­– planowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej zmiany w podstawie programowej dla szkół podstawowych i średnich, wywołujące żywą dyskusję wśród środowiska nauczycieli, rodziców, polityków i publicystów”.

„Gdy z jednej strony pojawiają się plany ograniczenia nauczania historii, szczególnie tej obejmującej wiek XX, z drugiej zaś widać głód wiedzy i chęć poznania przeszłości, na mapie Warszawy pojawia się nowy punkt edukacji historycznej: Centralny Przystanek Historia Instytutu Pamięci Narodowej. Uroczysta inauguracja działalności Przystanku odbędzie się 6 maja 2024 r.” – pisze Rafał LEŚKIEWICZ.

PAP/WszystkoCoNajważniejsze/SN