Rocznice Najważniejsze. 28 stycznia

„Rocznice Najważniejsze” to wybór doniosłych, przełomowych oraz interesujących wydarzeń historycznych przygotowany przez Redakcję portalu „Wszystko co Najważniejsze”. Codziennie prezentujemy Państwu listę rocznic, o których w danym dniu szczególnie warto pamiętać. Obok każdej daty zamieszczamy kilkuzdaniowy opis konkretnego zdarzenia, osoby lub zjawiska. Na co zwrócić uwagę 28 stycznia?

Piękno historii

.Historia jest niewyczerpanym źródłem informacji. Jej znajomość pomaga zrozumieć otaczającą rzeczywistość. To nie tylko opis minionych zdarzeń, ale przede wszystkim opowieść o przeszłości kształtująca pamięć i tożsamość – potężne narzędzie społecznej kontroli, a zarazem skuteczna tarcza przed manipulacją.

W realiach państwa demokratycznego, gdzie o kondycji wspólnoty politycznej współdecydują obywatele, ich znajomość historii jest wyjątkowo ważna. W Europie Środkowo-Wschodniej – regionie przez dekady skazanym na zmienność i tymczasowość, nad którym rozpościera się cień agresywnego imperializmu – rozumienie przeszłości jest jednym z fundamentów dalszej egzystencji. W świecie błyskawicznych przemian i nowych technologii, kiedy coraz śmielej rozmawiamy o podboju kosmosu oraz automatyzacji i robotyzacji procesu myślenia, historia nie traci na znaczeniu. Wręcz przeciwnie – wskazuje wypróbowane ścieżki, którymi możemy podążać, a także te, których powinniśmy unikać na dalszej drodze do rozwoju i nowoczesności. Jednocześnie historia nie rości sobie prawa do miana wyroczni. Nie oferuje gotowych rozwiązań współczesnych dylematów, ale uczy stawiać właściwe pytania.

Poprzez cykl „Rocznice Najważniejsze” pragniemy w sposób symboliczny kultywować pamięć o postaciach i wydarzeniach istotnych dla polskiej oraz europejskiej tożsamości. Chcemy również zaciekawić i zaskoczyć, a przy tym zachęcić Czytelnika do dalszego zgłębiania wiedzy na poruszane przez nas tematy.

Rocznice Najważniejsze: 28 stycznia

.Co wydarzyło się w dziejach Polski i świata dnia 28 stycznia? Przedstawiamy wybór „Rocznic Najważniejszych”:

814 r.

Zmarł Karol Wielki, król Franków i Longobardów, cesarz rzymski (od 800 r.), twórca pierwszego imperium w Europie Zachodniej od upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Jeden z najwybitniejszych monarchów średniowiecza. Uzdolniony wódz i polityk, mecenas sztuki oraz propagator nauki. Położył fundamenty pod dalsze formowanie się Europy pod względem politycznym i kulturowym.

1573 r.

W Rzeczpospolitej podpisano akt konfederacji warszawskiej, gwarantujący tolerancję religijną i wolność wyznania wszystkim przedstawicielom stanu szlacheckiego przynależącym do wiary chrześcijańskiej i uznającym Trójcę Świętą (prawo nie objęło arian i przedstawicieli wyznań niechrześcijańskich). W ówczesnych realiach był to dokument przełomowy, znacznie wyprzedzający swą epokę, odzwierciedlający wysoki poziom kultury politycznej szlachty Polski i Litwy. Zapewnił Rzeczpospolitej pokój wewnętrzny w erze wojen religijnych. W świadomości potomnych państwo polsko-litewskie zyskało dzięki temu status „kraju bez stosów”.

1611 r.

Urodził się Jan Heweliusz, matematyk, astronom, konstruktor i przedsiębiorca pochodzący z Gdańska. Autor dzieła Selenografia, czyli opisanie Księżyca…., w którym zamieścił m.in. bardzo dokładne jak na owe czasy mapy jedynego naturalnego satelity Ziemi. Przeprowadził ponadto szereg obserwacji Księżyca – jego zaćmień, libracji i wpływu na inne ciała niebieskie. Heweliusz badał również Merkurego i Saturna. W jednej z prac opisał przejście tego pierwszego na tle tarczy Słońca (tranzyt) oraz wyznaczył kątową średnicę tej planety. Prowadził również obserwacje komet. Odkrył cztery dotychczas nieznane oraz postawił hipotezę, zgodnie z którą komety poruszają się po torach zakrzywionych, nie liniach prostych, czym podważył jedną z teorii Johannesa Keplera. Heweliusz przez lata zajmował się katalogowaniem gwiazd i tworzeniem atlasu nieba. Jego badania znacznie przyczyniły się do rozwoju wiedzy na temat Słońca oraz szeregu innych gwiazd. Gdańszczanin był ponadto wynalazcą polemoskopu – pierwowzoru peryskopów. Za życia słynął nie tylko z osiągnięć naukowych. Był bowiem najsłynniejszym gdańskim browarnikiem. Jego aktywność na tym polu była imponująca do tego stopnia, że król Jan III Sobieski zwolnił Heweliusza i jego potomków ze wszystkich opłat na rzecz cechu browarników. Astronom otrzymał ponadto przywilej zezwalający na sprzedaż piwa także poza obrębem Gdańska.

1874 r.

Zmarł Stanisław Konstanty Pietruski, polski naukowiec, założyciel pierwszego ogrodu zoologicznego na ziemiach polskich. Zajmował się biologią, zoologią i pomologią. Ponadto badał faunę Karpat oraz interesował się entomologią. Kolekcjonował gatunki owoców (zdołał zgromadzić około 9 tys. gatunków). W ogrodzie zoologicznym Pietruskiego znajdowało się 500 gatunków zwierząt, co czyniło to miejsce jednym z największych prywatnych zwierzyńców w Europie. Stanisław Pietruski był członkiem licznych instytucji naukowych, w tym Polskiej Akademii Umiejętności oraz Niemieckiej Akademii Przyrodników. W 1845 r. został jednym z członków założycieli Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego. Wydał kilkadziesiąt publikacji przyrodniczych w czasopismach polskich i zagranicznych.

1954 r.

Zmarł Eugeniusz Romer, jeden z najwybitniejszych polskich geografów, twórca nowoczesnej kartografii polskiej, współzałożyciel wydawnictwa Książnica-Atlas. Podróżował po kilku kontynentach i prowadził liczne badania terenowe m.in. w Austrii, Szwajcarii, dalekowschodniej części Rosji, Japonii, Indiach, Kanadzie oraz Stanach Zjednoczonych. Jego obserwacje dotyczyły szerokiego spektrum dziedzin wiedzy, np. tektoniki, geologii, morfologii, klimatologii czy hydrografii. Był naukowcem cieszącym się międzynarodowym uznaniem. Pełnił rolę eksperta do spraw geograficznych przy delegacji polskiej podczas konferencji pokojowej w Paryżu (1919 r.), gdzie jego wiedza na temat fizjograficznego, narodowościowego, gospodarczego i kulturowego charakteru ziem polskich przyczyniła się do sukcesu w pertraktacjach na temat granic odrodzonej Polski. Eugeniusz Romer był również encyklopedystą, redaktorem czasopism naukowych z zakresu geografii i kartografii oraz autorem licznych prac naukowych i dydaktycznych, a także atlasów, m.in. przełomowego „Geograficzno-statystycznego atlasu Polski”.

Konfederacja warszawska a tradycja polityczna Rzeczpospolitej

.Na łamach „Wszystko co Najważniejsze” ukazał się tekst prof. Doroty PIETRZYK-REEVES, specjalistki w zakresie filozofii polityki, na temat tradycji republikańskiej w Rzeczpospolitej oraz znaczenia konfederacji warszawskiej. Jak stwierdziła autorka, „nie jest przypadkiem, że akt prawny gwarantujący obywatelom wolność wyznania powstał właśnie w Rzeczypospolitej w 2. połowie XVI wieku. Stanowi on bowiem wypadkową połączenia tradycji republikańskiej ze specyficznym charakterem państwa polsko-litewskiego – wieloetnicznej i wielowyznaniowej wspólnoty politycznej. Charakter ten kształtował się pod wpływem tradycji politycznej i prawnej, której początki sięgają co najmniej czasów Kazimierza Wielkiego. W XIV stuleciu w Królestwie Polskim przyznawano różnowiercom prawo do wyznawania swojej religii. Mowa np. o Tatarach, Ormianach, Karaimach czy ludności żydowskiej. Monarchowie z dynastii Jagiellonów podtrzymali tę tradycję”.

„W 1525 roku, kiedy Albrecht Hohenzollern, ostatni mistrz zakonu krzyżackiego, złożył hołd lenny Zygmuntowi Staremu, królowi Polski, Prusy Książęce otrzymały prawo do bycia luterańskim krajem w obrębie Królestwa Polskiego. Fakt ten wzbudzał zdziwienie myślicieli w całej Europie. Poszanowanie wolności i odrębności właściwe polskiemu systemowi politycznemu wyprzedzało swoją epokę – wykraczało poza ówczesne ramy pojmowania tolerancji. Obywatele i władcy Rzeczypospolitej nie mogli lepiej urządzić swej wspólnoty niż w taki sposób, iżby ta pozostała nade wszystko wspólnotą polityczną, a nie wyznaniową. Brak takiego uznania wolności wyznawania religii w wielu innych krajach Europy doprowadził do wojen religijnych” – dodaje prof. Dorota PIETRZYK-REEVES.

Jak podkreśla, „warto wczytać się w akt konfederacji warszawskiej. Został on zawarty z woli samych obywateli w czasie bezkrólewia – największego kryzysu w XVI-wiecznej Rzeczypospolitej. Brak króla oznaczał poważne zachwianie równowagi. W ustroju mieszanym (monarchia mixta), którego istota zasadza się na zachowaniu równowagi między czynnikiem monarchicznym (król), arystokratycznym (senat) i demokratycznym (izba poselska), był to problem najwyższej wagi. Przedstawiciele »jednej a nierozdzielnej« zebrali się, by temu zaradzić. Był to akt woli obywateli Rzeczypospolitej, wyraz ich świadomości politycznej i zrozumienia trudnej sytuacji, w której się znaleźli. Po śmierci ostatniego Jagiellona, Zygmunta II Augusta (1572 r.), zdecydowano się na wprowadzenie monarchii elekcyjnej. Skoro to obywatele mieli wybierać króla, należało doprowadzić do zgody między nimi. Tylko wtedy pokój, ład republikański, wolność obywateli i jedność wspólnoty politycznej, mogły być – w mniemaniu ówczesnych – zachowane”.

„Akt konfederacji warszawskiej stanowi symbol mądrości i roztropności politycznej. Jak wskazuje treść dokumentu, twórcy i sygnatariusze umowy kierowali się »przykładem przodków swych«. Tradycja poszanowania wolności i różnorodności właściwa Królestwu Polskiemu, a następnie Rzeczypospolitej, odegrała tu kluczową rolę. Kwestia szacunku i tolerancji była podstawą do zachowania porządku i jedności – trwałości ładu Rzeczypospolitej. Nie wszyscy obywatele państwa polsko-litewskiego zgadzali się co do sprawy różnorodności w wierze. Rozumiano jednak potrzebę wypracowania porozumienia. W tym kontekście akt konfederacji warszawskiej przypomina Powszechną Deklarację Praw Człowieka. Podczas jej tworzenia również nie było zgody co do fundamentalnych wartości, choćby tego, jak pojmować godność człowieka, ale stwierdzono, że porozumienie jest konieczne. Namysł, którego przejawem jest akt konfederacji warszawskiej, być może wyprzedzał słynne koncepcje, takie jak umowa społeczna, znane nam z podręczników do historii myśli politycznej. Możliwe, że wyprzedziliśmy innych w ich urzeczywistnianiu, a nie tylko formułowaniu” – pisze prof. Dorota PIETRZYK-REEVES.

Patryk Palka/WszystkoCoNajważniejsze