PIĘKNO HISTORII nr 25. „Cichociemni – elita Armii Krajowej”

Szanowni Państwo, przedstawiamy „Piękno Historii” – newsletter historyczny redakcji „Wszystko co Najważniejsze”. Tematem przewodnim tego wydania są cichociemni, elitarni żołnierze Armii Krajowej.

.„Piękno Historii” to przestrzeń dla każdego, kto interesuje się historią – zarówno na co dzień, jak i okazjonalnie. Prezentujemy tu wybór najważniejszych i najciekawszych wydarzeń historycznych, których rocznice obchodzimy w danym tygodniu. Znajdą tu Państwo również jakościowe teksty na temat historii autorstwa profesjonalnych historyków, napisane w sposób przystępny i ciekawy. 

Nasz newsletter to także szansa na zapoznanie się z głosem z epoki, w który warto się wsłuchać. Prezentujemy go pod postacią cytatu z wybranego źródła historycznego. Proponujemy ponadto zdjęcie bądź obraz z epoki, dzięki którym obcowanie z przeszłością będzie ciekawsze. Znajdą tu Państwo również polecenia książek historycznych, po jakie warto sięgnąć. Co tydzień przedstawimy także sylwetkę polskiego naukowca, wynalazcy, myśliciela, dowódcy wojskowego, polityka lub artysty, którego dokonania  wpłynęły na świat, jaki znamy dziś. 

Zapraszam Państwa do lektury.

Patryk PALKA
Redaktor „Piękna Historii”

________________________________________________________________________

NEWSLETTER „PIĘKNO HISTORII” NA PAŃSTWA SKRZYNKACH MAILOWYCH W KAŻDY WTOREK:

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> Zapisz się [TUTAJ] <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<

________________________________________________________________________

Lektura na tydzień

Xenia JACOBY: 316 cichociemnych jak 300 Spartan. Wciąż nie dość znana historia polskiego bohaterstwa

.„Cichociemni wszystkich specjalności przygotowywali się do skoków spadochronowych w »małpim gaju« na torze przeszkód, który przygotował dowódca brygady, wtedy jeszcze pułkownik, Stanisław Sosabowski. Jego metody szkolenia spadochroniarzy z niewielkimi zmianami stosuje się do dziś w Wielkiej Brytanii.

Doskonale przygotowanych skoczków z przeznaczeniem do zadań specjalnych jako spadochroniarzy AK i strzelców wyborowych »najkrótszą drogą« wysyłano z tajnymi misjami do Polski. Po 1943 r. byli transportowani przez polskich pilotów krótszą trasą z Włoch. Jako najlepsi z najlepszych polskiego wywiadu kierowani byli do dywersji przeciwniemieckiej.

Kurs odprawowy kończył się uroczystą przysięgą AK. W Londynie powstał VI oddział sztabu Naczelnego Wodza, patronujący polskiej konspiracji, który wszedł do struktur brytyjskiej organizacji dywersyjnej SOE (Special Operations Executive, czyli Kierownictwo Operacji Specjalnych). Była to organizacja ds. dywersji w krajach okupowanych przez Niemcy. (…) 

Polscy spadochroniarze — komandosi Armii Krajowej — wysyłani byli (na rzeź, jak żartowali Cichociemni) jako siły specjalne także do walk w innych krajach okupowanej Europy — o czym dziś Europa często woli nie pamiętać. Kiedy padła Francja, oni jako jedyni alianci stanęli u boku armii brytyjskiej. „W życzliwej, lecz obcej dla nas Anglii niektórzy angielscy cywile chcieli wyrazić nam, miłym Polakom, swoją sympatię i współczucie. Opiekowali się nami. Oni wiedzieli, że jesteśmy bez ojczyzny…” (wspominał Ludwik Witkowski »Kosa«)” – pisze Xenia JACOBY w tekście 316 cichociemnych jak 300 Spartan. Wciąż nie dość znana historia polskiego bohaterstwa.

Link do tekstu: [CZYTAJ]

________________________________________________________________________

Marek LASOTA: Jak Armia Krajowa Londyn uratowała

.„Wielu na świecie słyszało o niemieckich rakietach V1 czy V2. Mało kto jednak wie, że kluczowy udział w rozpracowaniu poligonu na wyspie Uznam oraz przekazaniu na Zachód dokumentacji, a także podzespołów rakiety V2 mieli Polacy, żołnierze Armii Krajowej. (…) 

Pomimo rozmaitych sygnałów, które trafiały do Londynu od początku wojny, aż do 1942 roku, o tym że Niemcy przeprowadzają próby z bronią dotychczas nieznaną, nie było żadnych reakcji Anglików i ich sojuszników. Dopiero gdy jesienią w 1942 roku, do oddziału 2. Komendy Głównej Armii Krajowej, czyli wywiadu, zaczęły trafiać pochodzące od robotników przymusowych z okolic Szczecina i Świnoujścia informacje o tym, że gdzieś na wyspie Uznam prowadzone są próby z nową bronią, obudziło to czujność Londynu. Brytyjczycy domagali się bardziej precyzyjnych danych. Pierwszy raport wywiadu Armii Krajowej z lutego 1943 roku mówił o nowej broni, wunderwaffe. W połowie 1942. roku Anglicy wykonali kilka lotów zwiadowczych nad wyspą Uznam, sporządzając fotografie lotnicze. Na jednej z nich było lotnisko, którego przeznaczenia Anglicy nie potrafili wyjaśnić.

To, co zmieniło ten stan rzeczy, to informacje, które gromadził wywiad Armii Krajowej. W konsekwencji utworzono w jej strukturach specjalną komórkę do rozpracowania problemu rzekomej nowej broni. (…) Po ustaleniu miejsc, w których odbywają się próby, wywiad Armii Krajowej postawił sobie za cel pozyskanie fragmentów niemieckich rakiet. Rozpoczął się swoisty wyścig, bowiem Niemcy, od razu po uderzeniu rakiety w ziemię, wyruszali w poszukiwanie jej szczątków i skrupulatnie je zbierali. Mieli świadomość, że prace wywiadowcze polskiego podziemia są intensywne” – pisze Marek LASOTA w artykule Jak Armia Krajowa Londyn uratowała.

Link do tekstu: [CZYTAJ]

________________________________________________________________________

Kalendarium historyczne: 11 lutego – 17 lutego

Wtorek 11 lutego:

• 1650 – Zmarł Kartezjusz, właśc. René Descartes, francuski filozof, matematyk i fizyk, jeden z najwybitniejszych uczonych XVII w., uznawany za ojca filozofii nowożytnej, autor m.in. „Rozprawy o metodzie”, „Geometrii”, „Zasad filozofii” czy „Namiętności duszy”.
• 1945 – Zakończyła się konferencja jałtańska, w trakcie której tzw. Wielka Trójka, tj. Franklin D. Roosevelt, Winston Churchill i Józef Stalin, porozumieli się w sprawie warunków współpracy na rzecz pokonania III Rzeszy i Japonii w II wojnie światowej oraz nakreślili ramy systemu międzynarodowego, który miał nastać po wojnie. Jednym ze skutków konferencji w Jałcie było włączenie Europy Środkowo-Wschodniej, w tym Polski, do strefy wpływów Związku Sowieckiego.
• 1972 – Wojciech Fortuna w wieku zaledwie 19 lat wygrał konkurs skoków narciarskich na dużej skoczni w Sapporo, dzięki czemu został pierwszym w historii reprezentantem Polski, który zdobył złoty medal zimowych igrzysk olimpijskich.

Środa 12 lutego:

• 1798 – Zmarł Stanisław August-Poniatowski, król Polski i wielki książę litewski w latach 1764-1795, ostatni władca Rzeczpospolitej. Zasłużony reformator państwa i współtwórca Konstytucji 3 maja, a zarazem postać kontrowersyjna. Uległość króla wobec carycy Rosji Katarzyny II, przystąpienie do konfederacji targowickiej (1792) i późniejsza abdykacja po III rozbiorze (1795) kładą się cieniem na jego wizerunku. 
• 1865 – Urodził się Kazimierz Przerwa-Tetmajer, pisarz, poeta, publicysta, jeden z najpopularniejszych autorów okresu Młodej Polski, autor m.in. cyklu opowiadań „Na skalnym Podhalu”, zbioru nowel „W czas wojny” oraz powieści, dramatów i wierszy takich jak „Otchłań”, „Lubię, kiedy kobieta…” czy „Zbroja Zawiszy”. 
• 1892 – Francuski wynalazca Léon Bouly jako pierwszy w historii opatentował kinematograf (wpierw jako „kinematograf Léona Bouly”, a od 1893 r. „kinematograf”). Ponieważ nie było go stać na regularne opłacanie składek patentowych nazwa maszyny, którą skonstruował, pozostała niechroniona. Z okazji skorzystali bracia Auguste i Louis Lumière, którzy 13 lutego 1895 r. również otrzymali patent na urządzenie zwane „kinematografem”. Pod względem konstrukcji nie była to jednak wierna kopia maszyny Bouly’ego, ale sprzęt znacznie sprawniejszy i doskonalszy, przewyższający technicznie zarówno jego wynalazek, jak i wszystkie inne powstające wówczas urządzenia, służące do nagrywania i wyświetlania ruchomych obrazów. Mimo, że bracia Lumière nie byli pierwszymi wynalazcami sprzętu tego typu, to właśnie ich wersja urządzenia była najpopularniejsza i najbardziej przyczyniła się do rewolucji w kinematografii.

Czwartek 13 lutego:

• 1969 – Zmarł Kazimierz Wierzyński, poeta, pisarz, publicysta, współtwórca grupy poetyckiej „Skamander”, uczestnik I wojny światowej oraz wojny polsko-sowieckiej (1919-1921), złoty medalista Olimpijskiego Konkursu Sztuki i Literatury (Amsterdam, 1928 r.), w latach 1926-1931 redaktor naczelny „Przeglądu Sportowego”. Po II wojnie światowej pozostał na emigracji. Współpracował z londyńskimi „Wiadomościami” oraz Radiem Wolna Europa. 
• 1980 – Zmarł Marian Rejewski, matematyk i kryptolog, który wspólnie z Jerzym Różyckim i Henrykiem Zygalskim złamał szyfr niemieckiej „Enigmy”. 
• 2012 – Wyniesiono na orbitę PW-Sat, pierwszego polskiego satelita. 

Piątek 14 lutego:

• 1791 – Zmarł Franciszek Salezy Jezierski, duchowny katolicki, pisarz, publicysta, jeden z czołowych przedstawicieli polskiego oświecenia, krytyk przywilejów szlacheckich, propagator praw mieszczan i chłopów. Autor licznych mów, kazań oraz powieści historycznych, m.in. „O bezkrólewiach w Polszcze i o wybieraniu królów, począwszy od śmierci Zygmunta Augusta Jagiełły aż do naszych czasów…”, „Katechizm o tajemnicach rządu polskiego…”, „Jarosza Kutasińskiego herbu Dęboróg, szlachcica łukowskiego, Uwagi nad stanem nieszlacheckim w Polszcze”, „Gowórek herbu Rawicz, wojewoda sandomirski. Powieść z widoku we śnie” czy „Rzepicha, matka królów, żona Piasta, między narodami sarmackimi słowiańskiego monarchy tej części ziemi, która się nazywa Polska”.
• 1919 – W pobliżu Mostów (dziś miasto na Białorusi) doszło do walk żołnierzy polskich z oddziałami Armii Czerwonej. Część historyków uważa ten moment za początek wojny polsko-sowieckiej (1919-1921). Inni wskazują na pierwsze dni stycznia i trwające wówczas walki o Wilno (zajęte przez Sowietów 5. 01.) 
• 1942 – Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych gen. Władysław Sikorski powołał do życia Armię Krajową. Organizacja wywodziła się ze Związku Walki Zbrojnej, który powstał 13 listopada 1939 roku. ZWZ był organizacją ogólnonarodową i w zamyśle ponadpartyjną, ściśle podporządkowaną rządowi emigracyjnemu. Armia Krajowa stanowiła jego kontynuację. Komendantem Głównym AK został gen. Stefan Grot-Rowecki – dotychczasowy dowódca ZWZ. Po przekształceniu Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową ranga sił zbrojnych w kraju znacząco wzrosła. Odtąd stawały się oficjalnie podziemnym Wojskiem Polskim. Podstawowym celem AK było stawianie oporu okupantom oraz przygotowanie akcji zbrojnej, która przywróci Polsce niepodległość. Do zakończenia II wojny światowej Armia Krajowa pozostała największym podziemnym wojskiem w Europie.

Sobota 15 lutego:

• 1564 – Urodził się Galileusz, włoski filozof, fizyk, matematyk, astronom i wynalazca, pionier nowożytnej fizyki i astronomii, jeden z najwybitniejszych uczonych w dziejach. Propagator metody naukowej opartej na rozumowaniu, będącym wynikiem obserwacji i eksperymentów. Jego odkrycia astronomiczne, obok dokonań Kopernika, miały najbardziej doniosłe znaczenie dla ówczesnego rozwoju wiedzy w tym obszarze. Jako pierwszy zaobserwował i opisał zjawisko bezwładności – jeden z fundamentów współczesnej fizyki. Był również jedną z pierwszych osób używających teleskopu do obserwacji gwiazd oraz dokonał kluczowych usprawnień wpływających na przydatność tego wynalazku. Pod koniec XVI w. udoskonalił działanie kompasu, a w latach 1606-07 skonstruował termometr. Pracował również nad rozwojem mikroskopu. 
• 1941 – W nocy z 15 na 16 lutego miał miejsce pierwszy zrzut cichociemnych na terytorium okupowanej Polski. Rtm. Józef Zabielski „Żbik”, kpt. Stanisław Krzymowski „Kostka” i kurier Czesław Raczkowski „Włodek” wylądowali w okolicach wsi Dębowiec (Śląsk Cieszyńskich). Mimo błędu nawigatora, który powinien był dokonać zrzutu ok. 138 km dalej, pierwsi cichociemni przedostali się do Generalnego Gubernatorstwa. 
• 1991 – Prezydenci Polski (Lech Wałęsa) i Czechosłowacji (Václav Havel) oraz premier Węgier (József Antall) podpisali w Wyszehradzie wspólną deklarację określającą cele i warunki wzajemnej współpracy, dając początek Grupie Wyszehradzkiej. 

Niedziela 16 lutego:

• 1665 – Zmarł Stefan Czarniecki, polski dowódca wojskowy, hetman polny koronny, którego nazwisko jest obecne w hymnie państwowym. Uczestniczył w bitwach i potyczkach podczas powstania Chmielnickiego, potopu szwedzkiego oraz wojny polsko-rosyjskiej 1654-1667.
• 1757 – Urodził się Julian Ursyn Niemcewicz, pisarz, poeta, dramaturg, historyk, działacz społeczno-kulturalny i polityk, członek Komisji Edukacji Narodowej, adiutant i sekretarz Tadeusza Kościuszki podczas Insurekcji 1794 roku, prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk i sekretarz Senatu Królestwa Polskiego, sygnatariusz aktu detronizacji Mikołaja I w trakcie Powstania Listopadowego (1831). Po klęsce zrywu niepodległościowego udał się na emigrację, gdzie sprawował funkcję prezesa Wydziału Historycznego Towarzystwa Literackiego w Paryżu. Był autorem licznych utworów literackich i prac edytorskich, w tym „Powrotu posła”.
• 1919 – Zakończyło się zwycięskie Powstanie Wielkopolskie (1918-1919). Dnia 16 lutego podpisano rozejm w Trewirze między Ententą a Niemcami, który podtrzymał i przedłużył zasady rozejmu w Compiègne z 11 listopada 1918 i rozszerzył obszar ich obowiązywania także na front wielkopolski, gdzie od 27 grudnia 1918 r. trwało polskie powstanie. Oznaczało to, że niemieckie próby zwalczania powstańców będą równoznaczne ze złamaniem rozejmu i wznowieniem I wojny światowej. Ponadto w Trewirze wytyczono linię demarkacyjną w taki sposób, że obszary zdobyte przez stronę polską w trakcie powstania pozostawały w rękach Polaków. Tym samym mocarstwa zachodnie de facto uznały korzystny dla Polski rezultat dotychczasowych zmagań powstańców wielkopolskich z Niemcami, dzięki którym większość Prowincji Poznańskiej (część dawnego zaboru pruskiego) znajdowała się w polskich rękach. Finalnie 28 czerwca 1919 r. traktat wersalski przyznał Polsce większość pruskiej części Wielkopolski. 

Poniedziałek 17 lutego: 

• 1704 – Urodził się Józef Pułaski, starosta warecki, marszałek oraz jeden z głównych przywódców i organizatorów konfederacji barskiej (1768-1772), ojciec Kazimierza Pułaskiego. 
• 1834 – W teatrze Jana Nepomucena Kamińskiego we Lwowie odbyła się prapremiera „Zemsty” Aleksandra Fredry. 
• 1863 – Na mocy rezolucji konferencji międzynarodowej zwołanej z inicjatywy Henriego Daunanta powstał Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (początkowo jako Międzynarodowy Komitet Pomocy Rannym Żołnierzom). 

________________________________________________________________________

Obraz tygodnia

.Cichociemni byli elitą Polskich Sił Zbrojnych przeznaczoną do zadań specjalnych. Należeli do najlepiej wyszkolonych żołnierzy w szeregach aliantów podczas II wojny światowej.

Od 1940 r. w Wielkiej Brytanii, gdzie przebywał Rząd RP na uchodźstwie oraz naczelne dowództwo PSZ na Zachodzie, prowadzono rekrutację i organizowano szkolenia dla żołnierzy, którzy mieli zostać przerzuceni transportem powietrznym na terytorium okupowanej Polski, by tam wspierać działalność Związku Walki Zbrojnej, a od 1942 r. Armii Krajowej.

Zaledwie 605 starannie dobranych ochotników ukończyło kurs szkolenia cichociemnych. Jeszcze mniej, bo 579 zostało zakwalifikowanych do skoku spadochronowego na terytorium Polski, a jedynie 316 ostatecznie skierowano do kraju. 

Cichociemni nie byli zwartą formacją bądź jednostką wojskową – nie mieli własnych mundurów, barw czy sztandaru. Stanowiligrupę specjalistów najwyższej klasy w zakresie dywersji, walki konspiracyjnej, łączności, działań wywiadowczych, wojsk pancernych, zmechanizowanych i lotniczych, a także pracy sztabowej oraz dowodzenia jednostkami ZWZ, a później AK – przy czym poszczególni cichociemni mieli swoje specjalizacje, nie każdy był ekspertem we wszystkich wymienionych dziedzinach. 

Do sprostania powierzonym zadaniom cichociemnych przygotowywał kompleksowy, morderczy trening opracowywany w oparciu o najnowsze dane i doświadczenia z frontu oraz informacje na temat sytuacji w Polsce. Dzięki niemu cichociemni szkoleni np. do walki dywersyjnej czy konspiracji perfekcyjnie posługiwali się różnymi rodzajami broni, potrafili walczyć wręcz, a także przetrwać w terenie przy najcięższych warunkach, 

Mottem cichociemnych było hasło: „Wywalcz Jej wolność lub zgiń”. 102 poległo w trakcie II wojny światowej, w tym 18 w Powstaniu Warszawskim (brało w nim udział 95 z nich). Po wojnie represjonowali ich komuniści. 122 cichociemnych aresztowało NKWD. Z tej grupy większość trafiła do sowieckich łagrów, innych torturowano, skazano na wieloletnie więzienie lub zamordowano w Polsce „ludowej”. Pozostali cichociemni, którzy przeżyli wojnę, albo zostali zmuszeni do ucieczki z kraju i pozostali na emigracji, albo włączyli się w działalność tzw. drugiego podziemia i dołączyli do grona Żołnierzy Wyklętych. 

________________________________________________________________________

NEWSLETTER „PIĘKNO HISTORII” NA PAŃSTWA SKRZYNKACH MAILOWYCH W KAŻDY WTOREK:

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> Zapisz się [TUTAJ] <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<

________________________________________________________________________

Cytat tygodnia

„Jest to olbrzymie przeżycie. Człowiek sobie wyobraża setki razy, jak to będzie, jak ja pierwszy raz skoczę i co to będzie, jak będę już nad Polską? Wtedy sobie uświadomiłem, jak tu jest prześlicznie – była pełnia księżyca, wielka polana pięknego, białego śniegu i te pięć spadochronów”.

kpt. Stanisław Jankowski ps. „Agaton”

Źródło: Stanisław Jankowski ps. Agaton. Cichociemny, który wrócił odbudować Warszawę, wywiad dla Polskiego Radia.

________________________________________________________________________

Postać tygodnia

.Cofnijmy się na moment dalej niż do XX wieku i w rocznicę śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego (1732-1798), króla Polski oraz wielkiego księcia litewskiego (1764-1795), za panowania którego doszło do rozbiorów, postawmy raz jeszcze pytanie, nad którym w Polsce zastanawiamy się od ponad 200 lat: Ostatni władca Rzeczpospolitej to zdrajca, nieudolny polityk, a może zdolny król, który trafił na nieodpowiednie czasy? 

W sporze o Stanisława Augusta dominują nierzadko dwie skrajne tendencje. Pierwsza bagatelizuje jego dokonania na polu reformy kulturalnej, edukacyjnej i gospodarczej kraju, które – co warte podkreślenia – przeprowadził w warunkach niesłychanie trudnych. Wspaniałe osiągnięcie, jakim jest postawa króla na Sejmie Wielkim i jego wkład w dzieło Konstytucji 3 maja, niknie tu w obliczu jego decyzji o dołączeniu do targowicy oraz późniejszej abdykacji. Druga tendencja objawia się bagatelizowaniem błędnych decyzji Stanisława Augusta i trwaniem w przeświadczeniu, że zrobił wszystko co w jego mocy, by ratować Rzeczpospolitą. Przegrał, ponieważ zwyciężyć nie było można.

Jakim władcą był w rzeczywistości? Temu zagadnieniu poświęcony jest tekst pt. Stanisław August Poniatowski. Ostatni władca Rzeczpospolitej, do lektury którego serdecznie Państwa zachęcam.

Link do tekstu: [CZYTAJ]

________________________________________________________________________

Książka, którą warto przeczytać

.Pułkownik „Ponury”. Biografia cichociemnego Jana Piwnika to książka, która ukazała się w 2024 r. nakładem wydawnictwa Znak Horyzont. Jej autor, Wojciech Königsberg, jest historykiem specjalizującym się w dziejach Armii Krajowej, ze szczególnym uwzględnieniem akcji zbrojnych AK, historii kontrwywiadu oraz losów cichociemnych. 

Jego najnowsza praca to solidnie udokumentowana, kompleksowa i świetnie napisana biografia legendy polskiej konspiracji niepodległościowej. Informacje zaczerpnięte z archiwaliów przeplatają się w niej ze wspomnieniami i relacjami świadków. 

Książka pozwala poznać zarówno fakty z życia Jana Piwnika, jednego z najwybitniejszych cichociemnych, jak i jego motywacje i dylematy. Za pośrednictwem życiorysu „Ponurego” Czytelnik ma również szansę dotknąć tzw. wielkiej Historii – zajrzeć za kulisy Polskiego Państwa Podziemnego czy lepiej zrozumieć charakter niemieckiej okupacji.

________________________________________________________________________

.Dziękuję Państwu za uwagę.

Zapraszam do lektury kolejnego wydania newslettera „Piękno Historii” już w przyszłym tygodniu – jak zawsze we wtorek.

Jeśli newsletter „Piękno Historii” spełnia Państwa oczekiwania, zachęcam do podzielenia się nim, przesyłając znajomym link do zapisów.

Patryk PALKA
Redaktor „Piękna Historii”

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> Zapisz się [TUTAJ] <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<

________________________________________________________________________

WszystkoCoNajważniejsze/PP