Stanisław Zaremba – matematyczny geniusz rodem z Polski

Stanisław Zaremba na przełomie XIX i XX wieku zyskał sławę jako jeden z najzdolniejszych specjalistów w środowisku matematyków. Choć wykształcenie i doświadczenie zawodowe zdobył we Francji, zdecydował się na powrót do Polski by tu zająć się organizowaniem sieci badawczych i propagowaniem krajowej nauki wśród zagranicznych kolegów po fachu.

Stanisław Zaremba: początki kariery

.Stanisław Zaremba urodził się 3 października 1863 roku w Romanówce (obecnie Ukraina), w rodzinie inżyniera Hipolita i Aleksandry z Kurzańskich. Dzięki wysiłkom rodziców odebrał staranne wykształcenie. Przystępując do studiów początkowo planował zrobić specjalizację w naukach technicznych, tak jak przed laty jego ojciec. Wstąpił wobec tego na Petersburski Instytut Technologiczny, gdzie w 1886 roku obronił pracę inżynierską. Później zainteresował się jednak matematyką oraz fizyką. W 1887 roku w poszukiwaniu dalszego rozwoju wyjechał z Rosji i podjął naukę na paryskiej Sorbonie. Przez jakiś czas kształcił się również w Berlinie.

Już w 1889 roku Zaremba zdobył tytuł doktora, broniąc pracy „O pewnym problemie dotyczącym stanu cieplnego ośrodka jednorodnego nieograniczonego”. W rozprawie tej zmierzył się z powodzeniem z pytaniem badawczym dyskutowanym od lat, dzięki czemu zyskał wśród francuskich matematyków niemałą sławę. Z wielkim uznaniem wypowiadali się o nim między innymi recenzenci: Charles-Émile Picard oraz Jean Darboux. Otworzyło mu to drogę do kariery na Zachodzie. Niebawem podjął pracę w liceum w Digne-les-Bains w Prowansji. Później przenosił się zaś do Nîmes i Cahors. W międzyczasie poślubił francuską nauczycielkę Henriettę Cauvin. Jego życie we Francji było bliskie pełnej stabilizacji.

Powrót do Polski

.W tym momencie przyszedł jednak zwrot akcji. Zaremba uznał, że w większym stopniu niż Francji będzie w stanie przysłużyć się swojej ojczyźnie. Wyruszył więc wraz z żoną do Polski, gdzie w 1900 roku został profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po kilku latach dorobił się tytułu profesora zwykłego oraz stanowiska kierownika katedry matematyki. Na przełomie 1915 i 1916 roku pełnił zaś funkcję dziekana Wydziału Filozoficznego krakowskiej uczelni.

Naukowo realizował się przede wszystkim w badaniach równań różniczkowych cząstkowych, mających duże znaczenie nie tylko w dziedzinie matematyki, ale też fizyki. Wielką sławą okryły się też jego prace na temat problemu Dirichleta oraz jąder Bergmana (wówczas nazywanych jądrami reprodukującymi). Zaremba wiele czasu poświęcał organizowaniu środowiska matematycznego na ziemiach polskich. Wykorzystywał do tego swoje zagraniczne kontakty. Do Krakowa na jego zaproszenie często przybywali specjaliści z zachodnioeuropejskich krajów, zyskując okazję na zapoznanie się z miejscowymi umysłami oraz podzielenie się z nimi własnym doświadczeniem.

Stanisław Zaremba: działalność naukowa na ziemiach polskich

.Na krótko po przybyciu do Polski Zaremba zaczął rozbudowywać swoje krajowe sieci kontaktów. W 1903 roku wszedł w skład Akademii Umiejętności. Później zaangażował się też między innymi w działalność Lwowskiego Towarzystwa Naukowego. W 1919 roku był zaś jednym z założycieli Polskiego Towarzystwa Matematycznego, organizacji działającej prężnie do dziś. Stanisław Zaremba był pierwszym prezesem stowarzyszenia oraz redaktorem naczelnym wydawanego przez niego czasopisma „Annales de la Société Polonaise de Mathématique” (z francuskiego: „Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego”). Podczas swojej pracy naukowej sprzeciwiał się postępującej specjalizacji poszczególnych ośrodków wokół wąskich problemów, co było drogą rozwoju lwowskiej i warszawskiej szkoły matematycznej.

Przez długi czas Zaremba propagował polską naukę za granicą. Pięciokrotnie brał udział w Międzynarodowym Kongresie Matematyków, organizowanym co cztery lata najważniejszym zjeździe specjalistów królowej nauk. Podczas kongresu w Zurychu w 1932 roku pełnił nawet funkcję wiceprezesa zgromadzenia. W 1935 roku Zaremba przeszedł na emeryturę, od tego czasu zajmując się głównie popularyzatorstwem i pisaniem podręczników. Spod jego ręki wyszły między innymi cenione Zarys mechaniki teoretycznej oraz napisana znacznie wcześniej Arytmetyka teoretyczna. Rezygnacja z pracy na uczelni uchroniła Zarembę od aresztowania w ramach Sonderaktion Krakau. Zmarł 23 listopada 1942 roku w Krakowie. Pochowany został na cmentarzu Rakowickim.

Polscy naukowcy – kreatywni, zaangażowani, myślący poza schematami

.O obecności polskich badaczy w światowej nauce pisze dla „Wszystko co Najważniejsze” fizyk Marcin JAKUBOWSKI, pracownik Instytutu Fizyki Maxa Plancka w Greifswaldzie.

„Emigracja polskich badaczy to (…) lejtmotyw polskiej nauki. Ich lista jest bardzo długa. Znajdziemy na niej Marię Curie-Skłodowską, która z będącej pod zaborami Polski musiała wyjechać, by móc ukończyć studia i zostać najbardziej rozpoznawalnym po Einsteinie naukowcem na świecie. Badaczka promieniotwórczości została jedną z czworga osób w historii, które otrzymały dwie Nagrody Nobla w naukach przyrodniczych. Na emigracji działali też inni. Pierwszą planetę poza Układem Słonecznym odkrył Aleksander Wolszczan – profesor Uniwersytetu Stanowego w Pensylwanii. Kazimierz Funk w Instytucie Pasteura w Paryżu odkrył witaminy i prowadził badania nad rakiem. Leopold Infeld, wybitny fizyk teoretyk, wraz z Albertem Einsteinem współpracował nad teorią względności. Bronisław Malinowski, wybitny antropolog, był współtwórcą współczesnej brytyjskiej, ale i światowej antropologii. Mieczysław Bekker był projektantem pierwszego księżycowego łazika dla NASA.” – stwierdza Marcin JAKUBOWSKI.

„Jednak całkiem sporo udało się wymyślić i stworzyć nad Wisłą. Jan Czochralski opracował metodę hodowli kryształów, które są podstawą w produkcji używanych obecnie procesorów. Ignacy Łukasiewicz wynalazł lampę naftową. Marian Smoluchowski równocześnie i niezależnie od Einsteina opracował teorię ruchów chaotycznych cząstek, a Leonard Sosnkowski był pionierem w dziedzinie półprzewodników, bez których XXI wiek nie byłby tym, czym jest dzisiaj.” – zauważa Marcin JAKUBOWSKI.

Pisze on też, że „polska nauka to nie tylko historia, ta odległa i nowsza, ale także teraźniejszość. Polscy naukowcy są obecni w najważniejszych ośrodkach naukowych na świecie. Prof. Agnieszka Zalewska jako przedstawicielka uznanej na świecie polskiej szkoły fizyki cząstek elementarnych jest przewodniczącą Rady Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych. Polscy archeolodzy pod kierownictwem egiptologa prof. Karola Myśliwca dokonują odkryć odbijających się szerokim echem w świecie. Polscy astronomowie działający w ramach projektu OGLE pokazali, że nasza Galaktyka ma bardzo złożony kształt. Studenci polskich politechnik, idąc w ślady Mieczysława Bekkera, regularnie wygrywają konkursy na konstrukcję najlepszego łazika marsjańskiego.”